“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı QƏRBİ AZƏRBAYCANA QAYIDIŞA TÖHFƏ layihəsini təqdim edir. Bu gün sizlər üçün  filologiya elmləri doktoru, professor, "Qərbi Azərbaycan İcması"nın İrəvan şəhəri üzrə sədri  Fəridə Səfiyevanın “Əqidəsinə sadıq alim” məqaləsi təqdim ediləcək.

 Fəridə SƏFİYEVA

ƏQİDƏSİNƏ SADİQ ALİM

Müasir dövrdə ilk peşəkar filosofumuz olan Heydər Hüseynov  Azərbaycan xalqının ictimai-siyasi fikrinin əsas inkişaf mərhələlərini müəyyən etmiş, mədəni və ədəbi irsimizin fəlsəfi qaynaqlarını araşdırmışdır. 

Heydər Əliyev

Azərbaycan fəlsəfə tarixinin banisi, milli fəlsəfə və ictimai fikir tarixi haqqında ilk fundamental əsərin və azərbaycanca yazılmış dərsliklərin müəllifi, Azərbaycan fəlsəfə məktəbinin yaradıcısı,SSRİ EA-nın Azərbaycan filialının sədr müavini,Marks-Engels-Lenin institutununAzərbaycan filialının direktoru, ADU-da Fəlsəfə bölməsinin və kafedrasının yaradıcısı, müdiri, Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti akademikHeydər Hacı Nəcəf oğlu Hüseynov 1908-ci il aprelin 3-də Azərbaycanın qədim şəhəri olan İrəvanda anadan olmuşdur. Hüseynovlar ailəsi İrəvanın sayılıb-seçilən ailələrindən idi. Onların şəhərdə – Təpəbaşı məhəlləsində ikimərtəbəli evi, "Dəlmə bağları"nda böyük meyvə bağları var idi. Atası Hacı Nəcəf Kərbəlayı Hacı Hüseyn oğlu  ticarətlə məşğul olur, rus tacirləri ilə, xüsusilə Novqorod şəhəri ilə sıx əlaqə saxlayırdı. O, Məşədi Gülsüm Məmmədəli qızı  Fərəcova adlı xanımla ailə qurur və bu izdivacdan onların altı uşağı dünyaya gəlir. Heydər ailənin sonbeşiyi idi.

1909-cu ilə qədər  ailə xoşbəxt, rahat həyat sürür. Hüseynovların üç böyük oğlu İrəvan Gimnaziyasında oxuyur (İrəvan Gimnaziyası 1881-ci ildən fəaliyyət göstərirdi), ata və analarının onlarla bağlı arzu və istəklərini reallaşdırmağa çalışırdılar. Hacı Nəcəf və Məşədi Gülsüm dindar idilər: namaz qılır, oruc tutur, müqəddəs ocaqları ziyarət edir, xeyriyyə işləri ilə məşğul olurdular.

Heydərin bir yaşı olanda Hacı Nəcəf cərrahiyyə əməliyyatı zamanı vəfat edir. Bu itki ailəni nə qədər sarsıtsa da, onlar  özlərində yaşamağa güc tapır və ailə başçısının qoyduğu işləri davam etdirirlər. Sözsüz ki, ağırlıq daha çox ailənin böyük oğlu Yusifin üzərinə düşür. Bu dövrdə onun artıq öz ailəsi var idi. Ailəsinin, anasının, kiçik qardaşlarının və bacısının qayğısını çəkmək, onları dolandırmaq üçün Yusif çox çalışmalı idi.

Deyirlər, dərd gələndə batmanla gəlir. Sən demə, qarşıda bu ailəni gözləyən faciə tezliklə onlara Hacı Nəcəfin ölümünü unutduracaqmış.

Birinci Dünya müharibəsi illərində Şərqi Anadolunu ələ keçirmək istəyən Rusiya 1917-ci ilin noyabrında baş verən hakimiyyət çevrilişi ilə əlaqədar öz silah-sursatını hərbi xidmət keçən 150 min erməni əsgərinə və könüllülərdən ibarət 4 erməni drujinasına (10 min adamlıq) təhvil verərək qoşunlarını geri çəkməyə məcbur olur. Bu, ermənilərin Şərqi Anadoluda  müstəqil dövlət yaratmaq arzusunu ürəklərində qoyur. Onlar niyyətlərini Cənubi Qafqazda həyata keçirmək məqsədilə qoşunu İrəvan quberniyasına və ona bitişik ərazilərə yönəldir. Yerli əhaliyə divan tutulur.   İrəvan quberniyasında və Zəngəzurda əsl soyqırım həyata keçirilir. Tarixdən öyrənirik ki, 1918-ci ilin mart ayınadək erməni silahlı dəstələri 198 kəndi darmadağın edir, həmin qəzalarda təqribən 135 min nəfər azərbaycanlını öldürür. Köməksiz qalan əhali qaçmağa üz tutur. Əhalinin böyük hissəsi  Türkiyə, İran, Azərbaycan və Gürcüstanda məskunlaşır.

         Soyqırım Hüseynovlar ailəsindən də yan keçmir, Yusif ermənilər tərəfindən vəhşicəsinə öldürülür. Məşədi Gülsüm  övladları və Yusifin yetim qalmış uşaqları ilə birlikdə vətəni tərk etməyə məcbur olur. Hüseynovlar ailəsi əvvəlcə  Batumi şəhərinə, oradan isə Stavropola köçür. Burada da erməni təzyiqi və şəraitsizliklə qarşılaşdıqları üçün 1920-ci ildə, sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Bakıya köçürlər. Bu vaxt Heydərin artıq 12 yaşı var idi. Lakin ailələrində baş verən faciə və qaçqınlıq üzündən o hələ məktəbə gedə bilməmişdi. Hüseynovlar ailəsi İçərişəhərdə, Dvorsovaya 26 ünvanında kirayə ev götürürlər. Gülsüm xanım  kiçik oğlunu 18 saylı məktəbə qoyur. Ailənin çətin vəziyyətdə yaşamasına baxmayaraq, Gülsüm xanım gen yaddaşından gələn ənənəni – xeyriyyəçiliyi davam etdirir, İçərişəhər məscidinə su çəkdirir.

Məktəb mühiti, orada hökm sürən abu-hava H.Hüseynovun daxili  imkanlarının açılmasına, istedadlarının üzə çıxmasına yardımçı olur. Burada o, şeir yazmağa başlayır, divar qəzetini redaktə edir, humanitar elmlərə xüsusi maraq göstərir. Onun zəhmətkeşliyi, məsuliyyətliliyi müəllimlərinin gözündən qaçmır.

H.Hüseynovun böyük qızı Sara xanımın yazdığına görə, 18 nömrəli məktəbdə atası ilə yanaşı, Süleyman Rüstəm, Mikayıl Müşfiq, Əfrasiyab və Şəmsi Bədəlbəylilər, Əbülfəz Qarayev, Məmmədağa Şirəliyev, Hüseyn Bakıxanov kimi mütərəqqi gənclər oxuyur, Feyzulla Qasımzadə, Hənəfi Zeynallı, Atababa Musaxanlı kimi dövrün ziyalıları dərs deyirdi.

Yenə həmin mənbədən öyrənirik ki, Heydər Hüseynov Mikayıl Müşfiqlə bir sinifdə oxuyub. Bu haqda Fuad Qasımzadədən müsahibə alan jurnalistin yazısından da məlumat əldə edirik: "Bakıdakı 18 saylı məktəbdə Mikayıl Müşfiqlə bir sinifdə oxuyublar. Fuad Qasımzadə danışırdı ki, Heydərin çox gözəl xətti var idi... Müəllimlərinin (Feyzulla  Qasımzadə-F.S.) ad günündə qərarlaşdırırlar ki, Heydər Müşfiqin şeirlərini gözəl xətlə köçürsün və bunu siniflərinin adından müəllimə hədiyyə etsinlər. Həmin zərif xətli dəftər indi də Qasımzadələrin arxivində qalır".

Məktəbi bitirdikdən sonra Heydər Hüseynov Bakı Pedaqoji Texnikumunda oxumağa başlayır. Bu illərdə komsomol sıralarına qəbul olunur.  Maddi çətinlik çəkən ailəsini dolandırmaq məqsədilə o, kitabxanada işə düzəlir, 16 yaşından fəhləlik edir.

Heydər Hüseynov təhsilini davam edə-edə pedaqoji fəaliyyətlə də məşğul olur. Maştağada yerləşən 17 saylı məktəbin  fəhlə fakültəsində  Azərbaycan dili və ədəbiyyatı, tarix, coğrafiya, kimya, riyaziyyatdan dərs deyir. Bir müddət Lenin adına kombinatda, Tibb texnikumunda müəllimlik edir. Oxuduğu, işlədiyi hər bir yerdə zəhmətkeşliyi, ictimai işlərdə fəallığı ilə seçilir.

Hələ gənc yaşlarından həyatın çətin üzü ilə qarşılaşan, ağır uşaqlıq, gənclik dövrü yaşayan Heydər 18 yaşında həyatdan daha bir zərbə alır. 1926-cı il aprelin 25-də anası Məşədi Gülsüm  kəskin böyrək çatışmazlığından 60 yaşında vəfat edir.

Ailəsinin bütün qayğılarını hələ bərkiməmiş çiyinlərində daşımalı olan Heydər təhsilinə fasilə vermədən daha gərgin işləməli olur. 1931-ci ilə kimi 59 saylı məktəbdə dərs deyir, komsomol katibi olur. Humanizmi, insanpərvərliyi, ciddiliyi, dərin biliyi ilə həm şagirdlərin, həm də iş yoldaşlarının hörmətini qazanır. Görkəmli alim, pedaqoq Feyzulla Qasımzadə bu istedadlı, işgüzar gənci daim nəzərində saxlayır, onun bacarıqlarını düzgün məcraya yönəltməyə və inkişaf etdirməyə çalışır. 1929-cu ildə Feyzulla Qasımzadə "rabfak"ın tələbələri üçün  ədəbiyyat dərsliyinin hazırlanmasına 21 yaşlı Heydəri də cəlb edir.  (H.Hüseynovun böyük qızı Sara xanımın dediyinə görə, F.Qasımzadə atası haqqında "Heydər başımın tacıdır" deyirdi.) 1930-cu ildən H.Hüseynov artıq fəlsəfədən dərs deməyə başlayır.

1927-1931-ci illərdə Heydər  Lenin adına Azərbaycan Dövlət Universitetinin  şərqşünaslıq fakültəsinin linqvistika ixtisasının tələbəsi olur. Universitetdə oxuduğu illərdə ərəb və fars dillərinə mükəmməl yiyələnir, dövrünün görkəmli alimlərindən dərs alır. Azərbaycan dilindən ona Bəkir Çobanzadə, Əbdürrəhin bəy Haqverdiyev, fəlsəfədən Mikayıl Hüseynov, Cahangir Nağıyev, ərəb dilindən Uaruar, fars dilindən Bəndəli ibn Səlıb əl-Cauzi, Əhməd Bəni Trinc, linqvistikadan A.R.Zifeldt-Simumyagi, Şərq incəsənəti tarixindən V.M.Zummer dərs deyir. Bu müəllimlərin bir qismi Azərbaycan Demokratik Respublikası-nın rəhbərləri tərəfindən müxtəlif ölkələrdən dəvət olunmuşdu. Belə məşhur alimlərin tələbəsi olmaq, sözsüz ki, H.Hüseynovun savadlı bir kadr kimi yetişməsində böyük rol oynayır.

Hələ məktəb illərindən yaradıcılığa meyil edən H.Hüseynov universitetdə oxuduğu dövrdə qələmini sınaqdan keçirir, H.Heydər, H.Hüseynzadə imzaları ilə müxtəlif mətbuat orqanlarında ("İnqilab və mədəniyyət", "Gənc işçi") şeirlər çap etdirir, ədəbiyyatla bağlı dərsliklər yazır, müəllimlərinin sevimlisinə çevrilir.

H.Hüseynovun tələbəlik dövründə yazdığı "Atəşgah" şeiri professional cəhətdən mükəmməl olmasa da, məzmunu, obrazlılığı ilə diqqəti cəlb edir. Şeirin çox maraqlı tarixçəsi var: 1930-cu ildə Şərq fakültəsinin professoru Zummer tələbələrini Suraxanı Atəşgahına aparır. Bu müqəddəs ocaq haqqında məlumat verən professor şeirə həvəsi olan tələbələrinə Atəşgaha aid şeir yazmağı tövsiyə edir. Səhəri gün 22 yaşlı H.Hüseynov "Atəşgah" şeirini müəlliminə təqdim edir. Özü də o bu şeiri sevimli müəllimi professor Zummerə ithaf edir.

1931-ci ildə H.Hüseynov "Zəngi" şeirlərini yazır. Başlanğıcını Göyçə gölündən götürən, İrəvan şəhərindən axıb sonda Araza tökülən Zəngi çayı H.Hüseynovun uşaqlıq illərinin həm xoş, həm də acı günlərinin şahidi idi. Şeir özündə müəllifin doğma yurdu ilə bağlı nisgilini, sevgisini, dünəni, bugünü daşıyır:

Aylar, illər boyu aşıb-daşarsan,

İçində çınqıllar oynaşar, Zəngi,

Qayalar üstündən yel tək aşarsan,

Qoynunda köpüklər qaynaşan Zəngi.

Daşnaklar zülmündən, bəylər əlindən

Qəlbinə sancılan zəhərli tikan

Bu gün çıxarılmış, azad bir ölkən

Kimi qanadlanıb coşasan, Zəngi.

1931-ci ildə H.Hüseynovun zəngin tələbəlik illəri sona yetir.Azərbaycan Pedaqoji Universitetinin ən fəal və istedadlı məzunu kimi Heydər Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat İnstitutununfəlsəfə şöbəsinin aspiranturasına göndərilir. Bir il burada təhsil alıb fəlsəfə üzrə qazandığı bilikləri daha da təkmilləşdirən H.Hüseynov Sənaye İnstitutuna və Sovet Ticarəti İnstitutuna fəlsəfə müəllimi vəzifəsinə təyin olunur. Marksizm-Leninizm fəlsəfəsini aydın dildə tədris edən gənc müəllim tez bir zamanda tələbələrin sevimlisinə çevrilir.

         1934-cü ildə Heydər Hüseynov tacir Süleyman Abdullayevin qızı Tale xanımla ailə həyatı qurur. Onların tanışlığı barədə Heydər Hüseynovun ikinci qızı Leyla xanım müsahibələrinin birində məlumat verir: "...Aralarında 4 il fərq var idi. Atam 1908-ci ildən, anam isə 1912-ci ildən idi. Atam Mirzə Ələkbər Sabirin oğlu Məmmədsəlim ilə dostluq edirdi. O, çox maraqlı insan idi, yumorlu, yüksək intellektli. Anam bizə ətraflı danışmırdı, ancaq bilirəm ki, onları Məmməd-səlim tanış etmişdi. Anam Tale ziyalı ailədən idi. Atası Süleyman Abdullayev Müsavatın üzvü idi. Yaxşı yaşayırdılar. 1937-də babamı güllələdilər. Sonradan o bəraət qazandı. Bəraət kağızını anama verən atam  deyirmiş: "Bilirsiniz, çox adamlar dözməyib bir çoxlarının "vətən xaini" olması haqqında kağızlara imza atdılar. Atanızla fəxr edin, o, heç bir kağıza qol çəkməmişdi".

1936-cı ildən etibarən Heydər Hüseynov Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Soveti yanında Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası komitəsində işləməyə başlayır.  Həmin komitədə əvvəlcə elmi işçi, sonra elmi katib kimi fəaliyyət göstərir. Komitə SSRİ Elmlər Akademiyasının Azərbaycan filialının Ensiklopediya və Lüğətlər İnstitutuna çevrildikdən sonra həmin institutun direktoru vəzifəsinə təyin edilir. Bu illərdə onun elmi fəaliyyəti çox geniş olur. İnstitutun əməkdaşları ilə birlikdə lüğətlərin tərtibi üzərində işə başlayır, ədəbiyyatla bağlı ilk məqalələrini çap etdirir. Vaxtilə ənənəsi Ruhulla Axundov tərəfindən qoyulmuş lüğət tərtibi işini həvəslə yerinə yetirən H.Hüseynovun rəhbərliyi ilə 1939-cu ildə "Rusca-azərbaycanca lüğət", "Rusca-Azərbaycanca məktəbli lüğəti", "İzahlı Azərbaycanca – rusca lüğət" çap olunur.

1935-ci ildə SSRİ Elmlər Akademiyasının Azərbaycan filialının açılışırespublika üçün əlamətdar hadisələrdən biri oldu. Filial  mövcud olduğu dövrdə, xüsusilə müharibə illərində çox böyük işlər görür: "Statusun artması Azərbaycan filialının tərkibində ayrı-ayrı elmi-tədqiqat institutlarının yaradılmasına imkan vermişdir. Geologiya İnstitutu, Tarix, Dil və Ədəbiyyat İnstitutu, Coğrafiya İnstitutu, Neft və Kimya İnstitutu məhz həmin tarixi mərhələdə açılmışdır. Elmi-tədqiqat institutları səviyyəsində aparılmış tədqiqatlar daha sistemli və ardıcıl olmuş, ölkənin sosial-iqtisadi inkişafının və mədəni mühitinin tələblərinə cavab verərək Azərbaycanda gedən inkişaf proseslərinə özünün müsbət təsirini göstərmişdir".

SSRİ Elmlər Akademiyasının Azərbaycan filialınıntəşkilində və inkişafında böyük xidmətləri olan Heydər Hüseynov ilk vaxtlar filialın sədr müavini, 1944-cü ildən sədri olur. SSRİ EA-nın prezidenti V.L.Komarov, vitse-prezidentləri O.Y.Şmidt, İ.İ.Meşaninov onun işini yüksək qiymətləndirirdilər.

Filialın fəaliyyəti dövründə fəlsəfə üzrə aparılan tədqiqatların səviyyəsi və istiqamətində keyfiyyətcə dəyişiklik baş verir. "Maarif və mədəniyyət", "Revolyusiya və kultura" jurnallarının fəlsəfə bölmələrində xarici filosofların əsərlərinin tərcümələri, yerli mütəxəssislərimizin yeni məqalələri çap olunur.  Aspirantura şöbəsi yaradılır yeni alim ordusunun yetişdirilməsi üçün lazım olan ədəbiyyatlar Azərbaycana gətirilərək tərcümə edilir, ana dilində dərslik və dərs vəsaitləri yazılır, rayonlarda elmi bazalar yaradılır elmi sessiyalar keçirilir. Görkəmli şəxsiyyətlərin: Nizaminin, Mirzə Fətəli Axundovun, Üzeyir Hacıbəyovun yubileyləri keçirilir.

Təşkilati işlər H.Hüseynovun elmi yaradıcılığına mane ola bilmir. 1939-cu ildə o, Tiflis Dövlət İnstitutunda "M.F.Axundovun fəlsəfi görüşləri"adlı dissertasiya müdafiə edir. Müdafiə çox uğurla keçir, dövrün görkəmli alimləri: akademik K.S.Bakradze, Daneliya, Danaşiya, Xaçapuridze, Dmitrev H.Hüseynovun elmi əsəri barədə yüksək fikirlər söyləyirlər.

H.Hüseynov ictimai, elmi fəaliyyətlə yanaşı, milli kadrların yetişdirilməsiistiqamətində də xeyli işlər görür. Xüsusilə fəlsəfə məktəbinin yaranması məqsədlə o, respublikanın bütün elmi potensialını səfərbər edir, istiqamətləndirir. H.Hüseynov ətrafına bu sahədə fəaliyyət göstərə biləcək alimlər ordusu toplayır.

Heydər Hüseynov, Cahangir Nağıyev, Əhməd Kazımov, Əlisöhbət Sumbatzadə universitetlərdə fəlsəfənin Azərbaycan dilində tədrisini həyata keçirən ilk filosof nəsli olur. Özünün "Şərəfli vəzifə"adlı məqaləsində (Kommunist, 4 dekabr, 1940) H.Hüseynov gənc alimlərin hazırlanmasına dair fikirlərini bölüşür.

H.Hüseynovun  tələbələrindən Cəmil Əhmədli müəllimi haqqında deyir: "Azərbaycan xalqının ictimai və fəlsəfi fikir səmasında parlaq bir kometa peyda oldu. Bu, XX əsrin 30-40-cı illərində Azərbaycan fəlsəfə elminin sürətlə inkişafında, fəlsəfə kadrlarının hazırlanmasında, fəlsəfənin digər elm sahələri ilə əlaqələndirilməsində, biliyin müxtəlif sahələrində elmi terminologiyanın yaradılmasında müstəsna dərəcədə yüksək xidmətləri olan Heydər Nəcəf oğlu Hüseynov idi".

1940-cı ildə SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fərmanı ilə H.Hüseynov elm və pedaqoji sahələr üzrə yeni kadrların yetişdirilməsində göstərdiyi səyinə görə "Şərəf nişanı" ordeni ilə təltif olundu.

Müharibə bütün sahələri olduğu kimi, elm sahəsini, alimlər ordusunu da səfərbər edir. SSRI Elmlər Akademiyasının Azərbaycan filialı işini dövrə, şəraitə uyğun yenidən qurur, akademiyanın elmi bazalarının yaradılması, institut və şöbələrin daha sıx və əlaqəli əməkdaşlığının təmin edilməsi, səyyar elmi sessiyalar keçirilməsi, mövzuların seçilməsi istiqamətində xeyli işlər görür. Sözsüz ki, bütün bunların həyata keçməsi filial rəhbərlərinin, o cümlədən Heydər Hüseynovun təşkilatçılıq bacarığından asılı olur.Alim bu ağır dövrdə filialının işi barədə "SSRİ EA Azərbaycan filialı müharibə günlərində", "Azərbaycan alimləri Vətən müharibəsi günlərində","Alimlərimiz Vətən müharibəsi günlərində" məqalələrini çap etdirir.

"Hər şey cəbhə üçün" şüarı altında Azərbaycan ziyalılarının  bir qrupu 1941-ci ildə cəbhəyə yollandı. 29 dekabr tarixində "Pravda" qəzetində Azərbaycanın partiya nümayəndələrindən ibarət qrupun Cənub cəbhə xəttinə yeni il hədiyyəsi aparması haqqında yazı çıxır. Azərbaycan nümayəndələri cəbhəyə iki vaqon isti paltar, ərzaq, Azərbaycan torpağının nemətlərini, Sovet İttifaqı qəhrəmanı İsrafil Məmmədovla bağlı kitab və vərəqələr aparır. Nümayəndə heyətinin arasında S.Vurğun, R.Rza, Azərbaycanın Mərkəzi Kamitəsinin katibi D.Məmmədov, Komsomol katibi B.Seyidzadə, EA-nın Azərbaycan filialının rəyasət heyətinin sədr müavini H.Hüseynov da olur. Novorossiysk döyüşçüləri ilə görüşdə S.Vurğun, R.Rza şeir oxuyur, H.Hüseynov ədəbiyyatdan və fəlsəfədən məruzələrlə çıxış edir, faşizmin fəlsəfəsindən danışırdı.

Müharibə illərini Heydər Hüseynovun yaradıcılığının və ictimai xadim kimi  fəaliyyətinin ən məhsuldar dövrü hesab etmək olar. Bu illərdə alimin xeyli sayda elmi əsəri işıq üzü görür, Akademiyanın elmi bazalarının Qarabağda, Naxçıvanda, Gəncədə, Şamaxıda, Qubada yaradılması, Azərbaycanın rayonlarında 9 elmi sessiyanın keçirilməsi onun rəhbərliyi ilə baş tutur. Üzeyir Hacıbəyovun yubileyinin təşkilində, Əliağa Şıxlinskinin "Xatirələrim" kitabının yazılmasında da Heydər Hüseynovun böyük xidməti olur.

1941-ci ilin martında SSRİ Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti O.Y.Şmidt Bakıya gəlir. Filialın institut və bölmələrində olan O.Y.Şmidt burada aparılan işlərə, təşkilatçıların fəaliyyətinə yüksək qiymət verir, onun başqa respublikalardakı filiallara nümunə olduğunu deyir: "Azərbaycanın elm adamları müharibə illərində özlərini çox yaxşı göstərdilər... Heydər Hüseynovun başçılığı altında AzFAN Akademik müəssisələrə layiq olan  gözəl iş qabilliyyəti nümayiş etdirən güclü elmi mərkəzə çevrilib".

Məhz SSRİ Elmlər Akademiyasının Azərbaycan filialının müharibə illərindəki fəaliyyəti gələcəkdə müstəqil Elmlər Akademiyasının yaranmasına təkan verdi. Azərbaycan EA-nın yaranmasında gənc alimlərdən görkəmli kimyaçı Y.Məmmədəli-yev, geoloq Ə.Əlizadə, yazıçı M.İbrahimov, şair S.Vurğun, memarlar M.Dadaşov, M.Useynov və b. böyük işlər gördü.

1944-cü ildə Üzeyir Hacıbəyovun 60 illiyi ilə əlaqədar respublikada silsilə tədbirlər keçirilir. Bəstəkarın yubileyi ərəfəsində AZFAN H.Hüseynovun rəhbərliyi altında böyük tədbirlər planı hazırlayır. Alimin təklifi ilə Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 14 sentyabr 1945-ci il tarixli fərmanına görə,  İncəsənət İnstitutuna Üzeyir Hacıbəyovun adı verilir.

Leyla xanımın xatirələrindən məlum olur ki, Heydər Hüseynovla Üzeyir Hacıbəyov arasında sıx dostluq olmuşdur. Özü yaradıcı adam olduğundan istedadlı insanlara xüsusi həssaslıqla yanaşan H.Hüseynov evində işləmək üçün şəraiti o qədər yaxşı olmayan bəstəkara bağında xüsusi otaq ayırır. Leyla xanımın xatirələrindən: "Yaz vaxtı idi. Biz atamla bağa getmişdik. Atam Üzeyir bəyə təklif etdi ki, bağda ayrıca otaq var, sənin üçün ayıra bilərik. Orada rahat işləyərsən. Üzeyir bəy razı oldu, ancaq sonra nə səbəbdənsə gələ bilmədi".

H.Hüseynovun Azərbaycan xalqı qarşısında xidmətlərindən biri və deyərdim ki, çox qiymətlisi onun "rus artilleriyasının allahı" sayılan Əliağa Şıxlinskinin xartirələrinin yazdırılması ilə bağlıdır.

"General Əliağa Şıxlinski və silahdaşları" kitabının müəllifi Şəmistan Nəzərli yazır: "Şöhrətli sərkərdəmiz Əliağa Hacı İsmayılağa oğlu Şıxlinskidən  danışanda filosof-alim Heydər Hüseynovun xidmətlərini unutmaq haqsızlıq olardı. Generalın "Xatirələrim" kitabının yazılmasında ən müstəsna rolu olan ilkin şəxs Azərbaycan Elmlər Akademiyasının akademiki Heydər Hüseynovdur. "Xatirələrim" Azərbaycan tarixində yeganə və ilk hərbi memuardır". 

H.Hüseynovun general Əliağa Şıxlinski şəxsiyyətinə marağı 1939-cu ildə  general-mayor Yevgeni Barsukovun  kitabı ilə tanış olandan sonra yaranır. Belə ki, müəllif "Rus artilleriyası Birinci Dünya müharibəsində" kitabında həmyerlimizin hərb tarixinə gətirdiyi yeniliklər, göstərdiyi qəhrəmanlıqlar haqqında geniş məlumat verirdi. Ə.Şıxlinskini tapmağın, onunla tanış olmağın vacibliyini düşünən H.Hüseynov aspirantlarına generalın harada yaşadığını araşdırmağı tapşırır. Həyat yoldaşı Nigar xanımın ölümündən sonra, demək olar ki, hamı tərəfindən unudulan Ə.Şıxlinski Cəfər Cabbarlı küçəsində balaca, soyuq bir evdə tək-tənha yaşayırdı.

Həmin dövrdə çar ordusunda xidmət etmiş artilleriya generalı Əliağa Şıxlinski haqqında danışmaq, onunla ünsiyyət yaratmaq, demək olar ki, yasaq edilmişdi. Xalq yazıçımız İsmayıl Şıxlı xatirələrində bu haqda deyir: "Mən Əliağa Şıxlinskini görə bilmədim. 1937-ci ildə Bakıya gələndə atam demişdi ki, belə bir qohumumuz var. O zaman Lenin adına APİ-də hərbi kafedranın müdiri kapitan Tarıverdiyev idi. O, familimi görüb, məni çağırıb dedi ki, generalın qohumusanmı? Dedim ki, bəli. Dedi, mən məsləhət görmürəm, bunu başqa yerdə deyəsən, çünki səni məktəbdən qovarlar".

O təhlükəli zamanda heç kimin, hətta qohumlarının döyə bilmədiyi qapını vəzifə adamı, SSRİ EA Azərbaycan filialının sədr müavini H.Hüseynov döyür. Yenə də özündən daha çox milli mənafeyi nəzərə alır. Yenə də təəssübkeşlik, insanpərvərlik sayıqlığı, ehtiyatı üstələyir. Bununla da H.Hüseynov çətin qocalıq həyatı yaşayan, gözü pis görən, qulağı ağır eşidən, əlləri əsən Şıxlinskinin həyatına rəng qatır. Alim generala gələcək naminə memuarlarını yazmağı təklif edir. Ə.Şıxlinski razılaşmır. Xəstəliyini səbəb gətirir. Bu memuarların əhəmiyyətini, gələcək üçün dəyərini, qiymətini başa düşən H.Hüseynov generala çıxış yolu təklif edir. Təklif edir ki, o diktə eləsin, Elmlər Akademiyası tərəfindən göndərilən bir nəfər yazıya alsın. Razılaşırlar. Bu müddətdə H.Hüseynov tez-tez generala dəyir, bu qeyri-adi insanla ünsiyyətdən xüsusi zövq alır. Sonralar Heydər Hüseynov yazacaq: "General Əliağa Şıxlinski ilə yaxından tanış olanlar, onun maraqlı söhbətlərinə qulaq asanlar bilirlər ki, bu təvazökar və səmimi insan nə qədər ağıllı və ibrətli bir şəxs idi".H.Hüseynov haqlı idi. "Səhra toplarının cəbhədə işlədilməsi" əsərinin, "Şıxlinski üçbucağı", "Şıxlinski formulu" adı ilə hərb tarixinə düşən yeniliklərin  müəllifi general-mayor  Ə.Şıxlinski qeyri-adi istedad sahibi idi. O, dilçiliklə, terminologiya ilə də dərindən maraqlanır, hərbi lüğətin tərtibi ilə məşğul olurdu. Belə ki, 1926-cı ildə Ə.Şıxlinski rus, ərəb və latın əlifbası ilə "Rusca-türkcə qısa hərbi lüğət" kitabını nəşr etdirir.

General-mayor  Ə.Şıxlinski göstərdiyi xidmətlərə görə bir çox yüksək mükafatlara layiq görülmüşdü: Fransanın generallara məxsus fəxri "Legion ordeni" və zabitlərə verilən "Legion xaçı".  Ə.Şıxlinski bu cür yüksək ordenlərə layiq görülən yeganə azərbaycanlı idi.

Memuarlar hazır olanda H.Hüseynov kitaba ön söz yazmaq üçün Yevgeni Barsukova müraciət edir. Y.Barsukov çox böyük həvəslə bu işi yertinə yetirir. Onun yazdığı ön sözdən bir hissəni diqqətinizə çatdırıram: "...Təbiət Əliağaya böyük ağıl, hərbi məharət, istedad, mərdlik, nəcib sifətlər, vətənin müdafiəsi üçün çox faydalı olan müstəsna bir qabiliyyət vermişdi. Hərbi işə bəslədiyi məhəbbət, göstərdiyi fədakarlıq, topçuluğu dərindən bilmək, xüsusilə bu sahədə yaradıcılıq istedadı – bütün bunlar Əliağa Şıxlinskiyə xidmət sahəsində sürətlə irəliləməyə və köhnə rus ordusunun topçu komandirləri arasında görkəmli yer tutmağa imkan vermişdi". 

Əfsuslar olsun ki, "Xatirələrim" kitabını görmək Ə.Şıxlinskiyə nəsib olmur. 1943-cü il avqustun 18-də Əliağa Şıxlinski 80 yaşında vəfat edir. Generalın  dəfn mərasiminin təşkilini də Heydər Hüseynov öz üzərinə götürür. Ə.Şıxlinskini generallara layiq hörmətlə dəfn edirlər. Ş.Nəzərli: "Dəfn mərasimini Bakı Hərbi Qarnizonundan çağırılmış alay orkestri müşayiət etdi. Qəbri üstündə topdan və avtomatlardan yaylım atəşi atıldı. "Artilleriyanın allahı"nı görkəmli sərkərdələrə məxsus hərbi qaydada torpağa tapşırdılar. Heydər Hüseynovun özü, generalın yetirmələri və qohumları son vida nitqi söylədilər".

27 mart 1945-ci ildə  "Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının yaradılması haqqında" 316 saylı qərar qəbul olundu. Azərbaycan SSR  Elmlər Akademiyasının Nizamnəməsi təsdiq edildi. Elmlər Akademiyasının 15 nəfərdən ibarət ilk təsisçiləri – akademiklər müəyyən olundu.SSRİ Elmlər Akademiyasının prezidenti, akademik V.L.Komarov Azərbaycan rəhbərliyinə göndərdiyi xüsusi məktubda Əşrəf Əlizadə, Mirəsədulla Mirqasımov və Mustafa Topçubaşovdan birinin yeni yaradılacaq akademiyanın prezidenti olmasını təklif etmişdi. Məktubda həmçinin Heydər Hüseynovun akademiyanın vitse-prezidenti vəzifəsinə namizədliyi məqsədəuyğun sayılmışdı.

1945-ci il martın 31-də Azərbaycan SSRİ Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvlərinin birinci Ümumi yığıncağı keçirildi. Yığıncaqda Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının rəhbər heyəti seçildi. Akademik M.A.Mirqasımov yekdilliklə Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının prezidenti, H.Hüseynov və Ş.Əzizbəyov Akademiyanın vitse-prezidenti, akademik M.S.Qaşqay akademik-katib seçildi.

1946-cı ildə Bağırovun təqdimatı ilə Heydər Hüseynov Marks-Engels-Lenin İnstitutunun(sonralar Partiya Tarixi İnstitutu adlanırdı) Azərbaycan filialının direktoru təyin olunur. Filialın direktoru olduğu müddətdə alim institutun işində bir çox dəyişikliklər edir. Onun təqdimatı ilə dəyərli alimlər  Zülfəli İbrahimov, Miryusif Mirhadıyev, Məmməd Qazıyev  işə dəvət olunur, institutun  direktor müavini milliyyətcə erməni A.Petrosyan tutduğu vəzifədən azad edilir.

Heydər Hüseynovun təşəbbüsü ilə 1945-ci ildə ADU-nun tarix fakültəsinin nəzdində Fəlsəfə bölməsi,1947-ci ildə filologiya fakültəsinin nəzdində Məntiq və psixologiya bölməsi yaradılır. Azərbaycan Elmlər Akademiyasının İctimai Elmlər Bölməsi tərkibində Fəlsəfə və Hüquq İnstitutunun  fəaliyyətə başlaması Hüseynovun savadlı elmi kadrlar yetişdirmək və fəlsəfə məktəbini yaratmaq arzusunun reallaşmasına doğru böyük bir addım idi.Savadlı mütəxəssislərə böyük ehtiyac olduğu bir zamanda  H.Hüseynov fakültə üçün tələbə seçimi ilə şəxsən məşğul olur.  Dünyagörüşlü gənclərin tədrisə cəlb olunması məqsədilə rayonlara gedir, çıxışlar edir, qəbul imtahanlarında şəxsən iştirak edirdi.

1947-ci ildə H.Hüseynov AzərbaycanAli Sovetinə üzvseçilir. 1948-ci ildə H.Hüseynov 4 cildlik "Tam rus-Azərbaycan lüğəti"nə görə Stalin mükafatına layiq görülür. Həmin ilalim Azərbaycan K(b)P MK Bakı Komitəsinin 5,6 may ayında keçirilmiş plenumunun qərarı ilə Bakı Şəhər Partiya Komitəsi Bürosunun üzvü seçilir.

H.Hüseynovun uğurları ona çoxlu dostla bərabər, düşmən də qazandırır. Alimin yuxarı vəzifələrə çəkiləcəyi ilə bağlı xəbərlər bir çoxlarına rahatlıq vermir. H.Hüseynovu Bağırovun gözündən salmaq üçün hər vasitəyə əl atılır. Ailəsi ilə bağlı faktlar dərindən araşdırılmağa, alimə qarşı kompromatlar yığılmağa başlanır. H.Hüseynovun qardaşlarının Türkiyə vətəndaşı, qayınatasının "xalq düşməni" olması qabarıq, şişirdilmiş şəkildə Mircəfər Bağırova çatdırılır. Düşmən istəyinə nail olur: həqiqətləri gizlətməkdə ittiham edilən H.Hüseynova töhmət verilir.

1949-cu ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Nəşriyyatı tərəfindən H.Hüseynovun "XIX əsr Azərbaycanın ictimai-fəlsəfi fikir tarixindən"kitabı nəşr olunur.Əsərlə tanış olduqca o mürəkkəb dövrdə Azərbaycan aliminin milli təəssübkeşliklə apardığı tədqiqatlarındakı cəsarətinə valeh olmaya bilmirsən. Dövrün diktəsindən gələn ideoloji məqamlar və təhlillərdəki bəzi təhriflər, fikrimcə, əsərə diqqətlə yanaşan oxucu üçün yamaq təsiri bağışlayır. Əsas məsələ alimin Azərbaycan tarixi, ədəbiyyatı, fəlsəfəsi ilə bağlı ona qədər deyilməyən fikirləri, arxiv sənədlərinə, ilkin mənbələrə, əlyazmalara əsaslanan mülahizələridir.

Deyirlər, kitabların da insanlar kimi taleyi olur. Bu kitabın da taleyinə müəllifinin son sevinci və son ağrısı olması yazılıbmış.Heydər Hüseynov  özü bunu əvvəlcədən hiss edir və hələ əsər cəmiyyətdə yayılmamış deyirdi: "Bu kitab ya məni göylərə qaldıracaq, ya  yerə vuracaq".

Kitabın ön sözündə H.Hüseynov yazır: "Müəllifin məqsədi oxucuları ən ümumi şəkildə, detallara varmadan Azərbaycanın qədim və orta əsrlər mədəniyyət tarixinin  elə əsas məqamları ilə tanış etməkdir ki, onlarsız XIX əsr mədəniyyəti keçmişdən təcrid olunmuş olar və ona gorə Azərbaycan xalqının mənəvi inkişafının yeni mərhələsi kimi dərk oluna bilməz". 

İtən, qırılan varislik bağlarını bərpa etmək, qədim kökləri olan bir millətin mədəniyyətini dünyaya çatdırmaq kimi müqəddəs missiyanı boynuna götürən alim, sözsüz ki, özünü böyük təhlükə qarşısında qoyurdu. Millətlərə qismən azadlıq verən dövlətin hər belə yeniliyə reaksiyasını əvvəlcədən proqnozlaşdırmaq mümkün deyildi. Xırda bir "xəta" böyük bəlalara səbəb ola bilərdi. Bunu Heydər Hüseynov da bilirdi, onunla bir "cəbhə"də olan ziyalılarımız da. 

"XIX əsr Azərbaycanın ictimai-fəlsəfi fikir tarixindən" kitabı yazılan vaxtda məlum hadisələrə münasibət dəyişməyə, müharibə dövründə verilən nisbi azadlıq, ilıqlaşma müharibədən sonra yenidən məhdudlaş-mağa, sərtləşməyə, repressiyaların növbəti fazasına keçməyə başlamışdı.

H.Hüseynovun "XIX əsr Azərbaycanın ictimai-fəlsəfi fikir tarixindən" kitabında  görkəmli maarifçi-alimlər A.Bakıxanov, M.Ş.Vazeh, Mirzə Kazım bəy, M.F.Axundov və H.Zərdabinin həyatı, mühiti, ictimai-fəlsəfi görüşləri yer alırdı. Mirzə Kazım bəyə həsr olunmuş hissəyə: "Şamilin adı özündə çoxlu tarixi və vətənpərvərliklə bağlı fikirlər ehtiva edir... O, qəhrəmandır, qəhrəmanların yaradıcısıdır" epiqrafını seçməsi H.Hüseynovun taleyində öz mənfi rolunu oynayır. Alim tənqidlərə, təzyiqlərə tuş gəlir. 600 səhifəlik  kitabın cəmi bir neçə səhifəsini əhatə edən məqalənin onu məhvə sürükləyəcəyini alim bilmirdi və bilə də bilməzdi. Bəlkə də, bu, alim üçün artıq çoxdan ciddi-cəhdlə hazırlanmış "məhv edilmə" planının həyata keçirilməsinə bir bəhanə idi. Çox güman ki, belə idi.

Qayıdaq kitabın təzəcə işıq üzü gördüyü məqamlara. Qeyd etmək lazımdır ki, H.Hüseynovun bu əsəri cəmiyyətdə böyük əks-səda doğurdu.  Bunların canlı şahidi professor M.Mirhadıyev yazırdı: "H.Hüseynovun kitabı tez bir vaxtda bütün Sovet İttifaqına yayıldı. Filosofların, tarixçilərin, ədəbiyyatçıların, ictimai elmlər sahəsində çalışan mütəxəssislərin yüksək qiymətini aldı". 

Ağır zəhmət bahasına başa gəlmiş əsərinin sevincini yaşayan H.Hüseynov onu bir çox tanışları kimi, SSRİ Yazıçıları İttifaqının baş katibi, Stalin Mükafatı üzrə Komitənin sədri A.Fadeyevə də göndərir. H.Hüseynovla A.Fadeyevin dostluğu hələ 1947-ci ildə, Nizaminin 800 illik yubiley tədbirləri zamanı başlamışdı. O vaxt Moskva nümayəndə heyəti tərkibində Bakıya gələn A.Fadeyev mədəniyyəti, biliyi, işgüzarlığı ilə seçilən H.Hüseynovu çox bəyənir. Sonradan onların əlaqələri dostluq münasibətinə keçir.

H.Hüseynovun "XIX əsr Azərbaycanın ictimai-fəlsəfi fikir tarixindən" kitabı ilə tanış olan Fadeyev onu bəyənir və Stalin mükafatına təqdim edəcəyini bildirir.

Fərziyyələrə görə, məhz bu fakt – H.Hüseynovun kitabının respublika rəhbərindən xəbərsiz SSRİ-nin ən ali mükafatına təqdim olunması Bağırovu bərk hiddətləndirir. Bu addımı özünə nümayişkaranə sayğısızlıq hesab edir. H.Hüseynovu yanına çağırıb kitabı onun başına çırpır. Bununla da H.Hüseynovun taleyi həll olunur, "kitabı bağlanır". – Bu, cəmiyyətdə olan fikirlər idi.

Arxiv sənədlərini vərəqlədikcə, tədqiqatçıların fikirləri ilə tanış olduqca vəziyyətin heç də birmənalı olmadığı qənaətinə gəlirsən. M.İbrahimovun xatirələrindən:"Kitabı SSRİ Yazıçılar İttifaqı Dövlət Mükafatına irəli sürəndə respublikanın rəhbər təşkilatları buna etiraz etmədilər. Mükafatlar komitəsində müzakirə zamanı danışanlar kitabı təriflədilər. Həm açıq, həm də gizli səsvermədə əsər mükafata layiq görüldü. Bu münasibətlə Heydər Hüseynovu təbrik edənlər saysız-hesabsız idi".

Tədqiqatçı Ramiz Əhmədov yazır: AKP MK kitabın mükafata verilməsini məsləhət görmürsə, bundan Azərbaycan partiya və dövlət səlahiyyətlərinin və elmi ictimaiyyətin xəbəri yoxdursa, onu ən yüksək dövlət mükafatına kim və nə məqsədlə təqdim etmişdi? Bu, M.Bağırovun təqdiri və razılığı olmadan mümkün olmazdı".

Tədqiqatçı tamamilə haqlıdır. Arxiv sənədlərini araşdırdıqca göz önündə tamam başqa bir mənzərə canlanır. Burada bir sənəd – Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun, Nizami muzeyinin və Azərbaycan SSR EA-nın Tarix İnstitutunun 21 sentyabr 1949-cu il Elmi Şurasının birgə iclasınınprotokolu diqqətimizi cəlb etdi. Gündəlikdə qoyulan əsas məsələ Heydər Hüseynovun "XIX əsrdə Azərbaycanın ictimai-fəlsəfi fikir tarixindən" əsərinin Stalin mükafatına təqdim olunması barədə idi. Bu protokol H.Hüseynovun kitabının elmi ictimaiyyətin xəbəri olmadan Stalin mükafatına təqdim olunması barədə fikri  tamamilə alt-üst edir.

Sual doğur: bəs əslində, həqiqət necə idi? Həqiqət isə çox sadə – alimin müvəffəqiyyəti müəyyən dairələrdə narahatlıq doğurur, Bağırovun ona olan rəğbəti qıcıq oyadırdı.

H.Hüseynovun tələbəsi olmuş İrşad Əliyev:"O vaxt Heydər müəllim universitetdə fəlsəfə kafedrasının müdiri, Partiya Tarixi İnstitutunun direktoruydu. Həm də çoxlu elmi şuraların, redaksiyaların üzvüydü. Mərkəzi komitənin elm, təhsil, mədəniyyət sahəsinin bütün ağırlıqları onun üstünə düşürdü. Heydər müəllim Bağırovun da hörmətini qazanmışdı. O dövrdə Mərkəzi Komitədə bu sahədə rəhbərlik eləyən katiblər, şöbə müdirləri qorxurdular ki, nə vaxtsa yerlərini ona verməli olacaqlar. Məqam axtarırdılar onu Mircəfər Bağırovun gözündən salsınlar..."

Fevralın 14-ü Moskvaya, Ali Sovetin sessiyasına getməyə hazırlaşan alimi gecə saat 2-də MK-ya çağırır, Türkiyənin və İngiltərənin casusu Şamil haqqında əsər yazmaqda ittiham edirlər. Fevralın 15-i isə Akademiyaya gələn H.Hüseynov müavini Y.Tokarjevskinin onun yerində oturduğunu, seyfindən sənədlərinin, partiya biletinin götürüldüyünü görür. Alim başa düşürdü ki, "yuxarı"da artıq onun taleyini həll etmişlər və onun üçün "artıq hər şey bitmişdir". Bu mənəvi basqılara tab gətirə bilməyən alim 1950-ci ilin mart ayının əvvəlində  akademiyadakı iş otağında hər iki biləyinin damarlarını kəsir. H.Hüseynovu xilas etmək mümkün olur. Alimin bu hərəkəti  düşmənlərinə daha bir fürsət verir. Onlar H.Hüseynovun bu addımını partiyaya qarşı protest kimi qiymətləndirir və Bağırovun gözündə onu daha da nüfuzdan salırlar. 

H.Hüseynova qarşı kampaniya vüsət alır. Alim tutduğu bütün vəzifələrdən uzaqlaşdırılır. "Partiya qeydiyyatında olduğu institut onu partiyadan, Akademiyada isə EA-nın həqiqi üzvlüyündən çıxardırlar. Yerlərdə onun adının yamanlanmasına çalışırlar. Azərbaycan K(b)P MK-sı onu Partiya Tarixi İnstitutunun direktoru vəzifəsindən çıxarır...".

H.Hüseynovun "XIX əsr Azərbaycanın ictimai-fəlsəfi fikir tarixindən" kitabını aşağılamaq istiqamətində işlərə start verilir. Bağırov "özbaşınalığa" yol vermiş alimi cəzalandırmaq, onu tarixi həqiqətləri düzgün qiymətləndirməməkdə, müridizmi mürtəce bir cərəyan kimi verməməkdə suçlamaq qərarına gəlir. Materiallar toplamaq üçün bir qrup alim Moskva, Leninqrad və başqa şəhərlərin arxivlərinə göndərilir. H.Hüseynovun əsərinə müsbət rəy verənlər, mətbuatda çıxış edənlər tənqid atəşinə tutulur, təqib olunur.

İttifaq miqyasında Şamilə qarşı kampaniya başlayır."Literaturnaya qazeta" 27 iyul nömrəsində yazır: "...Qafqaz xalqlarının tarixində müridizmin və Şamilin rolunun saxta, tarixə zidd konsepsiyalarının ifşa olunması istər, alimlərimiz üçün istərsə də ədəbiyyatçılar üçün böyük və mühüm dərsdir. Azərbaycanın partiya və ictimai təşkilatları müridizm və Şamil hərəkatının ifşa edilməsində fəxri rol oynamışlar".

 İyulun 14-də Filarmoniyanın yay salonunda ziyalılarının yığıncağı keçirildi. "...hamı bilirdi ki, bu yığıncaq Heydər Hüseynovun "ifşa olunması"na, "pislənməsi"nə həsr olunmuşdur".

Tədbir iki gün çəkir. Mənbələrə görə, zalda iki minə yaxın adam – alimlər, ədəbiyyat, incəsənət, tibb işçiləri, yaradıcı kollektivlərin rəhbərləri və aparıcı mütəxəssislər toplaşır, ezamiyyətdə, məzuniyyətdə olanlar geri çağırılır. Deyilənə görə, H.Hüseynov yığıncağa gəlsə də, içəri buraxılmır. Mircəfər Bağırov "Azərbaycan ziyalılarının növbəti vəzifələri haqqında" mövzusunda məruzə edir. Məruzənin II hissəsi bütövlükdə H.Hüseynovun "XIX əsrdə Azərbaycanda ictimai və fəlsəfi fikir tarixindən" kitabının müəllifinin "burjua millətçisi, ciddi siyasi səhvlər buraxan alim kimi "ifşa"sına həsr olunur.İclas Bağırovun məruzəsi ətrafında müzakirələrlə davam etdirilir. Çıxışçılar  alimi və onun kitabını ittiham etməkdə bir-biri ilə bəhsə girir: "Şamil hərəkatını mütərəqqi bir hərəkat kimi qələmə vermək, Heydər Hüseynovun antimarksist, zərərli kitabında olduğu kimi göstərmək – panislamizmə, pantürkizmə xidmət etmək bugünkü qaniçici  imperializmin dəyirmanına su tökmək deməkdir" və ya "Tənqidimizdə liberalizm, dostbazlıq, qorxaqlıq, sovet tənqidçisinə yaraşmayan sifətlər, ailəçilik uzun zaman özünü göstərmişdir. Belə olmasaydı, ədəbiyyatımızın inkişafı üçün zəruri olan məsələləri unudub Heydər Hüseynovun burjua millətçiliyini təbliğ edən "XIX əsrdə Azərbaycanda ictimai və fəlsəfi fikir tarixindən" adlı zərərli kitabına mədhiyyələr yazılmazdı". M.Bağırov istədiyinə nail olur. O, sayğısızlıq göstərən hər bir kəsə təkcə respublika deyil, ümumittifaq səviyyədə cəza verə biləcəyinə qadir olduğunu nümayiş etdirmişdi. Sara xanım o günləri belə xatırlayır: "Atam  tamam qocalmışdı. Ancaq gözləri gözəlliyini saxlamışdı. Yeddi ay öz evindən çölə çıxmadı ki, həbs edəsi olsalar, küçədə, camaatın gözü qarşısında olmasın. Bir kimsəni güdaza verməmək üçün dostlarının heç biri ilə əlaqə saxlamırdı. Yalnız ən yaxın dostu Məmməd Arifə zəng edirdi. Səsini eşidincə dəstəyi asırdı. Çünki onun telefonuna qulaq asırdılar. Bu cür gərginlik içində yaşaması, nəhayət, onun son addımı atmasına səbəb oldu".

Avqustun 13-də H.Hüseynovun  qardaşı Yaqubu həbs edirlər. Bu, əsəbləri tarıma çəkilmiş alim üçün sonuncu damla olur. O, tezliklə həbs olunacağına şübhə etmirdi.  Nigarançılığı ailəsindən – üç qızından idi. İndi onlar "xalq düşməninin ailəsi" damğası ilə yaşamağa məhkum olacaqdılar. İçini yandıran, ona yaşamağa imkan verməyən əzablara son qoymaq üçün H.Hüseynov avqustun 15-i bağ evində intihar edir.Alimin qızı Leyla xanımın xatirələrindən:"Plenumdan sonra deyirdi, mən yaşamayacağam. Qorxuram ki, bir gün gəlib sizi aparacaqlar. Bunu görməkdənsə, ölüm yaxşıdır". Biz uşaq olsaq da, çox şeyi başa düşürdük. Atamı tək qoymamaq üçün hamımız bir otaqda yatırdıq. İntihar etməmişdən əvvəl, gecə atam bizim üzümüzdən öpdü. Gördüm ki, gözləri yaşarıb. Səhərə yaxın anamın qışqırığını eşitdik".

Ömrünü xalqının maariflənməsinə, elmin inkişafına sərf edən böyük ziyalı, görkəmli alim və şəxsiyyət H.Hüseynov 42 yaşında həyatla vidalaşır. Alimin sənədləri məhv edilir, onun yaddaşlardan silinməsinə, unudulmasına hər cür səy göstərilir. Lakin son sözü zaman deyir. Stalin-Bağırov rejiminin süqutu bir çoxları  kimi, H.Hüseynovun, Şamilin üzərindən qara pərdəni götürür. Hər iksi bəraət alır. Adları hörmətlə çəkilir: "O vaxt ki bəzi insanlar, o cümlədən dağıstanlılar (Şamilin həmvətənləri) imamın ağ çalmasını çirkaba batırırdı, sonradan onu təmizə çıxaran məqalələr yazırdılar. Bir azərbaycanlı isə başqa yol seçdi.  Hafizələrdə o, təmiz adam kimi qaldı" (Donoqo Hacı Murat).

H.Hüseynov kommunist ideologiya-sının, marksist-leninçi fəlsəfənin yetirməsi olsa da, ömrü boyu  milli varlığına bağlılığını itirmədi,  cəmiyyətinin verdiyi bütün imkanlardan məhz millət üçün, xalq üçün istifadə etdi. Şərəfli bir ömür yaşadı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.07.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi 

Maraqlı söhbətlərdəyik. Bu gün bəlkə də çoxlarınızın adını eşitmədiyi pamirli xalqı barədə danışacağam. Pamirilər – Yer üzündə ən sirli və eyni zamanda ən çox ayrı-seçkiliyə məruz qalan xalqlardan biridir.

Pamir — dəniz səviyyəsindən 2800-dən 7495 metrədək yüksəkliklərə malik olan, dünyanın məşhur yüksək dağlıq bölgələrindən biridir və bütün dünyada “Dünyanın damı” kimi tanınır.

Pamir — sərt dağlıq bir diyar — qədim bir xalqın vətənidir ki, onlar haqqında demək olar, heç nə məlum deyil. İzolyasiyada yaşadıqları üçün öz qədim dillərini, maraqlı adət-ənənələrini qoruyub saxlaya bilmişlər. Asiyada yaranan bütün imperiyalar Pamiri fəth etməyə çalışıblar: Sasanilər, türklər, çinlilər, ərəblər, monqollar, Teymurilər… Lakin heç kəs Pamiri fəth edə bilməyib: dağlılar qəhrəmancasına müqavimət göstəriblər, onların uğuruna isə ərazini yaxşı tanımaları kömək edib...

Pamirilərin özləri arasında belə bir fikir yayılıb ki, guya onlar Makedoniyalı İsgəndərin nəslindəndirlər. Halbuki İsgəndərin ordusu əsasən düzənlikdə döyüşərək imperiya yaratmışdı.

Bir çox tədqiqatçılar isə pamiriləri qədim skif və sak tayfalarının törəmələri hesab edirlər...

Bu gün pamirilərin ümumi sayı təxminən 300 min nəfər təşkil edir.

Xarici görünüşlərinə görə bu xalq daha çox avropalılara bənzəyir, nəinki asiyalılara. Onların çox vaxt boz, yaşıl və ya göy gözləri, açıq rəngli və sarımtıl saçları olur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəli, məhz tarixi rmanlar ustası - Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Cəlal Bərgüşad ədəbiyyat tariximizə belə düşübdür. Bu gün onun anım günüdür.

O, 1924-cü il iyunun 22-də Qubadlı rayonunun Qəzyan kəndində anadan olub. Orta təhsilini Qubadlı rayonunun fəhlə-gənclər məktəbində alıb, II dünya müharibəsində iştirak edib, ağır döyüşlərin birində kantuziya aldığına görə tərxis edilib. Bundan sonra Qubadlı rayon Daxili İşlər şöbəsində VVAQ müdiri işləyib. Onun "Cənub taydan əsən meh" adlı ilk şeiri də Qubadlıda çıxan "Avanqard" qəzetində dərc edilib.

Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinin jurnalistika şöbəsini bitirib. "Azərbaycan pioneri" qəzeti redaksiyasında ədəbi işçi təyin olunub.

1958-ci ildən Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Şirkətində böyük redaktor vəzifəsində işləyib. Onun ssenarisi əsasında "Çoban Boran", "Göy göl", "Suren Adamyan", "Torpağın ətri", "Çinar yarpağı" televiziya filmləri çəkilib. (Suren Adamyan silinsə yaxşı olardı).

"Babək" əsəri Tehranda farsca, "Qaçaq Nəbi" İstanbulda (1979) türkcə kütləvi tirajla çap olunub.

Xidmətlərinə görə birinci dərəcəli "İkinci Dünya müharibəsi" ordeni və medallarla təltif edilib.

Kitabları

- Gələcəyi yaradanlar (oçerklər)

- Təzə gəlin (hekayələr)

- Toydan sonra (hekayələr)

- Bozatın belində (tarixi roman)

- Dərilməmiş salxımlar (hekayələr)

- Sıyrılmış qılınc (tarixi roman)

- Şərq çiçəyi

- Dünyada nələr gördüm

O, 1996-cı il iyulun 9-da vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.07.2025)

İlqar İsmayılzadə,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, AJB və AYB-nin üzvü, "Ədəbiyyat və incəsənət" portalının Cənub təmsilçisi

(Azərbaycanın görkəmli şairi Bəxtiyar Vahabzadəyə ithaf olunur!)

Yaşadığımız bu il (2025) görkəmli Azərbaycan şairi Bəxtiyar Vahabzadənin 100 illik yubileyinə təsadüf edir. Xoşbəxtlikdən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev 21 fevral 2025-ci il tarixində mərhum şairimiz Bəxtiyar Vahabzadənin 100 illik yubileyinin qeyd edilməsi haqqında Sərəncam imzalamışdır.

Sərəncamda bildirilib ki, 2025-ci ilin avqust ayında Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, Xalq şairi, dramaturq, ədəbiyyatşünas, pedaqoq və ictimai xadim, SSRİ və Azərbaycan Respublikasının Dövlət mükafatları laureatı, akademik Bəxtiyar Mahmud oğlu Vahabzadənin anadan olmasının 100 ili tamam olur:

Həmin sərəncama əsasən, Mədəniyyət Nazirliyinə Elm və Təhsil Nazirliyi ilə birlikdə, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin təklifləri nəzərə alınmaqla, Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin 100 illik yubileyinə dair tədbirlər planı hazırlayıb həyata keçirmək, Nazirlər Kabinetinə bu Sərəncamdan irəli gələn məsələləri həll etmək tapşırılıb...

Təbii ki, görkəmli Azərbaycan şairi B.Vahabzadənin 100 illik yubileyini nəzərə alaraq bu ildə onun şəxsiyyəti, dünyagörüşü, keçdiyi həyat yolu, xüsusilə də Azərbaycan ədəbiyyatı və poeziyasına təqdim etdiyi töhfələr araşdırılmalı, adı və yaradıcılığı müasir nəslimizə daha aydın və gözəl tərzdə aşılanmalıdır.

QISA BİOQRAFİK MƏLUMAT:

Vahabzadə Bəxtiyar Mahmud (Zəkəriyyə) oğlu oğlu. 16 avqust 1925 Nuxa - 13 fevral 2009 Bakı). - Azərbaycan şairi, ədəbiyyatşünası, 1945-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Azərbaycan SSR Xalq şairi (1984), filologiya elmləri doktoru (1964), professor, (2000), Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı laureatı (1976), SSRİ Dövlət mükafatı laureatı (1984), M. F. Axundov adına ədəbi mükafatın laureatı (1989), Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin deputatı (1990), millət vəkili (1995-2000)...

Həyatı:

Bəxtiyar Vahabzadə 16 avqust 1925-ci ildə Şəki şəhərində bir fəhlə ailəsində anadan olmuşdur. 1934-cü ildə ailəsi Bakıya köçmüşdür. Burada orta məktəbi qurtarandan sonra 1942-1947-ci illər ərzində ADU-nun Filologiya fakültəsində təhsil almışdır. Universitetin aspiranturasında saxlanmış, 1951-ci ildə "Səməd Vurğunun lirikası" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə etmişdir.

Bədii yaradıcılığa 1943-cü ildə "Ana və şəkil" adlı ilk şeirini çap etdirdikdən sonra başlamışdır. O zamandan dövri-qədim mətbuatda şeirləri, elmi məqalələri, rəyləri müntəzəm çap olunur.

Tənqidçi-ədəbiyyatşünas kimi də fəaliyyət göstərmişdir. "Səməd Vurğunun həyat və yaradıcılığı" mövzusunda doktorluq disertasiyası müdafiə etmişdir (1964). Azərbaycan Dövlət Universitetində Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı kafedrasının professoru vəzifəsində çalışmışdır (1950-1990). 1990-cı ildə isə təqaüdə çıxmışdır.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü (1980), sonra həqiqi üzvü (2000) seçilmişdir. 1981-ci ildə SSRİ Yazıçılarının VII qurultayında SSRİ Yazıçılar İttifaqı İdarə Heyətinin üzvü seçilmişdir. O həmçinin, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının İdarə Heyətinin və Ağsaqallar Şurasının üzvü idi (1991).

Ədəbi-bədii sahədən əlavə, təşkilatçı kimi də özünü sübut etmişdir. Azərbaycan KP Bakı şəhər Komitəsinə üzv və bir neçə çağırış Bakı xalq deputatları Sovetinə və X çağırış Azərbaycan Ali Sovetinə, 1995 və 2000-ci illərdə Azərbaycan Milli Məclisinə deputat seçilmişdir. Hələ 1976-cı ildə "Leninlə söhbət" və "Muğam" poemalarına görə Azərbaycan Dövlət mükafatına layiq görülmüşdür.

Bəxtiyar Vahabzadə 1960-cı illərdən başlayan milli azadlıq hərəkatının öncüllərindən biri idi. O, 1958-ci ildə yazdığı "Gülüstan" poemasına görə 1962-ci ildə şair "millətçi" damğası ilə Azərbaycan Dövlət Universitetindən çıxarılmış, yalnız 2 ildən sonra işə bərpa edilmişdir.

O, 70-dən artıq şeir kitabının, 2 monoqrafiyanın, 11 elmi publisist kitabın və yüzlərlə məqalənin, eləcə də tarixi və müasir mövzuda 20-dən artıq irihəcmli poemanın müəllifidir. Əsərləri dünyanın bir çox dillərinə tərcümə və nəşr edilmişdir.

Görkəmli Azərbaycan şairi və ədəbiyyatşünası mərhum Bəxtiyar Vahabzadə bir çox təltif və mükafatlara da layiq görülmüşdür. Bununla bağlı "Azərbaycan SSR Xalq şairi" fəxri adı - (26 noyabr 1984), "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı (13 sentyabr 1974), SSRİ Dövlət mükafatı - (1 noyabr 1984), Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı - (27 aprel 1976), "Əmək veteranı" medalı"; "İstiqlal" ordeni" - (15 aprel 1995), "Ləyaqət" ordeninin komandor dərəcəsi (Rumıniya) - (21 dekabr 2001) və s. göstərmək olar.

Məlumat üçün qeyd etmək lazımdır ki, görkəmli Azərbaycan şairi Bəxtiyar Vahabzadə 2009-cu il fevral ayının 13-də 83 yaşında ikən uzun sürən xəstəlikdən sonra Bakıda vəfat etmiş, Fəxri Xiyabanda torpağa tapşılırmışdır. Ruhu şad, xatirəsi əziz, məkanı Cənnət olsun!

SUBYEKTİV BAXIŞIM:

Bəxtiyar Vahabzadə bir neçə səhifəlik yazı ilə təqdim ediləsi şair və şəxsiyyət sayılmır. Çünki o, malik olduğu bir sıra xüsusiyyətlərə görə sözün həqiqi mənasında bir məktəbdir.

Çağdaş Azərbaycan poeziyasında Bəxtiyar Vahabzadə öz insani keyfiyyətləri, şəxsiyyəti, həmçinin, milli-mənəvi dəyərlərə sədaqəti ilə yanaşı, həm də şeir və poeziya sahəsinin peşəkar və görkəmli nümayəndəsi olduğu üçün xüsusi özəlliyə malikdir.

O, heç də sıradan bir şair deyil, olmamış və bundan sonra da adi bir şair kimi yaddaşlarda qalmayacaqdır.

Bəxtiyar Vahabzadə sözün həqiqi mənasında şeir və şairlik məqamını dərk etmiş, eyni halda qələmi müqəddəs sayaraq ondan insani, milli-mənəvi dəyərlərə layiqincə istifadə etmiş müdrik insan, görkəmli və ziyalı bir şəxsiyyət idi.

Bir insanın həyatda bacarıqlı şair olmaqla yanaşı ziyalı şəxsiyyət, öz milli-mənəvi dəyərlərinə sadiq olması və hər əsən külək nəticəsində mövqe dəyişməməsi ondan əsil dahilik və görkəmli şəxsiyyət timsalını formalaşdırır. Mərhum Bəxtiyar Vahabzadə də heç şübhəsiz belə dəyərli şairlərdən, dahi və müdrik insanlardan biri idi.

Onun şeirlərinə baxdıqda gözə dəyən əsas mövzular sırasında vətən sevgisi və milli-mənəvi dəyərlər olmaqdadır.

Xalqı oyandırmaq məqsədiylə əsərlərini qələmə alan Bəxtiyar Vahabzadə şeirlərində; vətən, millət, milli kimlik, ailə, təbiət, dil və azadlıq həsrəti kimi mövzuları ən güclü və dərin məzmunlarla izah etmişdir.

Öz milli kimliyi, mənliyi və dəyərlərinə bağlı olan bu görkəmli şair bu sahədə təəssübkeşliyi ilə tanınmışdır. Lakin onun təəssübkeşliyi mötədil və məntiq çərçivəsində olmuş, milli təəssübkeşliyinə görə zülm və haqsızlıqlara rəvac verilməsi, insanlar arasında kin-küdurət və nifrətin aşılanması və qanların axıdılmasına yol verilməmişdir.

Mənə görə, Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə həm intellekt səviyyəsi yüksək olan bir şəxsiyyət, həm ziyalı və müdrik, həm də sözün həqiqi mənasında əsil şair və ədəbiyyat adamı olaraq bir çox şairlərdən fərqlənmiş və fərqlənəcəkdir.

Ümumi baxımdan, onun aşağıda sadalanan xüsusiyyətləri onu bir məktəbə çevirmiş və insanlara sevdirərək ədəbiləşdirmişdir:

1. Sözün həqiqi mənasında şeir və ədəbiyyat sahəsinin peşəkarı olması;

2. Qələmə müqəddəs gözlə baxıb, məsuliyyətlə yanaşması;

3. Öz milli kimliyi və milli-mənəvi dəyərlərinə sıx, eyni halda mötədil səviyyədə bağlı olması;

4. Həyatda öz ziyalı şəxsiyyəti və yüksək intellekt səviyyəsi ilə mövqe sahibi olması və bu sahədə əzmkarlığı;

5. Qələmi və sözü ilə daim xalqının bu günü və gələcəyini düşünməsi, gördüklərinə qarşı biganə yanaşmaması...

Məhz bütün bunlara görə, Bəxtiyar Vahabzadə adı bir məktəbə çevrilmişdir. Azərbaycan xalqı və onun mənəvi sərvəti sayılan Azərbaycan ədəbiyyatı da var olduqca Bəxtiyar Bahabzadə adı daim var olacaq və hər zaman sayğı və hörmətlə yad ediləcəkdir...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ədəbiyyat tariximizdə qadın poeziyasının zirvəsi, ən gözəl lirik şeirlərin müəllifi -

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Xalq şairi Nigar Rəfibəylini bu gün xatırlamağa borcluyuq, bu gün onun anım günüdür.

Nigar Rəfibəyli 1913-cü il iyunun 23-də Gəncə şəhərində anadan olub. Bakı Pedaqoji Texnikumunu bitirib. Moskvada Pedaqoji İnstitutda təhsilini davam etdirib. Bakı kinostudiyasında ssenari şöbəsində, eyni zamanda fəhlə-gənclər məktəbində, "Azərnəşr"də bədii-ədəbiyyat şöbəsində tərcüməçi və redaktor, "Uşaqgəncnəşr"də bədii ədəbiyyat şöbəsində redaktor  vəzifələrində işləyib. Xidmətlərinə görə "Şərəf" nişanı, orden və medallarla təltif olunub.

"Çadra" adlı ilk şeiri 1928-ci ildə "Dan ulduzu" jurnalında dərc edilmişdir. 1934-cü ildə nəşr olunmuş ilk "Şeirlər" kitabı Azərbaycan qadınlarının yeni həyat quruculuğunda iştirakından bəhs edir. "Dolores İbarruri" şeiri ispan xalqının faşizmə qarşı qəhrəmanlıq mübarizəsinə həsr olunub. "Cəmilə" şeiri Əlcəzair xalqının milli azadlıq mübarizəsinə həsr olunmuş qüvvətli lirik əsərlərdəndir.

Məhsəti Gəncəvinin rübailərini, Evripidin "İfigeniya", Fridrix Şillerin "Məkr və məhəbbət", Anton Çexovun "Vanya dayı", "Albalı bağı" dramalarını, E. L. Voyniçin "Ovod", O. Qonçarın "Bayraqdarlar" romanlarını, Əlişir Nəvai, Aleksandr Puşkin, Mixail Lermontov, Taras Şevçenko, Ş. Petöfi, A. Mitskeviç, A. Sereteli və başqalarının əsərlərini tərcümə etmişdir. Əsərləri xarici dillərə tərcümə olunub.

- Təbiət mənzərələri, mənəvi zənginlik, vətənpərvərlik, sülh, demokratiya, azadlıq ideyaları tərənnüm olunan kitabları

Şeirlər

Dənizin səsi gəlir

İşıqlı dünyam

Günəşdən gənclik istədim

Həzin bir axşamda düşsən yadıma

Şanlı nəsillərin yadigarısan

- Müharibə movzusuna və müharibə əleyhinə həsr olunan kitabları

Zəfər nəğməsi

Şeirlər

Anaların səsi

Yol xatirələri, Avropa ətrafında səyahət gündəliyindən

- Uşaqlar üçün yazdığı kitablar

Balaca qəhrəman

Günəşin cavabı

Məstanın balaları

Bizə bahar yaraşır

Mükafatları

1. "Şərəf nişanı" ordeni

2. "Azərbaycan SSR əməkdar mədəniyyət işçisi" fəxri adı

3. Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Fəxri fərmanı

4. "Azərbaycan SSR xalq şairəsi" fəxri adı

O, 1981-ci il 9 iyulda Bakı şəhərində vəfat edib. Məzarı II Fəxri Xiyabandadır.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.07.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bunu ariflər yaxşı bilir- “Vicdan öhdəliyi” deyilən bir məfhum- yəni məntiqi cəhətdən formalaşmış ümumi qəbul edilən fikir var. Vicdan öhdəliyinin əhatə dairəsi çox böyükdür. Gəncləri həvəsləndirmək, onların hər bir uğurunu alqışlamaq kimi müsbət xüsusiyyətlər də, bu öhdəliyə daxildir. Bəli, xalqını sevən hər kəs, onun gələcəyi olan gənclərə diqqətlə yanaşmalıdır, onların nailiyyətlərinə sevinməlidir. Sevinirəm, sevinirəm ki, gənclərimizin arasında Aysel adlı bir istedadlı gənc də var. Bu dəfə sizə ondan danışmaq istəyirəm...

Aysel Şıxlı ictimai siyasi xadim, məşhur xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlının oğlu Fərrux bəyin ailəsində, 1994-cü ildə dünyaya gəlib. Orta təhsilini Bakıda 102 saylı məktəbdə başa vurub. Sonra təhsilini BDU-da davam etdirərək Turizm və Otelçilik ixtisasına yiyələnib. 2016-2018-ci illərdə Azərbaycan “Bentley”, 2019-cu ildə isə “Corn Advertising” şirkətlərində çalışıb. Daha sonra bir müddət müstəqil fəaliyyət göstərib. Ömür-gün yoldaşının xaricdən iş təklifi alması ilə əlaqədar, Hollandiyanın Amsterdam şəhərinə köçüblər. Hazırda orada yaşayır. Bir-neçə kitabı işıq üzü görüb...

Deyir ki: - “Yazmağa, fərqli janrlarda özümü sınamağa davam edirəm. Onsuz yaradıcılıq elədir ki, sənə fikir gələn zaman onu ərsəyə gətirməyənə qədər yaxanı buraxmır. Yazmağa başlayanda isə real dünyadan qopursan, başqa yerə gedirsən. Öz yaratdığın, idarə etdiyin bir dünyaya düşürsən. Nə demək istədiyimi yaradıcı insanlar anlayar, yəqin ki...”

 Özünə güvənən, həssas xanımdır. Hiss etmə, duyma qabiliyyəti çox güclüdür. Acizliyə, zəifliyə nifrət edir. Özünü qorumaq üçün yaratdığı qəribə sədləri var. Kənardan heç kəs bu sədləri asanlıqla hiss edə bilmir. Əslində, bu sədlərin arxasında son dərəcə mülayim bir xarakter gizlənir. Həmin sədlər ancaq qarşısındakı insana güvəndiyi zaman dağılır. Amma hər kəsə asanlıqla güvənmir. Birdən düşünərsiniz ki, bu kobudluqdan irəli gəlir, əsla yox. Onun heç vaxt qarşısındakı insanın qəlbini qırmaqdan xoşu gəlmir...

“Sevgi və dostluq həmişə aktual mövzudur. Kitablarımda həmin dəyərləri müasir gənclərin gözündə təsvir etməyə çalışıram. Düşünürəm ki, hər kəs fərqli hekayələr, həyatlar yaşayır, ancaq hisslər eynidi. Əgər insanlar hər hansı bir kitabı oxuyarkən, öz yaşamlarında hiss etdiklərindən bir parça tapa bilirlərsə, o zaman kitab uğurludur...”- söyləyir.

 Deyib-gülməyi, mehriban rəftarı xoşlayır və yumor anlayışı onda çox yaxşı inkişaf edib. Dostlarına və dostluğa böyük önəm verir. Köməyə ehtiyacı olan hər kəsə əl uzatmağı bacarır. Olduqca xarizmatik bir kimliyə sahibdir. Zamanla onu daha yaxından tanıyan insanlar, onun daxilən əzab çəkdiyini zənn edə bilərlər, amma o, çox şən və məzmunlu adamdır. Ortaya hər hansı bir problemi çıxanda cəmiyyətdən uzaqlaşmağı üstün tutur. Bəli, o, bunu heç kimi narahat etməmək üçün edir. O qədər əsrarəngizdir ki, bu xüsusiyyəti onun varlığına xüsusi bir rəng qatır...

Deyir ki: - “Uşaqlıqdan yazmağa həvəsim var idi. Hətta məktəb vaxtı gündəlik yazırdım. Biri bitən kimi yenisinə başlayırdım. Öz fikirlərimdən ibarət qısa yazılarım var idi. Çox mütaliə edirdim. Vaxt keçdikcə özümü təkmilləşdirdim. Ancaq hamıdan gizlədirdim, paylaşmaq istəmirdim. Yazıçı ailəsində böyümək məsuliyyətlidir. Bu qorxuma güc gəlmək məndən xeyli zaman aldı, ancaq sevinirəm ki, bu addımı atdım...”

 Atası rəssam Fərrux Şıxlı, anası yazıçı Reyhan Yusifqızı olan Aysel xanım uşaqlıqdan özünü Qazax bölgəsindən olan əksər ailələrdə olduğu kimi yaradıcı mühitdə - kitabların, rəsmlərin arasında görüb. Rəsm çəkməyə də erkən yaşlarından başlayıb. Bir gün plastilindən düzəltdiyi miniatür fiqurlar rəsm müəlliminin diqqətini cəlb edib və o, bu fiqurları məktəbin sərgisinə qoyub. Günlərin birində də Azərbaycan televiziyasından evə çəkiliş qrupu gələrək, bu, hörüklü balaca qızı lentə alıblar. Plastilindən fiqurlar düzəldə-düəldə aparıcının suallarını həvəslə cavablandırıb... 

 Ümumiyyətlə, məktəb illəri ərzində Aysel bir çox sahələrdə özünü sınayıb: musiqi ilə məşğul olub, fortepianoda çalmağı öyrənib. Özünü ifadə etmək qabiliyyətini kəşf edəndən sonra, fikirlərini yazıya köçürməyə başlayıb və kiçik hekayələr yazaraq, onlara illüstrasiyalar çəkib. Orta məktəbin sonuncu sinfində Aysel birdən-birə dekorativ sənətlə məşğul olmaq qərarını dəyişərək, sənədlərini 2-ci qrupa verib və Bakı Dövlət Universitetinin Turizm və Otelçilik ixtisasına qəbul olunub. Amma yaradıcılıq həvəsi onda heç vaxt sönməyib. Təhsilini bitirdikdən sonra isə yenidən yaradıcılığa qayıdaraq, qrafik dizayner kimi çalışmağa başlayıb. Daha sonra fəaliyyətini müstəqil olaraq davam etdirib. Peşəkar yazıçılıq fəaliyyətinə isə 2018-ci ildən girişib. İlk dəfə “Mənəm, Yusif” adlı hekayəsi “525-ci qəzet”də nəşr olunub. 44 günlük müharibəyə həsr etdiyi bu əsər, müasir gənclərin savaş boyunca necə böyüdüyünü, hadisələrin məğzini, vətən sevgisini daha dərindən dərk etmələrindən bəhs edir. İkinci- “İşıq” adlı hekayəsi isə sahibini itirmiş bir itin həyatına həsr olunub. Heyvanlara qarşı olan sevgisi onu evsiz heyvanlara qarşı biganə qalmağa qoymur. Bu hekayə ilə bütün canlıların evə və sevgiyə möhtac olduğunu göstərməyə çalışıb...

 Arzuları çoxdur. Ağlında yığışıb qalmış bütün yeni ideya və fikirlərini yazıya çevirmək, onları ərsəyə gətirmək və yeni uğurlar qazanmağı planlaşdırır. On il sonra televizoru açdıqda insanların onun əsərləri əsasında çəkilmiş filmləri, animasiyaları izləməsini, bir sözlə, oxucu auditoriyasının genişlənməsini istəyir. Pianoda ifa etmək, yağlı boya ilə rəsm çəkmək, manqa və komikslər oxumaq onun hobbisidir. Düşünür ki, müasir gənclərə dəstək olmaq, yön göstərmək vacibdir. Onları həvəsdən salmamaq, ilk uğursuzluqda kəsib atmamaq lazımdır. Axı yaradıcı insanların həmişə dəstəkləndiyini və sevildiyini bilməyə ehtiyacı olur...

 “Yazıçı olmaq üçün insan ilk növbədə özünü bu çətin, kəşməkeşli yola hazırlamalıdır. Çünki nə qədər asan görünsə də, kitab yazmaq, onu ortaya çıxarmaq, onun arxasında durmaq çox ağırdır, adamdan böyük enerji tələb edir. Sevinirəm ki, bu gün mən özümü yazıçı kimi təqdim edə bilirəm...”- söyləyir.

Xüsusən qeyd edim ki, Ayselin “Qanadsız mələk” romanı ardıcıl olaraq Teas-press yayın evinin ən çox satılan nəşrləri sırasında qərarlaşıb.

Bu gün - iyulun 8-i jazıçı Aysel Şıxlının növbəti ad günüdür. Onu bu münasibətlə təbrik edir, möhkəm can sağlığı, yaradıcılıq uğurları arzulayırıq...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.07.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Olduqca fədakar xanımdır. Haqsızlığa dözümsüz olduğundan, haqq uğrunda hər an mübarizəyə atıla bilir. Dostluqda vəfalı və sədaqətlidir, sirr saxlamaqda əvəzi yoxdur. Daim ətrafına sevinc bəxş edərək müsbət enerji saçır. İnadkardır, məqsədinə nail olanadək sakitləşmir. Ünsiyyətdə dürüstlük onun üçün çox vacibdir. Bəzən bu xüsusiyyəti ilə ətrafdakıları narahat etsə də, nəzərə almaq lazımdır ki, səhvləri düzəltmək və düzgün yolu göstərmək onun həyat fəlsəfəsidir. Sosial məsələlərdə ədalət və əməkdaşlığa önəm verir. Rahat və mehriban xarakteri onu həm dost kimi və həm də insanlarla münasibətdə dəyərli edir. O, sadəcə özünü deyil, başqalarını da düşünür...

 ...1946-cı ildə Şəki rayonunda dünyaya gəlib. SSRİ dönəmində birləşmiş həmkarlar təşkilatının sədri işləyib, komsomolda çalışıb, hətta Suraxanı rayonunda deputat da olub. 1992-1994-cü illərdə ARDNŞ-nin Azərneft və Qazçıxarma üzrə baş idarə rəisinin kadr və sosial məsələlər üzrə müavini vəzifəsində işləyib. Milli Müqavimət Hərəkatının iştirakçısıdır. "Neftçilərin Hüquqlarının Müdafiə Təşkilatı" (NHMT) İctimai Birliyinin yaradıcılarından biri, hazırda həmin təşkilatın rəhbəridir...

Müsahibələrinin birində deyir ki:- “Qərb ölkələrində insanlar təqaüdə çıxandan sonra rahat yaşayırlar. Mən hansı ölkəyə gedirəmsə, oradakı sosial problemlərlə maraqlanıram. Həmişə görürəm ki, məsələn, Avropada insanlar məmnuniyyətlə təqaüdə çıxırlar. Azərbaycan qanunvericiliyinə əsasən, büdcədən maliyyələşən işçilər təqaüd yaşına çatan kimi işdən azad olunur. Amma onların təqaüdü nə qədərdir? Mən şəxsən 2006-cı ildən təqaüdə çıxmışam və buna qədər həmişə yüksək vəzifələrdə çalışmışam. Lakin təqaüdə çıxandan sonra mənə 250 manat pul verirlər. Öncə elə bir şərait yaradılmalıdır ki, qadın, yaxud kişi fərq etmir, yığdığı kapital normal olsun. Hamı təqaüd yaşından danışır. Tutaq ki, qadınların təqaüd yaşını 55 etdilər. Həmin qadın təqaüdlə necə yaşacaq? Qızına, oğluna möhtac olacaq. Hüquq müdafiəşisi olarq cəhd edirəm ki, təqaüdçülərlə bağlı bu istiqamətdə yeni qanun qəbul edilsin. Məsələyə mütləq sosial rifah yönündən baxılmalıdır. Dövlət qurumlarının bir çoxunda təqaüdə bir neçə il qalmış əməkdaşı işdən çıxarırlar. Yaxud ağır işlərdə çalışanlar nə qədər əməkhaqqı alır ki?! Onun yığdığı kapitaldan nə çıxacaq? Yenə dilənçi vəziyyətində yaşayacaqlar. Hörmətli deputatlar heç bunu fikirləşirlərmi? Azərbaycanada yaş davası aparmaq yox, təqaüdə çıxanların sosial vəziyyətini yaxşılaşdırmaq lazımdır. Təqaüdçülərə müxtəlif imtiyazlar verilməlidir. Mən təqaüdçüyəm, yaşamaq istəyirəm. Normal yaşamaq istəyirəm.”

Planlı və düşüncəli şəkildə hərəkət etməyi xoşlayır. İntuisiyasına güvənən və başqalarının görə bilmədiklərini hiss edən adamdır. Onun üçün şübhəli vəziyyət mövcud deyil, necə deyərlər, ya ağ var, ya da ki, qara. Nəinki öz problemlərini, həm də cəmiyyətə qarşı edilən haqsızlıqları görür və bunun əleyhinə açıq şəkildə mübarizə aparmaqdan çəkinmir...

“Bir dəfə Şəkidəydim. Qonşunun gəlini bizim həyətdə qardaşım arvadı ilə söhbət edirdi. Qonşu danışdıqca yanında dayanan 9-10 yaşlı qızı arabir anasının ətəyini dartırdı. Axırda anası nə dedisə, qız dözə bilməyib var səsi ilə qışqırdı- yalançı!!!

İndi mən də həmin uşağın günündəyəm. Vallah, yalan eşidəndə dözə bilmirəm.”- söyləyir.

 İnsanları sevən, lakin qarışıq mühitlərdən qaçan bir adamdır. Sosial məsələlərdə yüksək müvəffəqiyyət əldə edə bilir. Həyatında sülh və ədalət axtaran məqsədyönlü şəxsiyyətdir. O, qaydalara və mənəvi dəyərlərə uyğun olaraq yaşayır. Cəmiyyətdə dürüstlüyü və vicdanlı olmağı ilə seçilir. Enerjilidir, fəal ictimai həyat tərzini xoşlayır. Dostları ilə vaxt keçirməyi və onlara problemlərinin həll olunmasında kömək etməyi sevir. Şirin danışığı və cazibədar davranışı ilə asanlıqla insanların diqqətini cəlb edə bilir. Bir sözlə, həm şəxsi, həm də ictimai həyatında dürüstlük və etibarı ön planda tutan, güclü xarakteri ilə hər zaman özünü sevdirən bir xanımdır...

Deyir ki:- “Bugünki vəziyyətdə siravi fəhlə vəzifələrini ixtisara salib, müxtəlif adlar altinda vətəndaşlari işsiz qoyanlarin bir məsuliyyəti də SOCAR-ın İnsan Resurslari adlanan Departamentinin (İRD) üzərinə düşür. De-fakto bütün idarələr "işəgötürən" hüquqi şəxs qismində gedirsə, elə isə bu İRD kimə və nəyə lazimdir? Oradaki işçilərin gördükləri işi hər idarənin kadrlari başda olmaqla təşkil olunmuş komissiyalar yerinə yetirə bilərsə, o quruma ayrilan bu qədər milyonlar niyə boşuna xərclənir? Nəzərə almaq lazimdir ki, həmin qurumun işə qəbul və yerləşdirmə səviyyəsi həm nəzəri həm də praktiki olaraq çox səmərəsiz səviyyədədir. Dəfələrlə sübut olunub ki, müsabiqələr zamanı istehsalatlardan ekspert qismində dəvət olunmuş mütəxəssislər müsabiqənin sonunda layiqli olan namizədi deyil, İRD-inin "məsləhət bildiyi" namizədin adını yekun protokolda qalib kimi qeyd edirlər və bu da münsiflər heyətində haqli naraziliq yaradib ki, nəticədə daha heç kim həmin proseslərdə istirak etməyə raziliq vermir. SOCAR-ın bəh-bəhli təqdimatlarinda strukturdaxili idarəetmə və iş prinsipində dünyanın az qala ən öndə gedənlərin təcrübə və standartlarından istifadə olunduğu kimi deyilsə də reallıq tam fərqlidir. Mobil operator uzmanları istehsalatdakı proseslərin gedişindən heç bir təsəvvürləri belə olmaya-olmaya ofislərində oturub 50 cür qeyri adi adlar fikirləşərək, özləri barədə işləyən imitasiyasini yaratmağa çalişirlar. Strateji... Kosmik... Fövqəlbəşər... İnnovasiya... Qoymagəldi... və s. kimi adı olan şöbələr və lazımsız layihələr. İllərin mütəxəssisləri qalır bir qiraqda- işdən anlayışı olmayanlar, iş təcrübəsi keçməyənlər gəlib bu gün insanları və işi idarə etməyə səy göstərirlər. Yekun: SOCAR-ın İnsan Resurslari Departamentinin maliyyə dövriyyəsi kənar qurumlardan təşkil edilmiş komissiya tərəfindən təftis olunmalı, həmin qurum qeyri-effektiv fəaliyyətinə görə və xərclərin qənaəti məqsədilə birmənalı olaraq ləğv edilməlidir. İşə qəbul və yerləşdirmə məsələləri müəssisələrin daxili imkanları hesabına təşkil və təhkim olunmalıdır...”

Bəli, bu dəfə sizə "Neftçilərin Hüquqlarının Müdafiə Təşkilatı" İctimai Birliyinin rəhbəri Mirvari Qəhrəmanlıdan danışıram. Əgər soyadını adından əvvəl söyləsək- Qəhrəman Mirvari kimi səslənəcək. O, sözün əsl mənasında cəsarətli və qəhrəman qadınlarımızdan biridir...

...Yeri gəlmişkən, Mirvari xanımın növbəti ad gününə az qalır. Bu dəfə nə az, nə çox 79 yaşı tamam olur. Fürsətdən istifadə edib, ona möhkəm can sağlığı, ağrı-acısız günlər arzulayıram...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.

Liderliyin xüsusi qanunları hansılardır?

«Seminarların və kitabların köməyi ilə uzun illər liderlik öyrətdiyim yuz minlərlə insana və özündə liderlik keyfiyyətlərini inkişaf etdirmək istəyən şəxs, sənə ithaf olunur. Bütün yüksəliş və enmələr liderliyin sayəsində baş verir» sözləri ilə başlayan «Liderliyin 21 inkaredilməz qanunu» kitabını – Con Maksvellin bu incisini, yəqin ki, oxumayan əz-əz liderə rast gəlmək olar. Rəsmən onun özünün, yaratdığı EQUIP və The John Maxwell Company təşkilatlarının bu günədək liderliyin sirlərini öyrətdiyi 5 milyon müdavimi var. Bu gün ABŞ-ın Vest Poynt Hərbi Akadesmiyasından tutmuş BMT-yədək, nüfuzlu Fortune 500 siyahısındakı əksər şirkətlər təmsil olunmaqla az qala hər bir qurumda Con Maksvelldən liderlik dərsi almış insanlara rast gəlmək olar.

Con Maksvellin təqdim etdiyi liderlik qanunlarının 21-nə də qısaca da olsa nəzər yetirməyimiz vacibdir. Belə ki, öz şəxsi həyatlarında və bizneslərində bu qanunlara əməl etməklə insanlar dərhal fayda əldə edirlər.

Bu kitab lider olmaq istəyən, liderlik eşqi ilə alışıb yanan şəxslər üçün liderlik karyerinə başlamaqçün bir tramplin hesab olunur. Eyni zamanda da o, təcrübəli liderə də liderlik xüsusiyyətlərini daha da yaxşılaşdırmaq imkanı qazandırır. Mən bu kitabdan bəhrələnənlərin siyahısını verməyəcəyəm. Ən azı onu deyə biləcəyəm ki, bu, şəxsən mənim stolüstü kitabımdır. Bu kitabı bir neçə dəfə oxumuş, yüz dəfələrlə də vərəqləmişəm. Bizə ilk baxışda sadə görünən bu mürəkkəbliklərdə birincilik əldə etməyin yolları o qədər asan, mənimsənilən halda göstərilib ki, o yolu getməmək, sadəcə günahdır. Yeri gəlmişkən, ev tapşırığımızda bu qanunları əzbərdən bilmək də yer alır!

Beləliklə, 21 qanun:

1.     Tavan qanunu.

«Liderlik qabiliyyətini insanın effektivliyi müəyyənləşdirir».

Şəxsin liderlik effektivliyi tavanla xarakterizə edilir. Şəxsin insanları öz ardınca apara bilmək qabiliyyəti nə qədər azdırsa, onun potensial imkanlar tavanı da o qədər alçaqdır.

Liderlik keyfiyyətləri həmişə individuumun təşkilatda effektivlik tavanı yaratmasını təmin edir. Liderlik güclüdürsə, tavan da yüksək olacaq. Ölkə çətin duruma düşəndə yeni prezident, firma pullarını itirəndə yeni baş direktor, kilsə ziyarət olunmayanda yeni baş pastor, idman komandası ardıcıl məğlubiyyətlərə uğrayanda yeni baş məşqçi axtarışına çıxırlar. Liderliklə effektivlik arasındakı qarşılıqlı əlaqə ən çox idmanda özünü göstərir. Hər bir komandada istedadlar olur. Amma komandaların fərqini məşqçi və bir neçə əsas oyunçunun təmin etdiyi liderlik yaradır. Komandanın effektivliyini dəyişmək üçün məşqçi tərəfindən onun liderlik çəviyyəsini yüksəltmək lazımdır. Bax bu da fəaliyyətdə olan tavan qanunudar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.07.2025)