Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 " Ədəbiyyat və İncəsənət" portalı isti yay günlərinə poeziya alovu qataraq daha da gözəlləşdirir. "Sevdiyin şeiri gəl mənə söylə" rubrikası öz əməkdaşları ilə yayımı davam etdirir.

Bugünkü qonağımız gənc yazar Aynur İsmayılovadır.

-- Xoş gördük, Aynur xanım, istəyimiz eynidir: "Sevdiyin şeiri gəl mənə söylə."

-- Xoş gördük, Ülviyyə xanım, belə gözəl layihə üçün Sizə təşəkkür edirəm.

 Ədəbiyyat mənim üçün sadəcə bir məşğuliyyət deyil, ehtiyacdır. Məktəb illərindən başlayan bu həvəs zamanla ruhumun ehtiyacına çevrildi və mən yazmaqdan ayrı qala bilmədim. Hər yazıçının içində gizli bir ilham qaynağı var. Mənim yazı yolçuluğum da oxuduğum əsərlərlə, şeirlərlə formalaşıb.

Bu gün mənə ən çox təsir edən şeirlərdən birini sizinlə paylaşmaq istəyirəm. Hələ kiçik yaşlarımdan sevərək, hiss edərək oxuduğum, heç zaman dilimdən düşməyən bu şeir mənə görə Azərbaycan ədəbiyyatında özünəməxsus yerə malikdir. Onun hər kəlməsi bir duyğu yükü daşıyır, oxucunu düşündürür və hiss etdirir. Bu, Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli şairi Cəfər Cabbarlının “Ana” şeiridir.

Əgər bütün bəşəriyyət ədüvvi‑canım ola,

Ürək süqut eləməz aldığı mətanətdən.

Ricavü xəvfə məkan vermərəm gər alimlər

Min il də vəz edələr dəhşətü‑qiyamətdən.

Pələnglər tuta dövrüm, çəkinmərəm əsla,

Və ya ki, vəd edələr dövləti‑cahanı mənə

Ki, bir kəsə baş əyib içzimi bəyan eləyim,

Əyilmərəm nə ki yer, versələr səmanı mənə.

Yanımda gər dura cəllad əlində şəmşiri,

Ölüm gücilə mənə hökm edə olum təslim,

Əyilmərəm yenə haşa! Ölüm nədir ki, onun

Gücilə xalqa həqiranə eyləyim təzim?

Cahanda yox elə bir qüvvə baş əyim ona mən,

Fəqət nə güclü, zəif bir vücud var, yahu,

Ki, hazıram yıxılıb xaki‑payinə hər gün,

Öpüm ayağını əcz ilə. Kimdir o? Nədir o?

Ana! Ana!.. O adın qarşısında bir qul tək

Həmişə səcdədə olmaq mənə fəxarətdir,

Onun əliylə bəla bəhrinə yuvarlansam,

Yenə xəyal edərəm bəzmi‑istirahətdir.

Əs, ey külək, bağır, ey bəhri‑biaman, ləpələn!

Atıl cahana sən, ey ildırım, alış, parla!

Gurulda, taqi‑səmavi, gurulda, çatla, dağıl!

Sön, ey günəş, yağışın yağdır, ey bulud, ağla!

Bunlar mənə əsər eylərmi? Mütləqa yox! Yox!‑ Yox!

Fəqət Ana! O müqəddəs adın qabağında—

O pak bağrına bassın məni, desin layla,

Təbəssüm oynadaraq titrəyən dodağında.

Bütün vücudum əsər, ruhum eyləyər pərvaz,

Uçar səmalara o, aləmi‑xəyalətdə.

Yatar, ölər bədənim, nitqdən düşər bir söz:

–Ana… Ana… Sənə mən rahibəm itaətdə!..

Aman… Aman!... Bu müqəddəs vücudu mümkünmü

Ki, bir taqım canavar zülmnən şikar eləsin?!

Yıxıb da xaki‑rəzalətdə, tapdayıb əzərək,

Ayaqlar altına torpaq kibi nisar eləsin?!

Zəlilü‑xar edərək məhbəsi‑əsarətdə,

O şanlı qollarına zülminən vurar zəncir.

Niyə? Neçin? Hanı vicdan? Hanı ədalət bəs?

Neçin də parlayıb etməz cahanı bir tənvir?

Aləmi, ədl‑ədalət üzüldü dünyadən,

Neçin nəsibim edibsən bu zülm‑dövranı.

Ey asiman, dağıl, ey zöhrələr axın, tökülün,

Ki, aləmi‑bəşəriyyət unutdu vicdanı. 

Bu şeiri ilk dəfə oxuduğum gün hiss etdiyim duyğuları ifadə etmək çətindir. Şeiri səsləndirən zaman göz yaşlarımı saxlaya bilməmişdim, çünki şeir ürəyimə toxunmuşdu. O, mənim içimdəki duyğuları oyatmışdı. Hər dəfə bu şeiri oxuyanda dərin hisslər yaşayıram. Bir şeir üçün də ən vacib olan şey – toxuna bilməkdir. Cəfər Cabbarlı bunu bacarmışdı.

Bu şeiri sevməyimin əsas səbəbi, ana sevgisini, ana fədakarlığını ürəkdən və dərin hisslərlə ifadə etməsidir. Ana obrazının əzəməti, fədakarlığı və şəfqəti mənə həmişə ilham mənbəyi olub. “Ana” şeiri mənə anama olan sevgimi, ona duyduğum hörməti bir daha xatırladır. Ona görə də bu, mənim üçün sadəcə bir şeir deyil, həyatın ən qiymətli duyğularının ifadəsidir.

Şair burada ananın müqəddəsliyini vurğulayır. Bütün bəşəriyyətə, zülmə, ölümə, dünyaya baş əyməyəcəyini bildirir, ancaq bir müqəddəs varlıq qarşısında – anası qarşısında bir qul tək səcdə etməyə razı olduğunu ifadə edir. Heç bir təbiət hadisəsi belə şairə təsir edə bilmir. O, yalnız anasının laylasında rahatlıq taparaq təslim olur. Ana burada müqəddəsliyin, insanlığın simvoludur. Şair həm də zülmə və ədalətsizliyə qarşı səsini ucaldır.

“Ana” şeiri mənə bir daha xatırlatdı ki, kim olursan ol, harada yaşayırsan yaşa – ananın yerini heç nə tuta bilməz. Ana əvəzsizdir. Mən ana olmağın məsuliyyətini bu şeirdə bir daha dərk etdim. Bu adın haqqını hər qadın verə bilməz, amma verənlər əsl qəhrəmandır. Mənim ən sevdiyim qəhrəmanım isə bizə əlləri ilə həyat toxuyan, gələcək bəxş edən, ağ saçlı anamdır

Bu şeirdə səni görürəm, əziz anam!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 POLAD HƏŞİMOV

Eyni səbəb, eyni məqsəd, fərqli cizm - Bu gün Birinci Qarabağ müharibəsinin başlaması səbəbi ilə sənədlərini Bakı Ali Birləşmiş Komandalıq Məktəbinə verən, canları və qanları ilə tarixə adlarını yazan iki şəxsiyyətin, iki milli Qəhrəmanın - Polad Həşimov və İlqar Mirzəyevin anım günüdür.

Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin general-mayoru Polad Həşimov 1975-ci il yanvarın 2-də Qutqaşen rayonunun (hal-hazırda Qəbələ rayonu) Vəndam qəsəbəsində anadan olub. 1992-ci ildə Qarabağda şiddətli döyüşlərin olduğu bir dövrdə Polad Həşimov evə gəlib və hərbçi olmağı qərara aldığını bildirib.  Həmin ilin avqustunda Polad Həşimov sənədlərini Heydər Əliyev adına Azərbaycan Ali Hərbi Məktəbinə verib.

1992-ci il avqustun 1-də Bakı Ali Birləşmiş Komandalıq Məktəbinə qəbul olan Polad Həşimov oranı "Motoatıcı" ixtisası üzrə bitirib. Daha sonra o, Silahlı Qüvvələrin Hərbi Akademiyasına daxil olub və "hərbi idarəetmə" üzrə magistr dərəcəsi alıb.

1992-ci ilin noyabr ayında Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı Ağdam rayonunun Mərzili və Novruzlu kəndlərinin müdafiəsi uğrunda gedən döyüşlərə qatılıb. 702-ci motoatıcı briqadanın heyətində təlimlərdə olan Polad Həşimov 1994-cü ilin fevral ayında Murovdağ əməliyyatı zamanı Murov dağı silsiləsində "Güzgü", "Koroğlu" və "Ömər" postları uğrunda gedən döyüşlərdə savaşıb. Həmin ildə o, Müdafiə Nazirliyi tərəfindən İstanbulun Tuzla ilçəsində yerləşən Piyada Məktəbində üç aylıq təlimlərə göndərilib.

Polad Həşimov 28 yaşı olanda "mayor" hərbi rütbəsi alıb və Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin 887 nömrəli Fərmanına əsasən "Hərbi xidmətlərə görə" medalı ilə təltif edilib.

2016-cı il aprelin 1-dən 2-nə ötən gecədən başlayaraq Azərbaycan və Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri arasında cəbhənin Tərtər və Cəbrayıl–Füzuli istiqamətlərində şiddətli döyüşlər başlayıb. Tarixə Aprel döyüşləri olaraq yazılan hərbi əməliyyatlar zamanı Polad Həşimov 1-ci Ordu Korpusunun Komandir müavini — Qərargah rəisi idi. Cəbhənin Tərtər rayonu istiqamətində gedən döyüşlərin idarə edilməsi məhz ona həvalə olunub. Gecə döyüşləri zamanı Tərtər rayonunun Talış istiqamətində olan əlverişli mövqelər, strateji nöqtələr, o cümlədən Talış yüksəkliyi Azərbaycan Ordusu tərəfindən işğaldan azad olunub.

Aprel döyüşləri zamanı Tərtər rayonu istiqamətində gedən döyüşlərin idarə edilməsi xidmətlərinə görə Polad Həşimova mənzil hədiyyə edilib. Kirayə mənzildə yaşamasına baxmayaraq Polad Həşimov həmin mənzili Aprel döyüşləri zamanı şəhid olan hərbçinin ailəsinə bağışlayıb.

2019-cu il iyunun 24-də Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 1286 nömrəli Sərəncamına əsasən Polad Həşimova "general-mayor" ali hərbi rütbəsi verilib. Bununla da XIX əsrdə yaşayan İsmayıl bəy Qutqaşınlıdan sonra Azərbaycanın tarixində Qəbələdən general rütbəsi alan birinci hərbçi olub.

İyulun 14-də səhər saatlarında Tovuz rayonu istiqamətində baş verən döyüşlər zamanı Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 6-sı zabit olmaqla 7 hərbi qulluqçusu şəhid olub.  Həmin gün saat 13:00-da müdafiə nazirinin müavini Kərim Vəliyev canlı yayımda açıqlama verib:

Bu gün səhər saatlarında döyüş zamanı general-mayor Həşimov Polad qəhrəmancasına ön xətdə şəhid olmuşdur. Onunla birgə polkovnik Mirzəyev İlqar da şəhid olub. Bu onu göstərir ki, bizim generallar və yüksəkrütbəli zabitlər əsgərlərin arxasında gizlənmirlər və döyüş tapşırıqlarını ləyaqətlə yerinə yetirirlər. Təəsüflər olsun ki, döyüşlər itkisiz olmur. Müdafiə Nazirliyi rəhbərliyi adından şəhidlərimizə rəhmət, şəhidlərimizin ailələrinə səbir diləyirik. Yaralı dostlarımıza şəfa diləyirik. Əmin etmək istəyirəm ki, şəhidlərimizin, yaralıların qanı yerdə qalmayacaq

General-mayor Polad Həşimov 2020-ci il iyulun 14-də səhər radələrində Tovuz rayonu istiqamətində tabeliyində olan əsgərlərlə bir yerdə döyüş zamanı ön xətdə şəhid olub. Həmin an onunla birgə olan 3-cü Ordu Korpusunun Artilleriya Qərargahının rəisi İlqar Mirzəyev, mayor Anar Novruzov, mayor Namiq Əhmədov, gizir İlqar Zeynallı, gizir Yaşar Babayev və əsgər Elçin Mustafazadə də şəhid olub.

İyulun 14-də günorta saatlarında Polad Həşimovun nəşi doğulduğu Qəbələ rayonunun Vəndam qəsəbəsinə gətirilib. Hələ səhər saatlarından vida mərasimi üçün minlərlə insan Qəbələ şəhərindən Vəndam qəsəbəsinə axın edib. Doğma yurdunda vida mərasimi baş tutandan sonra Polad Həşimovun nəşi böyüyüb boya-başa çatdığı Sumqayıt şəhərinə yola salınıb. Axşamüstü Polad Həşimovun nəşi minlərlə insanın izdihamı ilə evinə gətirilib.  Dəfn mərasimi bir gün sonra baş tutub.

2021-ci ildə Sumqayıt şəhəri 28 nömrəli tam orta məktəbə Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Polad Həşimovun adı verilib. Polad Həşimovun şəhid olmasından sonra əsasən Qəbələ rayonunda olmaqla yeni doğulan oğlan uşaqlarına "Polad" adı verilib.

2020-ci ilin avqust ayında Polad Həşimova həsr olunan 2 kitab işıq üzü görüb. Əvvəlcə Qanun Nəşriyyatı tərəfindən "Polad Generalımız" adlı kitab, daha sonra isə "Hədəf" Nəşrləri və "XAN" Nəşriyyatı tərəfindən Polad Həşimova həsr olunan növbəti kitab nəşr edilib

 "General Polad Həşimov xatirələrdə" adlanan kitabda Polad Həşimovun anası, həyat yoldaşı, qızı, həmçinin xidmət yoldaşlarının onun haqda xatirələri yer alıb. 2023-cü ildən Polad Həşimovun şəxsi əşyaları — hərbi forması, qələmi, əlyazması və fotoşəkilləri ailəsi tərəfindən Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinə təhvil verilmişdir və orada nümayiş olunur.

Qəbələ, Quba və Sumqayıt şəhərlərində mərkəzi küçələrin birinə Polad Həşimovun adı verilib Polad Həşimovun adı verilib. Bakıda Pavel Naximov küçəsinin adı Polad Həşimov olaraq dəyişdirilib. Bakının Xətai rayonunda Polad Həşimovun adını daşıyan park istifadəyə verilib.

Mükafatları

1. "Vətən uğrunda" medalı

2. "Qüsursuz xidmətə görə" 1-ci dərəcəli medalı

3. "Qüsursuz xidmətə görə" 2-ci dərəcəli medalı

4. "Qüsursuz xidmətə görə" 3-cü dərəcəli medalı

5. "Hərbi xidmətlərə görə" medalı

6. "Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə" 2-ci dərəcəli medalı

7. "Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə" 3-cü dərəcəli medalı

8. "Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi" yubiley medalı

9. "Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi" yubiley medalı

10. "Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi" yubiley medalı

11. "Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi" yubiley medalı

12. "Qızıl Ulduz" medalı (ölümündən sonra)

13. "Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Veteranı" medalı

14. "Vətənə xidmətə görə" 2-ci dərəcəli ordeni

15. "Vətənə xidmətə görə" 3-cü dərəcəli ordeni

İLQAR MİRZƏYEV

"Artilleriyanın atası" ləqəbli İlqar Mirzəyev 1973-cü il mayın 8-də Qardabani şəhərində anadan olub.  Qardabani şəhərində tam orta məktəbdə təhsil alıb. 90-cı illərin əvvəlində Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları Birinci Qarabağ müharibəsinin başlamasına səbəb olub. Müharibənin yeni-yeni alovlandığı 1991-ci ildə İlqar Mirzəyev təhsil almaq üçün sənədlərini Bakı Ali Birləşmiş Komandalıq Məktəbinə (BABKM) verib.

1991-ci il avqustun 1-də Bakı Ali Birləşmiş Komandalıq Məktəbinə (BABKM) qəbul olub və 1995-ci ildə oranı "Artilleriya" ixtisası üzrə bitirib. İlqar Mirzəyev ixtisasın artırılması üçün Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin Hərbi Akademiyasının müdavimi olub və təhsilini uğurla başa vurub.

Bakı Ali Ümumqoşun Komandanlıq Məktəbinin Kursantlar, Tank Artilleriya Kursantları, Kursantlar Taborunun Kursantlar Bölüyünün Taqım Komandiri və Komandiri vəzifəsində xidmət edib. O, baş leytenant, kapitan, mayor, polkovnik hərbi rütbələri ilə təltif edilib.

Tarixə Aprel döyüşləri olaraq yazılan hərbi əməliyyatlar zamanı "N" saylı hərbi hissənin Komandiri olan İlqar Mirzəyev cəbhənin Tərtər rayonu istiqamətində gedən döyüşlərdə savaşıb. Gecə döyüşləri zamanı Tərtər rayonunun Talış istiqamətində olan əlverişli mövqelər, strateji nöqtələr, o cümlədən Talış zirvəsi Azərbaycan Ordusu tərəfindən işğaldan azad olunub.

Həmin döyüşlərdə Ermənistanın müdafiə naziri Seyran Ohanyan tərəfindən qurulan və Ermənistan Ordusunun "yenilməz Ohanyan səddi" olaraq tanınan müdafiə xətti 40 dəqiqə ərzində darmadağın edilib. Komandanlığın rəhbərliyi altında 2 saat ərzində Ermənistan Ordusunun 21 postu darmadağın edilib və 7 strateji nöqtə işğaldan azad edilib.

İlqar Mirzəyev 2019-cu il fevralın 23-də 3-cü Ordu Korpusunun Artilleriya rəisi və artilleriya şöbəsinin rəisi vəzifəsinə təyin olunub.

İyulun 14-də səhər saatlarında Tovuz rayonu istiqamətində baş verən döyüşlər zamanı Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 6-sı zabit olmaqla 7 hərbi qulluqçusu şəhid olub. O cümlədən, polkovnik İlqar Mirzəyev.

İyulun 14-də günorta saatlarında İlqar Mirzəyevin nəşi yaşadığı Xətai rayonunun Əhmədli qəsəbəsinə, axşamüstü  isə minlərlə insanın izdihamı ilə evinə gətirilib. Polad Həşimov və polkovnik İlqar Mirzəyevlə vida mərasimi eyni gündə, iyulun 15-də baş tutub. Mirzəyevə məxsus materiallar ailəsi tərəfindən Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin Vətən müharibəsi fonduna təhvil verilib.

2021-ci ilin aprel ayında İlqar Mirzəyevin Xətai rayonunda yaşadığı binanın önündə xatirəsi lövhəsi qoyulub və binanın həyəti abadlaşdırılaraq orada bağ salınıb. 2021-ci ildə Bakı şəhəri 98 nömrəli tam orta məktəbə Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İlqar Mirzəyevin adı verilib.

Təltifləri

1. "Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi" yubiley medalı

2. "Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi" yubiley medalı

3. "Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi" yubiley medalı

4. "Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi" yubiley medalı

5. "Qüsursuz xidmətə görə" 1-ci dərəcəli medalı

6. "Qüsursuz xidmətə görə" 2-ci dərəcəli medalı

7. "Qüsursuz xidmətə görə" 3-cü dərəcəli medalı

8. "Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə" 2-ci dərəcəli medalı

9. "Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə" 3-cü dərəcəli medalı

10. "Qızıl Ulduz" medalı (ölümündən sonra)

11. "Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Veteranı" medalı

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.07.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının redaktoru

Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrının direktoru və rejissoru ilə sayğılı münasibətimiz olsa da, nə Şuşanın işğalı dönəmində, nə də Zəfərsonrası bu teatrda olmamışdım; əlbəttə, könül istərdi, teatr öz doğma şəhərində səhnə qura, tamaşa göstərə, güldürə, düşündürə, ruhlandıra… Lakin mən Mədəniyyət Paytaxtımızın, Qafqazın Konservatoriyasının işğaldan öncəki dönəmini yalnız onu görənlərdən eşitdiklərim, oxuduqlarım əsasında təsəvvürümdə canlandıra bilirdim. Tanrıma, Dövlətimə, Xalqıma, Orduma şükür! - Şuşa azaddır, günbəgün dirçəlir, biz də gedirik, görürük-götürürük. Şuşaya gözəl teatr, teatra özəl tamaşalar, tamaşalara düşünən tamaşaçılar lazımdır.

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar jurnalisti, yazıçı-publisist Zemfira xanım Məhərrəmli məni Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrına - “Ümid İşığı”na dəvət edəndə sevindim. - İlk dəfə bu teatrda olacaq, Zemfira xanımın ilk səhnə əsəri və onun necə səhnələşdirilməsi, sənətçilərimizin işi ilə tanış olacaqdım. Açığı, əsərin mövzusu məni bu saydıqlarımdan az düşündürmürdü. Əsərlə tanışlıqdan sonra ilk qənaətim bu oldu ki, Zemfira xanım, onun ailəsi, mühiti belə bir mövzuya talib olmalıydı, əlbəttə. - Əlbəttə, mən “Ümid İşığı”nı bir ailə dramından daha üstün - toplumsal, xəlqi və hətta bəşəri qayğılara işıq salma eyləmi kimi gördüm. Uzağa getməyək, ilk növbədə, ölkəmizdə gənc ailələrdə və ümumən ailələrdə (iraq olsun) boşanma hallarının “yolverilən” həddən çox-çox artıq olması ilə bağlı narahatçılıqları vurğulamaq istərdim. Artıq rəsmi məqamların, sosioloqların, mediatorların, aydınların həyəcan təbili çaldığı boşanma, ümumən ailəiçi problemlər, doğumların azalması və s. kimi məsələlər yazıçılarımızın mövzusu olsun. Mövzusu olsun, görək, niyə belə olur, kökü-köməci bədii süzgəcdən keçib necə cilalanır, necə görünür? Çünki, bədii sözün, incəsənətin bu və bənzəri problemlərə ayna tutması - və də sərrast tutması, duyğu və düşüncəyə, fikr və nitqə, qərar və hərəkətlərə… təsir gücünə malikdir. Ədəbiyyat, teatr, incəsənət öz estetik dəyərləri ilə dayanıqlı, təsirli, üfüqgenişliyinə qanadlıdır.

Bəli, Azərbaycan teatr səhnəsi daha bir məzmunlu tamaşanın ilkbaxışına tanıqlıq etdi. - İlk kimi ilk, baxış kimi baxış, tamaşa kimi tamaşa… Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrında Zemfira Məhərrəmlinin “Ümid İşığı” adlı bir hissəli lirik-psixoloji dramı tamaşaçılara təqdim olundu. Quruluşçu rejissoru Nazir Rüstəmov olan tamaşa, çağdaş ailə dramı fonunda dərin ictimai-mənəvi suallar doğurur.

Belə demək olarsa, sevgi ilə toplum arasında sıxışan gəncliyin, onların ailələrinin ruhi güc səviyyəsi və bir baxıma, səciyyəsi səhnədə axın edirdi…

Əsərin süjet xətti sevən iki gəncin – Yalçın və Nərgizin sevgi öyküsünə əsaslansa da, burada söhbət təkcə fərdi hisslərdən getmir. Tamaşada insan ruhunu sıxan toplum stereotipləri, ailəiçi ziddiyyətlər, iqtisadi və sosial baryerlər, eyni zamanda, ata-anaların “xoşbəxtlik” anlayışları ilə övlad arzuları arasında “doğan” uçurumları qabarıq şəkildə səhnələşdirilib.

Səhnədəki obrazlar və onların dialoqları, belə demək mümkünsə, həyatın içindən keçir.

Valideyn obrazları – özəlliklə Nərgizin atası Muxtar və anası Çöhrə – “klassik nəslin təcrübəsi” ilə “gənclərin azad iradəsi” arasında toqquşan iki dünyagörüşünün simvoluna çevrilir; ancaq əsərin ən önəmli gücü – quruluşun şeirlə, musiqi ilə və monoloqlarla zənginləşdirilmiş poetik strukturudur. Tamaşada yalnız dialoqlar deyil, həm də pıçıltılar, ləpələrin dili, Ayın işığı, (sevdalı günlərin birində Yalçının Nərgizə bağışladığı) “oyuncaq ayı”nın simvolik duruşu, sevgi ayrılığının poetik təzahürləri belə… tamaşaçını duyğuların dərinliklərinə çəkir.

Estetik forma, sosial anlam baxımından daha nələri vurğulamaq olar? - 

“Ümid işığı” həm klassik Azərbaycan dramaturgiyasının gələnəklərindən bəhrələnir, həm də çağdaş dönəmin bəzən narahat, kövrək və görünür həm də qərarsız gəncliyinin portretini təqdim edir. 

Səhnədə baş verənlər – gənclərin sevgisi, ailə təzyiqləri, fərdi seçimlər və sistemin diktəsi – bu günkü toplumun psixoloji portretini açır, sosial diaqnozunu qoyur.

Zəngin ailəyə qohum olmaq imkanı fonunda itirilən mənəvi dəyərlər, sevginin dəyərsizləşdirilməsi cəhdləri və s. toplumun uğradığı əxlaqi və psixoloji təzyiq kodlarını açır.

Aktyorların hər birinin öz üzərinə düşən səhnə məsuliyyətini yerinə yetirdiyi qənaətindəyəm; onların, demək olar, hamısının duyğusal və ya dramatik gərginliyi, düşündürücü və sarsıdıcı monoloqları, həmçinin “emosional dağılmalar”ı səhnənin dramatik yükünü daha da artırırdı. Bununla belə, Nərgizi, onun anasını və Yalçını Nərgizdən soyudan “azad gənc”i canlandıran aktyorlar obrazın emosionallığını tamaşaçılara daha yaxşı ötürə bilirdi.

Ümumən tamaşanın performansı, sanki “az imkanlarla çox nəticəyə” hesablanmış səhnə quruluşu, musiqi seçimləri uğurluydu; ən uğurlusu isə quruluşçu rəssamın işıqlandırmaya, işıq-kölgə təsirliliyinə odaqlanmasıydı.

Onu da vurğulayaq ki, “Ümid işığı” öz mövzusuna görə nə ilkdir, nə də yəqin ki, sonuncu olacaq

Azərbaycan dramaturgiyasındakı digər psixoloji dramları, örnəyi, İlyas Əfəndiyevin uyğunprofilli əsərləri yada sala bilərik; demək, müəllifin diqqət yetirdiyi məsələlər tam dünənki kimi olmasa da, bu gün də var; demək, irəligörüşlü aydınların reaksiyaları, toplumun üsul və vasitə arayışları davam etməli, alternativlərin ən yaxşısı tapılmalıdır.

Tamaşadakı sevgi və toplum təzadının yalnız Azərbaycanda deyil, bəşəri planda da güncəl olduğunu bir daha vurğulamış olaq.

Tamaşa yalnız teatr salonunda bitmir – o, tamaşaçının içində davam edir; onun ailəsinə, dostluqlarına, sevgisinə, vətəndaşlıq duyğusuna toxunur...

Əlbəttə, hər bir insanın içində Ümid işığı parlayır və parlamalıdır. Yoxsa, yaşamın məzmunu qalmaz.

Tamaşa, sövq-təbii, bədbinliklə yox, ümidlə bitir. Hər bir tamaşaçının içində gizli qalan “o işığa doğru yol” bədii bir metafor kimi təqdim olunur. Zülmət içində parlayan bir nöqtə – bəşəri anlamda, sevgidə, inamda və vicdanda yaşadılan ümid!..

Zemfira Məhərrəmlinin bu əsəri onun ədəbi və ictimai missiyasının təntənəli yekunu deyil, əlbəttə; məncə, biz “Ümid işığı”nı  yeni mərhələyə açılan bir pəncərə, bir işıq kimi qəbul etməkdə haqlıyıq.

İlkbaxış münasibətilə müəllifi, yaradıcı heyəti və Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrının kollektivini təbrik edir, tamaşaya uzun ömür və geniş auditoriya arzulayıram. Qoy, “Ümid işığı” – yalnız səhnədə deyil, həyatın özündə də olsun və doğrulsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İsmayıl bəy Qutqaşınlı — XIX əsrin birinci yarısında yaşayan görkəmli Azərbaycan maarifçisi, yazıçı, diplomat və hərbçi olub. O, Azərbaycan realist nəsrinin ilk nümayəndələrindən biri, maarifçilik ideyalarının daşıyıcısı və ilk azərbaycanlı general‑mayor kimi tanınıb. Onun həyatı və fəaliyyəti çoxcəhətli olub, həm ədəbi, həm də siyasi-ictimai sahədə mühüm izlər buraxıb.

"Uşaqlıq və təhsil"

İsmayıl bəy 1806-cı ilin 14 iyulunda (bəzi mənbələrdə 14 avqust) Qutqaşın mahalında (indiki Qəbələ rayonu) anadan olub. Soylu və zadəgan bir ailədə doğulub. Kiçik yaşlarından ərəb və fars dillərini öyrənib, Şərq ədəbiyyatı və İslam elmləri ilə tanış olub. Sonralar rus məktəblərində təhsilini davam etdirib və hərbi təhsil alaraq rus dilini də mükəmməl mənimsəyib.

"Hərbi fəaliyyəti"

1822-ci ildə İsmayıl bəy rus ordusuna yazılıb və Peterburqda hərbi kadet məktəbini bitirib. O, Rusiya imperiyasının müxtəlif hərbi kampaniyalarında, o cümlədən:

1826–1828-ci illərdəki Rus–İran müharibəsində, 1828–1829-cu illərdəki Rus–Osmanlı müharibəsində,

Dağıstan və Qafqazda baş verən üsyanların yatırılmasında iştirak edib.

Bu xidmətlərinə görə İsmayıl bəy müxtəlif orden və medallarla təltif olunub, 1847-ci ildə general-mayor rütbəsi alıb və Azərbaycanın bu rütbəyə yüksələn ilk övladı olub. Xüsusilə Müqəddəs Georgi ordeninə layiq görülməsi onun hərb sahəsindəki şücaətini göstərir.

"Ədəbi və maarifçilik fəaliyyəti"

İsmayıl bəy Qutqaşınlı Azərbaycan nəsrinin inkişafında mühüm rol oynayıb. O, romantizm və realizm üslubunu birləşdirən ilk yazıçılardan biridir.

Əsas əsərləri:

1. "Rəşid bəy və Səadət xanım" — Bu, Azərbaycan ədəbiyyatında ilk realist povest hesab olunur. Əsər fransız dilində yazılıb və 1835-ci ildə Varşavada çap olunub. Əsərdə sevgi, ailə dəyərləri və cəmiyyətin gerilikləri əks olunur.

2. "Tutu xanım" — Bu əsərin adı məlum olsa da, əlyazması günümüzə gəlib çatmayıb.

3. "Səfərnamə" — O, 1852-ci ildə Həcc ziyarətinə gedib və bu səfəri ilə bağlı xatirələrini ərəb dilində yazıb. Bu səfərnamədə həm dini duyğular, həm də sosioloji müşahidələr yer alıb.

Onun maarifçilik fəaliyyəti məktəb və maarif ocaqları açmaqla, xalqı savadlandırmaq çağırışları ilə yadda qalıb. Şamaxı və Qutqaşında uşaqlara dərs deyib, həmçinin bir neçə tərcümə işi ilə də məşğul olub. O, Abbasqulu ağa Bakıxanov, Mirzə Fətəli Axundzadə, Qasım bəy Zakir kimi dövrünün ziyalıları ilə yaxın münasibətdə olub.

1850-ci illərdə təqaüdə çıxaraq doğma torpaqlarına — Qutqaşına və Şamaxıya qayıtmış, burada ictimai fəaliyyət və müəllimliklə məşğul olub. 1861-ci ildə Ağdaş karvansarasında nahar zamanı həyat yoldaşı Tutu xanımla birlikdə zəhərlənib və vəfat edib. Onun nəşi doğulduğu Qutqaşında dəfn olunub.

 "İrs və xatirə"

 Azərbaycan tarixində həm hərbçi, həm də maarifçi və ədib kimi dərin iz qoyan şəxsiyyətlərdən biridir. Onun adı bu gün:

- Küçələrə verilib (Bakı və Qəbələdə)

- Yubileyləri qeyd olunur

- Əsərləri yenidən nəşr edilir.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.07.2025)

Zəhra Allahverdiyeva, “Ədəbiyyat və İncəsənət”

BizimkəndAğrı dağınınətəyində yerləşirdi. Hər səhər nənəm deyərdi ki, “Ağrı bu gün də bizə baxır... dağlar adamın şahididir, qızım.” Mən isə uşaq ağlımla düşünərdim ki, dağ baxa bilərmi?

 Sonralar başa düşdüm: o dağ yalnız baxmır, həm də görür, yadda saxlayır, susaraq danışır...

O kənddə babam da doğulmuşdu, atam da, mənim köklərim də ora bağlı idi. Atam deyirdi: “Hər bayramdan əvvəl kənd qəbiristanlığına gedərdik. Baş daşlarında Quran ayələri, gözəl oyma naxışlar, bir də qədim əl yazısı ilə yazılmış adlar vardı. Biz o daşlara toxunanda elə bil tarixə toxunurduq...”

Amma bir gün bizi oradan qopardılar. Qaçqın adını verdilər, amma əslində didərgin olduq. Təkcə evlərimizdən yox... ölülərimizin yanından da didərgin salındıq.

İllər keçdi... kəndimizdən bir görüntü tapdım. Qəbiristanlıqda daş qalmayıb. Ağrı dağının ətəyindəki o səssiz abidələr... yox edilib. Baş daşlarının yerində indi ot bitib, bəlkə də bəzilərinin üstündə maşın park edilib. Elə bil biz heç olmamışıq...

Bu necə unudulsun?

Bu necə bağışlansın?

Soyadımızın sahib adı sanki torpağın altındadır, amma üstündəki nişanəsi silinib. O baş daşında yazılmış dua indi mənim sinəmdə döyünür. Çünki qəbirlər susur, amma yaddaş danışır.

O kənd, o dağ, o məzarlar mənim yaddaşımdır. Onlar sındırılıbsa, mən ayaqda dayanmalıyam. Onlar unudulubsa, mən danışmalıyam. Onlar torpağın altında yatırlarsa, mən onları ruhumda yaşatmalıyam.

Qərbi Azərbaycan İcması bu məsələni işıq üzünə çıxarır və sübutlu faktlarla 2000-dən artıq xəritə çəkilişlərində aşkarlanamış bariz vandallıq nümunələrini nəzərə çatdırır. Onlar qəbristanlıqların nə vaxt dağıdıldığı barəsində məlumat əldə ediblər. Qəbirlər bizim abidələr qədər irsimizdir. Biz nə didərgin düşdüyümüz yurdu, nə də silinməyə çalışılan irsimizi unutmalıyıq. Ali baş komandanımız demiş: “Biz Aşıq Ələsgərin kəndində Aşıq Ələsgərin abidəsini qoyacayıq”. Biz yaşadığı yeri dağıdan yox, çiçəkləndirən, can verən ruhuq. Biz qayıdanda otumuzu, ağacımızı canlandıracaq, abidələrimizi, qəbiristanlıqlarımızı bərpa edəcəyik!

Bir gün qayıdacağıq. O torpağa, o dağın ətəyinə. Qəbirlər bəlkə də yox olacaq... amma biz yenidən ora dua ilə qayıdacağıq. Daş qoymasalar da, ruhumuzu qoyacağıq...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatında özünə ad edə bilmiş yazarlardan birinin - Etimad Başkeçidin bu gün doğum günüdür. Etimad Başkeçid 1966-cı il iyulun 14-ü Gürcüstanın SSR-in Dmanisi rayonunun Kirovisi kəndində anadan olub. Kirovisi orta məktəbində və M.Qorki adına Moskva Ədəbiyyat İnstitutunda təhsil alıb.

Təbii ki, SSRİ-nin ən istedadlı gənclərinin ədəbiyyat uzmanlarından dərs aldığı bu məktəbdə oxumaq onun yazıçı kimi püxtələşməsində rol oynayıb.

Bakı Slavyan Universitetinin Filologiya fakültəsinin Jurnalistika şöbəsinin və "Tərcümə nəzəriyyəsi və praktikası" kafedrasının müdiri, "Tərcümə problemləri" elmi tədqiqat laboratoriyasının elmi işçisi, universitetin "Tələbə dünyası" qəzetinin baş redaktoru, Jurnalistika kafedrasının müəllimi və Folklor araşdırması ETL-in aparıcı elmi işçisi, Folklor araşdırmaları ETL-in böyük elmi işçisi və Jurnalistika nəzəriyyəsi və praktikası kafedrasının müəllimi olub. Fəaliyyətini dayandərana qədər Nazirlər Kabineti yanında Azərbaycan Tərcümə Mərkəzinin əməkdaşı da olub.

2009-cu ildən AMEA Folklor İnstitutunun dissertantıdır. "Məhsəti türklərinin sürgün folkloru" mövzusunda elmi iş üzərində işləyir. 2004-cü ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin, eləcə də birliyin Gənclər şurasının üzvüdür. AYB-nin "Dünya ədəbiyyatı" jurnalının redaksiya heyətinin üzvü, "Mütərcim" jurnalının redaktoru, Prezident təqaüdçüsü olub. Çox sayda publisistik məqalənin, bir neçə elmi məqalənin, bir çox bədii və elmi kitabın redaktoru və önsözünün müəllifidir. Rus və türk dillərini bilir.

Kitabları

- Panoptikum (şeirlər və hekayələr)

- Y.Polyakov, Süddə çəpiş

- L.Anninski, Ceviz ləpəsi

- S.Kinq, Ölü zona

- V.Jirmunski, Xalq qəhrəmanlıq eposu

“Ədəbiyyatı və incəsənət”

(14.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Xiyavda yaşayan Sara Turidir.

Qulağın bataqlığına saplanmayan duman idim

Ucu qucağına gedər yolların kələfi

Qolum Belin qıvrıltısından qucağını sapmış yol.

Sara Turi

Təbriz

AY SAÇIM

Ay saçım!

Mənim günah biletimsən cəhənnəmə,

Və qiyamətə açılan ilk qapı

Hər telində min bir cəza

Hər telində etiraz,

Bağırtı, qovğa...

Məni saçımdan asın!

Asın ki, bu dünyanın

Demokratiya havası

Bir nəfəs alsın!

Rahatlasın...

VƏSİYYƏT

Tikə, parçayam

Məni Arazda suya tutun

Azərbaycanda quylayın!

Tikələrim birləşdikcə

Qəbrimdə göy ot bitəcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.07.2025)