Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı ilə birgə Türklərin tarixi layihəsində növbəti görüşümüzdür, bu gün türklərin islamı qəbul etməsi barədə danışacağıq.

Giriş

Türklər uzun əsrlər boyu Avrasiyanın geniş coğrafiyasında müxtəlif dini inanclarla yaşamış, şamanizm, maniçiliyə, buddizm kimi inanc sistemlərinə sahib olmuşdur. Lakin VIII əsrdən etibarən İslam dini ilə tanışlıq və qəbul prosesi türklərin tarixində dönüş nöqtəsi olmuşdur. Bu hadisə təkcə dini inancın dəyişməsi ilə kifayətlənməmiş, həm siyasi idarəetmə, həm də mədəniyyət və ictimai həyat baxımından dərin təsirlər doğurmuşdur. Bu məqalədə türklərin İslamı qəbul etməsinin tarixi mərhələləri və bu prosesin siyasi-mədəni nəticələri araşdırılacaq.

I. Türklərin İslamla ilk təması

1. Ərəb-Türk münasibətləri

İslamın yayılmağa başladığı VII əsrin ortalarından etibarən Ərəb Xilafəti Orta Asiyaya doğru genişlənməyə başladı. Bu genişlənmə nəticəsində türklərlə ərəb-müsəlmanlar arasında ilk təmaslar baş verdi. Əvvəlcə qarşıdurmalar şəklində başlayan bu münasibətlər zamanla ticarət, diplomatik əlaqələr və mədəni qarşılıqlı təsir ilə daha müsbət istiqamətdə inkişaf etdi.

2. Talas döyüşü (751)

751-ci ildə Çin və Abbasi orduları arasında baş vermiş Talas Döyüşü, türklərin İslam dünyası ilə yaxınlaşmasında mühüm hadisə oldu. Bu döyüşdə Karluk türkləri müsəlmanların tərəfində iştirak etdilər və döyüşdən sonra böyük bir hissəsi İslamı qəbul etdi. Talas döyüşü eyni zamanda Çin təsirinin Orta Asiyada zəifləməsi və İslam mədəniyyətinin güclənməsinə şərait yaratdı.

II. Türklərin İslamı qəbul etməsinin səbəbləri

Türklərin İslamı qəbul etməsinin bir sıra səbəbləri olmuşdur:

1. Siyasi motivlər. Türk bəylikləri və hökmdarları İslamı qəbul etməklə Abbasi Xilafəti ilə ittifaqa girir, öz hakimiyyətlərini dini legitimliklə gücləndirirdilər. Eyni zamanda müsəlman olan türk liderləri regionda daha güclü və nüfuzlu olurdular.

2. İqtisadi amillər. Müsəlman tacirlərlə əlaqə qurmaq, ticarət yollarında təhlükəsizliyi təmin etmək və iqtisadi inteqrasiyanı asanlaşdırmaq üçün İslamın qəbulu faydalı idi.

3. Mədəni və mənəvi uyğunluq. İslamın bərabərlik, ədalət və birliyə əsaslanan prinsipləri, türk cəmiyyətinin döyüşçü və kollektiv həyat tərzi ilə uyğun idi. Şəxsi şücaət və ədalətə əsaslanan İslam dünyagörüşü türklər arasında asanlıqla mənimsəndi.

III. İslamın yayılması və müsəlman türk dövlətləri

1. Qaraxanilər və Qəznəvilər

İslamı rəsmi din kimi qəbul edən ilk türk dövləti Qaraxanilər olmuşdur (X əsr). Onların ardınca Qəznəvilər, xüsusilə Sultan Mahmud Qəznəvinin Hindistana yürüşləri zamanı İslamı geniş coğrafiyalara yaymaqda mühüm rolu oldu.

2. Böyük Səlcuqlu dövləti

Səlcuqlar yalnız türk dünyasında deyil, bütün İslam dünyasında siyasi liderliyə yüksəldilər. Bağdadda Abbasi Xilafətini müdafiə edən və faktiki olaraq onu himayəyə alan Səlcuqlar, eyni zamanda İslam mədəniyyətinin yenidən çiçəklənməsində mühüm rol oynadılar.

IV. Mədəni və sosial təsirlər

1. Yazılı ədəbiyyat və dil

İslamın qəbulundan sonra ərəb əlifbası və ərəb-fars ədəbi dili türklər arasında yayılmağa başladı. Bu dövrdə "Kutadgu Bilig" (Yusif Xas Hacib), "Divanü Lüğat-it-Türk" (Mahmud Kaşğari) kimi əsərlər meydana gəldi. Bu əsərlər türklərin həm İslamı mənimsədiyini, həm də öz mədəni kimliklərini qoruduğunu göstərir.

2. Memarlıq və incəsənət

İslamla birlikdə türklər arasında məscidlər, mədrəsələr, türbələr, karvansaraylar inşa olunmağa başladı. Bu tikililərdə həm ərəb, həm fars, həm də türk memarlıq üslubları sintez olunmuşdu.

3. Təsəvvüf və xalq İslamı

Türk xalqı arasında İslamın yayılmasında sufilər – yəni təsəvvüf təriqətləri mühüm rol oynamışdır. Xüsusilə Yəsəvilik (Ahmad Yəsəvi), Bəktəşilik və Qadirilik kimi cərəyanlar İslamı daha əlçatan və xalq yönlü şəkildə təqdim etdilər.

V. Türklərin İslam dünyasına töhfələri

1. Elm və fəlsəfə

Türk mənşəli alimlər – Əl-Fərabi, Əl-Biruni, Mahmud Kaşğari kimi şəxslər İslam dünyasında elmi-fəlsəfi düşüncənin inkişafına ciddi töhfə verdilər.

2. İslamın yayılmasında rolu

Türklər, xüsusilə Səlcuqlar və Osmanlılar dövründə, İslamı yeni ərazilərə yayaraq dinin daha geniş coğrafiyalarda möhkəmlənməsinə şərait yaratdılar. Balkanlardan Hindistana qədər olan ərazilərdə İslamın yayılmasında türk orduları və alimləri mühüm rol oynadı.

 Nəticə

Türklərin İslamı qəbul etməsi sadəcə dini dəyişiklik deyil, eyni zamanda siyasi, mədəni və ictimai baxımdan böyük bir dönüş nöqtəsi olmuşdur. Bu proses nəticəsində türklər İslam dünyasında əsas siyasi qüvvəyə çevrilmiş, eyni zamanda öz mədəni kimliklərini İslamla sintez edərək zəngin bir irs yaratmışlar. Bugünkü Türk-İslam mədəniyyəti də məhz bu tarixi proseslərin məhsuludur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.04.2025)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Bu gündən etibarən “Oğuz abidələri” başlığı ilə Dədə Qorqud yurdu olan Oğuz (keçmiş Vartaşen) rayonunun ən qədim və turistlərin diqqətini xüsusi olaraq cəlb edən tarixi abidələri haqqında yazıları təqdim etməyə başlayırıq.

1077 kv.kilometr ərazisi, 40 min nəfərdən çox əhalisi olan Oğuz rayonu şimaldan Rusiya Federasiyası (Dağıstan), şərqdən qədim Qəbələ, qərbdən Şəki və cənubi şərqdən Ağdaş rayonları ilə qonşudur.

Rayon ərazisi təbii abidələrlə  zəngindir.  Oğuz uca dağları, dərin dərələri, sıx

meşələri, təbii qoruq və kolluqları, şirin sulu çayları, şəlalələri, qayaları, zəngin bitki

örtüyünə malik subalp və alp çəmənləri, mer-meyvələri təbii mağara və kahaları ilə də

turistləri cəlb edir.

Buralar dumanı, yağışı, göy qurşağı, boymadərəni, əvəliyi, qantəpəri, çobanyastığı, quzuqulağı, yemliyi, qırxbuğumu, əvəliyi, maralı-cüyürü, dağ keçisi, yaylaqları, qoyun-quzusu, kəkliyi, qırqovulu, yaylaqları, bulaqları və s. ilə  Dədə   Qorqud soraqlıdır.  Təsadüfi deyil ki, Oğuzu bəzən “Azərbaycanın İsveçrəsi” adlandırırlar. Rayon öz təbii gözəllikləri ilə yanaşı tarixi və tarixi abidələri ilə də bura gələn turistləri valeh edir. Böyük Qafqazın cənub yamaclarında yerləşən bu rayonun ərazisində 39 arxeoloji və memarlıq abidəsi aşkar olunmuşdur. (Lakin hələlik aşkar olunmamış abidələr də çoxdur) Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 02 avqust 2001-ci il tarixli 132 saylı qərarı ilə onlardan 15 abidə ölkə əhəmiyyətli, qalanlar isə yerli əhəmiyyətli abidələr siyahısına daxil edilmişdir. Bu abidələr yaşına görə tarixin ilkin çağlarından başlamış günümüzə qədər davam edir. 

İlk yazımızda sizə möhtəşəm “Govur qalası”, həm də Qız qalası (bəlkə də, “Quz – Oğuz qalası) adlanan qala haqqında haqqında söhbət açacıq. Bu  adda qalalar çoxdur Azərbaycanda. Bizim bəhs etdiyimiz çox qədim və turizm üçün olduqca əhəmiyyətli olan Govur qalası isə Oğuz (keçmiş Vartaşen) rayonunun Xaçmaz kəndinin şimal-qərbində, Ərmənət kəndinin şimalında, Qaladağın zirvəsində yerləşir. Xaçmaz Gavur qalasının yerləşdiyi dağ çay səthindən təxminən 2 km yüksəkdir. Şimal tərəfdə bu dağ Böyük Qafqazın yamacları ilə birləşir. Xaçmaz Gavur qalası Vll əsrdə çay daşı və kirəc məhlulu ilə tikilmişdir, iki mərtəbəlidir. Qala 7 bürcdən ibarət olub. XVI əsrə qədər fəaliyyət göstərmişdir. 

Qalanın yerləşdiyi Qaladağ şimal tərəfdə Böyük Qafqazın yamacları ilə birləşir. Dağın üstü ilə qalaya fayton yolu gedir. Cənub və şərq tərəflərdən isə ancaq piyada yolu vardır.

Sadə memarlıq üslubunda tikilmişdir. Qalanın yuxarı hissəsi dağılmışdır. Darvazası kiçik ölçülüdür.Onun eni 1,5 m, hündürlüyü 3m-dir.Oradan qalanın icərisinə ancaq piyada və atlı daxil ola bilər. Qalanın bu günki qalıqlarına görə müəyyən etmək olar ki, burada 12-yə qədər otaq olmuşdur. Qaladakı bürclərdən ev kimi istifadə edilmişdir. XVI əsrə aid mənbələrə görə, Govur qalasının VII əsrdə tikildiyi bildirilsə də, bəzi mənbələrdə (A.Yanovski) onun həm də Qızlar (quzlar-oğuzlar) qalası adlandırılması abidənin daha qədim atəşpərəstlik dövrünün yadigarı olduğunu söyləməyə əsas verir.

Tarix elmləri doktoru, əslən Xaçmaz kəndindən olan N.Atəşi də qalanın daha qədim tarixə aid olduğunu bildirir. Nuridə xanım Azərbaycandakı Qız qalalarını, o cümlədən Oğuzun Xaçmaz Govur qalasını (Qız qalasını) amazonlardan, oğuzlardan nişanə hesab edir. O, özünün “Qafqaz amazonları” kitabının 50-ci səhifəsində yazır: “...Çaydan çiynimdə səhənglə su daşıyırdım. Dolu səhəngin ağırlığından şikayət edərkən atam mənə Qız qalasını (Xaçmaz kəndinin şimal-qərbindəki –İ.V.) göstərərək deyərdi: “Bax, sənin ulu nənələrin olan igid savaşçı qadınlar o qalada yaşamış və illər uzunu savaşmışlar. Səndə onlar kimi igid, qüvvətli olmalısan!”

Ümumiyyətlə, Govur qalası (Qız qalası) barədə müxtəlif rəvayətlər mövcuddur. Məsələn, 2023-cü ildə çap olunmuş “Oğuz və Qəbələ folkloru” kitabında (tərtibçisi, şair, folklor tədqiqatçısı Y.Rzayev) verilmiş və Oğuz rayonun Xacmaz kənd sakini çox yaşlı Nəsrullah kişinin dilindən qeydə alınmış “Qız qalası” əfsanəsində (səh:51) oxuyuruq: “Bizim ha bu Xaçmaz qalasına Gavur qalası da deyirlər, Qız qalası da. Deyilənə görə qədimlərdə buranın əhalisi müsəlmanlardan və qeyri-müsəlmanlardan ibarət imiş. Allah işi həblə gətirir ki, bir uğuz igidi gözəl bir gavur qızını sevir. Qız da onu istiyir. Valideynlər bu işə qətiyyən razılıq vermirlər. Belə olanda qız öz sevdiyinə deyir ki, ha o dağda bir qala tikdir, gedib orada yaşayaq, sonrası nə olar-olar...

Məsləhət oğlanın ağlına batır. Qalanı tikdirir. Filfilli tərəfdən gizli yol da düzəltdirir. O zaman ha bu dağlar qayalı-daşlı, sıx və keçilməz meşəylə örtülü imiş. Meşədə, dağda cüyürdən, maraldan, dağ keçisindən tutmuş ayıya, pələngəcən hər cür heyvan yaşayırmış. Nə isə, qala hazır olandan sonra oğlanla qız Allahın əmri ilə ha o qalada qovuşurlar və yaşamağa başlayırlar. Vəziyyətdən xəbərdar olan qız tərəfin adamları çətinliklə də olsa qalaya çıxırlar. Çarəsiz qalan oğlanla qız özlərini tələf edirlər. Səs-səmir eşitməyən hücumçular içəri daxil olur və görürlər ki, qızın uzun hörükərinin biri ilə oğlan, o biri ilə qız özlərini otağın tirinə vurulmuş qarmaqdan asıblar... Bax, ona görə də qalaya Qız qalası deyillər. (mətn olduğu kimi təqdim edilib).

1965-ci ildə tarixçi F.Qədirov tərəfindən qalanın 2 sahəsində qazıntı işləri aparılmışdır. Ərazidən çoxlu şirli və şirsiz saxsı məmulatlar əldə edilmişdir: dopu formalı qablar, novçalı bardaq, səhəng, su tinglərinin hissələri tapılmışdır. Su tungləri vasitəsi ilə qalanın fasiləsiz olaraq su ilə təmin edildiyi məlum olmuşdur. Qalanın müdafiəsini daha da gücləndirmək üçün oraya gələn yolların qarşısında müdafiə xəndəkləri qazılmışdır.

Ölkə əhəmiyyətli abidələr siyahısına daxil edilmiş (inventor №1650) bu qala haqqında A.Yanovski, A.Bakıxanov, R.Əfəndiyev, F.Qədirov kimi görkəmli tarixçilər geniş məlumatlar vermişlər.

Tarixi mənbələrdən məlum olub ki, 1578-1583-cü illərdə Şirvan və Dağıstan torpaqları uğrunda İranla Türküyə arasında müharibələr olmuşdur. A.Bakıxanovun verdiyi məlumata görə İran sərkərdəsi Zülqədər Məmmədqulu ilə Türkiyə sərkərdəsi Əbubəkr Mirzənin qoşunları arasındakı vuruşma Xaçmaz qalasının qarşısında olmuşdur.

Govur (Qız) qalası barədə söhbətimizi burda tamamlayırıq. Atalar demişkən, yüz dəfə eşitməkdənsə, bir dəfə görmək yaxşıdır. Buyurun, Oğuza. Onun möhtəşəm təbiətini və tarixlərin yadigarı olan əfsanəvi Govur (Qız) qalasını öz gözlərinizlə görün. Bəri başdan sizləri əmin edirik ki, peşiman olmayacaqsınız!

Növbəti yazımız Oğuz rayonundakı Kərimli kurqanları barədə olacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.04.2025)      

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Əqli və Fiziki hazırlıq daim davam edən olmalıdır. Uğur qazanmaq fiziki hazırlığa bənzəyir. Hər səhər yuyunmaq, dişlərini fırçalamaq və ya yemək yeməyə bənzəyir. Bunu hər gün ardıcıl olaraq etmək lazımdır.

Başladıqdan sonra, karyeran bitənə və həyatda istədiyin hər şeyə nail olmayana kimi dayana bilmirsən. Bu yaxınlarda Sietlda seminarım var idi. Fasilədən az öncə dinləyicilərimə Satış, Vaxtın idarə edilməsi və Şəxsi inkişafa dair audio proqramlarımı alıb dinləməklərini məsləhət gördüm.

Fasilə zamanı dinləyicilərdən bəziləri mənim ətrafıma toplaşıb seminar mövzusuna dair müxtəlif suallar verirdilər. Satış işi ilə məşğul olan bir nəfər ətrafımdakı adamları aralayaraq mənə yaxınlaşdı: “Siz insanları audio proqramlar almağa ruhlandırarkən onlara düzünü deməlisiniz!” Mən: “Nəyi nəzərdə tutursunuz?” deyə soruşdum. Və o daha da ruhlanaraq: “Siz audio proqramlar haqda hər şeyi olduğu kimi demirsiz. Bu proqramlar yalnız müəyyən müddət işə yarayır, sonra heç bir effektə malik olmurlar.” Mən bayaqkı sualı olduğu kimi təkrar etdim: “Nəyi nəzərdə tutursunuz?” “Beş il öncə mən sizin seminarınıza gəlmişdim və prezentasiyanız məni çox ruhlandırmışdı. Sizin proqramlarınızı aldım və hər gün qulaq asmağa başladım. Hər gün satış haqda kitablar oxuyurdum. Və eynən siz deyən kimi üç ildən sonra mənim gəlirim üç qat artdı və mən şirkətimizin ən yaxşı satıcısı oldum. Sonrakı iki ili isə gəlirim azalmağa başladı. İş orasındadır ki, sizin proqram müəyyən bir vaxtdan sonra effektini itirir.”

Onda mən soruşdum: “İki il öncə, sizin gəlirləriniz azalmağa başlayan vaxt nə baş vermişdi?”

O bir az düşünüb cavab verdi: “Mən başqa şirkət tərəfindən işə dəvət edildim və o vaxtdan da gəlirim azalmağa başladı.”

Mən növbəti sualı verdim: “Bəs siz, əvvəlki işinizlə müqayisədə nəyi fərqli edirdiniz?”

Cavab vermək üçün ağzını açdı, amma cavab vermədən susdu və fikrə getdi. Sonra keçirdiyi daxili şok üzündə əks olundu və nəhayət boğuq səslə dilləndi: “Aman Allah, mən daha qulaq asmırdım. Mən daha bunu etmirdim! Satışa dair kitablar oxumurdum. O biri şirkətə keçdikdən sonra audio proqramlara qulaq asmadım, seminarlara getmədim. Mən daha bunları etmirdim!” O, başını bulayaraq fikirli şəkildə bizdən uzaqlaşdı. Müəyyən bir sahədə mütəxəssis olmaq, beşinci başlıqda bəhs açacağımız, daim bacarığı təzələmək fiziki hazırlıq kimidir. Təlimlərə ara versəniz, əvvəlki formada qala bilməzsiniz. Zəifləməyə başlayacaqsınız. Bədəniniz və əzələləriniz yumşalacaq və gücdən düşəcək. Gücünüzü və çevikliyinizi itirəcəksiniz. Onlara daim malik olmaq üçün, hər gün təlimlər etməlisiniz.

Brayan Treysi/Bəhanələrə yox (Daxili intizamın gücü)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.04.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

     SƏMƏD VURĞUN

     BƏNÖVŞƏ

Yazın novbarısan bizim diyarda,

Qıvrım tellərini sana, bənövşə!

Mən səni sevmişəm bir ilk baharda,

Könlümü vermişəm sana, bənövşə!

Sənsən əzəl gündən mənim sirdaşım,

Gözündən ayrılsın axar göz yaşım;

Gövdəmin üstündə durmayır başım

Buranda boynunu yana, bənövşə!

Çıxmışam seyrinə meyli, məzəli,

Heyrandır hüsnünə ellər gözəli;

Könlüm oylağını yaxın gəzəli

Çoxları küsəndi mana, bənövşə!

Üzündə gördüyüm nə intizardır?

Qəlbində Vaqifin sirrimi vardır?

Gəl ondan söz açma, indi bahardır.

Bağrımı döndərmə qana, bənövşə!

Boynunu kəc burma gəl indən belə,

Mən sənə söz qoşum, sən məni dinlə;

Vurğunun şeirilə, sənin hüsnünlə

Təbiət gələcək cana, bənövşə!

    “Ədəbiyyat və incəsənət”

    (14.04.2025)

Fariz Əhmədov, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Naxçıvan təmsilçisi

Təbii ki, hamınız məlumatlısınız, aprelin 9-da ADA Universitetində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin iştirakı ilə "Yeni dünya nizamına doğru" adlı beynəlxalq forum keçirildi. Bu forum artıq yeddinci dəfədir təşkil olunur. Forum həm - ölkənin beynəlxalq nüfuzunu artırmaq, həm də qlobal gündəmdəki mühüm məsələləri müzakirə etmək baxımından xüsusi əhəmiyyət daşıyır.

Prezident İlham Əliyev forumda çıxışı zamanı sürətlə dəyişən dünyada əməkdaşlığın əhəmiyyətinə toxundu, yeni fikir və mesajlar səsləndirdi. Onun çıxışı yalnız cari reallıqları əks etdirməklə kifayətlənməyib, həm də gələcək trendlər və çağırışlar barədə mühüm ideyalar ortaya qoydu.

Forumda iştirak edən beynəlxalq qonaqlar isə ölkəmizin keçmişi, bu günü və gələcəyini daha yaxından tanımaq imkanı əldə etdilər. Bu, Azərbaycanın dünyaya özünü təqdim etməsi baxımından önəmli platformadır.

Prezidentin çıxışında bir neçə əsas məqam xüsusilə diqqət çəkdi:

1.Azərbaycanın beynəlxalq arenada artan nüfuzu

2.Post-münaqişə dövründə informasiya diplomatiyası

3. Zəfər və bərpa prosesi: Ərazi bütövlüyünün təmin olunması

4.Separatizmin tarixi kökləri və bu konteks də baş verənlər

5.Qloballaşan dünyada əməkdaşlıq və qarşılıqlı anlaşmanın əhəmiyyəti

Yeni dünya nizamında Azərbaycanın yeri və rolu

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin deputatı Emin Şıxəliyev bildirib ki,Prezident İlham Əliyev forumdakı nitqində, Türk Dövlətləri Təşkilatının Avropa İttifaqı və NATO ilə müqayisədə daha harmonik və daxili ziddiyyətlərdən uzaq olduğunu qeyd edib. Prezident, təşkilatın artıq kifayət qədər potensiala – insan resursları, təbii sərvətlər, nəqliyyat marşrutları və hərbi gücə sahib olduğunu vurğulayıb.

 O, Türk Dövlətləri Təşkilatını gücləndirmək üçün Azərbaycanın atdığı addımlardan danışıb. Türk dövlətlərini birləşdirən ortaq tarix, mədəniyyət, dil və ənənələrin təşkilatı unikal etdiyini bildirib və bu təşkilatın qlobal gücə çevrilməli olduğunu vurğulayıb. Onun fikrincə, təşkilatın daha fəal olması, qlobal problemlərə münasibət bildirməsi və beynəlxalq səviyyədə təşəbbüskar mövqe tutması vacibdir.

Forumun mövzusu – “Yeni dünya nizamı” – son dövrlərin ən çox müzakirə olunan məsələlərindəndir. Bu ifadə müxtəlif baxış bucaqlarından qiymətləndirilir və hər kəs bu anlayışa özünəməxsus şəkildə yanaşır. Ancaq ümumi fikir budur ki, dünyada qəti söz sahibi olan bir dövlət yoxdur və heç bir ölkə təkbaşına dünya nizamı yarada biləcək qədər güclü deyil. Hazırkı dünya düzənində bir neçə geosiyasi aktor – ABŞ, Rusiya, Çin, Avropa ölkələri və digərləri – öz maraqlarını irəli sürməyə çalışır. Bu səbəbdən dünya nizamı ziddiyyətli və qeyri-sabit xarakter daşıyır.

Demokratik dəyərlər, hüququn aliliyi, ərazi bütövlüyü və insan hüquqları kağız üzərində qəbul olunsa da, reallıqda bu prinsiplərə riayət edilmir. Tarixboyu güclü dövlətlər bu prinsipləri pozaraq öz maraqları naminə digər ölkələrin daxili işlərinə müdaxilə edib, ərazi bütövlüyünü pozub və nəticədə, milyonlarla insan həlak olub. Günümüzdə də bu mənzərə dəyişməyib – əksinə, vəziyyət daha təhlükəli və daha kompleks hal alıb.

Azərbaycanın da daxil olduğu Cənubi Qafqaz regionu bu geosiyasi toqquşmalardan təsirlənib. Ermənistanın uzun illər işğalçı siyasəti nəticəsində Azərbaycanın əraziləri zəbt olunub. Lakin Azərbaycan 2020-ci ildə öz gücü ilə bu torpaqları azad edib. Buna baxmayaraq, beynəlxalq güclərin ikili standartlara əsaslanan siyasəti hələ də davam edir. Bu reallıq göstərir ki, beynəlxalq hüquqdan çox güc balansı və maraqlar əsas rol oynayır.

Forumda Prezident İlham Əliyev Azərbaycanın beynəlxalq siyasətdə tutduğu mövqedən geniş bəhs edib. O, Azərbaycanın Avropa, Mərkəzi Asiya və Yaxın Şərqlə əlaqələrindən danışıb, ölkəmizin bu bölgələr arasında körpü rolunu oynadığını qeyd edib. Eyni zamanda, Prezident Azərbaycanın ABŞ, İran, Çin və Afrika ölkələri ilə əlaqələri, eləcə də bəzi Qərb dövlətlərinin anti-Azərbaycan mövqelərinə qarşı tutduğu prinsipial mövqeyi də diqqətə çatdırıb.

Ermənistanla bağlı məsələlərə toxunan Prezident, bu ölkədə revanşist düşüncələrin güclü olduğunu bildirib. Ermənistan siyasi elitasını fəal və passiv revanşistlərə bölərək, onların bölgədə sabitlik üçün ciddi təhdid yaratdığını vurğulayıb. Prezident bildirib ki, Azərbaycan bu təhdidləri nəzərə alaraq hərbi gücünü artırır, lakin bu, təcavüz niyyəti ilə deyil, müdafiə məqsədilə həyata keçirilir.

Ümumilikdə, forumda səsləndirilən fikirlər Azərbaycanın yeni geosiyasi reallıqlarda tutduğu yeri və gələcək üçün müəyyən etdiyi prioritetləri aydın şəkildə ortaya qoydu. Bu, Azərbaycanın beynəlxalq münasibətlər sistemində nüfuzlu aktora çevrildiyini bir daha təsdiqləyir.

Çinlə strateji tərfdaşlıq – yeni qlobal düzəndə önəmli addım

İqtisadçı Eldəniz Əmirovqeyd edib ki,Prezident İlham Əliyevin bu çıxışı Azərbaycanın maliyyə müstəqilliyi, çinlə strateji tərəfdaşlıq, yaşıl enerji, nəqliyyat layihələri və geosiyasi manevr imkanları baxımından çox önəmli mesajlar ehtiva edir. Çin və Azərbaycanarasında münasibətlərin çoxşaxəli xarakter daşıması və bu münasibətlərin artan dinamika ilə inkişaf etməsi artıq digər ölkələr üçün nümunə modelinə çevrilib. Bu münasibətlərin bariz nümunəsi kimi, 2024-cü ildə iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsinin 21 faizə artaraq 3.7 milyard dollara çatmasını göstərmək olar. 2025-ci ilin ilk iki ayında isə bu dövriyyədə 55 faizədək artıb. Bu həqiqətən də heyrətamiz artım dinamikasıdır.

 Digər tərəfdən, Çin şirkətlərinin Azərbaycanda fəaliyyətinin genişlənməsi və Azərbaycanın Orta Dəhlizdə əsas aparıcı ölkə kimi çıxış etməsi nəticəsində Çin öz məhsullarını ixrac edən ölkə olaraq Azərbaycanı strateji tərəfdaş kimi qəbul edir. Azərbaycan Çinin “bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünə qoşulan ilk ölkələrdən biri olub və təşəbbüs çərçivəsində Orta Dəhlizin infrastrukturunu ən yüksək səviyyədə təmin edən ölkə kimi tanınır.

Çin isə bir ixracatçı kimi bu cür infrastruktura sahib etibarlı ölkə ilə - yəni Azərbaycanla münasibətləri yüksək səviyyədə saxlamaqda maraqlıdır. Bu maraq  Şimal Buzlu okeanından Hind okeanına qədər olan geniş coğrafiyada Azərbaycanın əlverişli mövqeyindən də qaynaqlanır.

Gürcüstanla münasibətlər

Gürcüstanla münasibətlərə gəldikdə isə, buəlaqələr həm Azərbaycan, həm də Gürcüstan üçün strateji əhəmiyyət daşıyır. Gürcüstan da ərazi bütövlüyü ilə bağlı problemlərlə üzləşdiyindən, ölkəmizin ona ona göstərdiyi dəstək olduqca önəmlidir. Gürcüstan, enerji təhlüksəziliyini təmin etmək üçün Azərbaycanın dəstəyinə ehtiyacı duyur. Azərbaycanın həyata keçirdiyi iri layihələr - Cənub Qaz Dəhlizi, Bakı-Tblisi-Ceyhan boru kəməri və Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu Gürcüstanın iqtisadiyyatına ciddi töhfələr verib və bu ölkəni Azərbaycanın ən yaxın tərəfdaşlarından birinə çevirib. Bu layihələr, eyni zamanda, Ermənistanı regionda iqtisadi təcridə məruz qoyub.

Gürcüstanla-Azərbaycan münasibətləri Azərbaycanın üçüncü enerji strategiyası olan alternativ enerji siyasəti çərçivəsində də özünü göstərir. Əgər neft və qaz strategiyalarında Gürcüstan tranzit ölkə kimi çıxış edibsə, alternativ enerji strategiyasında da eyni rolu davam etdirir. Gürcüstan həm tranzit, həm də öz daxili istehsalı ilə bu sahədə mühüm rol oynayacaq. Gürcüstanın alternativ enerji resursları da kifayət qədər zəngindir.

2022-ci ildə Azərbaycan, Gürcüstan, Macarıstan və Rumıniya arasında Buxarestdə imzalanmış Anlaşma Memrendumuna əsasən, Xəzər dənizindən başlayaraq Qara dənizin dibi ilə keçəcək elektrik kabeli Gürcüstan, Ruminya və Macarıstan, eləcə də digər Avropa ölkələrini elektrik enerjisi ilə təmin edəcək. Bu layihə Azərbaycanın Avropanın eneji təhlükəsizliyində oynadığı rolu bir daha nümayiş etdirir və həmin rolun Gürcüstan üzərindən həyata keçirildiyini göstərir.

İqtisadçı transsərhəd çaylarına münasibət bildirərkən vurğulayıb ki,Azərbaycan təbii sərvətlər baxımından zəngin neft və qaz ehtiyatlarına malik olsa da, torpaq və su ehtiyatları baxımından Cənubi Qafqazda o qədər də əlverişli mövqedə deyil. Bölgədəki su ehtiyyatlarının 62 faizi Gürcüstanın, 28 faizi Ermənistannın, cəmi 10 faiz isə Azərbaycanın payına düşür. Üstəlik, bu 10 faizin də 70 faizindən çoxu transsərhəd çaylar vasitəsi ilə təmin olunur. Başqa sözlə, hər 100 ton suyun cəmi 3-4 tonu Azərbaycana çatır.

Bu qədər asılılıq fonunda sərhəd çaylarının, xüsusilə də Araz çayının çirkləndirilməsi təkcə ekoloji baxımdan deyil, həm də hüquqi və siyasi baxımdan ciddi məsuliyyət yaradır. Belə davranışlar cinayət xarakteri daşıyan hallardır və qarşısı qətiyyətlə alınmalıdır.

Orta Dəhliz Azərbaycanın strateji maraqlarına tam uyğundur

İqtisadçı Xalid Kərimli bildirib ki, Prezident İlham Əliyevin çıxışında Orta Dəhliz (Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu) strateji bir element kimi təqdim olunur və bu məsələ bir neçə aspektdən vurğulanır. Orta Dəhliz Azərbaycanın iştirak etdiyi mühüm tranzit logistika koridorudur. Və bu dəhlizin inkişaf etdirilməsi ölkəmizin birbaşa strateji maraqlarına daxildir. Hal-hazırda bu dəhliz Azərbaycanda tam gücü ilə fəaliyyət göstərir. Ələt limanı, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xətti kimi mühüm infrastruktur layihələri bu dəhlizin əsas dayaqlarıdır.

Lakin bu yayihələrin uğurla həyata keçməsi təkcə Azərbaycanın fəaliyyətindən asılı deyil. Burada Mərkəzi Asiya ölkələri və digər tərəfdaş ölkələrin koordinasiyalı və birgə fəaliyyəti də mühüm rol oynayır.

Azərbaycan-Gürcüstan münasibətlərinə nəzər saldıqda, bu iki ölkə arasında qarşılıqlı faydalı və mehriban qonşuluq münasibətlərinin mövcud olduğunu görürük. Azərbaycan enerji resusrsları və nəqliyyat dəhlizləri məhz Gürcüstan üzərindən Türkiyəyə və oradan da Avropaya çatdırılır. Bu, Gürcüstanın iqtisadi inkişafında Azərbaycanın ciddi töhfəsi olduğunu göstərir və iki ölkə arasında strateji müttəfiqqlik münasibətlərinin formalaşmasına səbəb olub.

Orta Dəhliz Rusiya-Ukrayna müharibəsindən sonra daha da aktuallaşıb. Bir çox ölkələr bu dəhlizin imkanlarına daha çox diqqət ayırmağa başlayıblar. Lakin dəhlizin genişləndirilməsi üçün hələ də böyük potensial mövcuddur.

Əgər biz Orta Dəhlizi tam formalaşdırmaq istiyiriksə, bu zaman Zəngəzur dəhlizinin də fəaliyyətə başlaması zəruridir. Bu, həm Azərbaycanın yükötürmə qabiliyyətini artıracaq, həm də Naxçıvanın blokadasının aradan qalxmasına səbəb olacaq.

Bundan başqa nəzərə almaq lazımdır ki, Gürcüstan limanlarında yüklənmə səviyyəsi yüksəkdir. Bu baxımdan alternativ liman və marşrutların olması da vacibdir.

Ermənistanın qeyri-konstruktiv mövqeyini davam etdirməsi təkcə bu ölkəyə deyil, eyni zamanda türk dünyasına və ümumilikdə qlobal əməkdaşlığa ciddi ziyan vurur. Ermənistanın bu mövqeyi, çox zaman xarici qüvvələrin təsiri altında formalaşır. Bu xarici qüvvələr Orta Dəhliz və xüsusilə Zəngəzur dəhlizinin açılmasının qarşısını almağa çalışırlar. Çünki onlar anlayırlar ki, bu dəhliz həm Azərbaycanın, həm də Türk Dövlətləri Təşkilatının inkişafında mühüm rol oynaya bilər.

Bütün bu maneələr baxmayaraq, Azərbaycan Şərq-Qərb Dəhlizinin inkişafı üçün ciddi addımlar atır. Son illərdə bu istiqamətdə yükdaşımalarda 30-40 faiz artım qeydə alınıb. Bu da Azərbaycanın tranzit imkanlarının ildən-ilə genişləndiyini göstərir.

 USAID-lə bağlı məlumatlar ictimai rəyə təsir etmək məqsədi daşıyır

Azərbaycan Respublikası Mətbuat Şurasının üzvü Yeganə Hacıyeva bildirib ki, Prezident İlham Əliyev çıxışında USAID-i “tamamilə korrupsiyaya uğramış bir nəhəng” adlandırıb və onun Azərbaycanda sabitliyi pozmağa yönəlmiş fəaliyyətdə iştirak etdiyini qeyd edib.

USAID-in bağlanmış saytında və ABŞ-in  xarici yardım aktları ilə bağlı məlumatların yerləşdiyi rəsmi resurslarda bu barədə dolğun məlumatlar var. Məsələn, pandemiyanın artıq iki il əvvəl başa çatdığı 2024-cü ildə USAID Azərbaycana “pandemiya ilə mübarizə” adı altında 1 milyon 930 min dollar məbləğində vəsait ayırıb. Eləcə də, 2024-cü ildə dünyanın bir çox ölkələrinə humanitar yardım göstərildiyi bir vaxtda Azərbaycanda kimlərsə USAID-dən 3  milyon dollar dəyərində ərzaq yardımı alıb.

Tarixə nəzər yetirsək 2005, 2010 və 2015-ci illərdə USAID-in Azərbaycanda keçirilən parlament seçkilərində QHT-ləri, medianı və deputatlığa namizədləri dəstəkləmək üçün ayırdığı maliyyələr barədə məlumatlar mövcuddur. Bu zaman ortaya belə bir sual çıxır: Sonrakı illərdə USAID seçkilərdə hansı destruktiv fəaliyyətlərə və nə qədər vəsait ayırıb? “İcmaların dayanıqlığı  mədəniyyətinin gücləndirilməsi” layihəsi çərçivəsində, 2024-cü ilin fevralında keçirilmiş prezident seçkilərində Azərbaycan xalqının xilaskarı, Qarabağın Fatehi İlham Əliyevin əleyhinə kampaniyalara nə qədər maliyyə ayırıb? Və ya 2024-cü ilin sentyabrında keçirilən parlament seçkilərində, müstəqil seçki manitorinqi üçün QHT-lərə, mediaya və ən əsası dəstəklədikləri namizədlərə nə qədər vəsait yönəldilib?

USAID-lə bağlı araşdırmalar göstərir ki, 2024-cü ildə Ermənistan höküməti ABŞ-in  Beynəlxalq İnkişaf Agentliyindən (USAID)  cəmi 110 milyon dollar qrant alıb. Halbuki həmin il üçün  Ermənistanla USAID arasında imzalanan qrant sazişində 250 milyon dollar nəzərdə tutulmuşdu. Ayrılan 110 milyon dollar 2024-cü ilin sentyabrında Ermənistan baş nazirinin müavini Mxer Qriqoryan və USAID/Ermənistan missiyasının direktoru Con Allelo arasında imzalanan sənəddə qeyd olunub.

Bu qrantın 49 milyon dolları Ermənistanda “demokratik keçidin asanlaşdırılması”na yönəldilib. Bu təşəbbüs çərçivəsində Ermənistanda beş proqram həyata keçirilib:

- Qanunun aliliyi və insan hüquqları - 6,6 milyon dollar;

- Efektiv  idarəetmə 18,9 milyon dollar ;

-  Siyasi rəqabət və konsensusun yaradılması - 8 milyon dollar ;

- Vətəndaş cəmiyyəti və media - 13,6 milyon dollar ;

- Humanitar yardım 1 milyon dollar ;

Qalan 60 milyon dollar Ermənistanın iqtisadi təhlükəsizliyinin artırılması məqsədilə aşağıdakı sahələrə bölüşdürülüb:

- Özəl sektorun məhsuldarlığının artırılmasına - 29,8 milyon  dolları,

- İşçi qüvvəsinin inkişafı üçün  3,2 milyon  dollar ;

- Enerji təchizatı  üçün  25,8 milyon dollar ;

- Humanitar ərzaq yardımı  üçün 1 milyon dollar.

Yerdə qalan 140 milyon dollar isə USAID-in sattelit təsisatları vasitəsi ayrılıb.

Qeyd etmək lazımdır ki, 2024-cü ildə USAID-in Cənubi Qafqazda ən az maliyyə ayırdığı ölkə məhz Ermənistana olub. Ən çox maliyyə isə Gürcüstana yönəldilib-ümumilikdə 500 milyon dollar. Bunun 309 milyon dolları birbaşa qrant kimi, 191,6 milyon dolları isə sattelit təsisatları vasitəsi ilə ayrılıb.

USAID-in rəsmi məlumatlarına görə 2024 cü ildə Cənubi Qafqaz ölkələri arasında ayrılan maliyyənin həcminə görə Azərbaycan ikinci yerdədir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.04.2025)

Aygül Bağırova, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Bəzən elə insanlar olur ki, onların ömrü təqvimlərin deyil, dəyərlərin içində ölçülür. Onların varlığı bir xalqın düşüncə tarixində sükutla yazılmış, amma qəlblərdə dərin iz buraxmış cümlələrə bənzəyir. Aprelin 12-də doğum gününü qeyd etdiyimiz Fəzail İbrahimli məhz belə insanlardandır – sadəcə bir tarixçi, sadəcə bir siyasətçi deyil; o, zamanla harmoniyada yaşayan, düşüncənin, vicdanın və milli mənəvi yaddaşın simvoluna çevrilmiş ziyalıdır.

O, zamanın içindən keçərək düşüncənin şöləsi ilə xalqın yolunu aydınladan, hər dönəmin öz dilində danışaraq sabit qalan dəyərləri qoruyan və onları gələcəyə miras qoymaq əzmi ilə çalışan bir mənəviyyat adamıdır. O, millətin mənəvi sütunları üzərində ucalan bir simadır – o sütunlar ki, əsrlər dəyişsə də, küləklər əsə də, sınmır, əyilmir, öz möhkəmliyini qoruyur.

Onun adı çəkiləndə ilk ağıla gələn təkcə akademik titullar, siyasi mövqelər, vəzifə pillələri deyil – onun adı ilə birlikdə bir bütöv mənəviyyat təcəssüm edir. Çünki o, elə bir yolçudur ki, bu xalqın tarixi ilə nəfəs alıb, keçmişin ağırlığını düşüncəsində daşıyıb, bu günün mürəkkəb çağırışlarına elmi ilə, ağlı ilə, sarsılmaz mənəvi dayağı ilə cavab verməyi bacarıb. Onun simasında biz yalnız bir mühazirəçinin zəkasını deyil, həm də bir vətəndaşın dərdini, xalqın ağrısına çevrilmiş susqunluğunu, dövlətin gələcəyinə yönəlmiş uzaqgörənliyi oxuyuruq.

O, tarixçi olub, lakin keçmişin qaranlığında ilişib qalmayıb – tarixi bu günlə danışdırıb, bu günü sabaha işıqlandırıb. O, müəllim olub, amma yalnız dərs deməyib – öyrətmək üçün yaşamış, yaşatmaq üçün yazmış, yazdıqlarına isə özü yaşamı ilə nümunə olmuşdur. O, siyasətçi olub, lakin siyasətin sərt dillərində ruhunu itirməmiş, əksinə, əqidəsini qoruyaraq siyasətə mənəviyyat gətirmişdir.

Fəzail müəllim elə bir düşüncə sahibidir ki, hər cümləsi sadəcə söz yığını deyil – o cümlələrin içində min bir illik tarix yatır, o cümlələrin kökündə vicdan yatır, millət dərdi yatır. Onun danışığı bir insanın şəxsi fikri deyil – bir xalqın içindən süzülmüş təfəkkürün ifadəsidir. Məhz buna görə də onun hər çıxışı, hər yazısı, hər mülahizəsi müvəqqəti səs-küy deyil, düşüncəyə çevrilir, yaddaşda qalır, yön verir.

Bəlkə də bir çoxları onun nitqlərindəki sadəliyi görür, amma o sadəliyin içində nə qədər dərinlik olduğunu yalnız düşünənlər anlayır. Çünki onun sadə danışığı arxasında yüzlərlə kitabın yükü, on illərlə formalaşan intellektin izləri, bir ömrün səssiz, sakit, sadiq xidmətləri yatır. Onun bir baxışı, bir susqunluğu, bir tənqidi – bütün bunlar təkcə söz deyil, mövqedir. Və bu mövqe – həmişə millət, dövlət və insanlıq naminə olmuşdur.

Onu doğum günü münasibətilə sadəcə təbrik etmək azdır. Çünki bu günün özündə təkcə bir insanın yaşını qeyd etmirik – biz onun timsalında zamanın imtahanlarından alnıaçıq çıxmış bir ömrü, cəmiyyətin mənəvi sərhədlərini qoruyan bir şəxsiyyəti, düşüncənin, vicdanın və əqidənin sarsılmaz qalasını dəyərləndiririk. Biz 12 aprel günündə təkcə bir ziyalının yeni yaşını yox, həm də onun təmsil etdiyi bir əxlaq məktəbinin, bir həyat fəlsəfəsinin davamlılığını qeyd edirik.

Bu gün biz Fəzail müəllimə “doğum gününüz mübarək” deyərək, əslində onun təmsil etdiyi bütün mənəvi dəyərlərə – səmimiyyətə, dürüstlüyə, əqidəyə sədaqətə, milli ruhun qorunmasına və ziyalı məsuliyyətinə təşəkkür edirik. Bu təşəkkür səthi bir minnətdarlıq deyil – bu təşəkkür, uzun illər boyu dəyişməyən bir mövqeyin, haqlı olanı müdafiə etməkdən çəkinməyən bir qürurun, sözün və düşüncənin məsuliyyətlə daşınmasının simvoluna çevrilmiş bir ömrə duyulan hörmətin ifadəsidir.

Bu gün biz ona uzun ömür arzulamaqla yanaşı, əslində belə insanların varlığı ilə möhkəmlənən, güvən qazanan, sabit qalan milli özümüzlüyümüzün yaşamasını diləyirik. Çünki Fəzail İbrahimli kimi insanlar, yalnız öz ömürlərini yaşamırlar – onlar xalqın yaddaşında kök salan, millətin ruhuna toxunan, cəmiyyətin əxlaqi konturlarını müəyyən edən mərkəz fiqurlardır. Onlar zaman keçsə də dəyişməyən, dəyişsə belə özülündən vaz keçməyən mənəvi qiblə daşıdırlar.

Bu gün biz onu anmaqla, əslində öz içimizdəki aydınlıq ehtiyacına sığınırıq. Çünki belə insanların işığında biz öz yolumuzu daha aydın görür, qarışıq zamanlarda nəyi qorumaq, nəyə sadiq qalmaq lazım olduğunu xatırlayırıq. Onun mövcudluğu bir çox insan üçün sadəcə bir nümunə yox, bir dayaq, bir fikir, bir yön, bir sığınacaqdır. Çünki o, zamana uyan deyil, zamana yön verənlərdəndir.Çünki belə şəxsiyyətlər yaşadıqca, xalqın içində işıq sönməz, söz dəyərdən düşməz, haqqın səsi batmaz. Bu gün biz Fəzail müəllimi tək bir insan olaraq deyil, xalqın mənəvi sərvəti kimi anırıq. Onun hər yaşını, əslində, bir xalqın bir pillə daha müdrikləşməsi, bir nəsilin bir addım daha irəli getməsi kimi dəyərləndiririk.

Bu səbəbdən də bu gün sadəcə bir təqvim günü deyil – bu gün mənəviyyatın, əxlaqın, milli kimliyin, ziyalılıq mədəniyyətinin bayramıdır. Bu günün əsl qəhrəmanı – illərdir sözün, düşüncənin və dürüstlüyün keşiyini çəkən bir insanın həyatına yazılmış dərin hörmətin günüdür.

Siz bu xalq üçün bir güzgüsünüz, Fəzail müəllim – keçmişin yaddaşını, bu günün həqiqətini və sabahın ümidini əks etdirən bir güzgü. Allah sizə güc, sağlamlıq, dinclik, yaradıcılıq və bir ziyalıya ən çox yaraşan nemət olan – daxili rahatlıq nəsib etsin. Qoy ömrünüz özünüz qədər mətləblə dolu, həyatınız yazdığınız tarix qədər izli, və düşüncəniz danışdığınız qədər işıqlı olsun.

Siz həyatınızla, əməl yolunuzla, şəxsiyyətinizlə bizlərə yol göstərdiniz – öyrətdiniz ki, sükut da təbliğ ola bilər, baxış da bir mövqedir, və ən əsası, bu dürüstlük hələ də mümkündür. Sizi tanımaq bir xoşbəxtlik, sizdən öyrənmək isə bir şərəfdir. Allah sizə uzun ömür, sağlam can, aydın təfəkkür, və könlünüz qədər işıqlı günlər bəxş etsin. Qoy bu yeni yaşınız, yalnız sizin deyil – sizə sevgi ilə baxanların, sizə hörmət bəsləyənlərin, sizin sözünüzdən, baxışınızdan güc alanların bayramı olsun. 

Doğum gününüz mübarək olsun, dəyərli Fəzail İbrahimli!

Sizin varlığınız bu xalqın düşüncə atlasında sönməyəcək bir ulduz kimi parlayır.Və o ulduzlar ki, onların işığı zaman keçdikcə solmur, əksinə, hər yeni nəsilə yol göstərməyə davam edir.

Sizə sonsuz hörmət və ehtiramla!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.04.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan Dövlət Iqtisad Universitetində Türk Dünyası İqtisad Fakültəsi, Türk Dünyası GənclərTəşkilatı və İqtisadçı Vətənpərvərlər Təşkilatının birgə təşkilatçılığı ilə “Qəhrəmanların izi ilə: Aprel Döyüşləri” adlı tədbir keçirilib. Tədbirdə  universitetin müəllim və tələbə heyəti, eləcə də Aprel döyüşlərində iştirak edən hərbçi və qazilər də iştirak edirdilər.

Tədbirin əvvəlində Vətən uğrunda şəhid olanların ruhu bir dəqiqəlik sükutla yad edildikdən sonra, Azərbaycan himni səsləndi. Aprel döyüşlərindən və Zəfər tariximizdən bəhs edilən  qısa film izlənildi. 

Türk Dünyası Gənclər Təkilatının sədr müavini Ziyad Ağayev öz çıxışında bildirdi ki, torpaq üçün şəhid olan qəhrəmanlar heç vaxt unudulmur, biz isə onların iziylə şərəfli bir yolla addımlayırıq. 2016-cı ildə düşmən təxribatının qarşısını almaq üçün başlanılan ilk həmləmiz Azərbaycanın qəhrəmanlıq, birlik və sədaqət salnaməsinə çevrildi. Biz gənclər də onların xatirəsini əziz tutur, arzularının həyata keçməsini əməli işimizdə göstərməyə çalışırıq.

Universitetin Türk Dünyası İqtisad Fakültəsinin müəllimi Nəriman Məmmədov Aprel döyüşlərinin əhəmiyyətindən və eyni zamanda universitetin vətən uğrunda şəhid olan tələbələrindən danışdı. Qeyd etdi ki, Qarabağ döyüşlərində universitetin 48 tələbəsi şəhid olub. 

Aprel və Zəfər  döyüşlərinin iştirakçıları Xüsusi Təyinatlı Qüvvələrin baş leytenantı Əhliyət Mehdiyev, gizirlər Elvin Orucov, Xaqani Məmmədov və döyüşçü  Müseyib Qəhrəmanov da tələbələrə keçdikləri şanlı döyüş yolundan, dost itkisindən, şəhidlik mərtəbəsinin ucalığından və vətənin azadlığı uğrunda döyüşlərdə türk insanına məxsus olan döyüş ruhunun onlara güc verməsindən danışdılar. 

Aprel döyüşləri şəhidlərinin xatirəsinə və qazilərin keçdikləri qəhrəmanlıq yoluna həsr olunmuş tədbirdə  “Qalibiyyət: şahidlər vəşəhidlər”  ikicildliyinin müəllifi , türkdünyasının araşdırmaçı yazarı, jurnalist Aida Eyvazlı Göytürk də iştirak edirdi. Aida Eyvazlı Göytürk  2016-cı ilin ilk aprel günlərindəbaşlanan döyüşün bugünkü qələbəmizin müjdəçisi olduğunu dedi. Öz çıxışında apreldə, həmin o zəfər ismarıcı ilə dolu olan günlərdə şəhid olan hər bir şəhidin ailəsinə baş çəkdiyini, döyüşün şahidlərinin  söhbətlərini  qələmə alarkən bu günkü Zəfərə inandığını söylədi. Ali Baş Komandan İlham Əliyevin və onun müzəffər əsgərlərinin qazandığı Zəfəri türk dünyasının zəfəri, Qarabağın düşməndən azad olmasını isə Türk Dövlətləri Təşkilatının yaranmasına bir ümid və inam verdiyini söylədi.

Fövqəladə Hallar Nazirliyinin Akademiyasının hərbi orkestrinin solisti, gizir Anar İlhamlı özünün bəstələdiyi qəhrəmanlıq mahnılarını ifa etdi.

Görüşün sonunda tələbələrlə xatirə şəkli çəkildi. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.04.2025)

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova IV Antalya Diplomatik Forumunun açılış mərasimində iştirak edib. Forum Antalya şəhərində “Diplomatiyanın parçalanmış dünyaya qaytarılması” devizi altında keçirilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Fonddan verilən məlumata görə, təntənəli açılış mərasimində Türkiyə Respublikasının Prezidenti cənab Rəcəb Tayyib Ərdoğan və Türkiyə Respublikasının Xarici İşlər Naziri cənab Hakan Fidan çıxış edərək, müasir beynəlxalq şəraitdə diplomatik səylərin əhəmiyyətinə toxunublar.

Tədbir 20-dən çox dövlət və hökumət başçısını, 50-dən çox xarici işlər nazirini, 70-dən artıq müxtəlif naziri, 60-a yaxın beynəlxalq təşkilatların yüksək səviyyəli nümayəndələrini və 4,000-dən çox qonağı, o cümlədən tələbələri bir araya gətirib ki, bu da Forumun miqyası və əhəmiyyətini göstərir.

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidentinin Forumda iştirakı diplomatik və beynəlxalq əməkdaşlığın təşviqində mədəni mübadilə və irsin əhəmiyyətini ön plana çıxarır.

Forum çərçivəsində Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulovanın müxtəlif tərəfdaşlarla bir sıra ikitərəfli görüşləri planlaşdırılır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.04.2025)