Cahangir Namazov,
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Özbəkistan təmsilçisi
Bu dəfəki müsahibimiz – tanınmış Alban şairəsi, yazıçı, tərcüməçi, jurnalist, ədəbiyyat tənqidçisi, Albaniya Yazıçılar İttifaqının üzvü, 30-a yaxın kitabın müəllifi, bir çox nüfuzlu ədəbi mükafatların laureatı, ədəbiyyatın yorulmaz təbliğatçısı və sülhün sədaqətli elçisi – Angela Kosta’dır.
– Xoş gəlmisiniz, Angela xanım! Bu gün sizin adınız bir çox yaradıcı qəlblər üçün ümidin, məhəbbətin və ilhamın rəmzinə çevrilib. Sizi dünyanın müxtəlif guşələrindəki insanların qəlbinə toxunduran daxili güc və ya ilahi çağırış nə oldu?
– Salam! Müsahibəyə başlamazdan əvvəl sizə təşəkkür edirəm və Azərbaycan oxucularına salamlarımı göndərirəm.
Əslində, mənim yolum nə şöhrət, nə də iddia ilə deyil, ruhun ehtiyacı ilə başladı. Dörd uzun il boyunca xəstəliyim səbəbindən cəmiyyətdən uzaq qaldım. Sonra danışmaq, dünyanı sözlərlə qucaqlamaq istədim. Uşaqlıqdan – Albaniyada öyrəndim ki, söz həm sığınacaqdır, həm də müqavimət. İtaliyaya köçəndə təkcə vətən həsrətini yox, həm də səssiz bir missiyanı özümlə gətirdim: danışa bilməyənlər üçün səs, qaranlıqda yaşayanlar üçün işıq olmaq.
Bu güc – ağrının mərhəmətə çevrilməsindən, başqalarının tikdiyi divarlar yerinə körpülər qurmaq istəyindən doğdu. Papa Fransiskin dediyi kimi...
Hər bir şeir, hər bir tərcümə, hər bir mədəniyyət addımı mənim üçün sadəcə rol yox, vəzifədir. Bu qədər insanın qəlbinə toxuna bilməyimin sirri – səmimiyyət, təvazökarlıq və fədakarlıqla yazmaqda gizlidir.
– Şeir - qəlbin tərcüməçisi, ruhun əks-sədasıdır. Sizin üçün şeir sadəcə bədii ifadə vasitəsidir, yoxsa ilahi bir hədiyyə?
– Şeir mənim üçün yalnız bir sənət forması deyil, müqəddəs bir ürək döyüntüsüdür. Sanki sözlər məni seçir, hər bir misra zamanın içində artıq yazılıb və mən sadəcə onu dünyaya gətirən vasitəçiyəm.
Şeir mənim üçün ilahi bir bağışdır, bizi həm göyə, həm yerə bağlayan əbədi bir dildir.
Amma bu hədiyyə çalışmadan, sevgi və intizam olmadan yaşaya bilməz. İlham bəs etmir – onu duymalı, alovlu qığılcımı sözlərə çevirməlisən.
Hər bir şeir – bir sevgi aktı, ruhani bir təqdimat, dünyanın qaranlığında yandırılmış bir şamdır. Sükuta səs vermək, görünməyən yaraları sağaltmaq və ayrılmışları birləşdirmək üçün yazıram.
– Şeir və tərcümə – biri dilin müqəddəs mahiyyətini daşıyır, digəri onu yeni bir formada açır. Bu iki yol arasında hansı daxili fərqləri hiss edirsiniz? Tərcümə sizə hansı qapıları açdı?
– Şeir yazmaq – öz ruhunun səsini dinləməkdir. Tərcümə isə başqalarının səsinə qulaq verməkdir.
Yazarkən duyğularımda, xatirələrimdə, içimdəki dünyada gəzərəm. Tərcümə edərkən isə özümü bir kənara qoyur, başqa müəllifin səsini – təvazö və dəqiqliklə qəbul edirəm.
Şeir – yaradılışdır. Tərcümə – xidmət. Amma hər ikisi sevgidir.
Tərcümə mənə eqonu kənara qoymağı, dünyaya daha geniş perspektivdən baxmağı öyrətdi. Müxtəlif sivilizasiyalar, dillər və duyğularla tanış etdi. Mənə yeni mənəvi və mədəni üfüqlər açdı. Bu, mənə dünyanın azad vətəndaşı olmaq hissini yaşatdı.
– Fərqli millətləri, mədəniyyətləri və dinləri ədəbiyyat vasitəsilə bir araya gətirmək sizin üçün sənət vəzifəsidir, yoxsa ruhun dərin ehtiyacımı?
– Bəli, tamamilə doğrudur. Mədəniyyətləri ədəbiyyat vasitəsilə birləşdirmək – mənim üçün dərin bir ruhani ehtiyacdır. Bu, mənim kimliyimin bir hissəsidir.
Biz bu gün parçalanmaların, bəşəriyyətin bölünməsinin hökm sürdüyü bir dövrdə yaşayırıq. Kimliklər körpü yox, çox vaxt divar kimi istifadə olunur.
Ədəbiyyat bu yaranı sağalda bilər.
Mən uzaq ölkələrin müəlliflərini tanıtdıqda, koreya şeirini ingiliscədən albancaya, ərəb şeirini italyancaya tərcümə etdikdə, sanki cırılmış bir parçanı tikirəm, demək istəyirəm: “Biz fərqliyik, amma bir-birimizi anlaya, sevə bilərik.”
Mənim fəaliyyətimin məqsədi – ortaq insanlığımızı birləşdirməkdir.
– 6 mart 2025-ci ildə İtaliya Senatında keçirilən “Divina Mente Donna” tədbirində siz həm münsiflər heyətinin üzvü, həm də VerbumlandiArtAps Assosiasiyasının üzvü kimi iştirak etdiniz. Bu nüfuzlu tədbir haqqında nə deyə bilərsiniz?
– “DivinaMente Donna” tədbirində iştirak – mənim şəxsi və mədəni yolumun ən əlamətdar anlarından biri oldu. Bu tədbir 6 mart 2025-ci ildə, İtaliya Senatının Zukari zalında, VerbumlandiArtAps Assosiasiyasının Prezidenti cənab doktor Regina Restanın təşkilatçılığı ilə baş tutdu.
Təkcə dəvətli qonaq yox, həm də münsiflər heyətinin və bu Assosiasiyanın rəsmi üzvü kimi iştirak etmək, Senat tərəfindən tanınmaq – mənim üçün çox böyük dəyər idi.
Bu tədbir – qadınların elm, sənət və cəmiyyət sahəsindəki uğurlarını qeyd etmək üçün yaradılıb. Və bu tədbirin İtaliya demokratiyasının ən yüksək tribunasında keçirilməsi – qadınların sosial inkişafdakı roluna verilən dərin hörmətin göstəricisidir.
Münsif kimi mənim vəzifəm – çox vaxt səssiz, lakin işıqlı fəaliyyətləri ilə ədəbiyyat, incəsənət, elm və vətəndaş fəallığı sahələrində cəmiyyətə töhfə verən qadınları qiymətləndirmək idi.
Bu tədbir, azadlıq, ləyaqət, dialoq ideallarında birləşən müxtəlif ölkələrin qadınları ilə görüş və paylaşım məkanı oldu.
Yazıçı, jurnalist və şair kimi qadın hüquqları uğrunda mübarizə aparan çoxsaylı həmkarlarla bir araya gəlmək – mənim üçün həm peşəkar, həm də mənəvi baxımdan mühüm idi.
Rəsmi iştirakım və Regina Resta xanıma dərin təşəkkürüm – mənim poetik, tərcüməçi və beynəlxalq mədəniyyət daşıyıcısı kimi fəaliyyətimin tanındığını bir daha sübut etdi.
Bu tədbir – parçalanmalara qarşı güclü bir səs, insan dəyərinin, qadın zərifliyinin və düşüncənin gücünün bayramı idi.
— Sizin yaradıcılıq yolunuzda ən böyük çətinlik nə olub? Bu çətinlik sizi dayandırdı, sındırdı, yoxsa sizə yeni güc və baxış bəxş etdi?
— Ən böyük çətinliyim tənhalıq olub. Miqrantın tənhalığı, maddi dəyərlərin artdığı bir dünyada mədəniyyəti seçən qadının tənhalığı... Amma həm də maliyyə dəstəyi olmadan, qurulmuş şəbəkələrə sahib olmadan, yalnız inancına arxalanaraq mədəniyyət uğrunda mübarizə aparan insanın tənhalığı. Bu tənhalıq məni sındırmadı; əksinə, məni möhkəmləndirdi. Sükutun, səbrin və gündəlik zəhmətin dəyərini öyrətdi. Hər bir maneə poeziyaya çevrildi, hər bir məyusluq səxavətli bir hərəkətə. Çətinliklər baxışa, yaralar qanada çevrildi.
— “Sülh Elçisi” adı yalnız bir şərəf deyil, həm də böyük bir məsuliyyətdir. Sizcə, bu qədər təlatümlü bir dünyada poeziya və ədəbiyyat sülhə necə xidmət edə bilər?
— Müharibələr, ekoloji böhranlar və texnoloji tənhalıqla dolu bir dünyada poeziya insanın içindəki səsdir ki, deyir: “Sən varsansa, tək deyilsən.” Ədəbiyyat insanlığın yaddaşıdır, eyni zamanda bir növ peyğəmbərlikdir. O, dəyişiklikləri qabaqlaya, dinc inqilablara ilham verə və sağalda bilər. Mənim “Sülh Elçisi” kimi fəaliyyətim, inandığım bir həqiqətə əsaslanır: doğru zamanda deyilmiş düzgün bir söz bir insanın həyatını xilas edə bilər. Bu, heç də şişirtmə deyil. Poeziya stereotipləri sındıra, görünməz və sonsuz körpülər qura bilər ki, mənasız və ədalətsiz müharibələrin altında itirilmiş ləyaqəti bərpa etsin. Mən çoxdilli ədəbiyyatı təşviq etməklə və mədəniyyətlərarası dialoqu gücləndirməklə kiçik bir şəkildə də olsa daha ədalətli və humanist bir dünya üçün çalışıram.
— Siz müxtəlif millətlərdən olan yaradıcıları bir araya gətirməyi bacarmısınız. Bu iş üçün lazım olan səbir, sevgi və fədakarlığı haradan alırsınız? Daxili ilham mənbəyiniz nədir?
— Mənim enerji qaynağım yer üzündəki hər canlıya, nəfəs alan və işıq saçan hər bir varlığa — insanlara, heyvanlara və təbiətin bizə bəxş etdiyi möhtəşəm nemətlərə qarşı duyduğum ümumbəşəri sevgidir. Ədəbiyyat və təbliğat sahəsinə olan sevgim alqış axtarışında deyil; başqalarının işığında sevinc tapan bir sevgidir. Məsələn, bir tanınmamış şairin mənim tərcüməmlə ilk dəfə Albaniyada və ya İtaliyada eşidildiyi üçün duyğulandığını görmək, mənə mənalı və dəyərli gəlir. Səbir, gördüyüm işə olan dərin inamımdan doğur. Fədakarlığım isə mənə bəxş edilmiş həyata, qələmə və sözə olan təşəkkür hissindən qaynaqlanır. Qarşıma çıxan hər sima, eşitdiyim hər dil məni zənginləşdirir. Mən də aldığımı coşğu və mədəniyyətin dünyanı dəyişə biləcəyinə olan inamla qat-qat geri qaytarıram.
— Siz çoxsaylı yazıçı və şairə təkcə əsərlərini beynəlxalq səhnəyə çıxarmaqda deyil, həm də mənəvi dəstək göstərmisiniz. Sizi bu yola yönəldən nə oldu?
— Mən şəxsən yolun nə qədər çətin olduğunu yaşamışam. Səsin olmayanda, əlaqələrin və çıxış yollarının harada olduğunu bilməyəndə, qapıların və pəncərələrin üzünə bağlandığını görəndə nə demək olduğunu bilirəm. Bu da məni başqalarının istedadına qarşı daha həssas etdi. Mən vaxtımı, enerjimi və resurslarımı istər yeni, istərsə də tanınmış yazıçı və şairlərə həsr etməyi seçdim, çünki rəqabətə deyil, həmrəyliyə əsaslanan bir mədəniyyətə inanıram. Motivim sadədir: əgər bir sözün dəyəri varsa və o, insanı xilas edə bilərsə, hər yazıçı eşidilməyə layiqdir. Mən sadəcə bir vasitəçiyəm, bu səslərə körpü olan bir insanam. Hər dəfə kiminsə yolunu açdığımda, öz yolum daha da mənalı olur.
— Bir neçə beynəlxalq nəşr sizi “Sülh Elçisi” adlandırıb. Münaqişələrlə dolu bir dünyada sözlə sülh toxumu səpmək asan deyil. Siz bu rolda hansı məsuliyyətləri hiss edirsiniz?
— “Sülh Elçisi” adını daşımaq mənim üçün sadəcə simvolik bir şey deyil, gündəlik və dərin etik bir öhdəlikdir. Sözlərin çox zaman bölmək, təhqir etmək və ya manipulyasiya üçün istifadə edildiyi bir dünyada, mən onları birləşdirmək, sağaltmaq və körpülər salmaq üçün seçdim. Bu, asan deyil, çünki ədəbiyyatla sülh təbliğ edənlər çox zaman laqeydlik və ədəbi dəyəri anlamayan baxışlarla qarşılaşır. Amma mən qəti şəkildə inanıram ki, həqiqətlə yazılmış hər bir misra bir ürəyə toxuna, bir vicdanı dəyişə və susmuş bir səsi oyada bilər. Mənim məsuliyyətim ikidir: bir tərəfdən, hakimiyyət qarşısında əyilməyən və yalan danışmayan sözə sadiq qalmaq, digər tərəfdən isə mədəniyyətlərin dialoqa girdiyi və fərqliliklərin parçalanmaya yox, zənginliyə çevrildiyi beynəlxalq məkanlar yaratmağa davam etməkdir. Tərcümə olunan hər kitab, dəstəklədiyim hər müəllif, redaktə etdiyim hər jurnal, birgəyaşayışın kövrək torpağında əkilən bir sülh toxumudur. Bacardığım qədər, bu toxumları səpməkdən heç vaxt vaz keçməyəcəyəm.
— Əgər həyatınızı bir misrada təsvir etməli olsaydınız, bu misra necə olardı?
— Əgər bütün həyatımı bir misraya yığmalı olsaydım, deyərdim: “Səssizcə şeirlə keçdim yollardan, kölgəyə işıq toxumu səpdim.”
Bu misra mənim həyatımı əks etdirir: arzular və fədakarlıqlarla keçən uşaqlıq, vətəndən ayrılıq, miqrasiyanın çətinliyi, yazı vasitəsilə yenidən doğuluş və mədəniyyətə şəfa və dirçəliş vasitəsi kimi tam bağlanma. Haqsızlıqların və görünməyən yaraların sükutundan mən yaradıcılığa doğru addımladım — şöhrət üçün deyil, paylaşmaq, ruhlandırmaq və izah etmək üçün: ağrıdan da gözəllik doğa bilər. Səhifədə qoyduğum hər söz, kiçik bir işıq, bir sevgi izidir — zamanın içində davam edən bir hərəkət.
— Hələ Azərbaycanda olmamağınıza baxmayaraq, qəlbinizdə bu torpağın hansı obrazları və ruhu yaşayır? Ruhunuz Azərbaycana səfər etdikdə nə görür, nə duyur?
— Mən hələ Azərbaycana səfər etməmiş olsam da, bu torpaq mənim qəlbimdə poeziyası, tarixi və insanları ilə yaşayır. Mən Azərbaycanı Şərqlə Qərb arasında bir körpü kimi təsəvvür edirəm — qədim ənənələr və müasir ruhun bir harmoniya içində əl-ələ verdiyi bir məkan. Onun muğamını ruhun səssizliyində eşidirəm, xalçalarını mədəniyyətlərin bir-birinə qarışdığı metaforalar kimi görürəm, təbiətinin mənəviyyatını isə təfəkkürə dəvət kimi hiss edirəm. Ruhum Azərbaycanı xəyal etdikcə, onun dağları və minarələri arasında gəzir, Nizami Gəncəvi kimi klassiklərin sözlərində və bu günün istedadlı gənc yazarlarının yaradıcılığında ilham tapır. Arzum odur ki, ədəbiyyat bizi birləşdirsin, bir gün səsimi orada eşitdirim və eyni zamanda Azərbaycanın səsi də dünya oxucularının qəlbində əks-səda tapsın. Tərcümə və təbliğ etdiyim, dəyərli dostum Təranə Turan Rəhimli kimi Azərbaycanlı şairlərlə üz-üzə görüşmək ümidi ilə hər birinizə təşəkkür edirəm.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(16.07.2025)
