“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Tələbə Yaradıcılığı rubrikasında bu gün Ebru Bayramovadır, o, Naxçıvan Dövlət Universitetinin Filologiya ixtisası üzrə II kurs tələbəsi, “Gənc Yazarlar və Ədəbiyyatşünaslar” klubunun üzvüdür. “Bir ev olmaqdan əvvəl, yuva olmağa çalışın” deyir tələbəmiz.

“Bir ev olmaqdan əvvəl, yuva olmağa çalışın...”

Hər ev bir ailə, hər ailə bir yuvamıdır?

Bu məsələ günümüz, keçmişimiz, gələcəyimiz üçün də aktual olan bir məsələdir. Günümüzdə elə ailələr var ki, öz qanından canından olan övladına belə baxa bilmir.

Bu mövzuya uyğun gələn əsərlərdən biri də, müasir İrlandiya ədəbiyyatının ən parlaq adlarından biri olan Kler Kiqanın “Əmanət uşaq” əsəridir. Əsərin adı necə qəribədir, elə deyil? Kim öz uşağını başqa birinə əmanət edər ki? Elə əsas məsələ də burdan başlayır. Əsərdə kiçik qız uşağının, öz ailəsi tərəfindən başqa bir ailəyə müvəqqəti olaraq verilməsindən bəhs edilir. Sanki uşaq bir oyuncaq imiş kimi, öz fikri soruşulmadan başqa bir ailəyə verilir.

Lakin o, yeni evində “ailə”, “qayğı” “sevgi” hisslərini yaşayır. Öz evində görmədiyi qayğını yeni evindəkilər ona öyrədir. Əmanət edildiyi evi, öz evindən daha çox sevir. Öz evinə geri döndükdən sonra, əslində, bir ailə olmadıqlarını hiss edir.  Bir uşağın ailə hissini öz ailəsində öyrənməməsi nə qədər ağır bir hissdir elə deyil? 

Bir övlad üçün, xüsusilə də qız uşağı üçün atanın verdiyi sevgi, qayğı o qədər mühüm birşeydir ki... Bir qız o hissələrdən uzaq olduqda, böyüdükdə belə daima bir yanı boş olur. Daima o hissi doldurmağa çalışır. Və bu kiçik qız yeni evində olandan sonra o hissi – ata qayğısını yaşayır. Amma təəssüf ki,özdoğma atasından deyil, başqa biri tərəfindən...

Atası onun heç orda qorxacağını, özünü tək hiss edəcəyini düşünmədən onu orda qoyur və sağollaşmadan gedir. Hətta bir hissədə qız öz-özünə deyir:

 “Qorxuram demək istəyirəm, ama deməyə qorxuram”

Ailə düşünürdü ki, evə yeni bir uşaq da qatılacaq. Bu zaman ərzində, ən azından digər övladlarından birinin bir müddətliyinə getməsi yaxşı olar. Bəli, onların yeni bir övladları da olacaqdı deyə, ailənin vəziyyətinin yaxşılaşması üçün bir uşaqlarını bir müddətlik başqa bir evə əmanət olaraq göndərmişdilər. Bəs o uşağın keçirdiyi hisslər? Yeni gələcək olan uşağı düşünürdülər, amma hazırda dünyada olan uşaqlarını yox...

Buna görə də “ev” və “yuva” sözlərini eyni götürmək olmaz. O ailə bəlkə, ev ola bilərdi, amma, yuva əsla...

Siz siz olun, bir ev olmaqdan əvvəl, yuva olmağa çalışın...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Əgər bir şairin azı bir şeiri dillər əzbəri oldusa, demək o şair tarixdə qalacaq.  Xalq şairi Osman Sarıvəllinin ən məşhur şeirlərindən olan “Günah onun özündədir” şeiri də dillər əzbəri statusunda olan şeirdir.

Dostum, incə barmaqların
Sədəflərin üzündədir.
Mənim meylim bir sazında,
Bir də şirin sözündədir.

Qarayazı meşəsində,
Cavan ovçu həvəsində,
Qulağın maral səsində,
Gözün ceyran izindədir.

Tarixi var hər daşın da,
Tərlanın on beş yaşında,
Bəzən qarlı dağ başında,
Bəzən Muğan düzündədir.

Baxan kimi sərraf gözün,
Təmtəraqlı yalan sözün
Canı yoxdur, dedin özün,
Məna sözün düzündədir.

Zaya getməz alın tərin,
Bir gün bitər şah əsərin,
Arzuların, diləklərin
Hələ sənin gözündədir.

Söz şairin ürəyində,
Zor binanın dirəyində,
Güc pələngin biləyində,
Pəhləvanın dizindədir.

Heç əlinə alma əsa,
Yetmişində batma yasa,
Hər kim yüz il yaşamasa
Günah onun özündədir.

Azərbaycan SSR xalq şairi Osman Sarıvəlli 1905-ci il dekabrın 17-də Qazax rayonunun İkinci Şıxlı (Sarıvəlli) kəndində anadan olub. Orta təhsilini Qazax Müəllimlər Seminariyasında aldıqdan sonra bir müddət Göyçay rayonunun Qaraməryəm və Bığır kənd məktəblərində müəllim işləyib. Təhsilini artırmaq məqsədilə Moskvaya gedib və burada Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsində oxuyub.

1937-ci ildə Azərbaycan Yazıçılar İttifaqına üzv olub. Bakı Pedaqoji texnikumunda müəllim, Bakı Teatr texnikumunda müdir, Azərbaycan EA Nizami adına Dil və Ədəbiyyat İnstitutunda müdir müavini, "Ədəbiyyat qəzeti"nin redaktoru, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqında şeir üzrə məsləhətçi vəzifələrində işləyib.

Ədəbi yaradıcılığına 1933-ci ildə başlayıb. Həmin ildə "Gənc işçi" qəzetində "Ayaqsız" adlı ilk şeiri çap olunub. Osman Sarıvəllinin "Dəmir sətirlərim" adlanan birinci kitabı 1934-cü ildə çap olunub.

Kitabları

- Dəmir sətirlərim

- Bənövşə

- Şairin hədiyyəsi

- Gətir, oğlum, gətir

- Gənclik eşqi

- Bahar çiçəkləri

- Yeni dünyanın qapısı

- İqlimdən-iqlimə

- Sabahı yaradanlar

- Seçilmiş əsərləri (üç cilddə)

- Hər kim yüz il yaşamasa

- Mən sabaha gedirəm

Təltifləri

1. "Azərbaycan SSR xalq şairi" fəxri adı

2. "Oktyabr İnqilabı" ordeni

3. "Qırmızı Əmək Bayrağı" ordeni

4. "Xalqlar Dostluğu" ordeni

5. "Şərəf nişanı" ordeni

6. "Əməkdə fərqlənməyə görə" medalı

Sman Sarıvəlli 1990-cı il iyulun 2-də Bakıda vəfat edib və doğulduğu kənddə dəfn edilib.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.07.2025)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

(Dünən Bakı növbəti dəfə Bakılılar Gününü qeyd etdi)

Bəzən düşünürəm, doğulduğum yerin adı sadəcə "Bakı" deyil. O həm də mənim uşaqlığımın səsi, gəncliyimə şahid olan küçələr, içimdə külək kimi əsən duyğular, çayla yoğrulan səmimi söhbətlər, filarmoniyanın kölgəsində qurulan arzular...

Bakılı olmaq – bu şəhərin küçələrində itməkdən qorxmamaq deməkdir. Bilirsən ki, hansısa binanın dalından dönəndə ya tanış bir simaya rast gələcəksən, ya da tanımadığın biri sənə elə doğma baxacaq ki, sanki illərin qonşususunuz. Bu şəhər belədir – yadları doğmalaşdırır, doğmaları da ömürlük yadda saxlayır.

Mən Bakını çox sevirəm. Amma düzünü deyim, bu sevgini dənizdən və ya bulvardan başlamıram. Mənim üçün Bakı – nənəmin yaşadığı binanın daş divarlarıdır. Qapının ağzında dayanan qonşuların "qızım, hardasan, itmişdin?" sualıdır. Bir də uşaqlıqda səhər saat 7-də açılan pəncərədən içəri girən təndir çörəyi qoxusudur.

Bakılı olmaq – təkcə şəhərdə yaşamaq deyil. Bu, bir dil, bir davranış, bir ruh halıdır.

Bakılı söhbətə girəndə sözə yumor qatmadan keçməz. "Nətəri" deməyi var e, onun içində həm "necəsən", həm də "özünü necə hiss edirsən" var.

Bakılı olmaq – bu şəhərin küləyinə inad gülümsəmək, çətinliyə yumorla cavab vermək, hər vəziyyətdə bir zarafat tapa bilmək deməkdir. Biz bəzən özümüzə gülsək də, heç vaxt bu şəhəri tənqidə qurban vermərik. Çünki Bakı bizim evimizdir.

Amma Bakı təkcə şəhər deyil...

Bakı və onun kəndləri – unudulmaz bir nağıldır.

Bu şəhərin ürəyi onun kəndlərində döyünür: Bilgəh, Mərdəkan, Nardaran, Buzovna, Pirşağı, Şüvəlan, Hövsan… və əlbəttə, inzibati baxımdan Bakıdan ayırıb Abşeron rayonuna aid edilsə də ruhən Bakı kəndi olaraq qalan Novxanı. Hər biri bir tarix, bir adət, bir nəfəsdir.

Bilgəh – dənizlə çinar ağaclarının söhbət etdiyi, bağlarında yaz axşamı qoxusu gələn kənd...

Mərdəkan – şairlərin ilhamı, şəbnəmli səhərlərin beşiyi...

Nardaran – mənəviyyatla yoğrulmuş, öz adət-ənənələrini nəsildən-nəslə ötürən müqəddəs bir torpaq...

Şüvəlanın çörəyi, Buzovnanın dənizi, Hövsanın təzə balığı – bunlar sadəcə yemək deyil, xatirədir, həyat tərzidir.

Və Novxanı...

Mənim yaddaşımda o kəndin xüsusi yeri var. Orda bir ev var – iki mərtəbəli, həyətində meyvə ağacları, o ağacların kölgəsində nənəmin səsi. Orda bir ailə sığışırdı bir həyətə – babam, nənəm, əmim, onun övladları... Orda uşaqlığın səsi hələ də divarlarda qalır.

Novxanı həm sakitliyin, həm əsilli-bəsli insanların, həm də əsl kənd təəssübkeşliyinin simvoludur.

Təndir çörəyi burda başqa cür qoxar. Həyətdə samovar qaynayanda, qonşununr uşaqları da çaya çağrılar. Hər şey bölünərdi, amma sevgi heç vaxt azalmazdı.

Bu kəndlərin insanları başqa cür baxar. Onlar həmişə qapılarını açıq saxlayar, çünki qonaq həm Allahın, həm insanın əzizidir. Hər qonaqlıqda mütləq samovarın yanında söhbət, bir zarafat, bir də duzlu pendir olur. Onlar sakit danışar, amma dərin hiss edər.

Ən əsası – bu kəndlər Bakıdan ayrılmaz. Bakı onların qüruru, onlar Bakının ruhudur. Kəndlərsiz Bakı – səsi olmayan mahnı, çayı olmayan səhər kimidir.

Və ötən gün – Bakılılar Günü – sadəcə bir təqvim tarixindən ibarət deyildi. O       gün xatirələrin, məhəllələrin, balkonlardan sallaşan paltarların, zəngli qapıların, binaların çürümüş damlarında oynayan uşaqların, qəlyanaltıdan gələn çay səsinin günüydü.

Ən doğma dildə deyirəm –

Əgər bu şəhərdə doğulmusan, ya da bir gün bu şəhərdə ürəyin qalıbsa, sən də Bakılısan.

Ona görə, gəlin Bakılılar günündə bir az yavaş gedək küçələrdə. Bəlkə içimizdə unudulmuş bir xatirəylə rastlaşarıq.

Bəlkə də bu şəhərin qürurlu çiynindəki damcı bizim də gözümüzdən axar…

Bakılı olmaq – şəhəri yaşamaq deyil, onu içində daşımaqdır.

Günümüz mübarək, Bakı!

Səni yaşadanların, səndə yaşadanların adına…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.07.2025)

Rusiyanın Yekaterinburq şəhərində azərbaycanlılara qarşı əsl soyqırımı həyata keçirilir. Saxta ittihamla 5 azərbaycanlıya evlərində yatdıqları yerdə basqın edib döyərək öldürən FSB qatilləri dünən Uralda Azərbaycan Diasporunun sədri Şahin Şıxlınskini vəhşicəsinə avtomobilindən yerə yıxaraq döyərək naməlum istiqamətə aparmış, buna “şahid qismində dindirilmə” adı qoymuşlar. Söz tapmaq çətindir. Bu vəhşiliyi edənlər gözgörəsi azərbaycanlılara qarşı nifrət sərgiləyirlər.

Hər bir taleyüklü məsələdə fikir bildirən, səs ucaldan Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının sədri polkovnik Cəlil Xəlilov baş verən olaylara dərhal münasibət bildiribdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Cəlil Xəlilovun bəyanatını diqqətinizə çatdırır.

Təyyarə olayından sonra Yekaterinburqda baş verənlər Rusiyanın hüquq-mühafizə orqanlarının irqçi, şovinist davranışının sübutudur.

Mülki insanların elə öz evlərindəcə güc orqanları tərəfindən amansızcasına qətlə yetirilməsi Rusiyanın hüquq anlayışından imtina etdiyini göstərir.

Yekaterinburqda Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidməti tərəfindən azərbaycanlıların ailəsinə edilən hücum və bu hücum zamanı hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşlarına müqavimət göstərməyən şəxslərin amansızcasına qətlə yetirilməsi Rusiya dövləti adına böyük utanc, hüquqi dövlət anlayışı adına rüsvayçılıqdır. Nəinki müasir dünyamızda, hətta Stalin dönəmində belə insanların məhkəməsiz şəkildə, doğmalarının gözləri önündə güllələnməsi baş verməyib. Lakin bu gün biz müasir Rusiyanın timsalında bu cür biabırçı və antihumanist hallara rast gəlirik ki, bu da təəssüf və ikrah doğurur. Baş verənlər Rusiyanın etniklərə qarşı aqressiv, şovinist siyasətinin göstəricisidir və bütün hallarda qəbuledilməzdir.

İran-İsrail müharibəsi zamanı İran ərazisində müdafiəsiz qalan, ciddi təhlükə altında qalan onlarla Rusiya vətəndaşı Azərbaycan dövlətinin himayəsi və iştirakı ilə ölkəmizə gətirildi və buradan Rusiyaya yola salındı. Həmin vaxt Rusiyanın əlaqədar dövlət qurumları dəfələrlə Azərbaycana öz təşəkkürlərini bildirdilər. Lakin bu hadisənin üstündən qısa zaman sonra Yekaterinburqda azərbaycanlıların kütləvi şəkildə zorakılığa məruz qalması, rəsmi Kremlin minnətdarlıq hissinin ötəri olduğunu, ona edilən yaxşılığı nankorluqla cavab verdiyini göstərdi. İranda Rusiya vətəndaşlarını ölümdən xilas etdiyimiz halda, Rusiyada azərbaycanlılar güc orqanları tərəfindən nümayişkaranə şəkildə qətlə yetirildi.

Ötən ilin təyyarə olayından sonra Rusiyanın azərbaycanlılar əleyhinə yeni, ölümcül bir addıma imza atması Kremlin məqsədli siyasətindən xəbər verir. 25 dekabr 2024-cü il tarixində AZAL-ın Bakı-Qroznı reysini yerinə yetirən “Embraer” tipli təyyarənin Rusiya səmasında vurulması və Qazaxıstanın Aktau şəhərində qəzaya uğraması ilə bağlı hadisənin üstündən bir neçə ay ötsə də, Rusiya tərəfi hələ də müqəssirlərin müəyyən edilməsi və cəzalandırılması istiqamətində konkret addımlar atmayıb. Təyyarə olayının ardınca 27 iyun 2025-ci il tarixində Yekaterinburqda polis basqını zamanı heç bir müqavimət göstərməyən 5 azərbaycanlının qətlə yetirilməsi, xeyli sayda soydaşımızın həbs edilməsi və amansız işgəncələrə məruz qalması Kremlin qonşu xalqlara, eləcə də miqrantlara qarşı xoş olmayan niyyətindən xəbər verir. Hesab edirəm ki, Rusiya hakimiyyəti, bu dövlətin əlaqədar instansiyaları Yekaterinburq olayı ilə bağlı obyektiv araşdırma aparmalı, azərbaycanlılara qarşı lüzumsuz zorakılıq və şiddət sərgiləyən, onları qətlə yetirən şəxslərin cəzalandırılmasını təmin etməlidir. Əks halda, bu olay Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinin bu gününə və gələcəyinə mənfi mənada təsir göstərməkdə davam edəcək, Kremlin səmimiyyətinə olan inamı ortadan qaldıracaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.07.2025)

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin 108 Çağrı Mərkəzinə 10 000 000-cu  müraciət daxil olub.

Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Agentlikdən məlumat verilib.

1 fevral 2013-cü il tarixindən fəaliyyətə başlayan 108 Çağrı Mərkəzi “ASAN xidmət”, “ASAN kommunal” mərkəzlərinin, "ABAD" publik hüquqi şəxsin, MİDA-nın fəaliyyəti ilə bağlı informasiya xidmətinin göstərilməsini, xidmətlərlə bağlı şikayət və təkliflərin qəbul olunmasını həyata keçirir. 108 Çağrı Mərkəzi səsboğucu funksiyalı iş masaları, müasir kompüterlər, proqram təminatları, normativ hüquqi baza və operativ məlumat bazası ilə təchiz olunub. Ən son texnologiyalara əsaslanan Sipline Çağrı Mərkəzi və telefoniya sistemi vasitəsilə fasiləsiz və keyfiyyətli xidmət təmin edilir.

Gün ərzində orta hesabla 5000-dən çox olmaqla, bu günə qədər ümumilikdə 10.000 000 müraciət qəbul olunub.

Hazırda 108 Çağrı Mərkəzi vasitəsilə müraciətlərin qəbulu həftənin bazar ertəsi- cümə günləri saat 09:00-dan 18:00-dək canlı rejimdə, qeyri-iş saatlarında, bayram və istirahət günlərində isə avtomatlaşdırılmış rejimdə səsli məlumatlandırma sistemi vasitəsilə həyata keçirilir.

Azərbaycanın istənilən regionundan stasionar telefon vasitəsilə “108” nömrəsini yığaraq  bu xidmətlərdən ödənişsiz istifadə oluna bilər.

Biz də fürsətdən istifadə edib ölkəmizə başucalığı gətirən ASANçıları təbrik edirik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

Fidlerin şərait liderliyi modeli

Dərhal bildirim ki, şərait liderliyi təliminin banisi Amerika psixoloqu Fred Fidler hesab olunur, bu təlim dünyada praktik baxımdan kifayət qədər uğur qazanıb və bu səbəbdən, Fidler modeli üzərində nisbətən əhatəli dayanacağam.

Ötən əsrin 60-cı illərində üzərində çalışmağa başlanılan bu model liderin tabeçiliyində olan işçi qrupunun effektivliyini müəyyənləşdirə bilmək imkanı yaradır. Modeldə hər hansı liderlik stilinin müvafiqliyi və şəraitə uyğun nəzarət edilməsinin üç dəyişik situasiya vəziyyəti əsas götürülür.

Lider stilinin ölçülməsi və təyin edilməsi üçün Fidler səkkizballıq şkalalarda işləyib hazırladığı «ən az üstünlük verilən işçi» (ƏÜİ) xarakteristikasını təklif edir. Bu şkalaya uyğun olaraq liderlər arasından seçilmiş respondentlərə hər şkala mövqeyində cavaba görə müəyyən ballar verilir. Respondent uğur gətirən və heç bir vəclə uğur gətirməyəcək xüsusiyyətlərini vurğulayır, tabeçiliyindəki işçiylə münasibətlərini aydınlaşdırır, arzuladığı qipotetik şəxsiyyətin obrazını yaradır.

Şkalanın bütün mövqeləri üzrə ballar hesablanandan sonra liderin stili müəyyənləşdirilir.

Belə ki, öz ƏÜİ əmsalı çox pozitiv xarakterizə edilən və yüksək ballar qazanan lider-respondentlərin şəxsi münasibətlərə yönəli stilə malik olmaları bəlli olur, əksinə, öz ƏÜİ əmsalı çox neqativ xarakterizə edilən lider-respondentlərin isə iş prosesinə yönəli stilə malik olmaları bəlli olur. Müvafiq olaraq bu iki lider tipinə də Fidler «ƏÜİ əmsalı yüksək olan lider» və «ƏÜİ əmsalı aşağı olan lider» adlarını verir. Fidlerin qənaətinə görə, liderlik stili nisbətən daimi qalır və situasiyadan situasiyaya demək olar ki, dəyişilmir. Fidler bunu bu stillərdə individin şəxsi münasibətə motivasiyalaşması və işə motivasiyalaşmasından ibarət olan ən əsas motivasiya növlərinin olması ilə izah edir.

Modeldə şəraitin nəzarətedilən və əlverişli olması liderə şəraitə nəzarət etməklə ardıcıllarına təsir edə bilmək dərəcəsi kimi izah olunur. Bu dərəcə yuxarı və aşağı ola bilir ki, birinci halda liderin işlərin gedişinə təsir edə bilmək üstünlüyü nəzərə alınaraq onun qərarlarının proqnozlaşdırılan nəticələr verəcəyi gözlənilir, ikinci halda isə liderin qərarının arzuolunan nəticə verməyəcəyi də göz altına alınır.

Fidlerin dəyişkən şəraitlər modelində ƏÜİ əmsalı yüksək və ƏÜİ əmsalı aşağı olan lider stillərinin fəaliyyətindəki effektivlik yüksək, orta və aşağı həddə olan görülən işlərin həcmindən asılı olur ki, bunları da

a) kollektivdə münasibət;

b) işdə strukturlaşma;

c) vəzifəlilik hakimiyyəti kimi bəndlərdən ibarət şərait dəyişiklikləri şərtləndirir.

Model birmənalı olaraq ƏÜİ əmsalı yüksək olan liderin ƏÜİ əmsalı aşağı olan liderdən daha effektiv olmasını, daha yüksək nəticələr əldə etməsini təsdiqləyir. Modelin şərait kontiniumunda «işçilərlə münasibət, işdə strukturlaşma və liderin mövqeyi» şəraitləri əsasında formalaşan əlverişli şərait «yarışmasında» işin nəticəsinə meyilli olan ƏÜİ əmsalı aşağı liderin işçilərlə münasibətə meyilli olan ƏÜİ əmsalı yüksək liderə rəğmən məğlub duruma düşməsi izah olunur, rəqibinin olduqca əlverişli şərait yüksəkliyinə öz az əlverişli şərait aşağılığından baxması əks olunur.

Bu model xüsusən böyük korporasiyalarda rəhbərlərə effektiv liderliyin sirlərini öyrətməkdə köməklik edir.

Fidlerə görə, təlim-tədris və təcrübə vasitəsi ilə liderin hakimiyyətdən istifadəetmə və şəraitin bütün rifahlarından mənimsəmə qabiliyyətlərini yaxşılaşdırmaq mümkündür. Fidlerin metodu dönə-dönə xəbərdarlıq edir ki, mənəvi faktora söykənən, yəni tabeçilikdə olan insanlarla münasibətə söykənən konsepsiya lideri uğura aparan yol olduğu halda maddi faktora söykənən, yalnız işin keyfiyyətinə, məhsuldarlığa istinad olunan konsepsiya lideri tənəzzülə aparır.

Və oxucularıma onu da bildirim ki, Fidlerin şərait liderliyi modeli təkcə iqtisadiyyata şamil edilməklə məhdudlaşmır, xüsusən 3-cü minillikdə bu modelin siyasi çalarları da ayrı-ayrı dövlət liderlərinin tətbiqi sayəsində özünü büruzə verməkdədir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.07.2025)

"Portretin əsas xarakterik cizgisini tapmaq rəssam Buludun məharətidir"

                                                                                          Şair Tofiq Mahmud

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Karikatura rəssamlığın ən dahiyanə, ağır sahəsidir. Sözsüz, səssiz, bir şəkillə gülüş yarada bilmək qabiliyyəti hər kəsdə olmur. Gəlin Azərbaycan Karikaturaçı Rəssamlar Birliyinin üzvü Bulud Qasımovu tanıyaq. Bu gün onun doğum günüdür.

Bulud Qasımov 1 iyul 1947-ci ildə Gədəbəy rayonunun Nərimankənd kəndində anadan olub. Texniki Rəssamlıq Məktəbini saxsı qablar üzrə rəssam ixtisası üzrə bitirib. Qara dəniz sahilindəki Gəlincik şəhərində sovet ordusu sıralarında rəssam kimi xidmət edib. 1972–1977-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakültəsində ali təhsil alıb. 1981-ci ildən "Kirpi" satirik jurnalı ilə əməkdaşlıq edib.

Bulud Qasımov 1987-ci ildən 2012-ci ilə qədər Bakı şəhəri Zakir Yusifov adına 194 saylı tam orta məktəbində təsviri-incəsənət müəllimi işləyib. 2005-ci ildən "Mozalan" satirik jurnalının bədii redaktoru və baş rəssamı işləyib. "Molla Nəsrəddin XXI əsrdə" jurnalında rəssam işləyir.

Bulud Qasımov Azərbaycan dövrü mətbuatında, o cümlədən "Sovet kəndi", "Kommunist", "Ədəbəyyat və incəsənət", "Mədəniyyət", "Dan ulduzu", "Bütöv Azərbaycan", "Kaspi", "Kredo", "Savalan", "Güzgü" qəzetlərində "Kirpi", "Mozalan", "Günəş", "Bahar", "Molla Nəsrəddin XXI əsrdə" jurnallarında çalışıb. 2006-cı ildən Azərbaycan "Karikaturaçı Rəssamlar Birliyi"nin üzvüdür. Həmçinin FECO (Beynəlxalq Karikaturaçılar Təşkilatları Federasiyası) Azərbaycan qrupunun üzvüdür.

Bir çox respublika, Beynəlxalq sərgilərində və müsabiqələrində iştirak edib. Bulud Qasımov Türkiyədə keçirilən "Aydın Doğan Uluslararası Karikatür Yarışması"nda hər il iştirak edir və əsərləri orada sərgilənir.

Kitabları

1. Rəssam Bulud Qasımov — Məni tanıyanlar.

2. Bulud Əlişoğlu. "Şəhid yuxusu"

3. Bulud Əlişoğlu. "İmana inam" (bir ömrün salnaməsi)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.07.2025)

 Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində mövzumuz 100 illiyi yaxınlaşan Birinci Türkoloji Qurultaydır.

1926-cı ildə Bakıda keçirilən Birinci Türkoloji Qurultay, türkdilli xalqlar arasında elmi və mədəni əməkdaşlığı inkişaf etdirmək məqsədi daşısa da, tədbirin keçirildiyi zamanın siyasi mənzərəsi — Sovet ideologiyasının yüksəlişi — Qurultaya xüsusi çalarlar əlavə etmişdir. Qurultay yalnız elmi dialoq platforması deyil, həm də SSRİ-nin çoxmillətli imperiya siyasətinin bir hissəsi kimi qiymətləndirilə bilər. Bu yazıda Qurultayın Sovet kontekstində ideoloji mahiyyəti, siyasi maraqlar və onların elmi müstəviyə təsiri təhlil edilir.

 1920-ci illər Sovet İttifaqı üçün həm siyasi konsolidasiya, həm də ideoloji formalaşma dövrü idi. Yeni qurulan Sovet respublikalarında xalqların “milliyyətlər üzrə mədəni inkişafı” siyasəti yürüdülürdü. Türkoloji Qurultayın təşkili bu siyasətin bir hissəsi idi: məqsəd, türkdilli xalqlara özlərini ifadə etməyə imkan verirmiş kimi görünməklə, əslində onların elmi fəaliyyətlərini mərkəzdən yönləndirmək və nəzarətdə saxlamaq idi.

Qurultayın keçirilməsi üçün Bakı şəhərinin seçilməsi də təsadüfi deyildi — həm strateji coğrafi mövqeyi, həm də zəngin ziyalı potensialı olan bir mərkəz idi.

 Qurultayda çıxış edən alimlər, əsasən, türkologiyanın aktual problemlərinə toxunsalar da, çıxışların ümumi ruhunda ideoloji məqamlara riayət aydın sezilirdi. Məsələn:

• Latın əlifbasına keçid təklifi, bir tərəfdən, modernləşmə kimi təqdim edilsə də, əslində ərəb əlifbası ilə islam irsindən uzaqlaşma vasitəsi idi.
• Qurultay çərçivəsində ümumtürk birliyi anlayışı məhdudlaşdırılır, onun yerinə “sosialist millətlər ailəsi” ideyası vurğulanırdı.
• “Milli özünüdərk” ifadəsi çox ehtiyatla istifadə olunurdu, daha çox “sosialist mədəniyyətinin inkişafı” termini işlədilirdi.

Bütün bu məqamlar göstərir ki, Qurultayda ifadə olunan elmi fikirlər müəyyən ideoloji filtrlərdən keçərək təqdim olunurdu.

 Qurultaydan sonra Sovet rejiminin sərtləşməsi ilə bir çox tanınmış türkolog alimləri repressiyalara məruz qaldılar:

• Zəki Vəlidi Toğan Sovet ideologiyasını qəbul etmədiyinə görə ölkəni tərk etdi və sonradan Türkiyədə fəaliyyət göstərdi.
• Hüseyn Cavid, Musa Cəlil, Əhməd Cəfəroğlu kimi ziyalılar Sovet dövlətçiliyinə təhdid hesab edildikləri üçün həbs olundu və bəziləri güllələndi.
• Bəzi alimlər isə məcburi şəkildə Sovet ideologiyasını dəstəkləyən yazılar yazmağa, “xalq düşmənləri”nə qarşı ifadə verməyə vadar olundular.

Bu faktlar göstərir ki, Qurultay azad elmi fəaliyyət üçün platforma olmaq əvəzinə, siyasi manipulyasiyaların bir vasitəsinə çevrilmişdi.

 1926-cı il Bakı Türkoloji Qurultayı, öz zamanında elmi baxımdan əlamətdar bir hadisə olsa da, Sovet ideoloji çərçivəsi daxilində formalaşdırılmış və siyasi məqsədlərlə yönləndirilmiş bir tədbir idi. Qurultayda səslənən fikir və təşəbbüslər bir tərəfdən türkologiyanın inkişafına yol açsa da, digər tərəfdən rejimin mədəni idarəçilik siyasətinin alətinə çevrildi. Bu yazıda da göstərildiyi kimi, Qurultay həm ümumtürk mədəni düşüncəsinin təntənəsi, həm də onun sərhədlərinin cızıldığı bir məqamdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.07.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

1556-cı ildə İraqın Kərbəla şəhərində vəfat edən və öz vəsiyyətinə əsasən İmam Hüseyn məqbərəsinin yaxınlığında dəfn olunan böyük Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin məzarının 1984-cü ildə dağıdılması bir dövr mətbuatında geniş müzakirə olunmuşdu. Bu hadisə ilə bağlı yayımlanan bəzi yazılarda təhriflərə də yol verilmişdi. Lakin son illərdə Türkiyədə dərc olunmuş elmi araşdırmalarda bu hadisəyə dair yeni və diqqətəlayiq faktlar ortaya çıxıb.

1984-cü ilin yaz gecəsində Səddam Hüseynin göstərişi ilə buldozerlər İmam Hüseyn türbəsinin ətrafındakı tikililəri dağıtmağa başladı. Rəsmi bəhanə yol qovşağı tikintisi idi. Söküntü zamanı məhv edilən tikililərdən biri də Füzulinin məzarının yerləşdiyi türbə oldu. Ancaq türbə dağıdılanda artıq Füzulinin məzarı boş idi. Çünki bir gün öncə Səddam rejiminin nümayəndələri məzarın içini açaraq böyük şairin qalıqlarını çıxarmış və Sultaniyyə məscidinə köçürmüşdülər. Füzulinin sümükləri uzun illər bu məsciddə saxlanıldı. Lakin bir müddət sonra həmin məscidin də yol tikintisi səbəbilə sökülməsi gündəmə gəldi və bu dəfə də şairin nəşinin taleyi qeyri-müəyyən qaldı.

Həmin dövrdə, Azərbaycan SSR rəhbərliyi İraq hökumətinə rəsmi nota göndərərək Füzulinin oğuzların Bayat tayfasından olan bir Azərbaycan şairi olduğunu qeyd edir və onun nəşinin Azərbaycana gətirilib, burada yüksək səviyyədə dəfn olunması üçün icazə istəyirdi. Lakin İraq tərəfi bu təkliflə razılaşmadı. Türk müəlliflərinin araşdırmalarında bildirilir ki, iraqlı rəsmilər cavablarında belə demişdilər: "Bağdadlı Süleyman oğlu Məhəmməd ərəb şairi olmasa da, İraq torpağında yaşamışdır. Onun nəinki sümükləri, hətta məzar torpağının bircə qum dənəsi belə bu torpaqdan çıxarıla bilməz."

Hadisədən illər keçdi. 1994-cü ildə Azərbaycan artıq müstəqil dövlət idi. Bu dəfə Azərbaycan dövləti İraqla birbaşa əlaqə qurdu və Füzulinin nəşinin ölkəyə gətirilməsi üçün rəsmi müraciət etdi. Qarşı tərəf isə bunun əvəzində belə bir təklif irəli sürdü: "Biz də Türkiyədən xahiş edərik, İslamdan öncəki dövrün məşhur ərəb şairi İmrul-Qeysin Ankaradakı məzarının İraqa köçürülməsinə icazə verilsin." Nəticədə İraq tərəfi bir daha təklifi rədd etdi.

Bununla belə, Azərbaycanın təkidi davam etdi. 1994-cü il sentyabrın 17-də Bağdadda “Füzuli” Konqresi keçirildi. Azərbaycanın tanınmış ziyalıları və füzulişünaslarından ibarət 128 nəfərlik nümayəndə heyəti Bağdada səfər etdi. Heyət üzvləri Füzulinin məzar məsələsinin həll olunmayacağı təqdirdə ölkəni tərk etməyəcəklərini bildirdilər. Üç gün və üç gecə davam edən danışıqlardan sonra İraq hökuməti Füzulinin qalıqlarının hörmətli bir məkanda dəfn ediləcəyinə və onun üçün yeni türbə tikiləcəyinə söz verdi.

Yeni məkan Azərbaycan tərəfinin seçimi ilə müəyyənləşdirildi — Həzrəti Hüseyn türbəsinin yaxınlığındakı məscidin qiblə yönünə baxan əlyazmalar hücrəsi. Füzulinin sümükləri həmin yerdə dəfn olundu və məzarın üzərinə mərmər kitabə yerləşdirildi. Lakin bütün bu proseslər zamanı, Füzulini özünün böyük şairi hesab edən Türkiyə tərəfi susqun mövqe sərgilədi. O gündən bəri, yəni 1995-ci ildən etibarən, Füzulinin məzarı həmin məkanda yerləşir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Təbrizdə yaşayan Rəsul Qədiridir.

Rəsul Qədiri

Təbriz

QADIN

Sən gözəlsən

Səni qara çadralar altında gizlətdikləri

Din deyilən zorakılığa izlətdikləri

Və qəlbıqara eşinin düşündükləri

Dəyişdirəməz bu gerçəyi!

Sən gözəlsən

Allah da gözəldir deyirlər

Və gözəllikləri sevir

Hahaha....ha!

Bəs nədəndir onun adını saqqız edənlərin  

Onun arxasında gizlənənlərin

Onun zadından çörək yeyənlərin

Görər gözləri yoxdur bunca gözəlliyi görməyə?!

Sən gözəlsən

Kirpiklərinin hər biri

Ox olsun kor olmuş gözlərinə

Qaşların

Dar çəkilmiş iki yay olsun oxlara

Uzun saçların  

İp olsun dolaşsın boyunlarına

Yox-yox!  

Heyifdir o cənnət qoxulu saçlara!

Hörülsün əski nağıllardakı kimi  

Yol olsun könül evinə varmaq istəyənlərə

Dodaqların

Ah!  

O çiçəklənməmiş qönçəyə bənzəyən dodaqların

Çiçəklənsin

Güllənsin varlığını bağırmağa  

Gözəlliyin qoxusunu yaymağa

Düzülsün sözcüklər ard-arda

Yanğıdan çatlamış çöllərə şıdırğı yağmurlar yağdırmağa!

Sən gözəlsən  

Və biz gülsüz

Çiçəksiz

Gözəlliksiz qışlardan bezmişik artıq

Gəl novruzgülü ol bahar muştuluğunu gətir  

Rəngbərəng geyimlərə bürün yay bolluğunu yetir

Varlığımız səndən asılıdır inan!

Sən gözəlsən  

Və mən adını belə bilmirdim

Mat qamışdım anlayan gündən gözəlliyinə çünkü

Sonunda bir gün topladım bütün qorxmazlığımı  

Saldım aşağı başımı  

Və sordum:  

Ay gözəl nədir adın?

Söylədin:

«QADIN»!...

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.07.2025)