Aygün Bayramlı, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Beyləqan təmsilçisi

 

Qədim Beyləqan torpağı həm də Dədə Qorqud yurdudur. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında deyilir: “Rəsul əleyhissalam zəmanına yaqın Bayat boyundan, Qorqut ata diyərlər, bir ər qopdı. Oğuzın ol kişi təmam bilicisiydi, – nə diyərsə, olurdı. Ğaibdən dürlü xəbər söylərdi. Həq təala anın könlinə ilham edərdi...”

 

Bu həmin bayatlardır ki, bu tayfanın adı Beyləqanla əlaqəlidir. Beyləqana hətta Boyat-Beyləqan da deyərmişlər. Oğuzlar türkdilli olub, Beyləqanda yaşamışlar. Oğuzların paytaxtı da Beyləqan olmuşdur. Bu sözlərin təsdiqini eyni zamanda Səmədxan Beyləqanlının “Elim Dədə Qorqud Yurdu” şeirində də görə bilərik. Həmin misraları sizə təqdim edirik. 

 

Elim-Dədəm Qorqud yurdu,

Ozanların məclis yurdu.

Oğuz elim oymaq-oymaq,

Ərənlərim ordu-ordu.

Beyləqandır oğuz elim,

Mahal-mahal, iqlim-iqlim,

Tufanlardan keçib gəldi,

Əslim, soyum, şirin dilim..

 

Filologiya elmləri doktoru Şamil Cəmşidə (1920–2008) görə “Beyləqan” sözü  fars sözü olub Bilə-qan-Bilə-kan – Miller deməkdir. Mil ox deməkdir. Bilə bil-mil-oq-ox oq-uz-oğuz, uz-lar, qan-kan-lar, yəni cəm şəkilçisidir. Oğuz-Biləkan. Qarabağdakı Boyat kəndi də Beyləqandan yadigar qalıb.

Daha bir şeir nümunəsinə nəzər salsaq burada da Beyləqanın soyu, əsli oğuz tayfasından olduğu göstərilib.

 

Beyləqan kökümüz, şömərimizdir,

Beyləqan-Soyumuz əslimiz olub.

Oğuz tayfasından qalan bir izdir,

Burda şöhrət tapan nəslimiz olub.

 

Səmədxan Beyləqanlının “Beyləqanım oğuz yurdum” kitabında daha bir şeirdə də oğuz elindən, Dədəmiz Qorquddan, Oğuznamə abidəmizdən, qopuzdan bəhs olunur.

Aşıq-ozan sənətinin Beyləqanda var olmasına dair Asif Cəfərlinin “Beyləqan salnaməsi” kitabında bir neçə məqamlara rast gəldik. Əvvəla onu deyək ki, bu kitabda iki aşıq, ozanın adı çəkilir. Bunlar Ozan Murad və Aşıq Əsədin adlarıdır. Həmin məqamları diqqətinizə çatdırmaq istərdim: “Ölüm mərasimində Beyləqanlı Ozan Murad bir “Qaraca oğlan” havasını çalsın. – Murad, qarabala, möhkəm ol. Qopuzu götür çal. Bu hava bizim xalqımızın, elimizin  faciəsidir. Elə çal ki, cəllad məni şaqqalayanda, ətrafdakılar duymasın. Çal qarabala, çal! – Murad bu sözlərdən ayılıb qopuzu yerdən götürərək böyük bir xalq naləsini çalmağa başlayır. Murad yanıqlı-yanıqlı çalır. O başa, bu başa yeriyərək oxuyurdu:”

 

Palıddan söz açıram,

Bulaqdan göz açıram,

Əyilməz, sınmaz olan,

İgiddən söz açıram.

Babamız Qazan hanı?

Halayı pozan hanı?

 

Yuxarıda göstərilən ifalar Müsafirin edam səhnəsindəndir. 

Burada eyni zamanda Türk dünyasının ən qədim çalğı alətlərindən biri olan qopuzun adı çəkilir. Qopuz oğuzların müqəddəs aləti hesab olunmuşdur. Eyni zamanda qopuzun adına and içilmiş, əlində qopuz olan düşmənə toxunulmazmış. Bununla bağlı faktlara “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının “Uzun Qoca oğlı Səgrək boyını bəyan edər” adlı boyda rfast gəlin. Həmin məqamları diqqətinizə çatdırırıq. “Əgrək yatmış Səgrəyi tutmaq istərkən belindəki qopuzu götürüb çalaraq oxuyur. Səsə ayılan Səgrək deyir: Qılıncının belçağına yapışdı kim, əlində qopuz var. Aydır: “Mərə kafər, Dədəm qorqud qopuzı hörmətinə çalmadım,- dedi,- əgər əlündə qopuz olmasaydı, ağam başiçün, səni iki parə qılırdım,”- dedi. Çəkdi qopuzı əlindən aldı”.    

Onu da qeyd edək ki, alət haqqında bəzi tədqiqatçılar kifayət qədər müxtəlif aspektlərdən araşdırmışlar. Bununla bağlı biz nümunələr də çəkə bilərik. Misal üçün professor Abbasqulu Nəcəfzadənin sənət abidəmiz sayılan “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında çalğı alətləri haqqında geniş məlumatlar yazmış, böyük tədqiqat işi görərək, mədəniyyət tariximizə gözəl töhvə vermişdir. Burada dastanda adıçəkilən bütün alətlər haqqında ətraflı bilgilərə sahib ola bilirik. 

Bundan başqa görkəmli alim Fəttah Xalıqzadənin (1953) “Kitabi-Dədə Qorqud”un musiqi sözlüyündən də sitatlar gətirmək yerinə düşər. Nümunə üçün digər alimlərin – Səadət Abdullayeva (1940–2017), Teymur Bünyadov (1928–2022) , Məcnun Kərimi (1945–2013)  və başqalarının da adını çəkmək olar. 

Abbasqulu Nəcəfzadə alətin yaranma tarixi haqqında həmin kitabda qeyd etmişdir. O, “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında qolça qopuzun adının daha çox hallandığını yazır. Eyni zamanda bu haqda məlumat verən digər tədqiqatçılardan professor Səadət Abdullayevanın “Azərbaycan musiqisi və təsviri sənət” əsərində qeyd olunmuşdur. “Rəvayətə görə, qopuzu yaradan elə Dədə Qorqudun özü olmuşdur”. Əlbəttə aləti Dədə Qorqudun özünün yaratmasına dair heç bir şübhə ola bilməz. Ozanlar ozanı Dədə Qorqud ad verən, boy boylayan, soy soylayan ağsaqqal kimi heç şübhəsiz alət də icad etmək qabiliyyətinə malik olmuşdur. Qopuzun adının dastanda bəzi hallarda “alça qopuz”, “quruluça qopuz” kimi çəkilməsi haqqında bir sıra fikirlər vardır. Belə ki, Abbasqulu Nəcəfzadənin bu haqda olan yazısından təkrar sitat gətirək: “Quruluça qopuz” – köklənmiş, ifaya hazır mənasını ifadə edir, “alça qopuz” deyimində sözün kökü “al” (qırmızı, şənlik) olan “alça” – şənlik mənasını bildirir”. Professor qopuzun müxtəlif ifadələrlə işlənməsi barədə geniş məlumat verərkən, eyni zamanda səslənmə tərzinə görə alətləri təsnifatlandırarkən, alətə “qolça” sözünün əlavə edilməsi ilə onun hordofonlu, yəni telli qrupa və onun digər idiofonlu, aerafonlu, membrafonlu növlərinin olduğunu təsdiq edir. Əlbəttə ki, qopuz haqqında məlumatlar bununla kifayətlənmir. Bu siyahını istənilən qədər uzatmaq olar. Bununla da aşıq sənətinin Beyləqanda izlərindən danışdığımız zaman müəyyən bilgilərə sahib ola bilirik.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.09.2024)

Əli Çağla, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Güney Azərbaycan təmsilçisi

 

VƏTƏN

Nədir, tat oğluyla qol-qola gəzirdin bu küçələrdə? 

Nədir, ərəb atından düşmürdün?

Nədir, Azərbaycan çəkmələriylə rəqs edirdin Parisdə? 

Nədir, Xaraşoc deyirdin Vladimirə? 

Aynada üzünə baxırsanmı heç? 

Heç sifətindəki stressdən xəbərin varmı? 

Gördünmü?

Hay gərək kişinin evindən çıxa.

Gördünmü?

Özgələrdən yar olmaz.

Gördünmü?

Oynaşa ümid olan ərsiz qalar vətən.

Gördünmü? 

 

Səs tellərinin arxasında, 

Alt paltarlarını dəyişirdi Amerika

Hamı görürdü. 

Kirpiklərinin arxasında çimirdi İngilis 

Hamı bilirdi. 

Sinəndəki limonlara duz səpirdi Fransa 

Hamı duyurdu. 

Sən duymadın! 

Sən bilmədin! 

Sən görmədin vətən! 

Hamı görürdü. 

 

Nə çox arzularımın üstünə asfalt salındı şəhərlərində, 

Nə çox başıma qapaz çalındı küçələrində. 

Nə çox göz yaşlarımı köynəyimin qollarında itirdim 

Və nə çox düşüncələrimi məscidlərində. 

Nə çox oğlanların satdılar məni, 

Nə çox qızların aldatdılar məni 

Və nə çox fahişələrin... 

Fahişələrinə gözlərim qurban 

Fahişələrinin boynumda analıq haqları vardır vətən... 

 

Nədir, sinəndəki günbəzlərdən ucaldırdın naməhrəm səsin? 

Nədir, reklam edirdin yanaqlarında özgələrin öpməsin? 

Nədir, səni sevirəm məktubu yazırdın Ağsaraya? 

Yaponiya dizincədir, 

Atom bombasının üstünə bıçaq çəkirdi. 

Nədir, gözlərindəki mavi lenzi borc alırdın Volqa çayından? 

Nədir, “Sənsiz ölərəm” məktubu yazırdın Kremlinə? 

Norveç yarıncandır 

Xoşbəxtlikdən vicdan əzabına düçar olubdur

Nədir, günəşin qorxusundan gizlənibsən zirzəmində? 

Pəncərəni aç! 

“Həllə” deyirlər vətən, 

“Hüllə” deyirlər vətən...  

O quyudan dışarı çıx

Gör nə deyirlər vətən?

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.09.2024)

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağla Təbrizdə yaşayıb yaradan Dərviş Təbrizlinin şeirlərini təqdim edir.

 

 

Dərviş Təbrizli

Təbriz

 

 

SORUŞ

 

Şəklini fərş üstə doğrutdum, piçaqlardan soruş,

Saçlarınla, gözlərin rəngi boyaqlardan soruş.

 

İlmək-ilmək, arşın-arşın nazladım boyluqları,

Get ipəklərdən soruş, baş vur yumaqlardan soruş.

 

Tıqqa-tıqlar bu saatda taqqa-taqdır beynimə,

Qışqırır sənsizliyi bom-boş otaqlardan soruş.

 

Bu qoca şəhri ayaqdan saldım, axtardım səni,

İzlərim yorğundu, qoy yatsın, ayaqlardan soruş.

 

Sən gedən gündən məni görcək pıçıldar qonşular,

Halımı pıç-pıçların içrə qulaqlardan soruş.

 

Yaslıyam, sənsiz verir can bu yarım, can yastığım,

Gözlərimdə gizlənən sızğın bulaqlardan soruş.

 

Eşqi biz döndərmişik indi ögeylik eşqinə,

Gəl yaxınlaşdır, açım bir söz qabaqlardan soruş.

 

Mən özümdən də uzaqlaşdım, yetişdim tanrıya,

Bir günü tutsan soraq, məndən uzaqlardan soruş.

 

Çiyninə Dərviş çəkib illərdi sənsizlik yükün,

Qoy uyan uysun, ürək dərdin oyaqlardan soruş.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.09.2024)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Qısa fikirlər xəzinəsi”ndən sizlərə Şərq dünyasının dahilərin qiymətli fikirlərini çatdırmaqdadır. Növbə Xoca Əhməd Yəsəvinindir.

 

 

Allah, Allah, canım Allah, dilim Allah,

Səndən özgə pənahım yox, vallah-billah.    

***

Allah deyib içə nurun doldurmasan,

Vallah, billah, Səndə eşqin nişanı yox.

***

Allah zikri könül mülkün açar, dostlar.

***

Canım, dilim, əqlim, huşum "Allah!" dedi.

***

Ya İlahi, rəhmətindən qətrə damdı, şeytan qaçdı...

***

Alimlərin könlündə ayət, hədis, Quran var...

***

Allah deyən aşiq quldan xəta gəlməz.

***

Aşiq odur Həqqə canın qurban edə...

***

Aşiq olmayınca Həqq didarın görmək olmaz...

***

Eşq dərdinə dəva qılsa, Rəhman qılar.

***

Eşqə qədəm qoyanlar Həqq didarın görərlər.

***

Eşq gövhəri dibsiz bir dərya içrə pünhan,

Candan keçməyincə o gövhərdən almaq yoxdur.

***

Əya, qafil, ömrün sənin ötər yeltək...

***

Heç bilmədim necə keçdi ömrüm mənim.

***

Həqq yoluna girmək olmaz pak olmasan.

***

Kim O-nun yolunda olsa, Həqq onun könlündədir.

***

Nələr gəlsə görmək gərək ol Xudadan.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.09.2024)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün şeir vaxtıdır, sizlərə Rəbiqənin şeirlərini təqdim edəcəyik.

 

                           

SƏNİN ŞAİRİNƏM...

 

Mənəm o pişiyin gözləri ilə

Səni qarşılayan hər səhər yolda.

Mənəm küləyindən titrəyib əsən,

Üşüyən yarpağam saralmış kolda.

 

Başını qaldırsan, məni görərsən,

Mənəm pəncərədən boylanan o qız.

Mənəm naqil üstə oturmuş sərçə,

Dua oxuyuram sənə bir ağız.

 

Bax o işıq mənəm yol kənarında,

Yanıram sağının-solunun üstə.

Mənəm, kəpənəyin qanadlarında

Qonub dayanıram qolunun üstə.

 

Başının üstündə ağ bulud mənəm,

Görməsən üzümü, qaralır qanım.

O dan yeri mənəm, o qürub mənəm,

Ağarır, qızarır, saralır canım.

 

Mənim nəfəsimdi alışqanında,

Əlində sönəcək son kibrit mənəm.

Sübhədək qalıram sənin yanında,

Səhərlə açılan ilk ümid mənəm.

 

Mənəm gözündəki həyəcan, təlaş,

Könlündə uçunan sarı siməm mən.

Sənin şairinəm – şairlərə baş,

Sən yaxşı bilirsən, axı kiməm mən.

 

 

BUZLU YAĞIŞ

 

İndi ki əlim çatmır saçlarına, uzaqsan,

qoy elə oralara buz kimi yağış yağsın.

 

Sırsıralar bağlasın bütün yollar, küçələr,

səhərədək ağlasın qulağında gecələr.

 

Çaydanlar uğuldasın, buğu yaxsın şəhəri,

yağsın bütün gecəni, yağsın bütün səhəri.

 

Bir-iki misra oxu küçədə pişiklərə,

sahibsiz qadınlara, yiyəsiz kişilərə.

 

Ağac kötüklərindən topla göbələkləri,

göndər yuxularıma bütün köstəbəkləri.

 

Nə qədər kabusun var, bir məktuba bük, gəlsin,

mənə də uzaqlardan hədiyyəlik yük gəlsin.

 

Bir daş salla boynuna – bəlkə, həsrət boğuldu,

sonra da günəş çıxdı, ilıq yağış doğuldu.

 

 

MƏNİM HAVAMDAN GEDİR

 

Bir-bir qırdın bağları,

çiçəklər harda bitsin?

Apar boz budaqları,

qoy uzaqlarda bitsin.

 

Əlim uzalı qalıb,

kəs at barmaqlarımı.

Sığallardan, boyadan

kasad barmaqlarımı.

 

Könlümə söz salırsan,

qulağa səs çəkirsən.

Mənim havamdan gedir

harda nəfəs çəkirsən.

 

Gözlərini yumursan,

kirpiklərim sıxılır.

Küsürəm, yenə sənin

xəyalına sığınıb.

 

Gül dərə bilməyəndən

gülşən umur ürəyim.

Gəlmirsən, gözlərini

yenə yumur ürəyim.

 

 

SARATOV GÜNDƏLİYİNDƏN

 

Yanımda deyildin... Fikirli idim,

Qayğılar başımda horra çalırdı.

Bilmirdim, bu səfər son qaçış deyil,

Tale yenə məni tora salırdı.

 

Yanımda deyildin...Gülə-çiçəyə,

Küçəyə, keçidə gülümsəyirdim.

Yenicə tapmışdım mən bu şəhəri,

Yolları yenicə mənimsəyirdim.

 

Yanımda deyildin... acmışdım gecə,

Yemək axtarırdım, saat bir idi.

Pyotr Stolıpin prospektində

"İstanbul" kafesi – bu nə sirr idi?

 

Mərcimək üzürdü şorba içində,

Kassir qız örtmüşdü başını bərk-bərk.

Dedim: “Yəqin, sən də müsəlmansanmış”,

Dedi: “Yox, tələbdi başımı örtmək”.

 

Yanımda deyildin... Şorbanı içdim,

Qızındı ürəyim, əsas bu idi.

Nə olsun, nə dadı, nə tamı vardı,

Nə olsun, yarısı tamam su idi.

 

Yanımda deyildin. Əsas bu idi,

Sənsiz dolaşırdım Çökə bağını.

Unutmuşdum sənli sərgüzəştləri,

Təndir çörəyini, kərə yağını...

 

Bal kimi şirindən şirindi həyat,

Baş açırmı özü sirrindən həyat?

 

Yanımda deyildin. "Teatr" adlı

Böyük bir meydanda görüş var idi.

Cavan danışırdı odlu-alovlu,

Əksər dinləyənlər qadınlar idi.

 

Yanımda deyildin. Mən o cavana

Yaman güldüm, yaman – "keçməz bu hiylə,

Məni tora salmaq heç asan deyil,

Sən get özgəsinin başını piylə".

 

Yanımda deyildin. O cavan oğlan

Romandan, kinodan gop eləyirdi.

Göydə tuturdular xanımlar onu,

Pişiklər siçana "hop" eləyirdi.

 

Görüş bitdi, düşdüm payi-piyada,

Baş aldım astaca Volqaya tərəf.

Yolun yarısında bir yazı gördüm:

“Dağıt kədərimi, eylə sən tələf".

 

“Dağıt kədərimi, eylə sən tələf".

Bu sözlər apardı məni kilsəyə.

Başımı bağlayıb içəri keçdim,

Yanımda deyildin, baxdım İsaya.

 

Sən bircə duaya qayıdıb gəldin,

Qolumdan yapışdın Tanrı qolutək.

Sən bu boyda yolu necə gəlmişdin?

Həyəcana necə dözmüşdü ürək?

 

Sakitcə düşürdük sahilə sarı,

Arada sükutu səsin kəsirdi.

Sayırdıq yollarda işıqforları,

Mən "gözlə" deyirdim, sən tələsirdin.

 

Bir gürcü kafesi önündə birdən

Dedim: “Xəngəl yeyək?” Dedin: “Baxarıq”.

Axşam düşməmişdi, amma işıqlar

Yanırdı küçədə yola axaraq.

 

Kosmonavt meydanı sakitdi necə,

Necə rahat idin, necə xoşbəxtdin.

Yenə gülümsədim üzündən öpüb,

Dedim, bu dəfə də gətirdi bəxtim.

 

Ay hələ körpəydi, üfüq yaralı,

Hələ kəsməmişdi günəşin qanı.

Xəzərin qoxusu gəlirdi çaydan,

Birdən pıçıldadın: "Qağayı hanı?"

 

 

YUXU

 

Bozumtul körpünün gen qucağında

nazlanır beşikdə körpə kimi çay.

Köpüklər doğulur dodaqlarında,

gün batır, işığa boğulur saray.

 

Əl-ələ yapışıb yaşıl yosunlar

yanıqlı bir şeir yazırlar çaya.

Uzaqdan-uzağa çəkir ovsunlar,

çəkib aparırlar başqa dünyaya.

 

Körpüdə dayanıb bir yuxu danış,

məni görəcəksən, gözlərini yum.

Sonra bir məktub yaz mənə yatmamış,

elə yaz, çəkilsin bu gecə yuxum.

 

Yağış bir də yusun nəm səkiləri,

bir pişik dolaşsın ayaqlarına.

Qarson gecə sınan nəlbəkiləri

süpürüb aparsın zibil qabına.

 

Asta külək əssin, sən qıy gözünü,

mənə boylan – suda işığa sarı.

Balıqlar sahilə çırpsın özünü,

qısqanıb xəyalda qovuşanları.

 

Adına bir ümid yolladım, gəlir,

bilirsən, Rəbiqə – ip deməkdir, bağ.

Sənin adın mənə baldan şirindir,

söyləsəm, adını çaylar daşacaq.

 

Bir azdan bir dəli leysan yağacaq,

könlün islanacaq sətirim altda.

Bircə dəfə mənə baxsan, yağacaq –

durub gözləyirəm çətirin altda.

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.09.2024)

İmran Verdiyev, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Oğuz təmsilçisi

 

 

O, 1980-ci illərin sonlarından yüksəlməkdə olan azadlıq hərəkatının ən fəal üzvlərindən olub. Hərəkatda aktiv iştirakına görə, dövlət və partiya orqanlarının Qərbi Azərbaycandan deportasiya olunmuş soydaşlarımızın taleyinə biganə münasibətinə kəskin etiraz etdiyi üçün əri ilə birlikdə KQB-nin zindanına atılması da müstəqillik uğrunda mübarizə əzmini qıra bilməmişdi. Söhbətlərinin birində deyirdi ki, o dövrdə mən də Şuşanın axırıncı müdafiəçilərindən olan qardaşım, şəhid Tofiq Oğuz kimi heç düşünmədən həyatımı Vətənimin müstəqilliyi, xalqımın azadlığı yolunda qurban verməyə hazır idim.

 2004-cü ildən Almaniyada yaşayır. Söhbət Nigar və Həcər qeyrətli Azərbaycan xanımlarının birindən - Əntiqə Rzayevadan gedir. 

 

Ona zəng vurdum, “salam, nə var, nə yox”dan sonra, mənə öz fəaliyyətindən, orda gördüyü işlərdən xeyli danışdı. Haqqında yazı hazırlamaq istədiyimi söylədim. Bir anlıq fikrə gedib, “Əşi, mən nə etmişəm ki?” dedi. Həm də bu sözləri pafossuz-filansız, havadan-sudan danışırmış kimi dedi. Yadıma müdriklərdən birinin söylədikləri düşdü: “İçtimai həyatda hər kəsin gördüyü və göründüyü, mərtəbə adlanan bir pəncərə var. Boyu qısa olanlar o pəncərədən görünə bilmək üçün təkəbbürlə yuxarı can atdıqları halda, böyüklər təvazökarlıqla aşağı əyilirlər”. O da belə “təvazökarlıqla əyilənlər”dəndir.

Eyni məktəbdə və eyni sinifdə oxuduğumuza, ümumiyyətlə, onu yaxşı tanıdığıma, məmləkətimiz üçün vacib və əhəmiyyətli işlə məşğul olduğuna görə Yaradandan zehin açıqlığı diləyərək yazını hazırlamaq qərarına gəldim. 

Əntiqə 1958-ci ildə düz 106 il bundan öncə Qərbi Azərbaycandan deportasiya olunmuş və Oğuz rayonunun Yaqublu kəndində məskunlaşmış Qafar kişi ilə Əsmayə xanımın ailəsində dünyaya göz açmışdır. 1975-ci ildə həmin kənddəki orta məktəbi bitirmiş, bir neçə il kolxoz təsərrüfatında çalışmışdır. 1978-ci ildə keçmiş AzərbaycanDövlət İncəsənət İnstitutunun xalq teatrı rejissorluğu fakültəsinə qəbul olmuşdur. 1982-ci ildə ali məktəbi fərqlənmə diplomu ilə bitirmiş, qısa bir müddət öz kəndindəki mədəniyyət evində işləmişdir.

1984-cü ildə İncəsənət İnstitutunda müəllim işləyən İsak Dəvəli Ozanoğlu ilə ailə qurmuş və Bakı şəhərinə köçmüşdür. Biləcəri Xalq Teatrında rejissor, Muğam teatrında rejissor köməkçisi işləmişdir. Son iş yeri Mərkəzi Zabitlər Evi olmuşdur. Mübarizə əzmini qırmaq üçün edilən təzyiqlərə cavab olaraq 1990-cı illərin sonlarında həmin vəzifədən istefa etmişdir.

Artqıq 20 ildən çoxdur ki, Almaniyanın Nürnberq şəhərində yaşayır. Lakin Vətəninə və xalqına qırılmaz tellərlə bağlı olan Əntiqə xanımın ürəyi daim Azərbaycanla döyünür. O, bir Vətən sevdalısıdır. Özünü Vətəni ilə yaşadığı ölkə arasında körpü rolu oynayanlardan hesab edir. Ölkəmizin siyasi, iqtisadi və mədəni uğurlarının, Azərbaycan həqiqətlərinin alman içtimaiyyətinə çatdırılmasında, erməni yalanlarının ifşa edilməsində gərgin fəaliyyət göstərir. İkinci Qarabağ müharibəsi və antiterror əməliyyatı aparılan dövrlərdə onun və ailə üzvlərinin də təşkilatçılığı və fəal iştirakı ilə Nürnberq, Berlin və digər şəhərlərdə “Ordumuza dəstək”, “Qarabağ Azərbaycandır”, “Xocalı harayı” və “Erməni terroruna son” adı ilə keçirilən yürüş, mitinq və aksiyalar nəinki Almaniyada, bütün Avropada geniş əks-səda doğurmuşdu. Bu tədbirlərdə minlərlə insan iştirak etmişdi. Onların arasında almanlarla yanaşı, digər xalqların (türk, italyan, yunan, polyak, çex, isveç, ingilis, ispan və s.)nümayəndələri də vardı. Əntiqə söyləyir ki, tədbirlərdə xarici ölkə vətəndaşlarının ölkəmizə dəstək nümayiş etdirmələri ürəyimizi qürü hissi ilə doldururdu. Qərbi Azərbaycan İçtimai Birliyinin ideologiya şöbəsinin rəhbəri də olan Əntiqə xanım belə tədbirlərin təşkilində və keçirilməsində fəal iştirak etməyi bir azərbaycanlı kimi özünün borcu hesab edir.

Ə.Rzayevanın fəaliyyətinin əsasını əcnəbi ölkədəAzərbaycan mədəniyyətinin təbliği təşkil edir.   O, Almaniyada mədəniyyətimizin yorulmaz təbliğatçılarından biridir. Oradamədəniyyət vasitəsi ilə mənsub olduğu xalqı ləyaqətlə təmsil edir. Onun fikrincə, mədəniyyət milləti, dövləti hər şeydən daha yaxşı təbliğ edir.

Həyat yoldaşı Qərbi Azərbaycan İçtimai Birliyinin Mədəniyyət məsələləri üzrə sədr müavini İ.Dəvəlinin qurduğu “Buta” mədəniyyət cəmiyyətinin həyata keçirdiyi tədbirlərin əsas təşkilatçılarından biridir. (Onu da qeyd edək ki, bu cəmiyyət uzun illərdir fəaliyyət göstərir. Onun fəaliyyət coğrafiyası təkcə Nurnberq şəhərini yox, Berlin başda olmaqla Almaniyanın bütün iri şəhərlərini əhatə edir.)

Əntiqə xanımın fəaliyyətində ana dilinin təbliği vəqorunması xüsusi yer tutur. O bu işə azərbaycançılığın təbliği kimi yanaşır. Orada yaşayan soydaşlarımızın övladlarının öz fikilərini ana dilində tam ifadə edə bilməmələri, evdə olduqları vaxtda da bir-birləri ilə ancaq alman dilində danışmaları, bu uşaqların bir müddətdən sonra Azərbaycan dilindən malik olduqları ibtidai bilikləri də unudacaqları onu bərk narahat edir. Ona görə də soydaşlarımızla keçirilən bütün görüşlərdəonlara doğma dilimizi yaddan çıxarmamağı və onu yaxşı-yaxşı öyrənməyi, öz aralarında və ailə daxilində müntəzəm istifadə etməyi məsləhət görür. Onlara tez-tez M.Ə.Rəsulzadənin “Milliyyətin ümdə  rüxnünü (simasını) təşkil edən şey dildir. Dil hər bir heyətin hansı bəşər dəstəsinə mənsub olduğunu göstərən bir lövhədir … Çünki dil həmən millət deməkdir” və H.Əliyevin “Bütün xalqlarda olduğu kimi, Azərbaycan xalqının ana dili onun milli varlığını müəyyən edən başlıca amillərdəndir. Azərbaycan dili bizi keçmişdə də, indi də, gələcəkdə də birləşdirəcəkdir. Öz ana dilini bilməyən adamlar şikəst adamlardır.” fikirlərini xatırladır. Onun fikrincə, öz ana dilini bilməyən və sevməyən adam öz doğma Vətənini, xalqını da sevməz.

Nürnberq şəhərindəki ali məktəblərdə təhsil alanazərbaycanlı gənclərlə, məktəblilərlə keçirilən tədbirlərdə və söhbətlərdə xarici dilləri yaxşı öyrənməklə yanaşı, ana dilini də unutmamaq tövsiyə olunur. Özünün təşkilatçılığı altında soydaşlarımızla keçirilən (əcnəbilərin iştirak etmədiyi) mədəni-kütləvi tədbirlərdə yeganə tələbi hamının ana dilində danışmasıdır. “Buta” mədəniyyət cəmiyyətinin nəzdindəki rəsm, rəqs, xor, musiqi, şahmat və digər dərnək və qruplardaməktəbəqədər və məktəb yaşlı uşaqların iştirakı üçün də bircə şərt irəli sürülür: məşğələlərdə mümkün qədər ana dilində danışmaq! Bu, həmin dərnək və qruplarda iştirak edən, lakin ana dilini bilməyən uşaqların Azərbaycan dilini öyrənmələrinə dəvəsilə olur. O, azərbaycanlı uşaqlara ana dilini öyrətmək üçün onlayn məşğələlərin təşkilini, səsli Azərbaycan nağıllarının kollektiv dinlənilməsini də planlaşdırır. 

Ə.Rzayevanın fəaliyyətində adət-ənənələrimizin, zəngin tariximizin, ədəbiyyat və incəsənətimizin, milli bayramlarımızın, geyimlərimizin, mətbəximizin təbliği xüsusi yer tutur. Onun təşəbbüsü və təşkilatçılığı ilə hər il azərbaycançılıq ideyalarının söykəndiyi, yüksək mənəvi və əxlaqi dəyərlərlə zəngin olan“Novruz” bayramı şənlikləri keçirilir. Bu şənliklərdə kütləvi gəzintilər, xalq oyunları, yarışlar, rəqs və nəğmələr oxunur və məzhəkəçilərin çıxışları təşkil olunur. Novruz adətləri (çərşənbələr, səməni qoymaq, Novruz xonçası, “Kosa-kosa” oyunu, qulaq falı, papaqatma və s.) barədə məlumatlar verilir. Bu tədbirlərdə soydaşlarımızla yanaşı, xarici vətəndaşlar da həvəsləiştirak edirlər. Ənənəvi olaraq şənliklərdən sonra əcnəbi qonaqlar Novruz süfrəsinə dəvət edilir, onlara bayram sovqatları - noğul, nabat, xurma, qoz, fındıq ləpəsi, şəkərbura, paxlava və s. təklif edilir. Həmçinin Novruz bişintilərinin hazırlanması qaydaları nümayiş etdirilir. Beləliklə, əcnəbilər dünyanın ən qədim və ən zəngin mətbəxlərindən olan milli mətbəxtimizlə də tanış olurlar. 

Əntiqə xanım digər bayram və tarixi günlərlə əlaqədar keçirilən tədbirlərin də ən fəal iştirakçılarındandır. Müntəzəm olaraq Müstəqillik günü münasibəti ilə keçirilən tədbirlərdə onuntəşəbbüsü ilə almanlara və Almaniyada yaşayan digər millətlərin nümayəndələrinə bülletenlər paylanır. Bu bülletenlərdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti barədə məlumatlar təqdim olunur. Cümhuriyyətin Şərqdə ilk demokratik respublika olduğubildirilir. Onun əsas qurucularından olan M.Ə.Rəsulzadənin bir müddət Almaniyada mühacir həyatı yaşadığı göstərilir. Hazırkı müstəqil Azərbaycan Respublikasının həmin Cümhuriyyətinvarisi olduğu qeyd edilir. Məlumatlar böyük maraqla qarşılanır. Əntiqə xanımın dediyinə görə, aldıqları informasiyalarlaəcnəbilərin sifətlərində ölkəmizə diqqət, maraq və rəğbət hissinin oyandığı açıq-aydın hiss edilir. 

Və yaxud hər il onun fəal iştirakı ilə Bayraq Günü münasibəti ilə keçirilən yürüşdə əllərində üç rəngli bayrağımız olan yüzlərlə insan iştirak edir. Yaratdığı xüsusi qrupların üzvləri tərəfindən yürüşü izləyən və müxtəlif millətlərdən olan insanlara bayrağımızın tarixi, onun rəngləri və üzərindəki simvolların mənaları haqqında izahatlar verilir. Bu məlumatlar da insanlarda dövlət rəmzlərimizə xüsusi maraq oyadır.

Ə.Rzayevanın ədəbiyyatımızın, onun görkəmli nümayəndələrinin və onların əsərlərinin Almaniyada tanıdılması istiqmətində də az əməyi olmamışdır. Məhz onun təşəbbüsü ilə təşkil olunan tədbirlərdə alman içtimaiyyətinə və soydaşlarımızın məktəbli övladlarına ədəbiyyatımızın görkəmli şəxsləri haqqında müntəzəm informasiyalar təqdim olunur. Folklorumuzun möhtəşəm nümunələri barədə məlumatlar verilir. Xalqımızın “düşmən əli dəyməmiş və saxtalaşdırılmamış tarixi” olan “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanı haqqında məlumat verilərkən onun bir nüsxəsinin də Drezdendə saxlanıldığını, alman alimi, türkoloq F.Dits tərəfindən ilk dəfə alman dilinə tərcümə edilərək (“Basatın Təpəgözü öldürdüyü boy”) çap olunduğunu, beləliklə, dünya elm aləminə tanıdıldığını eşidən almanlar çox təəccüblənir, bu onlarda dastanın oxunmasına xüsusi maraq oyadır. Keçirilən tədbirlərdə, əcnəbilərlə fərdi görüş və söhbətlərində N.Gəncəvi, M.Füzuli, İ.Nəsimi, Ş.İ.Xətai, H.Cavid, C.Məmmədquluzadə, M.Ə.Sabir, S.Vurğun, X.Rza, B.Vahabzadə, M.İbrahimov, Anar, Ç.Abdullayev, Q,Səid və onun “Əli və Nino” romanı, digər folklar nümunələri haqqında verdiyi məlumatlar da böyük marağa səbəb olur. Əntiqə xanım deyir ki, təəssüf ki, almandilli məkanda ədəbiyyatımızı ancaq söz və şəkillərlə təbliğ edə bilirik. Şair və yazıcılarımızın alman dilinə tərcümə olunmuş əsərləri çox azdır. Ona görə də oxumaq üçün almanlara tərcümə olunmuş bədii ədəbiyyat nümunələrimizi təqdim etməkdə şətinlik çəkirik. Bu sözləri filmlərimizin və teatr tamaşalarının tərcüməsinə də aid edə bilərik. Bu işdə dövlətimizin və səfirliyin köməkliyinə ciddi ehtiyac var.  

Onun Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin təbliği sahəsindəki xidmətləri də diqqətəlayiqdir. Musiqi xalqlar arasında tərcüməyə ehtiyacı olmayan  bir dildir. Əntiqə xanım milli musiqimizi -muğamlarımızı, aşıq sənətini, xalq mahnı və nəğmələrini, klassik və müasir bəstəkarlarımızı, onların əsərlərini  tanıtmağa və sevdirməyə böyük əmək sərf edir. İxtisasca rejissor olan Ə.Rzayeva “Buta” cəmiyyətinin xətti ilə keçirilən konsertlərin və tamaşaların əsas təşkilatçılarındandır. Onun hazırladığı və quruluş verdiyi konsert və tamaşalar, “Birlik, bərabərlik, dostluq və dayanışma” proqramları və s. maraqla qarşılanır. Konsert və tamaşalar bütün Almaniyada əks-səda verir, bu barədə qəzetlərdə və sosial şəbəkələrdə məlumatlar yayılır. 

O, müxtəlif tədbirlərin bədii hissəsində milli musiqimizin, musiqi alətlərimizin və rəqslərimizin nümayiş etdirilməsinə xüsusi önəm verir. Həmin tədbirləri müxtəlif müllətlərdən olan tamaşaçılarla yanaşı, vaxtaşırı olaraq Nurnberq şəhərinin meri və digər rəsmi şəxsləri də izləyirlər. Protokola görə, mer adətən tədbirlərin sonunda çıxış edib, təəssüratlarını söyləyir, təşkilatçılara öz minnətdarlığını bildirir. Əntiqə xanım söyləyir ki, merin də iştirak etdiyi tədbirlərin birində bir qızımızın çıxışına vaxt qalmırdı. Protokola görə, merin çıxışının vaxtı çatmışdı. Mer hadisədən xəbər tutan kimi, qızımızın çıxış etməsini israr etdi. Milli geyimdə olan qızımız kamanca alətində çox gözəl ifa etdi. İfadan təsirlənən  mer öz çıxışında ona xüsusi təşəkkür edib, qızımızla xatirə şəkli də çəkdirdi. 

O, Azərbaycanın tanınmış sənətçilərinin fərdi görüşlərinin dəəsas təşkilatçılarındandır. Azərbaycanın xalq rəssamı, RDA beynəlxalq təşkilatının, YUNESKO-nun Beynəlxalq RəssamlarFederasiyasının üzvü, Rusiya Federasiyası Rəssamlıq Akademiyasının həqiqi üzvü, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar rəssamı, əsərlərinin əsas mövzusu doğma Azərbaycanla bağlı olan Ə.Heybətovla keçirilmiş görüş və onun əsərlərinin satış sərgisi də belə tədbirlərdən sayıla bilər. Tədbirdə məhşur rəssamın həyat və yaradıcılığı barədə geniş məlumat verilmişdir. Rəssamın özünün çıxışı isə coşqu ilə qarşılanmışdı. Təşkil olunmuş sərgiyə yüzlərlə əcnəbi vətəndaş tamaşa etmişdi.

Əntiqə xanım şanlı tariximizin, tarixi şəxsiyyətlərimizin, qədim tarixi abidələrimizin tanıdılması istiqamətində də bir sıra işlər görə bilmişdir. O, soydaşlarımızla birlikdə ölkəmizdəki tarixi abidələrlə bağlı ardıcıl təbliğat və təşviqat işləri aparır. Əcnəbilərə UNESCO-nun siyahısına salınmış tarixi abidələr, o cümlədən Azıx mağarası, Qobustan, İçəri şəhər, Qız Qalası, Möminə Xatun, Qarabağlar, Gülüstan türbələri, Şirvanşahlar sarayı, Şəki xan sarayı, Qəbələ və Şuşa şəhərinin abidələri və s. barədə informasiyalar verir. Həmçinin ölkəmizin turizm məhsulları, sağlamlıq turizmi, qış turizmi və dağ-xizək mərkəzləri, ekoturizm imkanları haqqında ətraflı məlumatlar da təqdim edir. Bu məlumatlar isə xarici vətəndaşları ölkəmizə turist səfərlərinə təşviq etmək baxımından çox faydalıdır.

Ə.Rzayeva hazırda da öz fəaliyyətini uğurla davam etdirməkdədir. Ona Almaniyada yaşayan çoxsaylı soydaşlarımız, türk dilli xalqların nümayəndələri yaxından dəstək verir. Lakin ən böyük mənəvi dəstəyi və köməkliyi bütün işlərində onunla birlikdə olan ömür-gün yoldaşı İ.D.Ozanoğlundan, övladları Duyğu, Ozan və Qorquddan alır.

Biz də Əntiqə xanıma səmərəli fəaliyyətində uğurlar arzulayır və Vətəndə görüşmək ümidi ilə yazımıza nöqtə qoyuruq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.09.2024)

 

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Ötən günlərdə ermənilərin tayqulaq milli qəhrəmanı, general Andranikin cəhənnəmə vasil olduğu günün növbəti ildönümüydü (Andranik Ozanyan; Անդրանիկ Թորոսի Օզանյան; 25.02.1865, Şebinkarahisar, Osmanlı – 31.08.1927, Fresno, Kaliforniya, ABŞ). 

 

1918-ci ildə əsasən Qarabağ və Zəngəzurda azərbaycanlıların yaşadığı kəndlərin dağıdılmasında, əhalinin qırğınında onun başçılıq etdiyi silahlı dəstə özəl qəddarlığı, adıyaman rolu ilə seçilib.

Andranik cəhənnəmlik olandan düz 27 il sonra, gələcəyin başqa bir cəhənnəmliyi - Robert Köçəryan doğulub (Ռոբերտ Սեդրակի Քոչարյան; 31.08.1954, Xankəndi). Xocalı Soyqırımının suçlusu, əli günahsız insanların qanına batmış, özü Ermənistan Respublikasının 2-ci Prezidenti (09.04.1998–09.04.2008) olmuş Köçəryan Andranikin tam mənəvi varisi sayıla bilər. 

Nə qəribədir, tam qondarma və artıq tam gorbagor “DQR”in “ilk prezidenti” Köçəryan Androniklə eyni gündə doğulubsa, qondarma və gorbagor “DQR”in “üçüncü prezidenti”, Xocalı Soyqırımının suçlusu Bako Sahakyanın doğum günü onlarınkından bir gün qabaq idi (Բակո Սահակյան, 30.08.1960, Xankəndi). Bako doğum gününü Bakıda, layiq olduğu statusda və yerdə qarşıladı, Köçəryan 70 yaşını harda keçirdi, bilmirəm, amma növbəti doğum günlərindən hansınısa Bakonun yanıbaşında keçirər (ƏvəlAllah). 

30 sentyabrda daha iki gorbagorun da ölüm günüydü. - Həm ll Dünya müharibəsində, həm l Qarabağ müharibəsində iştirak etmiş, qondarma və gorbagor “Dağlıq Qarabağ Müdafiə Ordusu”nun yaradıcılarından olan general Kristapor İvanyan (Քրիստափոր Իվանյանի, 20.12.1920, Tiflis – 30.08.1999, Sankt-Peterburq) da, Sov.İKP MK-nın sonuncu Baş katibi (1985–1991), keçmiş SSRİ-nin ilk və son Prezidenti (1991), Nobel sülh mükafatlı (1990) sülh düşməni, erməni dostu Mixail Qorbaçov (Михаил Сергеевич Горбачёв, 02.03.1931, Privolnoye, Quzey Qafqaz – 30.08.2022) da 23 illik aralıqla 30 avqustda cəhənnəmlik olublar. 

Azərbaycanda 1990-cı il 20 Yanvar qırğınının əsas təşkilatçısı, Qarabağda yaşanan uzunmüddətli faciələrin suçlulularından biridir Qorbaçov. Deyirlər, onun adı “tarixdə 100 ən çox öyrənilmiş şəxsiyyətlər siyahısı”na 89-cu şəxs olaraq düşüb - əslində, onun adı “tarixdə ən çox lənətlənmiş şəxslər siyahısı”nda, ən azı 8-9-cu yerdə olmalıdır.

 

Bu yaramazları - gorbagorları və gorbagor olacaqları nə üçün xatırladım? - 30 avqust  həm də Beynəlxalq İtkinlər Günüydü. Bizim 4 minə yaxın itkinimiz var və onların haqqında bizə hələ də sağ-əməlli bilgi verməyən Ermənistanın keçmişi, bu günü və (bilgi verməsələr) gələcəyi (əgər o gələcək olacaqsa, təbii) suçludur. Bütün erməni havadarları suçludur. Və mən yalnız 30 avqustu yazmıram - 31 avqust təqvimin 8-ci ayının son günüdür; 4 il öncəyədək bu günü Qubadlının işğal günü olaraq hüznlə qeyd edirdik. - Düz 27 il 31 avqust hüznlü gün oldu bizimçün - getdi o qaramat gün və bir daha heç vaxt gəlməyəcək! Necəki Qubadlıdan 2 gün öncə işğal görmüş Zəngilanın qaramat günləri bir daha gəlməyəcəkdir! 

Zəngilan işğal olunan gün Bakoya, Qubadlı işğal olunan gün Köçəryana özəl “adgünü hədiyyəsi” deyə qəhqəhə çəkənlər artıq əbədi kədər içindədirlər! Haqq incələr, ancaq üzülməz axı!

Bu gün isə qondarma və gorbagor “DQR”in sözdə elanının olmayan “ildönümü” olacaq - yəni OLMAYACAQ! Doğum və ölüm günü “parad”ı avqustun sonlarına düşən gorbagor və perspektiv gorbagorların bütün cinayətləri, çalışmaları, “dövlət” elanları nə nəticə verdi? Erməni xalqı nə qazandı? Sual budur. 

Bəli, bizə çox ağır zərbələr vurdular, ən azı 9 şəhər, 300 kəndimiz viran qaldı, Vətənimiz minlərlə oğul-qızını itirdi; lakin biz sınmadıq, əyilmədik və toparlanıb öz sözümüzü dedik! Dəmir Yumruq əfsanəsi yaşandı, keçilməz deyə tərif edilən “Ohanyan xətti” keçildi, alınmaz deyilən mövqelər alındı; 

girilməz sanılan bunkerlərə, qalalara girdik, yarılmaz deyilən cəbhələri yardıq və işğalçıların neçə hərbi hissəsinin döyüş bayraqları bizə təslim edildi! Biz isə bütün zorluqlara, işğallara baxmayaraq, heç vaxt heç bir hərbi hissəmizin döyüş bayrağını təslim etmədik!

 

Çün, burada bir xarakterli Dövlət var! 

Çün, burada haqqa tapınan Xalq var!

Çün, burada Dövlət-Xalq birliyi və o birliyin memarı var!

 

Tam da bu günlərdə anti-Azərbaycan qüvvələri (qüvvəsizləri) yenidən fəallaşıb; ölkəmizə qarşı olar-olmaz “ittiham”, iddialar yağdırırlar. Sözüm ona ki, doğum və ölüm günlərinin “parad”ı avqustun sonuna düşənlərin həyat və mübarizələrinin nə qədər məzmunsuz, necə də mənfur olduğunu görən, oxuyan, bilən dairələr nə üçün eyni məzmunsuzluqda, mənasızlıqda israr edirlər?!.

Örnəyi,

Zəngəzur açılmalıdımı? - Açılmalıdır! Əgər hazırda ora hakimlik edən rəsmi İrəvan dəhlizi açmırsa, aça bilmirsə, bax, bu, o torpaqların əsl yiyələrini görəvə çağırmaq deyilmi? Sanki, Yolaçan olduğunuzu, körpütikənliyinizi gəlin bir daha, bir daha nümayiş etdirin, deyirlər…

Qarabağdan, Gündoğar Zəngəzurdan çəkib gedən işğalçıların Günbatar Zəngəzurdakı statusları nədir ki guya? Elə oralar da, bütün Batı Azərbaycan da işğal altında deyilmi? Hansı tarixçi bizim xalqın səsverməsinin, referendiumunun nəticələrini göstərə bilər ki, bəs, biz səs verib, o torpaqları ədili-düdülü şəkildə başqasına peşkəş etmişik? Varmı belə sənəd? Otlaq, yaylaq, qışlaq icarəsi-filan, partiya qərarı-zad referendium demək deyil! Elə deyilmi?

Bunu bilə-bilə bizə qarşı nə diplomatik dirəniş, nə hərbi sərsəniş göstərirlər?.. 

 

Biz müharibə istəmirik, Ermənistansa dəhlizi açmır; 

biz müharibə istəmirik, Ermənistansa silahlanır; 

biz müharibə istəmirik, Ermənistansa, qucaq dəyişdirərək, bizə qarşı planlar qurur…

 

Düz üç dəfədir, “biz müharibə istəmirik” yazıram - biz düz üçonillik boyu da müharibə istəmədik, sonunda 27 sentyabra vadar olduq!..

 

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.09.2024)