Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Yaqub Dəliöməroğlu!..

Yaqub – bir ad olaraq, “İzi ilə gedən”, “Vəfalı ata” anlamlarını daşıyır.

Dəliömərin də bir ad olaraq anlamı aydındır. Mən Yaqub Dəliöməroğlunu həmişə adı, imzası kimi gördüm, elə bildim. O, dədələrimizin izi ilə gedirdi; 

o, ata yoluna vəfalıydı. O, Türk dünyasına kəc baxanlarla, türkü xor görənlərlə Dəliömər kimi davranırdı. – Əlbəttə, Yaqub bəy tatamı üzərində əlbəyaxa döyüşə çıxmırdı yaxud əlinə silah alıb, qursun atmırdı; o, belə demək mümkünsə, uhulət-suhulətli ədəbiyyat, mədəniyyət savaşı aparırdı, sözü, qələmi, kitabı-dəftəri ilə vuruşurdu...

Yaqub Dəliöməroğlu son illər Öməroğlu imzası ilə yazıb-yaratsa da, mən 90-cı illərdən tanıdığım Yaqub bəyi elə o illərdəki imzası ilə bilir, ilk görüşlərimizdəki qardaş məhəbbəti ilə anıram…

Biz Yaqub Dəliöməroğlu ilə Türküstanda tanış olmuşuq – Xoca Əhməd Yesevi adına Qazax-Türk Universitetində. – 1998-ci ilin 9-cu ayında orada VIII Türk dünyası Gənclik Günləri və Qurultayı keçirilirdi. Bizim Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi də orada quruldu. Sonra Türk dünyası Gənclik Günləri və Qurultaylarında, Türk dünyası Gənc Başqanlar Toplantılarında  yenə görüşdük. Yadımdadır, Rumıniyada – Köstəncədə, Məcidiyyədə Türk dünyası gənclərinin yeni toplantısında təsirli çıxışlar etmiş, o cümlədən mənim və Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin haqqında yüksək sözlər demişdi. “Lütfü Şahsuvaroğlu ağabəyə...” cümləsi ilə başlayan “TÜRKİSTAN. Yesevinin şəhri Yesiyə dair” kitabını da mənə Rumıniyada imzalamışdı. Bir neçə il keçəndən sonra biz o kitabı Rəsmiyyə xanım Sabirin uyğunlaşdırmasında Bakıda yayınladıq (https://kitabxana.net/files/books/file/1323074118.pdf).

Rumıniyada gənclərin bir bölümü xeyli sərbəst davranırdı – deyə bilərəm, hətta proqram dışına çıxırdı. İş beləykən, Sarı Saltuk Babanın qəbrinin ziyarəti ertələnə, hətta təxirə salına bilərdi; Yaqub Dəliöməroğlu bu durumdan çox haytalandı, yığcam, kəskin sözlərlə Sarı Saltuk Babanın kimliyini anladaraq, Türk ölkə və topluluqlarından gəlmiş gənc başqanların onu ziyarət etməməyinin necə bir yaramazlıq ola biləcəyini söyləmiş oldu. Uzun sözün qısası, ziyarət baş tutdu, o, alpərənlərdən, alpərənlikdən, Əhməd Yesevi ocağından, Türkistandan Anadoluya, Balkanlara yayılan alpərənlik yolundan söz açdı, sonda da, günümzə keçid elədi, lütf edib, bizlərin, Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi haqqında danışdı.

Sonra Yaqub bəy Türkiyə Yazarlar Birliyi başqanı seçildi, bizləri Kırıma – Türkcənin Şeir Şöləninə çağırdı.

Daha sonra Yaqub bəy Avrasiya Yazarlar Birliyini qurdu, “Qardaş qələmlər”i, “Bengü”nü yaratdı, yeni layihələrlə çıxış etdi. Bəzən yaxın, bəzən aralı olsaq da, ancaq qardaş birliklərimizin və şəxsən özümüzün könüldəki yerimiz pozulmadı. Çün, böyük düşünmək kimi bir xoşməramlı zorunluluğumuz vardı, dədələrin izindəydik çün, çün, vəfalı ata yolçuluğundaydıq, “uzun, incə bir yoldaydıq” çünki... Və bilirdik,

“Orda bir köy var – uzaqda,

Getməsək də, varmasaq da,

o köy bizim köyümüzdür”...  

Bir də, “Qızıl Alma” ülküsünü bilirdik özümüzə görə...

Biz gah birgə, gah ayrı olsaq da, eyni ünvana qoşur, eyni ülküyə xidmətin həzzini yaşayırdıq... Onun Azərbaycanda ilk yazar dostları biziydik, işbirliyi içində olduğu ilk birlik də Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyiydi; sonralar, dostlar da çoxaldı, işbirliyi edənlər də - hamısı sağ olsun, zərəri yoxdur; ancaq elə bilirəm, çıxdığımız yolun məna-məzmununu, mahiyyətini kimlərin bilib-bilmədiyini ikimiz də çox yaxşı bilirdik... Bizlər nəyi fərq edə bilməsək də, Turan sevdasını, türklük ruhunu fərq etməzmiyik... Yəni qucaqlayıcı olmalıydıq – olduq da, bayraqdar olmalıydıq – olduq da, üfüqötəsinə can atmalıydıq – atdıq da...

Onunla uzaq keçmişdəki ilk görüşümüz haqqında danışmaq xoşdur, ancaq onun haqqında keçmişdə - gedər-gəlməzdə danışmaq çətindir...

Azərbaycan ilk və ən ünlü Xalq şairi Səməd Vurğunun dahi sənətkar Üzeyir bəy Hacıbəliyinin vəfatına yazdığı şeirin ünlü misraları yadıma düşür:

Ölüm sevinməsin qoy! Ömrünü vermir bada

El qədrini canından daha əziz bilənlər.

Şirin bir xatirətək qalacaqdır dünyada

Sevərək yaşayanlar, sevilərək ölənlər...

Bəli, o, bir daha qıy vurub, nə Türküstandan – Tanrı dağlarından, nə Anadoludan – Allahu Əkbər dağlarından keçməyəcək...

Ancaq bilirik, görürük, o qocaman qartalın qanadları dayanmadan öncə, öz yaşına sığmayan işlər görməyi bacarmışdı...

Elə inanıram – Türk dünyası deyən, Turan çağıran hər körpənin, gəncin timsalında o, bir də göz açacaq, Türk dünyası ünvanlı hər yeni kitabda dostlar ilə bir daha üz-üzə görüşmüş kimi olacaq...

Təsəlli arayırıq, təsəlli bülluruq. Şair QABİL demiş, “Alqış təsəlliyə”!

Ölüm sevinməsin qoy!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.08.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Təbii ki, kinosevərlərin əsas diqqəti indi İtaliyaya yönəlib. Orada dünya kinosunjn ən nüfuzlu 5 kinofestivalından biri olan Venesiya Film Festivalı keçirilir. 

Avqustun 28-də başlayan, sentyabrın 7-dək davam edəcək festivalın açılışı Lido adasında oldu. 

Bu adda Bakıda məşhur restoran var, adının mənasını heç əməkdaçları da bilmirdi,  demək, restoran adını bu adadan götürübmüş, 

Film Festivalının sədri aktrisa İzabell Yupperdir, o İzabella ki, fransızdır, sədr seçilərkən belə deyib: “Mənim festivalla uzun sürən və çox gözəl münasibətim var. Onun adi yox, təmtəraqlı üzvü olmaq çox xoşdur”.

Bu il qocaman beynəlxalq film festivalı 81-ci dəfə təşkil olunub.

Açılış günü amerikalı rejissor Tim Burtonun fentezi janrında çəkdiyi “Beetlejuice 2” filmi nümayiş edilib. Bu, rejissorun 1988-ci ildə, 30 yaşında olarkən çəkdiyi eyniadlı fantastik komediya filminin davamıdır. Rejissor deyir, o vaxt təcrübəsiz və maliyyəsiz idim, istədiyim alınmadı, indisə tam alınıb! 

Açılış mərasiminin daha bir özəlliyi o oldu ki,  amerikalı aktrisa və prodüser, “Alien” və “Avatar” filmlərinin ulduzu Siqurni Uiver dünya kinosuna verdiyi töhfəyə görə fəxri “Qızıl şir” mükafatı ilə təltif olundu.

Şənbə və bazar günlərində isə tamaşaçıları çox möhtəşəm filmlər gözləyir, Lido adasında Adriatik dənizinin sərin mehində əsl kino zövqü yaşamaq əlbəttə ki gözəldir. 

Festivalın əsas mükafatı – “Qızıl şir” uğrunda yarışmanın favoritləri arasında Todd Fillipsin musiqili-psixoloji trilleri olan “Joker 2: İki nəfər üçün dəlilik” də var. Bu da amerikalı rejissorun 2019-cu ildə ekranlara çıxan “Joker” filminin davamı sayılır. 

Qeyd edək ki, “Joker”in premyerası 76-cı Venesiya Film Festivalında olmuş və o, baş mükafatı qazanmışdı. Budəfəki filmdə baş qəhrəmanı oynayan Joaquin Phoenixin tərəf-müqabili Ledi Qaqadır.

Festivalın əsas müsabiqə proqramında ispan rejissoru Pedro Almodovarın ilk ingilisdilli filmi, Tilda Svinton və Culian Murun çəkildiyi “Qonşu otaq” filmi də var.

Yaxın günlərin film izləmə ardıcıllığı belədir.

“Brutalist”, Bredi Korbet.

“Qonşukuqdakı otaq”, PedroAlmodovar.

“Dağ gəlini”, Maura Delpyero.

“Siciliya məktubu”, Antonio Pyatsa.

“Kvir”, Luka Quadanyino.

“Aprel”, Dea Kulumberaşvili. 

“Sevgi”, Daq Yoxan Xeyqerud.

“Orden”, Castin Kurzel.

“Mariya”, Pablo Lorrain.

“Üç rəfiqə”, Emmanuel Mure.

“Jokeyi öldürün”, Luis Orteqa.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.08.2024)

26 saylı Sabunçu Seçki Dairəsindən Vll çağırış Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi üzvlüyünə namizəd, 

Vl çağırış Milli Məclisin Mədəniyyət Komitəsinin sədri, Böyük Quruluş Partiyasının başqanı Dr. Fazil Mustafa növbədənkənar parlament seçkilərini izləmək üçün respublikamızda səfərdə olan Müstəqil Dövlətlər Birliyi Parlament Assambleyası Müşahidə missiyasının rəhbəri, MDB Baş katibinin l müavini Leonid Anfimovun başçılıq etdiyi nümayəndə heyəti ilə görüşüb. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, görüş  avqustun 30-da, “Hyatt Regency Baku” hotelinin “NİZAMİ” zalında keçirilib.

Leonid Anfimov Fazil Mustafanı təmsil etdiyi missiyanın fəaliyyəti, təbliğat-təşviqat mərhələsindəki müşahidələri barədə bilgiləndirib.

Fazil Mustafa Müşahidə missiyasını maraqlandıran sualları cavablandırıb.

O, növbədənkənar parlament seçkilərinin təbliğat-təşviqat mərhələsinin uğurla keçdiyini, özünün, seçki qərargahının və başqanı olduğu partiyanın hər hansı bir problemlə qarşılaşmadığını bildirib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.08.2024)

Türkiyədəki Azərbaycan Səfirliyinin nəzdindəki Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin layihəsi ilə cari ilin 29 avqust tarixində “Azərbaycan mədəniyyəti və sənəti günü” tədbirlərinə Marmaris şəhərində başlanılıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzindən verilən məlumata görə, tarixi turizm şəhəri olan Marmarisdə açıq havada qədim amfiteatr səhnəsində keçirilən “Elvedasız şarkılar” adlı möhtəşəm konsert proqramı təqdim olunub. 

Çoxsaylı marmarislərin və şəhərin turistlərinin də iştirak etdiyi konsert proqramında Azərbaycan mədəniyyəti, tarixi, sənəti, turizminə dair videomaterial nümayiş etdirilib. 

Tədbirdə təbrik çıxışı ilə Marmaris şəhər valisi 

Nurullah KAYA, Azərbaycanın Türkiyədəki Səfirliyinin nəzdindəki Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin direktoru Samir Abbasov çıxış edərək, mədəniyyət və sənətin bayramına çevrilmiş məşhur musiqi layihəsi “Elvedasız şarkılar” proqramı haqqında danışaraq,  bu layihə çərçivəsində Azərbaycan musiqi sənəti ilə tanış olmaq fürsətinin əhəmiyyətini qeyd ediblər. 

Çıxışlarda Azərbaycan-Türkiyə qardaşlığı, mədəni əlaqələrimiz, mədəniyyətimiz, zəngin musiqi  sənətimiz, keçirilən “Azərbaycan mədənuyyəti və sənəti günü” haqqında məlumat verilib. 

Daha sonra məşhur sənətçi Bora Gencerin layihəsi ilə keçirilən “Elvedasız şarkılar” adlı möhtəşəm konsert proqramı təqdim olunub. 

İlk öncə Türkiyənin məşhur müğənniləri ilə Azərbaycan və Özbəkistanın xalq artisti Gülyanaq Məmmədova  milli musiqilərimizi ifa etmişlər. 

Azərbaycan musiqiləri  ifa edildikcə Azərbaycanın zəngin mədəniyyəti, tarixi və turizm gözəlliklərinə dair video materiallar nümayiş olunub.

Gənc azərbaycanlı müğənni Aynur İsgəndərlinin “Çırpınırdı Qara dəniz” adlı əsərin ifası tamaşaçıların alqışları ilə qarşılanıb. Türk dünyası arasında həmrəylik, Vətən, Azərbaycan-Türkiyə qardaşlığına həsr olunmuş musiqilər maraqla qarşılanıb. 

Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin Azərbaycan Xalq Rəqsləri Ansamblı milli rəqslərimiz – “Azərbaycan suitası”, “Cəngi”  və s. Send a text rəqslərimiz təqdim olunub. 

Tədbirdə “Elvedasız şarkılar” musiqi layihəsinin müəllifi, müğənni Bora Gencer musiqilər ifa edib. Tədbirin qonaqları olaraq konsert proqramında Türkiyə tərəfindən məşhur müğənnilər Murat Kekilli, Fatih Erkoç, Yeşim Salkım, Nühket Duru, Ozan Orhon və b. müğənnilər  çıxış edərək gözəl musiqilər səsləndiriblər. 

Tədbir çoxsaylı iştirakçılar tərəfindən maraqla qarşılanıb, tamaşaçıların alqışları ilə müşaiyət olunub. 

Qeyd edək ki, “Azərbaycan mədəniyyəti və sənəti günü” tədbirləri cari ilin 31 avqust tarixində Antalya şəhərində davam edəcək. Antalyada Nazim Hikmət Konqre Mərkəzində “Azərbaycan gözəl sənətləri” adlı sərgi təqdim olunacaqdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.08.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu dəfə " Cümə günü Əbülfəzqızının 10 sualı ilə" rubrikasının qonağı şair, tərcüməçi, esseist Rəbiqə Nazimqızıdır. 

-Xoş gördük, əziz Rəbiqə xanım, yazılarınızdakı fərqli üslub oxucularınız tərəfindən çox sevilir. "10 sualımız" da cavablarını almaq üçün çox tələsir. Elə isə birinci sualımızı görüşünüzə səsləyirəm.

1) Nə gəlirsə, əlimdən qapıb alır misralar,

Nə deyirəm qurtarmır, sözlərim yenə qalır.

Mənə qalır ağrını çəkib üstümə salmaq,

Məni qəmdən qurtarmaq yenə də sənə qalır. (Rəbiqə Nazimqızı)

Rəbiqə xanım, dərdləri misralarla bölmək qəlb ağrılarını ovudurmu?

- Əlbəttə. Yaradıcılıq istedad, intellekt, ruh hadisəsi olmaqla yanaşı həm də sublimasiya hadisəsidir. Sənətkar çox zaman neqativ hadisə və ya hisslərdən doğan mətni gözəlliyə çevirir. Ağrı sözə çevrilir və maddiləşərək içindən kənara yol tapır. Oxucu o ağrını duyur, anlayır, amma iliklərində hiss eləmir. Çünki sözə bürünüb, çılpaq deyil, həm də gözəl, mütənasib biçim alır. Bəzi mətnlər var ki, ən ağır anlarda yazılıb, bəlkə, onlar mətnə çevrilməsəydi, adamın ürəyi partlaya bilərdi. Bütün insanlarda belədi, məsələn, ağrıyanda qışqırırsan, ağlayırsansa, prosesi daha rahat keçirirsən, nəinki susanda. Ümumiyyətlə, mən sükutu sevmirəm. Təbii, əgər o sükut rahatlıqdan xəbər vermirsə...

2)Qollarımı açıb skamyaya sərmişdim. İri, mavi damarları sayırdım. Dodaqlarım açılıb-yumulurdu: "Bu gün, məhz bu gün, sabah olmaz”. Heç nə fikirləşmirdim. Heç nə fikirləşmək istəmirdim. Qorxurdum.

-Sabah olmaz.

-Nə? – qeyri-iradi sual verdim.

-Sabah gecdir. Sabaha saxlasan, eləməyəcəksən...

Dəyərli Rəbiqə xanım, bu maraqlı yazınızda həyat və mübarizə ön plana çəkilir, intihar, təbii ki, çıxış yolu deyil. Həyatın ən çıxılmaz yollarından üzüağ çıxmaq üçün nəyi bacarmaq əsas şərtdir?  

-Özünlə qürur duymağı. Özü ilə qürur duymaq hissi dünyada ən gözəl hissdir. Söhbət təkəbbürdən getmir. Söhbət ondan gedir ki, ötənlərə və eləcə də indiki vəziyyətə baxanda düşünə biləsən ki, insan kimi yaşamısan, əksər situasiyalarda məhz normal insanın davrandığı kimi davranmısan, bağışlaya bilmisən, nəyinsə üstündən keçmisən və ya əksinə, bağışlanmaz bir şeyi bağışlamamısan, söz deməli olduğun yerdə susmamısan. Və sair və ilaxır. Özünlə qürur duymaq - mən bacardım, mən bacarıram, mən bacaracağam deməkdir. Ən yaxşı stimuldur. İnsan hər situasiyada güclü ola bilmir, bəzən kontrolu itirir. Amma bu kontrol itəndə də gərək heç kəsə zərər vurmaya. Uşaqlıqdan gələn tərbiyədən asılıdı, sonra da vərdişi avtomatikləşdirirsən. İntihar etmək istəyi, yəqin, hər insanın həyatında, azı, bir dəfə olur. Heç onu həyata keçirməsə də. Özünü və başqalarını sevən, özündə başqalarını, başqalarında özünü sevən adam üçün asandı, rahatlıqla həmin çətin anı ötürmək üçün uyğun nəyisə, bəlkə, kimisə tapacaq. Pozitiv düşünən insana kainat özü kömək eləyir. Necə deyərlər, neqativdən Allah da bezardı.

3)Dünyanın ən gözəl dərdidi,

Yaddaşı itirmək сəhdidi səni sevmək…

Bir az həyəcan… bir az sakitləşmək istəyidi,

Bir də gözləməyə öyrəşməkdi səni sevmək…( Rəbiqə Nazimqızı)

Əziz Rəbiqə xanım, sevgi fədakarlıqdırmı? Sevgi zamanla dəyişirmi?

-Bəli, sevgi məhz elə fədakarlıqdı. Qarşı tərəf üçün çox şeydən keçə bilmək, özün üçün ən əziz şeyləri onun üçün də istəmək, dənizin dibindən mirvari, göydən ulduz dərmək. Və ya özünün ən ağrılı anında onu gülümsəməsi üçün bir lətifə uydurmaq. Əsas şərt qarşındakının da eyni şeyi hiss etməsi, o dəyəri anlaması və o dəyərin qarşılığını verə bilməsidir. Sevgi təmənnalı fədakarlıqdı. Elə belə, yalnız sevdiyin üçün eləmirsən axı. Sevdiyinin sevincinə sən də sevinirsən, onun sevincindən xoşbəxt olursan. Ümumiyyətlə, sevmək gözəl hissdi. "İkisindən birini seç - sevmək, ya sevilmək" desələr, düşünmədən sevməyi seçərəm. Yalnız sevdiyin adam tərəfindən sevilmək insanı xoşbəxt edə bilər. Qalanı boş şeydi, eqoya çəkilən soyuq sığal kimi...

4) Əziz Şairimiz, dardüşüncəlilər təvazökarlıqdan qaçıb təkəbbürə sarılanda onlara nə söyləmək istəyərdiniz?

-Heç nə. Dardüşüncəliyə nəsə söyləmək faydasızdı, nə desən, anlamayacaq. Bu situasiyada susmağın tərəfdarıyam. Düşünürəm, elələrinə ən böyük cəza onları diqqətsiz qoymaqdı. Çünki təkəbbürlünün ən böyük  istəyi kənardan diqqət çəkməkdi. Yoxmuş kimi davranırsan, mənən ölür.

5)Biz güclü deyilik, zəifik, zəif,

gələr üstümüzə daşla adamlar.

Baş aça bilmərik nə istəyirlər

Bu cavan adamlar, yaşlı adamlar.( Rəbiqə Nazimqızı)

Rəbiqə xanım özünün özünə verdiyi hansı suala hələ də cavab tapa bilmir?

-Adətən bu suallar ritorik olur. Mən cavab tapa bilmədiyim suallar üzərində düşünməyi sevmirəm. Tapmacalar əyləncə üçündü. Oyun elementidi. Ciddi şəkildə məni narahat edən sual yoxdu. Belə suallara vaxtım olmur, həmin vaxtı tapmaca oyunu oynayaram, nəinki ciddi-ciddi hansısa cavabsız sual üzərində düşünmək. Adətən cavabları bilirəm. Özümü kifayət qədər yaxşı tanıyıram və duyuram. Özümə suallarım yoxdu. Belə suallar yalnız darıxdığım anda ola bilər ki, onda da məzəli nəsə fikirləşirəm. Suallar Yaradana ola bilər. Ona da sual vermirəm. İnanıram ki, hamısının mütləq əsaslı bir cavabı var.

6) Unutmayasan deyə

şəklimi qoyaram cibinə.

Tezdi-gecdi bilmərəm –

gecəyarı zəng gələr evinə.

Tüpürə bilərəm hər şeyə...

Nəyə? – niyə sayım –

məni tanıyırsan.

Özün anlayırsan...

Mənə heç nə demə...

(Rəbiqə Nazimqızı)

Rəbiqə xanım, kişilər güclü sevir, yoxsa qadınlar? Və səbəbi?

-Məncə, sevginin cinsi olmur. Sevən elə güclü sevir. Kişi də, qadın da...

Amma hərdən mənə elə gəlir, kişilər daha gec unudurlar. Eqo məsələsidi, sevgiylə bağlılığı yoxdu.

7) Dəyərli Rəbiqə xanım, ömür adlı səyahətdə hansı “azuqə" ehtiyatımız da mütləq olmalıdır ki, gözümüz ac olmasın?

-Çətin sualdı. Bilmirəm. Məncə, bu, tərbiyə və əxlaq məsələsidi. Ailədən gəlir, almısansa, var, yoxdursa, heç vaxt da olmayacaq. Bu mənada minimalist adam sayıla bilərəm. Buna görə özümü xoşbəxt saya bilərəm.

8) Özünün istedadı olmadığı halda istedadlı birinə istedadsızsan- deyib ruhdan salanları gördükdə Rəbiqə xanım nə düşünür?

-Heç nə... Bu barədə düşünmürəm. Çox xırda məsələdi. İnsanın daxili barometri olmalıdı, intellekti olmalıdı ki, özünü və başqasını tanıya bilsin. Belədə başqasının tərifinə də, tənqidinə də çox ciddi əhəmiyyət vermirsən. Qulaq asırsan, amma səni tərpətmir. Xoşbəxtlikdən uçmursan, ya bədbəxtlikdən ölmürsən. Deyir, deyir də... O situasiyaya düşən dostlara dəstək olmağa çalışıram, amma istedadsıza nə deyim axı? Ona sözünü Allah deyib də...

9)Bir də görürsən ki, sevinc qalmayıb,

Bir də görürsən ki, hər yer gileydi.

Bir də görürsən ki, səni qınayıb,

Sən də qınayırsan: "kaş ki biləydi".

Bir də görürsən ki, sel içindəsən,

Saman çöplərini sanamaq olmur.

Bir də baxırsan ki, sən yenə təksən,

Taleyi, qisməti yamamaq olmur.

(Rəbiqə Nazimqızı)

Rəbiqə xanım, Qabriel Qarsia Markesin əsərində söylənilir ki: "Həyat belədir, talelər və yollar zənciri kəsişir və buna kimsə nəzarət edə bilməz." 

Bəs Sizin özünüzü qınadığınız zamanlar olurmu?

-Olub. Amma tez keçib. Təbiətcə özümü qınayan adam deyiləm. Düşünürəm, səhv etmişəmsə, dərhal üzr istəyirəm. Peşmanlığa və özümü gecə-gündüz qınamağa enerji sərf eləmirəm. Mən insanam, robot deyiləm. Çalışıram, insan olduğumu unutmayım. Hansısa anda kiməsə bir az yanlış davrananda da dərhal üzr istəyirəm, keçir. 

10) Günəş bizdən uzaq olsa da, şüası ilə, istisi ilə sığal çəkə bilir, bəs insanlar  insanlıqdan uzaq düşdükdə nələr baş verir?

-İnsanlıq ölür. Ən pisi, inamın ölməsidi. İnsana, insanlığa inamın ölməsi. İçindəki işığın sönməsi. Ona görə gərək dost seçəndə, yar seçəndə, ya kiməsə etibar eləmək istəyəndə diqqətli olasan. Bu mənada Tanrı məni həmişə qoruyub. Adamları milyon ağacdan hiss edirəm.

-Əziz Rəbiqə xanım, rubrikamıza ömrünüzdən vaxt ayırdığınız üçün Sizə minnətdarıq. Digər rubrikalarımızda görüşmək ümidilə Sizə uğurlar diləyirik.

-Buyurun.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.08.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” Güneyli soydaşımız Əmin Hacılının hekayəsini və Dr. Araz Əhmədoğlunun onun nəsri barədə qeydlərini nəzərinizə çatdırır.

Yazıları redaksiyamıza Ümid Nəccari təqdim edib. 

Keremi köynəyinin döşündəki barmaq izinə oxşar quşun ipini çəkməkdən çəkindiyi üçün bir həftə öncə divanın altına düşən çaxmağı yadına salıb, şalvarının ağı partlamasın deyə, donbalmazdan əyilib götürdü. Aynadakı ləkələrin arasından sağ qaşının tacındakı sınığın sol qaşında olmasından şübhələnən Səfər Çaqqalın yadına öz adı düşdü, sonra ardıca atasının adı, böyük atasının adı, sonra “Anam ölməzdən, ondan böyük böyükbabamın adını soruşmalıyam” fikri ağlının ucuna gəlib, yerini “Görəsən çaqqallar neçə il yaşayarlar?” fikrinə verdi.

Aynaya hoflayıb dondu. Köynəyinin iç qatı ilə ləkələri silməyə başladı. Pillələri çıxan qadın başmaqlarının səsi qapının dalında (arxasında) susduğu an, Səfər Çaqqal köynəyini tərsə geydiyini anladı.

“Zibilləri zibilqabıdan çıxardıb sizə ilin ən mundar zibil ödülünü verməliyəm!” fikri ilə qapını açıb eşiyə çıxdı. Pillə yolunda ayaqyalın oturan qadının yanında durub, zibillərdən tökülən tıncıxmış suyun ritmi ilə “Böyük babamın adı nə dir?” deyə soruşdu. 

ÇAQQALLIQ

Əmin Hacılının ilk ədəbi nəsri

Dr. Araz Əhmədoğlu

İngilis ədəbiyyatı PhD

Bu email ünvanı spambotlardan qorunur. Onu görmək üçün JavaScripti qoşmaq lazımdır.

Əmin Hacılı sanki «şairlik»dən umudunu kəsib çağdaş düşüncənin başqalarına çatdırmağın gərçək yolunu nəsr ədəbiyyatda tapıb. O bu yolu çox fərqli böyük bir addım ilə başlayıb qısa bir hikayədə özündə olan ədəbi çıxarı inanılmaz bir səliqə ilə görgüləşdirir. Bu yaradıcılığın ən gözə çarpan görsətgəsi (nişanəsi) neçə ayrı görgünü qısa bir əsərdə bir arada gətirə bilməsi dir. Birinci görgüdə Səfər Çaqqal adlı baş karakter köynəyinin üstündəki barmaq izinə bənzər quş əkizində sökülməyə başlamış əkizin çıxmış ipinə fikir verəmək ilə görgüləndirilir. Ardıcıl olaraq bir geri işıqlandırma ilə bir həftə öncəyə qayıdıb divanın altındakı çaxmağını anımsayır. Üçüncü görgüdə aynada görkəminə göz gəzdirməkdə olan baş karakter bir daha ikinci geri işıqlandırmayla qaşının tacındakı çapığa dərin daldığına görə unutmuş adını anımsayır. Adı «Səfər Çaqqal» dır. Öz adını tapmış karakter atasıyla babasının da adlarını anımsayıb anası ölməzdən öncə dədəsinin də adını ondan örgəşməyi (öyrəşməyi) düşünür. 

Hikayənin bircə arxatipi (archetype) ayna dır. İslam düşüncəsində «Hər mömin başqasının aynası» dır. Türk irfan ədəbiyyatında ayna insanı adam edib devlikdən qurtarmasının birinci aracı dır. Nizamı, Əttar, Şəbistəri, Rumi, Nəimi, Yəsəvi, Nəsimi, Aşıq Paşa, Yunus Əmrə kimi böyüklərimiz hamısı insana aynasını arındırmağı tapşırıb. 

«Musa sifət ər aşıq isən, göylüvü arıt; 

saf olmayacaq ayinə, didar ələ girməz.»

Yeddi il ardıcıl "New York Times"ın ən çox satılanlar düzməcəsində olan «O dörd anlaşma» bitiyində Don MiguelRuiz yazır: «Hər kəs bir ayna dır.» Bu baxışda insan, olan nə varsa, zərrəciklərinəcən özünün dəyil, onu, eləcə də bütün kainatı yaradan Allaha məxsus olduğuna inanır. İnsan öz aynasında bu gərçəyi görə bilməsə, iblis olar. Karl QustavYonqun başlatdığı analitik psikoloji (psixologiya) də bu aynanı «kölgə» adıyla tanıyır. Linda Qudmən kimi adlım yazarlar bu metodun şayırdları sayılır. Hikayənin baş karakteri, Səfər Çaqqal aynasına baxdıqca baxır. Ama nə yazıq kor gözlər aynada görmək istədiklərindən başqa heç nəyi görə bilməz. 

Səfər Çaqqal sərçə kimi butadan butaya atlanan birisi dir. Öz adını anımsadıqdan sonra ata-babalarının adlarını araşdıraraq öz kimliyini axtarmaq üçün aşıqlığa (quest) çıxmaq istəyir, ancaq onun sərçəlik özəlliyi onu əsil yoldan azqınlığa sürütləyir. Heç yeri olmayan bir fikir onu ardıca çəkib aparır: «Görəsən çaqqallar neçə il yaşayarlar?» Bu durumda baş karakterin adının fəlsəfəsi üzə çıxır. Səfərin çaqqallığı azqınlığının qaynağı dır. Çaqqal hara, soy-kökə, kimliyə düşünmək hara?! Bu çaqqalcasına sorqu (sual) istər-istəməz oxucunu da ardıca sürükləyərək dördüncü görgünü canlandırır, ancaq çox qarmaşıqdır.

Səfər Çaqqal aynanın qabağındaykən beşinci görgüeşikdən, qapı dalından gələn qadın başmaqları səsi ilə yaranır. Bu görgüdə Səfər əl-ayağını itirib köynəyini tərsə geyinir. Bu karakter qadına, qadınlıq görsətgələrinə qarşı enik birisi dir. Batı (Qərb) ədəbi yanaşmalarında bu duruma “Edip kompleksi” deyilir. Bu kompleks Səfər Çaqqalda gizli olaraq var. Bugörgüdən sonra o keçmişdən qayıdıb gələcəyə gedir. Bu gediş Səfər Çaqqalın karakterində heç bir dəyişiklik yaratmadığınagörə o dəyişməz/yastı bir karakter dir. O zibilləri başqalarına «ilin ən zibil ödülü» olaraq eşiyə çıxartmaq istəyir. Başqa sözlə «it itliyini tərgitsə də, sümsünməyini tərgitməz» ata sözünün düz olduğunu görsətməyə (göstərməyə) çalışır. Bu görgüdəhikayənin ikinci karakteri, Səfər Çaqqalın hələ ölməmiş anası ayaqyalın pillə yolunda oturub. Səfərin daşıdığı zibildən tıncıxmış su damır. O suyun ritmiylə Səfər istədiyi sorqunu yol üstündə ayaqyalın oturmuş anasından soruşur. O düşüncədəki insan sanılmışların yaşamının bircə törətimi zibil dir, zibillik dir. Onların keçmişi ilə gələcəyini birləşdirən də zibilin tıncıxmış suyunun ritmi dır. Bu imgələr belə bir düşüncə yaradır: Səfər Çaqqalda olan qarmaşıq zibil düşüncələr onun keçmişindən irəli gələn zibillik dir. Bu düşüncədə düzən adlı varlıqdan heç bir iz yox dır. Bu zibillikdə analar çaqqalların ayağı altında tapdalanmış əzik varlıqlar dır. Çünki bu dağınaq düşüncələrin qurduğu uyqarlıq (mədəniyyət) zibilliyin düz özü dir.

Səfər Çaqqalların düşüncəsi köynəyini sökülməkdənqorumaq, başqa sözlə, görkəmini qoruya bilmək dir, ancaq bu hikayədə o bir işi də edə bilməkləri görünmür. Bu düşüncə ondan ötəsinə çıxa bilmədiyinə görə Dədə Qorxut bitiyində, türkün ayın düşüncəsində «tanrı haqqı» olan analar ayaq altında ayaqyalın, dəyərsiz varlığa dönüşdürülür. Ən yüksək dəyərləri dəyərsizləşmiş bir kütlənin toplusu ayaq üstə yeriyən ölülər, yaşadıqları ortam isə tam bir zibillik dir.

Bəlkə də Səfər Çaqqallardan yazmağa bu ədəbiyyat gərəkli dir. Mətn bütövlükdə sözün tam anlamında ədəbi bir mətn dir. Ama mətni yaradan sözcüklərin ortamı kənd söyləmi (discourse) dir. Bu gərçək başqa bir gərçəyi alana sürür. Yazarın çıxardan, yetənəkdən öncə daha çox oxumağa ehtiyacı var. Buna baxmayaraq Əmin Hacılını təbrik etməliyik. Günümüzə gərəkli olan ədəbiyyat baxımından demək olar yeni bir yazar dünyamıza gəlməkdə dir. Gəlişi uğurlu olsun! 

20 Qorapişirən /1403 (11 İyun/2024) 

Qaynaqlar

- Nəsimi, S.Ə., Divan, Düzənləyici: Bəhram Əsədi, Urmiyə: Yaz Nəşr, 2019, 1199 s.

- Ruiz D.M., O Dörd Anlaşma, Klifornia: Eymber Əlınyayınları, 1997, 91 s.

- صحيح الجامع - رقم الحديث أو الصفحة: 6655 - أخرجه البزار (6193)، والطبراني في المعجم األوسط (2114)، وابن عدي في الكامل الضعفاء فی (230/6) 

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.08.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalın Mənsurə Qaçayqızının hekayələrinin dərcini yekunlaşdırır. Bu gün sizlərə ““Yad şəhərin yuxusu” hekayəsi təqdim ediləcək.

          Yol çantamı otaqda olan yeganə çarpayının üstünə qoyub pəncərəni açdım. Tut ağacının budaqları içəri atlandı. Bu, balaca, darısqal otağı bəzəyən yeganə gözəllik idi. Çarpayıda əyləşib otağa göz gəzdirdim. Divara vurulan mismardan asılmış ağ, ütülü kişi köynəyi diqqətimi çəkdi. Mənim köynəyə nəzər yetirməyim bayaqdan qapının ağzında dayanıb mənə baxan ev sahibəsinin gözündən qaçmadı.

         – Burda qalan oğlanındı. Zəng eləmişəm, bir-iki əşyası qalıb, gəlib aparacaq.

         – Burda yaşayan var? Mən bir həftəlik qalacam. Sizə “ev boşdursa, gəlim” demişdim.

          Qadın çox sakit halda:

         – Onsuz da gedəcəkdi. Sizin gəlməyiniz yaxşı oldu. Narahat adamdı. O gün də sahə müvəkkili onunla maraqlanırdı. Problem istəmirəm. Həm də onun hardasa qalacaq yeri var, aradabir gəlirdi bu evə.

          Düzü, düşdüyüm vəziyyət ürəyimcə olmasa da, indiki halda başqa çıxış yolu görmürdüm. Bu şəhərdə bir həftəlik işlərim vardı. Ev sahibi ilə rəfiqəmin vasitəsilə danışmışdım.

– Heç nədən narahat olmayın, otağı özüm təmizləmişəm. Ürəyiniz rahat olsun. Amma sizə tövsiyəm budur ki, qapını tanımadığınız adama açmayın. Nəsə lazım olsa, zəng edərsiniz. – Ev sahibəsi bunları deyib sağollaşaraq getdi.

          Masanın siyirməsini çəkdim. İçində bir-iki dərman şüşəsi, həb və şpris vardı. Dərmanlar barəsində doğru-dürüst məlumatım olmadığından yerinə qoyub masanın siyirməsini geri itələdim. Evdən gətirdiyim mələfəni çantamdan çıxarıb çarpayının üzərinə sərdim. Yol yorğunluğu aclığımı yadımdan çıxarmışdı. Çarpayıya uzandım…

          Qapı aramsız döyülürdü. Yuxudan oyanıb saata baxdım: üçə on beş dəqiqə işləyirdi. Gecənin bu saatında qapının döyülməsinə qorxsam da, qız səsləri gəldiyinə görə ayağa qalxmağa məcbur oldum.

         – Aç, qapını aç.

         Ev sahibəsi “qapını heç kimə açma demişdi”. Buna baxmayaraq, içimdə bir səs – “bu vaxt bu qızlar çöldə qalıb necə olacaqlar” düşüncəsi beynimə hakim kəsildi və mən özümü unudub qapıya tərəf getdim.

          Qapını açmağımla iki qızın otağa təpilməyi bir oldu. On beş-on altı yaşları ancaq olardı. Saçları oğlansayağı vurulmuş qızlar xalçanın üzərində əyləşib ciblərindən mobil telefon çıxardılar. Görünürdü ki, buraya nabələd deyillər. Çarpayıda əyləşib onların hərəkətlərinə baxırdım: gözləri telefonda, yazışırdılar. Qızlardan biri vaxt tapıb arada: – “Burda siz qalacaqsınız?” – deyə sual verdi.

         – Bəli.

         Soruşmaq istədiyim çox şey vardı. Amma nədənsə hamısı boğazımda düyünlənib qalırdı. Bu qızların taleyi, hardan gəlib, hara getdikləri və bu yaşda yaşadıqları bəlli idi… Xeyli vaxt keçdi. Qızlar hələ də telefonda yazışırdılar. Bir də baxdım ki, saat dördə işləyir və qorxu hissi mənə indi gəlir. Qəfildən qızlardan birinin telefonu əlindən düşdü – onu yuxu aparırdı. Başını xalçanın üzərinə qoyub ayaqlarını uzatdı. İlk baxışda onun bu hərəkəti bir az da vahiməli idi. O biri qız onun yuxuya getdiyini görüb telefonu söndürdü və rəfiqəsinə qısılıb yanına uzandı. Çox keçmədi ki, o da yuxuya getdi. Xəstələnməsinlər deyə, çarpayının üstündəki mələfəni götürüb qızların üstünə sərdim.

          Çarpayda əyləşib qalmışdım. Səhərə kimi yata bilmədim. Qızlara baxa-baxa onların yuxudan oyanmalarını gözlədim. Zahirən heç nəyi veclərinə almayan kimi görünsələr də, gecənin soyuqluğunu hiss edib mələfəyə bürünmüşdülər.

          İlk olaraq sarı saçlı qız oyandı. Bayırda dan yerinin işartıları görünürdü.

          Qara saçlı qız mələfəyə bürünüb bir hissəsini burnuna çəkdi.

         – Fira, yatma, oyan, tez getməliyik, ev sahibi bizi görməsin. Qalx, qalx...

          Deməli, qara saçlı qıza “Fira” deyirlər. Fira qalxmaq istəməsə də, gözlərini açıb bizə baxdı və tez ayağa qalxdı. Qara, parlaq gözləri vardı. Gözəl bir təbəssümlə gülümsündü.

Sizin adınız nədir? – deyə  sarı saçlı qızdan soruşdum.

         – Zara. Əslində Zərinədir, “Zara” deyirlər.

         – Haralısınız? – Zara məndən cəld tərpəndi.

         – Bərdədən.

         – A, mənim sevgilim... o da bərdəli idi. – Zaranın gözlərindən bir kədər boylandı. Hiss etdim ki, ruhən yanımızda deyil. Fikri, baxışları uzaqlara getmişdi.

         – Sonra nə oldu?

– Ayrıldıq... – Gözləri dolmuşdu. – Aaa, olar sizin fendən istifadə edim? – Zara çantanın açıq gözündəki fenə baxırdı. Sanki bu alət söhbətdən qurtarmaq üçün çıxış yolu kimi düşdü əlinə. Hiss olunurdu ki, sevgilisi barədə danışmaq istəmir.

         – Buyur.

          Ayağa durub tez feni götürdü və güzgünün qarşısına keçib qısa saçlarına sığal çəkdi. Fira da qalxıb Zaraya yaxınlaşdı.

Güzgünün qarşısında saçlarını düzəltməyə, bəzənməyə başladılar. Qızlar bəzəndikcə hərəkətləri, danışıqları da dəyişirdi. Elə bil bayaqkı oğlan hərəkətli qızlar deyildilər. Mən isə hələ də çarpayıda əyləşib onlara baxırdım.

          Bu vaxt qonşuluqda yaşayan ev sahibinin qapısı açılıb örtüldü. Qızlar narahat halda tez-tələsik özlərini qaydaya saldılar və getmək üçün qapının arxasına keçdilər. Boylanıb həyətdə adam olub-olmadığını yoxladılar. Qapıdan çıxanda Zara və Firanın minnətdarlıq hissilə baxdıqları yaddaşıma yazıldı və mən bir daha o qızları görmədim. Amma talelərinə görə narahat olduğum üçün hər yerdə gözüm onları axtardı…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.08.2024)