“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Dübüt rubrikasında bu gün sizlərə gənc qəzəlxan Nicat Məmmədovun qəzəllərini təqdim edirik.

 

 

Bəlkə eşq dalğalı dərya idi çoşdurdu bizi,

Tufan ilə ayırıb eşqlə barışdırdı bizi.

 

Bu çətin yolda vəfa yoldaşı olduq ama ki,

Ayrılıb yollarımız sonda qırışdırdı bizi.

 

Tale ilə barışıb bəlkə də dost olmalıyıq,

Ayrı yollarda həyat tapdı kəsişdirdi bizi.

 

Atıb öz meydanına bilmədən axırda, gülüm,

Eşq özü dost elədi sonra döyüşürdü bizi 

 

Nə qədər əhd elədik axıracan sadiq olaq,

Bu zamənə özü bilməm nə dəyişdirdi bizi.

 

Çılğın idik yaşam eşqilə alışdıq söndük

Sönmǝyǝ doğru gedən yolda alışdırdı bizi.

 

Xoş xəyallar quran andan nəbiləydik ki fələk

Qatıb öz çarxına gör bir nə qarışdırdı bizi.

 

Cırıb öz şəklimizi ayrı yönə tulladı əl

Yenə də hansı bəla tapdı yapışdırdı bizi.

 

Sənə çox söylədim aldanma gəlib dinlə məni,

Qulaq asdıqların əlbət ki, küsüşdürdü bizi.

 

Alıb eşq cənginə qartal kimi çırpdı qayaya,

Götürüb dimdiyinə diddi didişdirdi bizi.

 

Bir gül idik bu həyat bir kitab idi necə ki

Oxunub bitdi və bağlandı sıxışdırdı bizi

 

Nicat istərsə əgər aşiq olan məsləhət et

Neçə aşiqlər axı sordu-soruşdurdu bizi.

 

 

***

 

Mən bu günahlar ilə yarın itirən naçaram

İstəmirəm pis iş edim bəzən olur, vadaram

 

Mən sənə vurğun biriyəm kamil həyat istərəm

Mənə sənə məftun biriyəm zərrənəcən oxşaram 

 

Mən ya kor olmuş biriyəm imanım itmiş yada

Sən axı aşkarsan özün söyləmisən aşkaram

 

Hər dəfə hüzrundan üzüm çevrilərək getmişəm

Sən o qədər yaxşı olursan bu qədər nankoram

 

Qorxmuşam axırda yaxamdan tutacaq bir günü

Qorxma Nicat addımı at söyləmisən Mən varam 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.09.2023)

 

ŞƏMİL SADİQİN 45 İLLİYİNƏ

 

 

Yusif Alıyev, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Ötən gün Oğuz elində xoş bir gün idi. Milli ətirli, dünya sevdalı, türk biçimli, göy istəkli, qurd talismanlı Şamil Sadiqin doğum günüydü. 

 

Şəmil Nehrəmdə Kamil müəllimin ailəsində doğulsa da bu müdrik ağsaqqalın fiziki oğlu olub. Tərbiyəsi, əxlaqı, xeyirxahlığı, savadı, biliyi ilə hamı ona mənəvi övlad sevgisi ilə baxıb. 

Şəmil müəllimi tələbəçilikdən tanıyıram. Onu tanıdığım 25 il müddət ərzində onu daha çox adam tanıyıb, lakin hər tanışlığın tarixini özündə yaşadan dəyər toplusu kimi dəyişmədən yaşayıb Şəmil əkə.

Şəmil qağa harada olubsa qısa müddət sonra orada ağılı, bacarığı ilə ilklərdən olub və heç zaman da ora dönük çıxmayıb. Bunun səbəbini bilmək üçün rəml atıb, fala baxmaq lazım deyil. "Şamil Kamil Sadiq" üçlüyünə baxıb şamil mənasının aid olmaq, sahiblənmək, kamil sözünün nöqsansız, bitkin, sadiq kəlməsinin isə sədaqətli, vəfalı olmaq mənaları üzərində sinergetik təhlil aparsaq görərik ki, bu 3 adın hər biri elə Şəmil Kamil oğlu Sadiqi xarakterizə edir.

Şamil Sadiq, 45 yaşın mübarək!

Səni tanıdığım 25 il ərzində çox şey dəyişmisən, özün dəyişməsən də. Saç-saqqalı ağartdın, çox vərdişlərdən uzaq durub çox-çox işlər gördün. Gəncliyini gənclərin gələcəyinə qurban verib yaşa doldun. Dahi Səməd Vurğun sayağı ağarmış saçlarına baxıb Şəmil qocalır deyəndə cavabın belə olur, biixtiyar:

 

Saç ağardı, ancaq ürək

Alovludur əvvəlki tək.

Saç ağardı, ancaq nə qəm!

Əlimdədir hələ qələm…

Bilirəm ki, deməyəcək

Bir sevgilim, bir də Vətən:

-Şair, nə tez qocaldın sən!

 

Elə biz də sənə sonsuz Vətən və ailə sevgisi arzu edirik. Səni 45 illik şərəfli ömür yolu keçmən münasibətilə ürəkdən təbrik edir, bu ömrün qədər də şərəfli, sağlam, həyata şamil, ömrə kamil, vətənə sadiq ömür arzu edirəm. Arzu edirəm ki, Nehrəmin dar küçələrində ayağına hopmuş o bərəkətli torpağın tozu daim sənin immun sistemində olsun.

Oğlun, qızın bəxtiyar olsun.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.09.2023)

CON MAKSVELLİN LİDERLİK QANUNLARINDAN

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları üçün professor, yazıçı, motivasiya spikeri Əlibala Məhərrəmzadənin “Ev tapşırığı: Uğur düsturunu tapacağıq” layihəsinin təqdimini davam etdiririk. Sizi liderlik nəzəriyyələri ilə tanış etməkdəyik.

 

«Liderliyin 21 inkaredilməz qanunu» kitabını – Con Maksvellin bu incisini, yəqin ki, oxumayan əz-əz liderə rast gəlmək olar. Rəsmən onun özünün, yaratdığı EQUIP və The John Maxwell Company təşkilatlarının bu günədək liderliyin sirlərini öyrətdiyi 5 milyon müdavimi var. Bu gün ABŞ-ın Vest Poynt Hərbi Akadesmiyasından tutmuş BMT-yədək, nüfuzlu Fortune 500 siyahısındakı əksər şirkətlər təmsil olunmaqla az qala hər bir qurumda Con Maksvelldən liderlik dərsi almış insanlara rast gəlmək olar.

Con Maksvellin təqdim etdiyi liderlik qanunlarının 21-nə də qısaca da olsa nəzər yetirməyimiz vacibdir. Belə ki, öz şəxsi həyatlarında və bizneslərində bu qanunlara əməl etməklə insanlar dərhal fayda əldə edirlər.

Bu kitab lider olmaq istəyən, liderlik eşqi ilə alışıb yanan şəxslər üçün liderlik karyerinə başlamaqçün bir tramplin hesab olunur. Eyni zamanda da o, təcrübəli liderə də liderlik xüsusiyyətlərini daha da yaxşılaşdırmaq imkanı qazandırır. Mən bu kitabdan bəhrələnənlərin siyahısını verməyəcəyəm. Ən azı onu deyə biləcəyəm ki, bu, şəxsən mənim stolüstü kitabımdır. Bu kitabı bir neçə dəfə oxumuş, yüz dəfələrlə də vərəqləmişəm. Bizə ilk baxışda sadə görünən bu mürəkkəbliklərdə birincilik əldə etməyin yolları o qədər asan, mənimsənilən halda göstərilib ki, o yolu getməmək, sadəcə günahdır. Yeri gəlmişkən, ev tapşırığımızda bu qanunları əzbərdən bilmək də yer alır!

Beləliklə, 21 qanun var. Hər gün onlardan biri ilə tanışlığının baş tutacaq. Bu gün sırada 16-cı qanundur:

16.Güclü həmlə qanunu

«Həmlə – liderin ən yaxşı dostudur».

Hər bir lider bəzən öz təşkilatının fəaliyyətinə dəyişiklik etmək lüzumu ilə rastlaşır. Bu zaman açar – irəliyə hərəkətçün impuls hesab olunur, həmin nəsnə də «güclü həmlə» adlanır. Hər bir dənizçiyə məlumdur ki, hərəkətsiz gəmini idarə etmək mümkünsüzdür. Hər bir güclü lider də başa düşür ki, istiqaməti dəyişmək üçün öncə hərəkət etmək lazımdır, güclü həmlə qanununun mahiyyəti də bax elə budur.

Güclü lider həmişə lazımi işlərin baş tutması üçün vasitə tapa bilir. Güclü həmlə yaratmağa elə adam lazımdır ki, başqalarını motivasiya etməyi bacarsın. Ancaq eləsi lazım deyil ki, özünün motivasiyaya ehtiyacı olsun.

 

 

***

Digər 15 qanunla isə ötən günlər tanış olmuşdunuz:

1.Tavan qanunu.

«Liderlik qabiliyyətini insanın effektivliyi müəyyənləşdirir».

Şəxsin liderlik effektivliyi tavanla xarakterizə edilir. Şəxsin insanları öz ardınca apara bilmək qabiliyyəti nə qədər azdırsa, onun potensial imkanlar tavanı da o qədər alçaqdır.

Liderlik keyfiyyətləri həmişə individuumun təşkilatda effektivlik tavanı yaratmasını təmin edir. Liderlik güclüdürsə, tavan da yüksək olacaq. Ölkə çətin duruma düşəndə yeni prezident, firma pullarını itirəndə yeni baş direktor, kilsə ziyarət olunmayanda yeni baş pastor, idman komandası ardıcıl məğlubiyyətlərə uğrayanda yeni baş məşqçi axtarışına çıxırlar. Liderliklə effektivlik arasındakı qarşılıqlı əlaqə ən çox idmanda özünü göstərir. Hər bir komandada istedadlar olur. Amma komandaların fərqini məşqçi və bir neçə əsas oyunçunun təmin etdiyi liderlik yaradır. Komandanın effektivliyini dəyişmək üçün məşqçi tərəfindən onun liderlik çəviyyəsini yüksəltmək lazımdır. Bax bu da fəaliyyətdə olan tavan qanunudar.

2.Təsir qanunu

«Liderliyin həqiqi ölçüsü təsirdir».

Əgər insan başqalarına təsir edə bilmirsə, heç vaxt öz ardınca adam apara bilməz. Əsl liderlik heç vaxt hansısa posta təyin olunmaqla baş tutmur, o, yalnız təsir edə bilmək qabiliyyətindən asılıdır.

3.Proses qanunu

«Lider bir gün ərzində deyil, günbəgün olurlar».

Liderə çevrilmək prosesi haradasa aksiya bazarında müvəqqəti kapital investisiyasına bənzəyir. Siz bir günə varidat toplamaq istəyirsinizsə, uğur qazanmağa əsla şansınız yoxdur. Burada ən vacib olan olduqca uzun məsafəyə qaçışda sizin gündəlik hərəkətlərinizdir. Liderlik – çox mürəkkəb məfhumdur. Onun olduqca çox aspektləri var: təcrübə, emosional güc, hörmət, insanlarla ünsiyyət təcrübəsi, nizam-intizam, perspektiv, uzaqgörənlik, vaxtında qərarvermə bacarığı, hücuma keçmə əzmi. Bunların hamısı qeyri-maddi şeylərdir, onları birdən-birə əldə etmək mümkünsüzdür. Məhz buna görə də liderlərə effektiv olmaq üçün belə uzun müddətlik möhkəmlənmə, güclənmə lazım gəlir.

Con Maksvell iddia edir ki, liderliyin bir çox aspektlərini o özü məhz uzun illərdən sonra 51 yaşında hiss etməyə başlayıb. Liderləri digərlərindən fərqləndirən əsas cəhətlər məhz öz bacarıqlarını inkaşaf etdirmək, yaxşılaşdırmaq qabiliyyətidir. Uğurlu liderlər öyrənməyi bacarır və sevirlər. Və öyrənmə prosesi onlarda ömür boyu davam edir.

«İnsan nəyi bilmədiyini bilmirsə, o inkişaf edə bilməz».

Liderlik – inkişaf qanunlarına tabedir.

4.Naviqasiya qanunu

«Gəminin sükanını hər kəs fırlada bilər, ancaq kursu tapmaq üçün lider lazımdır».

Bəzi şturmanlar limanı tərk etməzdən öncə bütün baş tutacaq səyahəti beyin süzgəclərindən keçirə bilirlər. Onlar gözəl bilirlər ki, lazım olan məntəqəyə çatmaq üçün nə qədər güc sərf etmək, komandaya ekspedisiyanın uğur qazanması üçün kimləri salmaq lazımdır. Onlar üfüqdəki maneələri hamıdan tez görürlər.

Lider elə bir şəxsdir ki, başqaları görəndən daha çox görür, başqaları duyandan daha çox duyur.

Bəzən eyni zamanda dörd təyyarənin məhv olmasından danışılır. Bu ona görə olur ki, qırıcı təyyarə dördlükdə sıx halda uçanda mütləq onlardan birinin pilotu aparıcı olur, lider olur. O, öndə gedir, digər üçü ardınca gedərək onun hərəkətlərini təkrarlayır. Bu təkrarlama sonadək, hətta lider sürəti itirib dağa çırpılanda belə davam edir.

Naviqatorlar üçün hər bir keçmiş uğur və uğursuzluq özlüyündə informasiya, müdriklik mənbəyidir. Uğurlar insana özünü daha yaxşı tanımağa, öz bacarıq və istedadına daha çox güvənməyə imkan verir. Uğursuzluqsa səhvləri görüb onların üzərində işləməyə, onları düzəltməyə imkan yaradır.

Naviqatorlar bir çox mənbələrdən informasiya toplayır, aşağı səviyyədə nə baş verdiyini öyrənmək üçün komanda üzvləri ilə daim təmasda olurlar. Onlar situasiyanı dərindən öyrənməyə çalışırlar.

«Əgər siz açıq gözlərlə fəaliyyət göstərməsəniz həyat daim sizə qurşaqdan aşağı gözlənilməz zərbələr vuracaq», - yazır müəllif. O yazır: «Optimizmlə realizmi, intuisiyayla planlaşdırmanı, inamla faktları balanslaşdırmaq çox çətindir. Amma yol göstərən lider kimi effektiv olmaqçün məhz bunlar vacibdir».

Con Maksvell kitabın bu bölümündə öz liderlik fəaliyyətində daim istifadə etdiyi strategiyanı da göstərib:

 - Bütün fəaliyyət ardıcıllığını öncədən düşünmək;

 - məqsədi lokallaşdırmaq və sistemləşdirmək;

 - prioritetləri ünvanlı korrektə etmək;

 - əsas personalı müəyyənləşdirib onu məlumatlandırmaq;

 - planın bəyənilməsi üçün vaxt rezervasiya etmək;

 - reallaşdırmaya fəal qoşulmaq;

 - gözlənilən problemlərə uyğunlaşmaq;

 - uğurları təbii şəkildə görmək və qeyd etmək;

 - hər gün öz planına nəzarət etmək.

Con Maksvellin naviqasiya qanununun əsas məğzi – hazırlıqdır.

5.     E.F.Xatton qanunu.

«Əsl lider danışanda insanlar ona qulaq asır».

Əsl lider təkcə vəzifəyə malik deyil, o, hakimiyyətə malikdir.

«E.F.Xatton» - maliyyə xidməti göstərən kompaniyadar. ABŞ-da belə bir televiziya reklamı var imiş bir zamanlar: Ağzınadək dolu restoranda iki nəfər maliyyə mövzusunda danışırmış. Biri deyirmiş ki, hansısa investisiya barədə filan şey eləmək lazımdır. Bu vaxt ikinci deyirmiş ki, hər şey yaxşıdır, amma mənim brokerim Xatton deyir ki... Həmin an səs-küylü restoranda lal sükut yaranırmış, hamı gözləyirmiş ki, ikinci personal Xattonun sözlərini söyləsin.

Maksvell məhz buna görə öz növbəti qanununu hamının qulaq asdığı Xattonun adı ilə adlandırıb.

Əgər siz əvvəl heç tanımadığınız insan qrupu ilə görüşə gedirsinizsə, cəmi beş dəqiqəyə onların hansının lider olduğunu sezə biləcəksiniz. Kiminsə sualı yarananda bütün qrup uzvləri kimə baxırlar? Kimin sözlərini gözləyirlər? Bax real lider odur.

Vəzifəcə lider birinci danışır, real lidersə sonda.

 - Həqiqi liderlik həmişə daxildən gəlir, xarakterin gücündə özünü göstərir;

 - Liderlik ətrafdakılarla yaxşı əlaqə qura bilmək, güclü çevrəyə malik olmaqdan qaynaqlanır; lazımi adamları tapa bilməklə əlaqələndirilir;

 - Lider çoxlu informasiyaya malik olur;

 - Liderlik intuisiya qabiliyyəti tələb edir;

 - Liderlik təcrübədən qaynaqlanır;

Maksvell Xatton qanununun məğzini dərk etməkçün liderlik arzusunda olan insana məsləhət görür ki, özü-özünə bu sualları versin:

 - Mən danışanda insanlar həqiqətənmi məni dinləyirlər?

 - Onlar bu mövzuda başqa birisinin də danışmasını arzulamırlar ki?

6.Möhkəm özül qanunu

«Liderliyin əsası etibardır»

Sistematik olaraq yaxşı qərarlar qəbul edən, öz hesabına qələbələr yazan lider komandasının etibar kreditini daim yüksəldir. O, hətta nöqsan buraxanda belə etibarına xələl gətirmir.

Özünə etibar qazanmaqçun liderdə kompetentlik, xarakter, habelə ətrafındakılarla əlaqə yaradıb müntəzəm bu əlaqəni saxlamaq bacarığı olmalıdır.

General Şvartskopf yazır: «Liderlik strategiya və xarakterin güclü birliyidir. Əgər siz bu iki keyfiyyətdən birindən imtina etməyə məcbursunuzsa, onda yaxşısı budur strategiyasız qalın».

Liderin xarakteri güclü olanda insanlar ona etibar edirlər, eləcə də onlarda çalışdıqları təşkilatın gözəl gələcəyinə böyük inamları yaranır. Güclü xarakter – liderin möhkəm özül üzərində bərqərar olması deməkdir.

Liderlər necə olur ki, özlərinə hörmət qazanırlar? Ağıllı qərarlar qəbul edəndə, öz səhvlərini etiraf edəndə, bir də ardıcıllarının, təşkilatının maraqlarını öz şəxsi maraqlarından üstün tutanda.

Liderin möhkəm xarakteri ardıcılları arasında ona etibar yaradır. Amma elə ki, lider ümidləri doğrultmur, o, insanları ardınca aparmaq qabiliyyətini itirir. Möhkəm özül qanunu məhz budur.

7.Hörmət qanunu.

«İnsanlar təbii şəkildə elə bir liderin ardınca gedirlər ki, o, onlardan güclü olur».

1820-ci ildə ABŞ-ın cənubundakı Merilend ştatında anadan olan Qarriet Tabmen adlı zənci qadın cəmi 30 yaşında liderə çevrilərək Peyğəmbərin şərəfinə Musa adlandırıldı. Xırda mehmanxanalarda döşəmələri silən, zibil daşıyan, hədsiz dərəcədə yoxsul olan, savadı olmayan, yeniyetməliyində iş yerində sahibkar tərəfindən başına dəmir parçası ilə vurularaq ağır zədə alıb sağlamlığını belə itirən bir qadının lider olmaq ehtimalı neçə faiz ola bilər? Əlbəttə ki, sıfır deyəcəksiniz.

O dövrdə qara dərililər cənub ştatlarında qul hesab edilirdilər. Bununla əsla razılaşmayaraq «ya azadlıq, ya ölüm» devizi ilə Tabmen şimala – Filadelfiyaya qaçır. Özü azad olur, ancaq Merilenddə qalan qohumlarını da azadlığa çıxarmaq fikri ilə yaşayır. Tezliklə gizli dəmir yolu vasitəsilə gedib onları da Filadelfiyaya gətirə bilir. Bundan sonra qadın hər bahar həyatı ilə risk edərək cənub ştatlarına gedib çox sayda zənciləri xilas edərək Şimala gətirməyə başlayır. O, qorxu bilməz birinə çevrilir, onun liderliyi isə get-gedə möhkəmlənir.

1850-1860-cı illərdə Qarriet Tabmen 19 dəfəyə Cənubdan 300-dən çox qul çıxara bilir, «mənim qatarım bircə dəfə də relsdən çıxmayıb», - söyləyən qadın xilas etdikləri arasında bircə nəfəri belə itirmir.

Cənubdakı ağ ağalar hətta onun başına 12 min dollar pul da qoyurlar. Bununla belə, onun gözünü qorxuda bilmirlər. Tabmenin şöhrəti get-gedə artır, o, Amerika tarixinə ən çox qulun azadlığına nail olmuş insan kimi düşür.

Tabmen şimalda təşkil edilən iclaslarda iştirak edir, onu tək zəncilər deyil, bütün cəmiyyət lider kimi tanımağa başlayır. Hətta Avraam Linkoln hökumətində dövlət katibi olmuş Frederik Duqlas, senator Uilyam Syuard, məşhur inqilabçı Con Braun belə bu qadından liderlik sirlərini öyrənirlər.

Beləliklə, əslində lider olmaqçun heç bir perspektivi görünməyən Qarriet Tabmen inanılmaz gücü və təsiretmə qabiliyyəti ilə liderə çevrilir. Səbəb sadədir: insanlar onların özlərindən güclü olan liderin ardınca gedirlər. Heç vaxt olmur ki, insanlar kiminsə ardınca elə-belə getsinlər. Onlar, liderliyinə hörmət etdikləri adamların ardınca gedirlər.

8.İntuisiya qanunu

«Liderlər hər şeyi liderlik prizmasından qiymətləndirirlər».

Reallıq belədir ki, məhz lider intuisiyası görkəmli liderləri yaxşı liderlərdən fərqləndirir. Lider gərək situasiyanı oxusun və instinktiv olaraq hansı hərəkət variantını seçəcəyini bilsin.

Bəzi insanlar liderlik xüsusiyyətləri ilə doğulurlar. Onlarda liderlik intuisiyası da anadangəlmə olur. Bəziləri doğulanda heç bir liderlik instiktinə malik olmurlar, amma yaşadıqca liderlik keyfiyyətlərini əxz edirlər. Eləcə də liderlik intuisiyası onlara sonradan gəlir.

İntuisiya liderlərə liderliklə bağlı bir çox gizlinləri oxumağa kömək edir. Liderlər cari situasiyanı oxumağı bacarırlar. Liderlər tendensiyaları oxumağı bacarırlar. Liderlər öz resurslarını oxumağı bacarırlar. Liderlər öz adamlarını oxumağı bacarırlar. Və nəhayət, liderlər özlərini oxumağı bacarırlar.

Liderlik elmdən daha çox incəsənətdir.

9.Maqntizm qanunu

«Siz özünüz kimi olanları cəzb edirsiniz»

Effektiv liderlər həmişə yaxşı adamları axtarırlar. Bu, əksər hallarda məhz onların özlərinə bənzəyən, onlara lazım olan xarakterə malik olan, onlardakı keyfiyyətlərə malik olan adamlar olur. Məhz maqnetizm qanunu da budur: siz özünüz kimi olanları cəzb edirsiniz.

Pessimist və optimistlər az halda bir-birini cəzb edə bilər. Daha çox, yaşıdlar bir-birini cəzb edə bilirlər. Sosial mənsubiyyət, əlaqələr və ətraf da cəzbetmədə rol oynayır.

İnsanları həm də eyni mənəvi dəyərlər cəzb edə bilir. Başqa bir cəzbetmə obyekti – həyat təcrübəsidir.

10.Əlaqə qanunu

«Liderlər öncə ürəkləri tərpədirlər»

Ünsiyyət qurmaq bacarığı, hər bir kəslə dost ola bilmək qabiliyyəti qiymətli keyfiyyətdəir. Əsl liderlər gözəl bilir ki, insanları öz ardlarınca aparmaq üçün öncə ürəkləri tərpətmək lazımdır. Böyük liderlər həm ayrı-ayrı individlərlə, həm də insan qrupları ilə, kütləylə sıx əlaqə saxlamaq qabiliyyətinə malik olurlar.

ABŞ prezidentlərindən olan Ronald Reyqan Böyük Kommunikator təxəllüsünü auditoriyada harmonik anlaşma anlayışı yaratdığına, ayrı-ayrı fərdlərin ürəklərini tərpədə bilməsinə görə almışdı.

Qrupdakı insanlarla əlaqə yaratmaq üçün tezliklə hər bir insana müraciət etmək lazımdır. Liderin məqsədi onu əhatə edən adamlarla əlaqə qurmağın təşəbbüsçüsü olmaqdır.

11.Yaxın çevrə qanunu

«Liderin potensialı onun yanında olan insanlarla ölçülür».

Hər bir liderin potensialını onun yanında, çevrəsində olan insanlarla təyin etmək mümkündür. Əgər bu insanlar mənən güclüdürlərsə, onda həmin lider bütün təşkilata böyük təsir göstərmək qabiliyyətində olacaq. Yox, əgər, onlar zəifdirlərsə, lider heç nə eləyə bilməyəcək. Məhz bu da yaxın çevrənin qanunudur.

Personal düzgün seçiləndə potensial sanki raket kimi göyə yüksəlir.

Con Maksvell yazır: «Tanrı məni ən yaxşı əməkdaşlardan ibarət çox gözəl komanda ilə mükafatlandırıb. Amma mən hələ nöqtə qoymuram. Mən bundan sonra – növbəti onillikdə də ondan sonra da bu komandanı möhkəmləndirəcəyəm, öz yaxın ətrafıma digər yaxşı adamları cəlb edəcəyəm. Mən axı bilirəm ki, məndə çoxlu istifadə olunmamış potensial qalıb. Əgər mən öz imkanlarımı tam realizə etmək istəyirəmsə, mütləq özümü ən yaxşı insanlarla əhatə etməliyəm. Bu, qarşıda qoyulmuş məqsədlərə çatmağın yeganə yoludur».

Yaxın çevrə qanunu da məhz budur.

12.Səlahiyyətlərin bölünməsi qanunu

«Yalnız özünə tam güvənən liderlər hakimiyyəti başqalarına verirlər».

Yalnız müəyyən səlahiyyətlər almış insanlar öz potensialını tam aça bilirlər. Əgər lider işçilərə bu səlahiyyətləri vermirsə, onda o, öz əli ilə təşkilatında maneələr yaradır, maneələr uzun ömürlü olanda işçilər öz potensiallarını maksimal dərəcədə realizə etmək üçün işdən çıxıb başqa təşkilatlara keçirlər.

Səlahiyyətləri bölməyin bir nömrəli düşməni liderliyi itirə bilmək qorxusudur. Zəif lider həmişə güclü işçilərdən qorxur, onlara səlahiyyətlər vermir, onları sıxışdırır.

Əsl lider o qədər əvəzolunmaz olmalıdır ki, öz yerini itirməkdən heç vaxt qorxmasın.

13.Yetişdirmə qanunu

«Lider yetişdirmək üçün lider lazımdır»

Con Maksvel liderlik məsələləri ilə bağlı seminarlarda sorğu keçirərək insanları lider olmağa nəyin təhrik etdiyini öyrənməyə çalışıb. Nəticə belə olub:

Krizisə görə – 5 faiz.

Anadangəlmə qabiliyyətinə görə – 10 faiz

Başqa liderin təsiri altında – 85 faiz.

Bütün rəyi soruşulanların 85 faizinin başqa liderlərin təsiri altında lider olmaları məhz bu qanuna əsaslanır: lider yetişdirmək üçün lider lazımdır.

Con Maksvel özü öz liderlik istəyini atası – əsl lider olan Melvin Maksvellin hesabına yarandığını bəyan edir. Atası ona şəxsiyyətin inkişaf prioritetlərini, insanlarla münasibətləri birbaşa öyrədirdi. Çox şeyi də o, atasının yanında olduğundan, onu müşahidə edərək öyrənirdi. Ona görə də artıq kollecə qəbul olunanda Con liderlik məsələlərini hamıdan gözəl bilir, gözəl intuisiyası ilə qürrələnirdi.

Liderlər özləri lider yetişdirməyin qeydinə qalmalıdırlar. Bilməlidirlər ki, onların idarələri, işləri orada işləyən işçilərin arasından yeni liderlər yetişdirməkdən çox asılıdır. Daha çox güclü lider yetişdirilsə ümumi nəticədə idarənin uğur şansı da yüksək olacaq. Bütün potensial liderləri prosesə cəlb etmək, liderliyə yüksəlmək lazımdır.

«Ceneral elektrik» korporasiyası öz sahəsində dünya üzrə birinci olmaqla yanaşı, həm də lider ardınca lider yetişdirməklə məşhurdur. Bu gün onlarca kompaniyalara başçılıq edən çox güclü liderlər (Uilyam Anders, Larri Bossidi, Stenli Qoutt, Fred Qarri, Klayd Kiton, Alva O.Uey, Rodcer Şipka, Corc Cskofild və s.) «Ceneral elektrik»də yetişmişlər. Lider yetişdirmək bu kompaniyanın ən yüksək prioritetindən sayılır, hər il də kompaniya bu məqsəd üçün 500 milyon dollar xərcləyir. Kompaniyanın özünün başında isə böyük lider Cek Uelç dayanır.

Yetişdirmə qanununun məğzi çox sadədir: Konkret bir insan başqa birisini tanımalı, ona vacib olan hər şeyi öyrənməli, onu tərbiyələndirməlidir.

14.Tam etibar qanunu

«İnsanları öncə liderin özü, sonra isə onun böyük ideyası cəlb edir»

Lider böyük arzusunu tapır, sonra insanları tapır. İnsanlar öncə lideri tapırlar, sonra onun arzusunu.

Çox insanlar liderlik məsələsində hər şeyi baş-ayaq qoyurlar. Onlara elə gəlir ki, qoyduqları ideya cəzbedici olsa, insanlar mütləq bunun ardınca gedəcək, onları lider kimi qəbul edəcəklər. Halbuki liderlik tam əksinə işləyir. İnsanlar layiq bildikləri liderlərin ardınca gedirlər. Liderin ideyası isə sonra gəlir. İnsanlar «Nike» firmasının krossovkalarını ona görə almırlar ki, çox keyfiyyətlidir, ona görə alırlar ki, bu krossovkaları məşhur basketbolçu Maykl Cordan reklam edir. İnsanlar məşhur aktyor Çarlton Xestonun Milli Odlu Silah Assosiasiyasının dəstəyinə yönəli mövqeyini ona görə maraqla dinləmirlər ki, Xeston bu mövzunun gözəl bilicisidir, ona görə dinləyirlər ki, ona böyük inam bəsləyirlər. Əgər insanlar bir dəfə bir insana inanıblarsa, onun rəyinə, nöqteyi nəzərinə həmişə şans verməyə hazırdırlar.

İnsanlar, hətta ideyanı bəyənsələr belə bəyənmədikləri liderin ardınca getməyəcəklər. Bu aksiomdur. Onlar başqa lider axtarışında olacaqlar. Amma lideri bəyənib ideyanı bəyənməyəndə, yenə də liderin ardınca gedəcəklər, amma ideyasına narazılıq bildirəcək, dəyişdirilməsinə can atacaqlar.

15.Qələbə qanunu

«Liderlər komandalarının qalib gəlməsi üçün yolu tapırlar».

Qalibiyyət qazanmış liderlə məğlubiyyətə uğramış lider arasındakı fərq barədə heç düşunmusünüz? Əlbəttə, bunun üçün konkret bir keyfiyyətin adını çəkmək olmaz. Liderlik ətrafındakı hər bir situasiya fərqlidir, spesifikdir. Ancaq Can Maksvell, hər halda, bütün qalib gəlmiş liderlərə xas bir xüsusiyyət göstərə bilib: «Onlar üçün qələbənin alternativi tam yolverilməz görünür, odur ki, onlar qələbənin yolunu ciddi səylə düşünürlər, sonra da seçdikləri yolla əllərində olan bütün resurslardan istifadə edərək irəliləyirlər».

İkinci dünya müharibəsində Hitler İngiltərəni bombalayanda İngiltərənin lideri Uinston Çörçil heç nədən çəkinmədən nasist Füreri ilə qarşı-qarşıya dayandı, onun separat danışıqlara getmək təklifinə rədd cavabı verdi. Çörçil səylə qələbə qazanma yollarını axtarmağa başladı. O deyirdi: «Bizim məqsədimiz nədir? Bircə sözlə cavab verim – qələbə. Hansı vəclə olursa olsun qələbə, bütün mövcud dəhşətlərə baxmayaraq qələbə, yolu nə qədər uzun və çətin olsa da qələbə. Çünki qələbəsiz bizə yaşamaq mümkünsüzdür». Qələbəyə aparan yol – Franklin Ruzveltin liderlik etdiyi Amerika ilə müttəfiqlik oldu, bu tandem Hitler ordusunun kapitulyasiyasını bayram edə bildi.

Təzyiqlər artanda böyük liderlər özlərini ən yaxşı cəhətdən göstərə bilirlər. Onların bütün yaxşı cəhətləri üzə çıxır.

Qələbə üç tərkib hissəsindən ibarətdir:

 - Komanda o zaman qalib gəlir ki, üzvlərin hamısının baxışları eyni olsun;

 - Üzvlərin müxtəlif cür bacarıq və qabiliyyətləri olsun;

 - Lider qələbəyə tam köklənərək üzvləri elə tərbiyələndirsin ki, onlar öz potensiallarını aça bilsinlər.

Liderlər qələbə qanununa köklənəndə bir şeyə əmin olurlar: onların ehtiyat variantları yoxdur. Bu, onlarda qələbə əzmini qoruyub saxlayır.

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.09.2023)

 

 

BİRİ İKİSİNDƏ LAYİHƏSİNDƏ TƏRANƏ DƏMİRİN ŞEİRLƏRİ

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birlikdə Biri ikisində layihəsində bu gün şeir vaxtıdır, Təranə Dəmirin şeirləri ilə tanışlıqdır.

 

 

ŞEİR VAXTI

 

 

Təranə DƏMİR

 

 

***

 

Vətən ana, vətən torpaq, vətən eşq,

Vətən qaya, vətən çiçək, vətən daş.

Vətən, Vətən bağırmaqla olmur e,

Heç bilirsən nə üstədi bu savaş?

Vətən söz yox, vətən anddı, vətəndaş.

 

Hər naləsi ürəyindən keçməli,

Hər ağrısı kürəyindən keçməli,

Məhəbbəti bələyindən keçməli,

Sevgi zorla alınmır e, a "qardaş",

Vətən söz yox, vətən anddı, vətəndaş.

 

Çəpərindən yolunacan vətəndi,

Tikanından kolunacan vətəndi,

Təpə-dırnaq bu ruh, bu can vətəndi,

Məndən keçir ayağına dəyən daş,

Vətən söz yox, vətən anddı, vətəndaş.

 

Damarından kafir qanı axdısa,

Taxtın-tacın axırına çıxdısa,

Ürəyində el qeyrəti yoxdusa,

Elə get ki, dalınca da qara daş,

Vətən söz yox, vətən anddı, vətəndaş.

Vətən qaya, vətən çiçək, vətən daş!

 

 

***

 

Min düyündən, dağdan keçib,

Min dərdi adlayıb gəlib.

Min nalədən, ahdan keçib,

Min qəmi odlayıb gəlib.

 

Keçib duadan, qarğışdan,

Küləkdən, seldən, yağışdan,

Buz kimi soyuq baxışdan,

Nəfəsi çatlayıb gəlib.

 

Dərindən, dayazdan keçib,

İstidən,  ayazdan keçib,

Bahardan, payızdan keçib,

İlləri çırtlayıb gəlib.

 

Sarıyıblar, qanadıblar,

Güldürüblər, ağladıblar,

Dağa-dərəyə atıblar,

Yolları qatlayıb gəlib.

 

Neçə yol ölüb, dirilib,

Daşa-divara hörülüb,

Min dəfə solub, dərilib,

Çiçəyi çırtlayıb gəlib.

 

Odunda bişib bu sevgi,

Adında bişib bu sevgi,

Gözümdən düşüb bu sevgi,

Təzədən atlayıb gəlib.

 

 

***

 

Dərdin ən yekəsi unudulmaqdı,

Yadından çıxmaqdı dünyanın, atam.

Sən demə, əcəlin adı var elə,

Sən demə, təklikdən ölürmüş adam.

 

Gözün divarları-daşları  gəzir,

Hər şey marağından, dadından düşür.

Fəsillər yerini dəyişir bir-bir,

Sevdiyin adamlar atından düşür.

 

Yadından çıxırsan qohumun, yadın,

Evinin qapısın döyən tapılmır.

Qahmar çıxdıqların qeybə çəkilir,

Sənə bir "günaydın"deyən tapılmır.

 

Yiyə durduqların yiyəsiz qoyur,

Qalırsan kimsəsiz bu göyün altda.

Özünü min yerdən tənələyirsən,

Ürəyin əzilir gileyin altda.

 

Yığırsan ağlına gələn nömrəni,

Telefon əlində susub durursan.

Gecənin yarısı tənhalığını

Bir yadın səsiylə ovundurursan.

 

Bu səssiz otaqda, bu qaranlıqda

Necə şirin gəlir bu səs, İlahi.

Elə asta-asta yalan deyirsən,

Heç kimin ağlına gəlməz, İlahi.

 

Bax onda bilirsən unudulmusan,

Unudub sopsoyuq adamlar səni.

Unudub sevginə qonaq olanlar,

Unudub könlündə yatanlar səni.

 

Dərdin ən yekəsi unudulmaqdı,

Yadından çıxmaqdı dünyanın, atam.

Sən demə, əcəlin adı var elə,

Sən demə, təklikdən ölürmüş adam.

 

 

***

 

Olum da bir yük imiş,

Gör çəkən nə çəkirmiş,

Yaxşı ki, O tək imiş,

Çoxun da çox dərdi var.

 

Göy tökür, yer dənləyir,

Vurur, çıxır, cəmləyir,

Zaman ölüm dəmləyir,

Sağın da sağ dərdi var.

 

Min sual bir cavabdı,

Gəl də, get də hesabdı.

Könül vermək savabdı,

Yoxun da yox dərdi var.

 

Şeytanlar oyundadı,

Hərəsi bir dondadı,

Dağlar dağ hayındadı,

Bağın da bağ dərdi var.

 

Həqiqət çox uzaqdı,

Hardan tapaq bu vaxtı?

Gecələr qarabaxtdı,

Ağın da ağ dərdi var.

 

 

***

 

Bu da bir gün olmadı,

Sazaqdan gəldi keçdi.

Xatirələr ağladı,

Yanaqdan gəldi keçdi.

 

Bir mən oldum, bir divar,

Hərənin öz dərdi var,

Məni tutan sevdalar

Uzaqdan gəldi keçdi.

 

Gah susdum, gah danışdım,

"Sənsizliyə alışdım",

Bu da bir aldanışdı,

Dodaqdan gəldi keçdi.

 

Savaş açdım, kiridim,

Buza döndüm, əridim,

Qələm dedi, mən dedim,

Varaqdan gəldi keçdi.

 

Ümidlərim qanadı,

Qırıldı qol-qanadım,

Bu gün də gün olmadı,

Sabahdan gəldi keçdi.

 

 

***

 

Elə bil ki, dəniz daşır səmadan,

Bu haçanın yağışıdı, İlahi?

Biz bilmirik, bəlkə, elə bu yağış

Yazla qışın barışıdı, İlahi?

 

Sazaqlardan diri çıxan bu torpaq

Gedib gəlib göy üzünə əl açır.

Orda bulud ürəyini boşaldır,

Burda dağlar, burda daşlar dil açır.

 

Yağış yuyur ağaçların saçını,

Meyvələrin üzü gülür budaqda.

Su içdikcə tumurcuqlar dirçəlir,

Bahar söz-söz şeirləşir varaqda.

 

Yağış deyil, buludlardan nur yağır,

Sehrlənir şeh altında göy otlar.

Göz yaşıyla öz eşqini torpağa

Damcı-damcı pıçıldayır buludlar.

 

Elə bil ki, dəniz daşır səmadan,

Bu haçanın yağışıdı, İlahi?

Biz bilmirik, bəlkə, elə bu yağış

Yazla qışın barışıdı, İlahi?

 

 

***

 

Bu ömrü kim yaşadı,

Kim ölür indi, Allah?

Bu od, bu ocaq iyi

Hayandan gəlir, Allah?

 

Bu necə alovdu ki,

Tüstüsü göyə çıxmır?

Yanır ocağın altda,

Bəs səsi niyə çıxmır?

 

Kim qorxudub bu canı,

Ruhundan ayrı salıb?

Səsindən, harayından,

Ahından ayrı salıb.

 

Kim yazıb bu yazını,

Kim pozur görüm indi?

Gəlsin də yaxına O,

Gəlsin də Kərim indi.

 

Tutmur bu ağrıları

Ocaq da, od da, Allah.

Tök yükünü aşağı,

Üstündən adda, Allah.

 

 

***

 

Asılmışam gözündən,

Gecə, keç günahımdan.

Bu qaranlıq, bu zülmət,

Küçə, keç günahımdan.

 

Bu dünya bir sınaqdı,

Gəl günah, get günahdı,

Qoşulmuşam nə vaxtdı

Köçə, keç günahımdan.

 

Yaşadım neçə ömrü,

Daş ömrü, çiçək ömrü,

Verdim bir qoca ömrü

Heçə, keç günahımdan.

 

Bu dünyada, görəsən,

Nə var ölümdən asan?

Canım da yox alasan,

Əcəl, keç günahımdan.

 

 

***

 

Nə yaxşı, bu şəhərlər,

Nə yaxşı, küçələr var.

Nə yaxşı, xatirələr,

Nə yaxşı, gecələr var.

 

Darıxanda başını

Qatmağa yerin olur.

Təkliyin arasında

Ölüm də şirin olur.

 

Gəzirsən tənhalığı

O küçə-bu küçə sən.

Gülürsən, ağlayırsan?

Kimin nə vecinəsən.

 

Yanından gəlib keçir

Dərd alıb, dərd satanlar.

Baxırsan ki, heç yerdə

Xoşbəxt deyil adamlar.

 

Hamı nədənsə qaçır,

Ya harasa tələsir.

Özünü aldatmağa

Hərə bir küçə gəzir.

 

Hamı öz azarında,

Hamı öz qəmindədi.

Ürək dərd bazarında,

Dünya öz dəmindədi.

 

Nə yaxşı, bu şəhərlər,

Nə yaxşı, küçələr var.

Nə yaxşı, xatirələr,

Nə yaxşı, gecələr var.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.09.2023)

 

Xatirə Əsgərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Hardadır o keçmiş filmlər? Niyə yenə çəkilmir? Keçmiş Azərbaycan filmlərini izləyərkən özümü yeni həyatda, yeni obrazlara bürünmüş hiss edirəm.

İndikindən fərqli olaraq, maddiyat deyildə, mənəviyyat düşünülmüş və insanların başlıca problemləri diqqətə çəkilmişdir.

Uşaqlıqdan etibarən sevərək, gülərək izlədiyim filmlərin mənalarını indi daha da yaxşı dərk edirəm.

İzlədiyim filmlərdən biri hər zaman daha çox diqqətimi çəkirdi.

İkinci dünya müharibəsindən sonrakı dövrü əhatə edirdi. Bu filmdə uşaqlar İndikindən daha olğundur. Müharibə uşaqları tez böyüdür. Onlar həm işləyir, həm əylənir, həm də bölüşməyi bacarırlar.

Atasını müharibədə itirmiş, anası isə ezamiyyətə göndərilmiş Vaqif çox cəsur uşaq obrazıdır. O, su daşıyır, yun çırpırdı.

Hətta evlərini qırlatmaq üçün Qırçı Məhəmmədin yanında şagird olararaq çalışırdı. Bu zaman o həyatın çətinliyini daha yaxşı dərk edir. 10 yaşlı uşaq dərs çalışmaq əvəzinə çörək pulu qazanmağın yollarını axtarırdı. Bu səhnələr nə qədər ağır olsa da bir o qədər də qürurvericidir. Çünki uşaqlar nə olursa olsun, bölüşməyi, gülməyi bacarırdılar. Ac olan Vaqif aldığı çörəyi digər uşaqlarla da paylaşır. Bu davranış indiki nəsil uşaqlarına örnək səhnədir. Oynacıqı olmayan qızcığaz qıçına yaylıq bağlayaraq şəkil çəkir, onunla əylənməyə davam edir. 

Müharibə uşaqların içindəki sevgiyə, məsumluğa qalib gələ bilmir. 

 

- Çörəyin üstündəki tikəni yeyəcəksən?

- Balaca olsa yeyəcəyəm.

- Hamısını?

- Ahа.

- Mən dünən yemədim, evəcən saxladım özümü.

- Amma nə olaydı... adam bütün normanı 

yeyǝydi.

- Nə danışırsan? Bəs anam? Arif? Nənələrim?

 

Oxuduğunuzda beyninizdə canlanan nostalji hisslərlə yanaşı bu epizod sizə filimin adını tam olaraq göstərir.

Bəli, bu filim, 1969-cu ildə ekranlaşdırılan, arxa cəbhə qurbanları olan uşaqların, ön plana çəkildiyi "Şərikli çörək" filmidir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.09.2023)