Zəhra Allahverdiyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bugünkü filmlər mənə bir az maraqsız gəlir. Mənim fikrimcə, bir filmin mövzusu, həmçinin bəxş etdiyi təəssürat mühüm rol oynayır. Izləyici beynində o anı aydın şəkildə təsəvvür edə bilirsə, filmin süjet xətti uğurla qurulub. 

Son zamanlarda izlədiyim bir film var idi. Hansı ki, mənə çox təsir etdi. Bəhs etdiyim  isə milli kinematoqrafiyaya aid “Həyat, sən kiminsən? "(1972) filmidir . Dram janrındadır və  məhəbbət mövzusundadır. Qısametrajlı bədii filmdir . Baxmayaraq ki, qısametrajlıdır, bir sıra mövzulara toxunulmuşdur . 

Əsas qəhrəman gənc bir müəllimdir.

Hər kəsin hörmət etdiyi şagirdlərini maarifləndirən bir müəllimdir. Bütün hadisələr bu müəllimin ətrafında cərəyan edir. Film Şahverdinin bir qadının evinə nalayiq ifadələrlə zorla içəri girməsiylə başlayır. Uşaqları dalaşıbmış. Şahverdi qadının uşağını üzr istəməyə, eyni zamanda oğlunun ayağını öpməyə məcbur edir . Müəllim gəlir buna icazə vermir və onun istifadə etdiyi nalayiq ifadələr və sözlərə görə onu qınayır. Şahverdi müəllimə də aqressiv şəkildə cavab verir . 

Sonra isə film məktəbdə davam edir. Şagird bir şeir səsləndirir:

Günəşli yollardayıq,

Alnı açıq, üzü ağ. 

Oktyabr bəxş edib,

Bu günəşi ellərə.

Yeni həyat qururuq,

Bugün işıqlı, parlaq 

Sabah qovuşacayıq,

Daha xoşbəxt illərə...

Məleykə və müəllim bir birini sevirdilər, lakin Məleykə Əjdərlə nişanlı idi. Məleykə isə sevib evlənmək istəyirdi, ona görə də, baş roldakı müəllimlə görüşürdü. Şahverdi də bundan istifadə edib eyni iki məktubu müəllimə və Məleykəyə göndərdi ki, onlar görüşsünlər. Şahverdi də Əjdərə nişanlısının başqasıyla görüşdüyünü göstərsin və qan salsın. Amma hadisələr belə olmur. Əjdər Məleykənin onun sevmədiyini başa düşür, sevgisini qəlbinə gizlədir. Şahverdi Məleykəyə qarşı nalayiq sözlərinə davam edir. Amma Əjdər ona əsəbləşir, bir qadına qarşı davranışını qınayır. Dava düşür müəllim gəlir, onları döyür. Müəllim kənddən getməyə qərar verir.  Bunun səbəbi isə Məleykə və Əjdərin xoşbəxt olmasını istədiyi üçün idi. Amma Əjdər buna icazə vermir və müəllimi geri qaytarır. Film isə məktəbdə bir şeirlə bitir :

...Parlaq arzularında par-par parılda, yoldaş!

İldırım ol, şimşək ol gur- gur gurulda , yoldaş!

Hücum dəftər- kitaba, hücum həyata doğru .

Hücum duyub- bildiyin kainata doğru...

Əsər bizə qadına/anaya hörmət, saf sevgi aşılayır, kişiliyin bilək gücünə əsaslanmadığı, daxili mənliyin əsas olduğu və s. kimi mesajlar verir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.09.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Oxucularımızın yaradıcılığı” rubrikasında bu gün sizlərə Şəlalə Adilqızının şeirlərini təqdim edir. 

Şəlalə Adilqızı imzasıyla şeir yazan və adətən bu şeirlərini Facebook sosial şəbəkəsində paylaşan Şəlalə Rəhimovanın 29 yaşı var. Ailəlidir, bir övladı var. İlk dəfə şeirləri yazarlar.az saytında dərc edilib. Keçmişin acılı-şirinli xatirələri, daim düşünən, kədərə qucaq açan insanlıq barədə mülahizələr Şəlalə Adilqızının lirikasının leytmotivini təşkil edir.

Qonşuya duz dalınca,

Yoxsa quzu qaytarmağa 

göndərmisən uşaqları, İlahi? 

Uzatdığı saqqız qədər tanıyırdı uzağı,

Qolundakı diş yeriylə ölçürdü vaxtı...

Çərpələngə ad qoyurdu: “Qaranquş”...

Parabüzən axtarırdı göndərə pay dalınca:

“Uç-uç baba, get gətir payımı... Uç!”

Dağ çayında yuyurdu ayaqlarını,

Moruq ləkəsinə qatırdı  

Cızılan barmağının qanını...

Hər şeyi səndən istəyən,

Küsməyi-barışmağı bir oyunluq çəkən

Uşaqları hara göndərdin, İlahi? 

Göstər getdikləri yeri...

Bu ömrü yanlış gəldik,

Qayıdaq geri...

***

Qapımı açıq qoymuşam,

Pəncərəmdən qəfəsləri sökmüşəm...

Gözlədiyim oğrunun

Uğruna dua əkmişəm 

Ovcumun çat yerində...

Oğru üçün “əl kitabı” da yazıb qoymuşam

Ömrümün bir küncündə...

Gülüşlərin divarların yaddaşında,

Addımların həyətimin hər daşında,

Baxışların əl güzgümdə,

Eşqin də ürəyimdədi... 

...Bir heybə də tikmişəm oğru üçün,

Naxışları sənin “dərd” dediyindəndi...

***

Qolumda tapammıram, 

Ruhumda izi qalıb

Biləyimə dişlərimlə taxdığım saatın... 

...Nə gözəl yaşayırdıq ömrü...

Nə gözəl “hesablayırdıq” vaxtı...

“ Quşlar uçanda...”

“Kəpənək qanadında...”

“Lalələr qızaranda...”

“Sərçə içib doyanda...”

... Nə qocalığa işləyir,

Nə yarısı olurdu günümüzün...

Nə ölümə az qalır,

Nə gözü doyurdu ömrümüzün... 

... Ruhumda izi qalıb

Biləyimə dişlərimlə taxdığım saatın...

***

İtirilmiş krallıqdı uşaqlıq...

“Cızza” sözünə gülən,

Palçıqda ayaqyalın yüyürən,

Qumda yuvarlanan,

Şirni üçün ağlayan kral idik biz...

...Cığallığımız “Beşdaş”dakı 

Beşinci daş boydaydı...

Küskünlüyümüz çəkilən 

çeçələ barmaq qədər... 

Kədərimiz boyumuzdan kiçikdi...

Gülüşümüz göy qədər... 

...Nənəmin corabının başından çıxardığı

“saqqız pulu”ydu “sevinc” deyə ölçdüklərimiz...

Böyüdük...

...İtirdik krallığımızı...

...Əcəl aldı nənəmizi...

Böyüdükcə yanlış çıxdı 

Həyat barədə bütün bildiklərimiz...

***

Zirvələrə qar tez düşər,

Zirvələrdən qar gec düşər...

...Dərddi zirvə,

Dərddi qar bəzən...

Çəkir dağın sinəsinə cığır-cığır naxışlar...

...Çəkilir dərdlər, 

Ağarır saçlar,

Bir-birinin başına sığal çəkmək üçün

Üst-üstə qalaqlanır yaşlar; 

İnsan qocalır... 

Ot basan cığırlar insan ömrünə dolandıqca 

Dərd də candan bac alır; 

Və bir gün, sadəcə, 

Xatirəyə dönür insan... 

Bir gün də onu xatırlayanların 

Yaddaşında itir insan...

***

Böyüyürdüm...

Dinləyirdim 

Həyatdan bəhs edən nağılları... 

Düşürdü deyirdilər “üç almalar”;

Doyurmurdu həyata dair xəyalları... 

Sonra öyrənməyə başladım 

Sevməyi, sevinməyi, 

Gülümsəməyi, qəmlənməyi,

Və yağışda rəqs etməyi,

Və ovcumdakı damlaya bir dua pıçıldayıb 

Gül kökünə göndərməyi... 

Bir səhər günəşdən öncə oyandım,

Ovcuma göndərdi saçaqlarını...

Yapışdım saçağından günəşin

Qaçdım yaşıllığın ətrinə sarı...

Bir simitlə mən də doydum, göyərçinlər də...

Bir udumluq sevinc oldu pambıq şəkəri... 

Öyrəndim həyata dair hər şeyi; 

Kiçik, saysız xoşbəxtlikləri...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.09.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün müsahibə vaxtıdır, tanınmış tənqidçi Vaqif Yusifli ilə müsahibədir. Müsahibəni Dayandur Sevgin hazırlayıb.

“MƏN  ƏDƏBİ  GƏNCLİYİN  DOSTUYAM”

  (Söhbət Filologiya Elmləri doktoru Vaqif Yusiflidən gedir – O Vaqif Yusiflidən ki, bu günlərdə 75 yaşı tamam oldu).

Vaqif Yusiflini “Ulduz” jurnalının oxucularına tanıtmağa heç bir ehtiyac duymuram. Onun  bizim jurnalda hər il ədəbi gəncliklə bağlı bir neçə məqaləsi dərc edilir. Vaqif müəllim ilk şeir kitabını çap edirən və ya mətbuatda diqqəti cəlb edən şeir və hekayələri ilə maraq doğuran onlarla istedadlı gənc yazar barədə  öz ürək sözlərini ifadə edir. O, 56 yaşlı “Ulduz”umuzun ilk oxucularından biridir, 1967-ci ildən bu vaxta kimi  “Ulduz”un hər bir sayının oxucusu olub, evində-ona məxsus iş otağında jurnalımızın iki yüzə yaxın nüsxəsini qoruyub saxlayır.

– Vaqif müəllim, sizi anadan olmağınızın 75 illiyi münasibətilə- başda Qulu Ağsəs olmaqla – bütün “Ulduzçular” adından təbrik edirik. Baharın bu xoş anlarında özünüzü necə hiss edirsiniz?

– Desəm ki, əliyyül-əla, yalan olar. Hər bir insanın həyatında olduğu kimi, mənim də həyatımda uğurlu-sevinc gətirən hadisələr və olaylar baş verib, həmçinin çətinliklər, məyusluqlarla üzləşmişəm. Rəhmətlik Arif Əmrahoğlunun mənim 60 yaşım münasibətilə söylədiyi bir fikri xatırlayıram: “Vaqif  Yusifli öz keçmişi üçün qətiyyən xəcalət çəkməyən bir insandır”.

– 75 yaşınız var. Özünüzü qoca hesab edirsinizmi?

– Yaş öz hökmünü verir. Mən güzgüyə baxıram və deyirəm: “Ey gidi dünya, Vaqif Yusifli də qocalarmış”. Amma baxıram Anar müəllimə, baxıram Elçin müəllimə, deyirəm, yox, qocalmamışam.  Anar müəllim də, Elçin müəllim də (onlar mənim çox sevdiyim ustadlardır) qocalmayıblar, əbədi və ədəbi ruh onları tərk etməyib, gözəl əsərlər yaradırlar, o zaman özümə təskinlik verirəm.

– “Ulduz”un son sayında sizin “Gənc şairlər, sözüm sizədir” silsiləsindən yeni məqaləniz dərc edilib, gənc şairlərdən Elvin İntiqamoğlu, Valeh Qoca, Elvin Nuri və Gülay Tahirlinin şeirləri barədə bir yazı ilə çıxış etmisiniz. Ümumiyyətlə, ədəbi gəncliyə münasibətiniz nə vaxtdan formalaşıb?

– Mən ədəbi gəncliyin üç nəsli barədə (səksənincilər, doxsanıncılar və ikiminincilər) söz demişəm, həm müəyyən bir problemlə bağlı düşüncələrimi ifadə etmişəm, ümumiləşdirmələr aparmışam, həm də ayrı-ayrı gənc şair və nasirlərin yaradıcılığına münasibət bildirmişəm. O ədəbiyyat yaşamağa qadirdir ki, onun istedadlı gəncliyi var və bu gənclik onun gələcəyidir.

         Məni nə düşündürüb? Məlumdur ki, hər bir ədəbi nəsil öz gəlişiylə ədəbiyyata təzə SƏS, təzə NƏFƏS gətirir, bunu ədəbiyyatımızın tarixi boyu izləyə bilərik. Səksəninci illərdə də, doxsanıncı illərdə də, indi yeni əsrimizdə də bu prosesi  müşahidə etmişik. Gəlin elə “Ulduz” jurnalında son on-on beş ildə haqqında söz açdığım gənc şair və nasirlərə üz tutaq.  Aqşin Yenisey, Emin Piri, Qismət, İntiqam Yaşar,  Ramil Əhməd, Günel Eyvazlı, Fərid Hüseyn, Şəhriyar Del-Gerani, Xəyal Rza, Vüsal Nuru, Şahanə Müşfiq, mənim fikrimcə, artıq ədəbi aləmdə özlərini tanıdıblar. Ümumiyyətlə, ikimininci illərin ədəbi gəncliyi həm kəmiyyətcə, həm də keyfiyyətcə fərqli xüsusiyyətləri ilə seçilir. Hələ  heç bir onillikdə say etibarilə bu qədər gənc ədəbiyyat aləminə qədəm basmamışdı. Amma ədəbiyyata kəmiyyət yox, keyfiyyət anlayışı ilə qiymət vermək lazımdır.

– Sizin fikrinizcə, ikimininci illərin ədəbi gəncliyi hansı xüsusiyyətləri ilə seçilir?

– Mən “Ədəbiyyat qəzeti”ndə dərc etdirdiyim “Ədəbi gənclik-ikimininci illər” adlı 4 məqaləmdə bu haqda geniş söz açmışam. Qısaca təkrar edirəm: söhbət gənc şairlərdən gedirsə, deyim ki, onların yaradıcılığında QAYIDIŞ motivləri daha çox  diqqəti cəlb edir. Yəni özünə qayıdış-özünü dərk etməyə, gerçəkliyi, dünyanı anlamağa cəhd göstərməyə, “Mən kiməm” sualına cavab verməyə çalışırlar. Daha sonra: onların şeirlərində tənhalıq da, darıxmaq da, hətta  olum-ölüm dilemması qarşısında çabalamaq da diqqətdən yayınmır. Təbii, burada onları qınmaq olmaz ki, darıxmayın, ölümdən az danışın, çünki həyatda qaranlıqlar da var, işıq da. Kiməsə, hansı cavan şairəsə sovet dövrünün inzibati tənqid prinsipindən doğan bir hal kimi heç nəyi diktə etmək olmaz. Ölümdən də yazmaq olar, tənhalıqdan da, darıxmaqdan-hər şeydən, TƏKİ  ORTADA  ŞEİR  OLSUN. Ruhumuzu, zövqümüzü oxşayan şeir.

– Vaqif müəllim, siz bir tənqidçi kimi yox, bir oxucu kimi ikimininci illərdə ədəbiyyata gələn hansı gənc şair və nasirlərin yaradıcılığını xoşlayırsınız?

– Şəxsən mənim üçün tənqidçi, ya oxucu kimi  bunun heç bir fərqi yoxdur. Amma ən yaxşı oxucu kimi deyə bilərəm ki, həmişə şeir və hekayələrini səbirsizliklə gözlədiyim cavan yazarlar var. Mən Varisin, Xəyal Rzanın, Günel Natiqqızının, Təranə Vahidin hekayələrini, Emin Pirinin, Aybəniz Əliyarın, Ramil Əhmədin, Allahşükür Ağanın, Tural Turanın,  İradə Aytelin,  Ruslan Dost Əlinin, Günel Şamil qızının, Rəbiqənin, Vasif Əlihüseynin, Aysel adında üç şair qızın, Taleh Mansurun,  Müşfiq Cəbinin, İntiqam Yaşarın, Elvin İntiqamoğlunun, Elnur Uğurun şeirlərini  maraqla oxuyuram. Şahanə Müşfiqin “525-ci qəzet”dəki məqalələrini də həmçinin. Ən çox Vüsal Nurunun bir romançı kimi püxtələşdiyinin şahidi oluram. Bir cavan tənqidçi var, adı Ülvi Babasoy, onun da yazılarını izləyirəm.

– Ədəbi gəncliyə sözünüz? Sizi nəsə narahat edirmi?

–  Mən özümdən xeyli cavan olan gənc şair və nasirlərə xoşbəxtlik, ədəbi uğurlar arzulayıram. Amma istərdim ki, onlar finişə doğru inamla addımlasınlar. Təkəbbürlü olmasınlar. Bəzən elələri olur ki, özündən əvvəlki ədəbi nəsilləri inkar etməyə çalışır. Lovğalıq, ədabazlıq, özündən xeyli dərəcədə razılıq  onların yazılarına da təsirsiz qalmır. Unutmasınlar ki, bu ədəbiyyatda Əli Kərim var, Məmməd Araz var, Vaqif Səmədoğlu var, Ramiz Rövşən var, Vaqif Bayatlı var...

– Vaqif müəllim, bəs  “Ulduz” jurnalına nə arzulardınız?

“Ulduz”un baş redaktoru Qulu Ağsəs (o da mənim kimi 20 apreldə doğulub) yaxşı bir tale şeiri yazıb, amma o, şeirdə deyir: “Tüpürüm öz ad günümə” . Amma mən öz ad günümə tüpürmürəm.

         “Ulduz” – yenə təkrar edirəm: həmişə mənim  sevimli jurnalımdır. Mən özümü bir tənqidçi olaraq “Azərbaycan” jurnalında olduğu kimi, bu jurnalda da rahat hiss etmişəm. Çünki ən gərəkli yazılarım bu iki jurnalda işıq üzü görüb.  Nə deyim? Hamınıza can sağlığı, ədəbi uğurlar, hər nömrəni daha sevə-sevə hazırlamağı arzulayıram.

– Sizin “Ulduz”la bağlı  gələcək planlarınız?

– Darıxmayın, ədəbi gəncliklə bağlı yeni yazılar gətirəcəyəm.   

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.09.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Beynəlxalq “Alaş” Ədəbiyyat mükafatı laureatı Əkbər Qoşalının yazısını təqdim edir

Bu il (2023-cü il) Aşıq Əkbər Cəfərovun anadan olmasının 90-cı ildönümü (bu sətirlər yazıldığı avqust ayında isə sənətkarın haqqa yürüməsinin 33-cü ildönümü) tamam olub. Ruhuna alqış!

Sənətkar sağlığında çox alqışlar görüb, çox səhnələrdə çıxış edib, salonları coşdurub, insanları riqqətə gətirib, könüllərə fərəh, üzlərə təbəssüm bəxş edib. O, hələ sağlığında əfsanələşmiş ustadlardan idi.  “Sağlığında” deyirik – bəyəm əsil sənətkara ölümmü var? Əsla! Neçə ki sənət var, sənətkar da var. Bir sənətkar ki xatırlanır, undulmur, irsinə üz tutulur, xatirəsi əziz saxlanır – onun haqqında keçmiş zamanda danışmaqdansa, bugünki uğurlarımıza sevinən, sözlərimiz ruhu vasitəsi ilə ona agah olan çağdaşımız, dərddaşımız, uğurdaşımız olaraq danışmaq daha doğru deyilmi?

Tovuz ədəbi mühitinin Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafında danılmaz dərəcədə önəmli yeri, rolu vardır. Tovuzda respublika miqyasında, Türk dünyası səviyyəsində yaxşı tanınan, sevilən söz ustadları, o cümlədən, ustad aşıqlar, el şairləri yetişib. Bəli, Tovuz ədəbi mühiti anlayışından da, o mühitdə yetişən aşıq və şairlər haqqında da könül xoşluğu ilə söhbət aça bilərik. İstər Çar, istərsə Sovetlər dönəmində o sənətkarlar bizim ümidlərimizi qoruyub saxlayan aydınlar olaraq çıxış edib.

El aşıq və şairləri xalqın dərdlərini, uğurlarını, ümidlərini dinləyən, dilə gətirən, mətləbə ulaşdırmağa çalışan insanlardı. Həm xalq dərdlərini, uğurlarını, duyğu-düşüncələrini onlara deyib, həm də onlar xalqın dərdlərini, uğurlarını, duyğu-düşüncələrini saza qaldıraraq, yayaraq, öz poetik örnəklərində qoruyublar. Yəni, xalq ruhunun gözəlliklərini, xalqın ümidlərini aydın gələcəyə çatdırıblar – ümidləri inama daşıyaraq...

Tovuzun şenolmuş Bozalqanlı kəndində doğulub, böyümüş Aşıq Əkbər də, zəngin etnoyaddaşa, epos təfəkkürünə və sarsılmaz ümidlərə malik bir sənətkar kimi yetişib. O, həm zil, orta və bəm köklərdə böyük ustalıq, məharət göstərmiş nadir sənətkar, gözəl saz ifaçısı, dastan söyləyən, dastan yaradan və söz qoşan – aşıq poeziyasının az qala bütün qollarında şeirləri olan sənətkardı. Aşığın “Dedilər” qoşmasını sizlərçün incələmək istərdim. Hesab edirəm ki, bu qoşma onun aşıqlıq missiyasının əsas bəlgələrindədnir:  

Gözümü açandan, ağlım kəsəndən,

Oğul, çəkmə çox da qəmi, dedilər.

Doğuldum Kür üstə, gəzdim Kür üstə,

Suyun üzündədi gəmi, dedilər.

Sancıldım yurduma, göyərdim, bitdim,

Böyüdüm, boy atdım, məclisə getdim.

Mən sazı özümə havadar etdim,

Aşıq, bizə çal “Kərəmi”, dedilər.

Qarşıladım neçə-neçə yazları,

Yaş ötdükcə təzələdim sazları;

Dünən “əmi” dediyimin qızları,

Bu gün mənə “Əkbər əmi” dedilər.

Siz fikir verin: əsas mənanı orta bəndə yükləyən ustad sanki təbiətin qanunanuyğunluqlarında olduğu kimi, altdan-üstdən mənanı qoruyur, saxlayır, gələcəyə ötürür... Təbiətdə, kainatda, toplumda... toxumu, cövhəri, mənanı, sirri... belə görmüş, belə bilmiş, belə inanmışıq. Baxın, nə sancılar? – kökü-köməci olmayan. – Ting, çubuq sancılar, elə deyilmi? – Yoxsa, kökü-köməci olanı basdırılar, daha sancmazlar ki. Və sancılan da, hər yerdə bitməz; yalnız münbit torpaqda, ötəndən-keçəndən qorunduğu, zədələnmədiyi halda, iqlim şərtləri uyğunsa, göyərər, böyüyər, boy atar. Sancılan varsa, sancan var, qorunan varsa, qoruyan var, əlbəttə! Bəs məclisə kim gedər? – adam gedər, daha ağac məclisə getməz ki. Demək, sancılan çubuq deyil, ting deyil – sənətkar burada bir metafora işlədib. Bu,  ustadın ədəbi priyomu, müəyyən qədər də, sətiraltı anlamları poetik biçimdə ötürməsidir. Anlaşılan, ustad xalqın öz kökündən qoparıldığını, qoparılsa da, yenə ana torpaqda, doğma yurdda mayalandığını, tutduğunu anladır. Həncəri derlər, aşıq “ana südü, dağ çiçəyi” misalı, yaxud xarı-bülbülün Qarabağdan savayı özgə yerlərdə bitməməsi kimi bir havanı, mədəniyyət iqlimini gətirir düşüncəyə... Hətta, xarıbülbül başqa yerlərdə bitirsə də, bitirilə və böyüdülə bilərsə də, xalqın yaddaşı Qarabağdan qıraqdakı al-əlvan bağların içində xarıbülbülün olmaması haqqında poeziyanın anlatdıqlarını həqiqət kimi qəbul edib, o poetik həqiqəti yaraşıqlı bulub... – Beləliklə, bir arif, bir kamil-mürşid, bir bilgə olub, o köksüzü torpağa sancıb – onun mayalanmasına, tutmasına ümidli olub, alqış edib, onu qoruyub, bəsləyib, xalqın dünənini, bu gününü, sabaha boylanışını bilib; xalqın diləklərinin ifadəçisi olub, xalqa, təbiətin nizamına, ondan da ötəsi, kainatın ruhuna inanıb. Və çox düz edib!

Bir də, məclisə getmək var işin içində. Sov.İKP iclasına deyil, “İliç lampalı kolxoz”a deyil, nə bilim, “Lenin guşəsi”nə, “Qırmızı otağ”a və b. yerə deyil, məhz məclisə gedir... Bəs məclis – el məclisi haraydı? – Məclis o totalitar rejimdə də, xəlqiliyin qaldığı, milli ruhun təcalla etdiyi, ideolojidən arınmış bir yeriydi, soydaşların özünüifadə meydanıydı, rəsmiyyətdən, ideolojidən bir qədər uzaq ünvanıydı...

Yaxşı, o “kökündən qoparılmış” ana torpağa sancıldı, göyərdi, bəsləndi, böyüdü, məclisə getdi də, sonra nə oldu? – Sonra sazı özünə havadar etdi, məhz sazı! – Leninin kitablarını, Marksın, Engelsin əsərlərini deyil, Kommunist Partiyasının Nizamnaməsini deyil, plenum qərarlarını və s. deyil! – Tanrı kömək olsun, şair Niyaz Nəsir demiş, bax, bu xalis xalq ruhunun cəsarətiydi! – Ancaq bilgələr bilirdi: hələ qəm-kədər dövrü bitməyib, hələ azadlıq üfüqlərinə yetişməyə xeyli zaman vardı... – O zaman, “Aşıq, bizə çal “Kərəmi” dedilər”. – “Kərəmi”ni – kədərin havasını! – O zaman – hələ müstəqil olmadığımız dönəmə məhz o hava uyğundu... Ancaq kədər əbədi deyil, qara bulud Günəşin qarşısında ilmüdam dura bilməzdi və həqiqət Günəşi, əlbəttə parlayacaqdı. Parladı da!..

Beləliklə, ustad aşıq 3 bəndlik bir qoşmada, o qoşmanın da bir bəndindəcə doğma xalqın gerçəkliyini anladıb, bütöv bir dönəmin ictimai-siyasi portretini canlandıra bilib...

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.09.2023)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Yaxın gəlin dostlar, bu dəfə sizə nağıl danışmaq istəyirəm. Elə bir nağıl ki, sizə Səyavuş Aslanı xatırladacaq, yadınıza o, düşəcək, amma göydən alma düşməyəcək. 

Hə, nağıllar necə başlayırdı? “Biri var idi, biri yox”-la. Bəli, bu dünyada Səyavuş Aslan adında bir aktyor var idi. 

Deyirdi ki;- “Mən teatr aləminin ən xoşbəxt aktyoru olmuşam. Gülüş ustası Lütfəli Abdullayevi həmişə özümə müəllim bilmişəm. Doğrudur, o, mənə heç zaman dərs keçməyib, amma mənəvi ustadım olub. Bu yaşıma kimi çox sayda rol oynamışam. Artıq qocaldığımı etiraf edirəm. Bu yaşdan sonra özümə ancaq can sağlığı arzulayıram. Amma görürəm ki, Türkiyəlilər qocaman sənət adamlarının sənətlərini də yüksək qiymətləndirir, onlara müəyyən rollar verirlər. Bizdə isə aktyoru çərlədib yorğan-döşəyə salırlar.”

Bir az müdrik, bir az çılğın, bir az da əhlikeyf idi. Onun teatr və kino sənətimizin ayaqda qalmasında xidmətləri, tamaşa və bədii filmlərə verdiyi öz töhfələri  olub. Yaratdığı obrazlarla diqqət mərkəzində olan unudulmaz sənətkar dövrünün eybəcərliklərini ustalıqla ifşa edərək, tamaşaçının yaddaşına həkk etdirə bilib...

Bir vaxtlar onunla eyni kollektivdə çalışan Əməkdar incəsənət xadimi, rejissor Bəhram Osmanov deyirdi;- “Səyavuş Aslanla münasibətlərimiz çox gözəl olub, mən onu kifayət qədər çox istəyirəm. Səyavuş müəllim çox yaxın adamım olub. Sadəcə olaraq, son bir-iki ildə aramızda anlaşılmazlıq oldu. Mən həmişə onun nazı ilə oynamışam. Gördüm ki, onun nazı ilə həddindən artıq çox oynamağım artıq digər aktyorlara pis təsir edir. O da bundan çox ərköyünlük edir. Məcbur olub, Səyavuş Aslanı “Arılar arasında” tamaşasından çıxartdım. Bildiyimə görə, ondan sonra kifayət qədər çıxıb mənim haqqımda danışdı. Bu, onun öz fikirləridir. Səyavuş Aslan Azərbaycan teatrının çox mötəbər aktyorlarından biridir, amma daha böyük aktyor ola bilərdi...”

Səyavuş Aslan insan kimi kəskin təzadlı xarakterə malik olub. O, özü qədər sevdiyi qadın üçün göz yaşları tökməyi də, onu dəlixanaya saldırmağı da bacarırdı. Hətta bəzi brend mağazalardan bir kostyum istəməkdən belə utanmırdı, həm də cəsarət göstərib ölkə rəhbərindən özü üçün deyil, gənc aktyorlar üçün təqaüd xahiş edə də bilirdi. Şan-şöhrət, uğur, ailə xoşbəxtliyi eyni vaxtda gəldiyi kimi, bir-bir əldən çıxa da bilərmiş. Və bir gün Səyavuş Aslanın da başına bu olaylar gəldi. O, heç bir qadının fitnəsinə uymazdı, Ofeliya Aslan onun üçün bütün başqa qadınlardan üstün idi. Amma onun şöhrətinə heyran olan qadınlar vardı ki, ona rahatlıq vermirdilər. Bəlkə də onun xoşbəxtliyinə elə haqqında yayılan şayiələr son qoydu. Bu şayiələrdən usanan həyat yoldaşında psixoloji problemlər baş qaldırdı. Elədir, o da ailəsini sevirdi, amma qayğı göstərmək, bu sevgini onlara yaşatmağı bacarmırdı...

Bəli, biri var idi, biri yox. Bu dünyada Səyavuş Aslan adında bir aktyor var idi. Taleyinə yazılan ömrü son saniyəsinədək yaşayıb sonda Bərzəxə köçdü. Bu dünyada çox mükafatlar almışdı- Azərbaycanın xalq artisti, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsü idi. Sinəsini "Şöhrət" və "Şərəf" ordenləri bəzəyirdi. Amma Allahın ona o dünyada mükafatı olacaqmı, deyə bilmərəm. Köməçkçisi olan Sədaqət xanım aktyorun ömrünün finalını bir vaxtlar belə təsvir edirdi: “İnanın, 5 aydan çoxdur ki, xalqın sevimli sənətkarı olan Siyavuş Aslanın evində çalışıram. Otaqları yığıram, yeməyini hazırlayıram, yorğan-döşəyini, paltarlarını yuyuram, iynələrini vururam, dava-dərmanlarını verirəm. Lakin bu müddət ərzində bircə dəfə də görmədim ki, hər hansı bir aktyor zəng vurub və ya gəlib Siyavuş müəllimin səhhəti ilə maraqlansın. Sənətkara qarşı bu qədər biganəlik olmaz axı. Xəstənin gözləri həmişə qapıda olur. Mən bilirəm ki, o bu saat diqqət istəyir. Adam görəndə çox sevinir. Bütün günü evdə qalır, darıxır. Heç kəs nə zəng vurub halını soruşur, nə də əllərində 1 kilo alma tutub qapısını açıb onu yoluxmağa gəlir. Heç nə lazım deyil, elə maraqlanmaqları Siyavuş müəllim üçün böyük şeydir.

Oğlu Çingiz Siyavuş müəllimə demişdi ki, yanına jurnalist gələcək, səninlə bağlı yazı hazırlayacaq. Tez ayağa qalxıb oğluna dedi ki, üzümü taraş elə. Mənə də dedi ki, saçımı dara. O, xəstə anında da insanların gözünə xəstə kimi görünmək istəmir. İstəmir ki, kiminsə ona yazığı gəlsin. Çox vaxt isə xəstəliyini tamam unudur. Elə bilir, əvvəlki kimi, yenidən teatra üz tutacaq, inanın, teatr üçün çox darıxır. Əyləşib televizor qarşısında tamaşalara baxmaq istəyir”.

Yaşasaydı sentyabrın 5-də 88 yaşını qeyd edəcəkdi. Ruhu şad olsun!

Gözləməyinə dəyməz, axı demişdim ki, göydən alma düşməyəcək...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.09.2023)