“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

20-Cİ DƏRC

Siyahı səsləndikdən sonra Baş Hakim Baş ekspertdən Osmanlıda erməni xəyanətkarlığını sübut edən konkret faktlar istədi, təbii ki, prosesə ciddi hazırlıq getdiyindən mötəbər mənbəyə aid istənilən fakt əldə idi, fars ekspert sözügedən faktları səsləndirdi:

-Ermənilərin yaşadıqları dövlətə xəyanətlərini əks etdirən yüzlərcə fakt var. Onlar 1917-ci ildə Fələstində general Allebinin başçılıq etdiyi Antanta qoşunları tərkibində Osmanlıya qarşı vuruşublar,  Fransız qoşunlarının tərkibinə Cənub-Şərqi Anadolunun işğalında iştirak ediblər (1369 türklər yaşayan yaşayış məntəqəsini dağıdıblar), 1920-də Fransa ilə birgə Çukurovanı tutublar, öncə isə ruslarla birgə Vanı. Qafqaz cəbhəsində 250 min erməni rusların tərəfində türklərə qarşı vuruşub.

Ermənilərin türklərə yönəli xəyanətkar siyasətlərində əsas yeri isə erməni qiyamları tutur. Təkcə 1895-ci ildə Osmanlı İmperiyasının Anadolu bölgəsinin 24 mühüm şəhərində erməni qiyamları baş tutub:

29 sentyabr – Divriqi, 2 oktyabr –Trabzon, 6 oktyabr – Eqin, 7 oktyabr – Dəvəli, 9 oktyabr – Akhisar, 21 oktyabr – Ərzincan, 25 oktyabr – Bitlis, 26 oktyabr – Bayburt, 27 oktyabr – Maraş, 29 oktyabr – Urfa, 30 oktyabr – Ərzurum, 2 noyabr – Diyarbəkir, 2 noyabr – Siverek, 4 noyabr –Malatya, 7 noyabr – Xarput, 9 noyabr – Ərəbkir, 15 noyabr – Merzifon,  15 noyabr – Sivas,  16 noyabr – Antep,  18 noyabr – Maraş, 22 noyabr – Muş, 3 dekabr – Kayseri, 3 dekabr – Yozqat.

Arayış səslənəndən sonra Baş Hakim yenidən müttəhimə səsləndi, onun sözünün olub olmadığını sordu, o yenə tutuquşu kimi hey günahsızlığını təkrarlayanda bir daha ekspertlərə müraciət etdi, bu zaman “erməni genosidi” anlayışına açıqlama gətirilməsi üşün 127 saylı arayışın oxunmasını xahiş etdi. Bu arayış da dərhal səsləndi.

-Osmanlının parçalanmasında ABŞ, Fransa, İngiltərə, Almaniya və Rusiya - ən əsas güc mərkəzləri maraqlı idilər, buna görə də “erməni genosidi” məsələsi də məhz bu mətbəxlərdə bişmiş qarışıq bir yeməkdir. “Erməni genosidi” ideyasının xaç atası 1913-1916-cı illərdə ABŞ-ın Türkiyədəki səfiri olmuş Henri Morqentau sayılır, onu ora səfir göndərən ABŞ prezidenti Vudro Vilson demişdi ki, səni Osmanlıya səfir göndərirəm, hərçənd, tezliklə o dövlətdən əsər-əlamət qalmayacaq. Morqentau erməni komitəçisi Arsak Şmavonyanı özünə 1-ci köməkçi götürmüşdü. Amerika missionerləri həmin dönəmdə erməniləri protestant xristianları edirdi, protestantlığı qəbul edən gəncləri Amerikada oxumağa yollayırdılar, ABŞ-da antitürk kampaniyası ilə məşğul olan əsl erməni koloniyası yaradılmışdı. Guya 1915-ci ildə 600 min -1 milyon erməninin məhv edilməsi barədə isə Morqentau səfirlik dönəmi bitəndən sonra öz kitabında yazmışdı.

“Erməni genosidi” ideyasının 2-ci xaç atası İohann Lepsius olub. Missioner, alman pasportlu bu şəxs 1914-cü ildə Berlində alman-erməni cəmiyyətini də yaradıb.

3-cü əsas ideoloq isə ingilis Ceyms Brays olub. Ingilis-erməni cəmiyyətinin sədri olan bu şəxs Osmanlı ermənilərinin  protestant kilsənin himayəsinə girməsinə can atıb, 626 səhifəlik “Osmanlı imperiyasında ermənilərə münasibət” adlı kitabında saxta erməni soyqırımı iddiasını irəli sürüb. Amma müasir Ermənistanda isə ən çox alman Armin Teofil Veqner yad edilir...

Bu yerdə Baş Hakimin sağında əyləşmiş gənc hakim yerindən söz atdı:

-Bu Şaxrikyan deyən almandır, eləmi?

Baş ekspert bunu təsdiqləyib ekspertlərə mətnin oxunuşunu davam etdirmək barədə işarə verdi. Arayışın davamı oxundu:

- Guya soyqırımına şahid olduğunu iddia edən  Armin Teofil Veqner bir zamanlar ermənilərin öldürdüyü türk kəndlilərinin fotolarını türklərin öldürdüyü ermənilər kimi Avropada yayıb, bununla da böyük çaşqınlıq yaratması ilə məşhurdur. Onun  erməni təəssübkeşliyi barədə “Erməni anaları”, “Armeniada” oçerkləri çap edilib, hətta Osmanlının böyük siyası xadimi  Tələt paşanı qətlə yetirən terrorçu S. Teyleryanın məhkəməsində Veqner antihumanizm mövqeyi sərgiləyərək müdafiəçi qismində çıxış da edib.

Baş Hakim özünü saxlaya bilməyib yerindən replika atdı:

-Bu da cənab Şaxrikyanın almanı.

Arayış tamamlandı:

-Hazırda Veqnerin adına Yerevanda küçə var, onun qəbrindən götürülmüş torpaq isə Soyqırım muzeyində saxlanılır.

Bu vaxt prosesə olduqca yaxşı hazırlaşmış Baş ekspert hamiya sual etdi:

-Sual oluna bilər, Erməni soyqırımı gününü ermənilər bəs niyə məhz  aprelin 24-də qeyd edirlər? Onlar bunu Osmanlı ermənilərinin Suriyaya köçürülməsi günü adlandırırlar, əksər mənbələr də bunu iddia edirlər. Yəqin publika da bunu həqiqət sayır. Deyilmi?

Yerlərdən “bəli”, “elədir” sədaları yüksələndə Baş ekspert sözünün davamını gətirdi:

-Amma bu, həqiqəti əks etdirmir. Köçürmə may ayında olub. 24 aprel 1915-ci ildə isə erməni millətçiləri  çevriliş edib Anadoluda erməni dövləti yaratmaq istəyirdi, məndə bununla bağlı Britaniya arxivlərindən götürülmüş təkzibedilməz faktlar var, ermənilər əyləşən sıraya dap proses öncəsi bu faktları ötürmüşəm ki, məni təkzib edib vaxtımızı ala bilməsinlər. Çevriliş edəcəkləri günü ermənilər öncədən “Erməni dövlət günü” adlandırmışdılar, amma Osmanlı hökuməti bu niyyətlərindən duyuq düşüb onların niyyətlərini gözlərində qoydu, bütün  milli erməni komitələri bağlandı, həbslər həyata keçirildi.  Məlumata görə həmin gün 2345 nəfər erməni aktivisti  həbs edildi. Əlimizdə Eçmiadzin katalikosu Gevorkun həmin gün ABŞ  Prezidentinə  məktubu var, katalikos prezidentə yalvarır ki, amanın günüdür, müsəlmanlar xristianları qırır, gəl bizi xilas elə.

Baş ekspertin dəyərli çıxışı bitdikdə yaşlı hakim Baş Hakimdən söz istəyib çıxış etdi:

-Möhtərəm auditoriya. Bir belə vətəndaşını qılıncdan keçirən, satqınlıq edib bir belə torpağının əlindən çıxmasına səbəb olan bir millətə qarşı məcburən sərt tədbir həyata keçirən, bununla belə, yenə də öz humanistliyini göstərən türklərə, düzü, bu məhkəmə prosesində böyük simpatiyam yaranıb. Mən istəyirəm ki, söylədiyimi təsdiqləyən bir sənədi sizə oxuyum. İcazənizlə.

Baş Hakim buna icazə verdiyini bildirdi, amma xahiş etdi ki, kolleqası azacıq gözləsin, belə ki, prosesdə Osmanlıda erməni vəhşətlərini öz gözləri ilə görmüş iki rus hərbçisinin şahidliyinə müraciət etməyin zamanı yetişmişdi. O, xahiş etdi ki, prosein bu məqamında Çar ordusunun polkovnik-leytenantı Qryaznovun 1915-ci ildə Ərzincandakı qırğınlar haqqında raportu diktorlar tərəfindən oxunsun.

Diktor deyilən mətni oxudu:

-“Kəndlərə aparılan yollara müsəlman kəndlilərinin süngüyə keçirilmiş meyitləri, kəsilmiş bədən hissələri və dağılıb tökülmüş daxili orqanları səpələnmişdi… Əsasən qadınlar və uşaqlar! Hakimlər və sahibkarlar qətlləri təşkil etmiş, erməni ordusu onu yerinə yetirmişdir. Dərin quyular qazılmış və köməksiz insanlar heyvan kimi kəsilərək bir-birinin ardınca quyulara atılmışdır. Qətllər üçün məsuliyyət daşıyan ermənilər bir evə səksən nəfər müsəlman doldurur, sonra isə onların başlarını kəsirdi”.

Mətn bitəndə Baş Hakim növbəti mətnin oxunmasını istədi:

-İndi də xahiş edirəm ki, qanlı Ərzincan hadisələri barədə rus ordusunun generalı L. Odişelidzenin xatirələri oxunsun.

Diktor növbəti mətni oxudu:

-“11-12-mart gecələrində erməni cəlladları Ərzincan ətrafındakı ərazilərdə müsəlmanları süngülər və baltalarla qətlə yetirdilər. Bu vəhşilər öz qurbanlarını əksərən öz məşum planları məqsədi ilə qazılmış xəndəklərə atırdılar. Mənim yavərim iki yüz belə xəndək saymış və cinayətlərin üstünü açmışdı”.

Baş Hakim əsəblərini cilovlaya bilməyib hayqırdı:

-Bunun bir adı var, o ad millətçilik-filan deyil, o ad qanıçənlikdir, vəhşilikdir.

Yaşlı hakim də onun sözlərini təkrarladı, sonra isə Baş Hakimin icazəsi ilə bayaq vəd verdiyi sənədi çıxarıb oxumağa başladı:

-“Osmanlı dövlətinin 27 may 1915-ci il Təhcir , yəni köçürülmə qanunu.

1. Köçürülməsi lazım bilinən ermənilər bütün heyvan və daşına bilinəcək əmlaklarını özləri ilə apara biləcəklər;

2.Onlar gedəcəkləri yerlərə qədər təhlükəsiz şəkildə aparılacaqlar:

3.Yollarda onların rahatlıqları, can və mal təhlükəsizlikləri təmin olunacaq;

4.Getdikləri yerlərdə onların tam yerləşdirilmələrinə qədər güzəranlarını və yeyib-işməklərini təmin etmək üçün hər cür yardım ediləcəkdir;

5.Onlar ən əlverişlı şəhər və kənd zonalarında yerləşdiriləcəklər;

6.Maddi vəziyyətlərindən asılı olaraq onlara maddiyyat ödəniləcəkdir;

7.Hökumət tərəfindən onlara ev tikiləcəkdir;

8.Əkinçiliklə məşğul olanlar, sənətkarlar istənilən texnika və materiallarla təmin olunacaqlar;

9.Boşaldılan şəhər və qəsəbələrdə ermənilərə aid daşınmaz əmlakın siyahısı tutulacaq, onların qiymətləri müəyyənləşəcək, bu miqdarda pul köçürülülənlərə ödənəcək;

10.Onların istifadəsində olmuş dükanlar, fabriklər, anbarlar, zeytunluq, tutluq, meyvə bağları icarəyə veriləcək, gələn gəlir həmin köçürülən mal sahiblərinə veriləcək.

Hakim sənədi oxuyub bitirib çıxışına ara verdi, auditoriya alqış ucaltdı, sonra hakim davam etdi:

-Hörmətli auditoriya, həmin dövrdə Osmanlı çox ağır müharibə şəraitindəydi, ölkədə böhran hər sahədə özünü göstərirdi. Köçürülməyə müharibə, sərt qış, yol və daşıma vasitələrinin azlığı, qida və dərman çatışmazlığı  ciddi əngəl törətdilər. Buna görə də insan itkilərini anlaşıqlı qarşılamaq bizim borcumuzdur. Erməni mənbələri 3 milyon öləndən dəm vurur. Amma Osmanlının Daxili İşlər Nazirliyinin 7 dekabr 1916-cı ildə Baş Nazirliyə verdiyi raporta görə cəmi 703000 nəfər köçürülmüş, bunlardan 300000-i yollarda və yeni yaşayış məskənlərində ölmüşdür. Erməni genosidi deyilən şey məhz budur, əziz auditoriya.

Yaşlı hakimin çıxışından sonra müttəhimlər sırasındakı səs-küy bir müddət səngimədi. Baş Hakim orada əyləşənləri ədəb-ərkana dəvət edib bildirdi ki, çox sayda əcnəbi müəllif erməni genosidi məsələsinə, türk-erməni münasibətlərinə dair açıqlama vermək istəyinə bulunaraq Divana müraciət edib. Çox təəssüf ki, onların hamısına söz vermək mümkünsüzdür, bununla belə, bəzi müəllifləri şahid qismində dindirmək prosesin xeyrinə olar.

Odur ki, o, bir neçə nəfərə ardıcıl söz verdi.

(Davamı var)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2023)

Kubra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Səssizliyin içində yox olan çığırtılar var. Ürəyimi bir şey sıxırdı sanki. Sanki ruhum həbs olmuşdu buralara. Və yenə yazılarıma sığınıram mən. Gecənin sükutunu pozan cırcıramaların səsi çox qəribə auraya salır insanı. Sanki daxili aləmimdə yenə nələrsə sıradan çıxıb, yenə ürəyim beynimin sözündən çıxıb, mən özümü yaralamağa,

incinməyə qırılaraq parçalanmağa gedirəm deyir. Bu dəfə işlər fərqlidir nədənsə. Beyin də yorulub, ürək də. Amma nə ürək sevgidən, nə beyin məntiqdən ayrı qala bilmir. Sevgi demişkən. Osho kitabında İsanın sevgi Allahdır ifadəsinə qarşı Allah sevgidir demişdi. Dəyişən sözlərin yeri deyildi təkcə. Mənada boğulan böyük bir dərinlik var. Həqiqətləri dərk etməyə ürəyin sevgisi, nə beyinin məntiqi bəs edər. Hələlik bu qoy belə qalsın. Gəlin biz illərdir verdiyimiz o böyük sevgiyə nəzər salaq. Uşaqlığımdan tam bu dəqiqə səkidə oturub bu yazını yazan bir mənə kimi, özümə nəzər salanda qırğın bir təbəssüm qonur üzümə.

Sevgi varsa qarşılıq gözləmək axmaqlıqdır, biləsən, əzizim..

Yalanlarla dolu bu dünyada ən çox özüm özümü aldadırdım. Özümü sevildiyimə çox inandırmışdım mən. Elə məhz 5 yaşımdan bəri. Atamın məni ilk döydüyü vaxtdan yəni. Yadıma niyə döyüldüyüm gəlmir, amma məni kəmərnən döydüyünü də unuda bilmirəm.

Aldadmışdım onda özümü, “atam məni çox istəyir deyə məni döyür ki, bir daha səhv etməyim”. Axı harda idi mənim səhvim? Məgər 5 yaşında uşaq səhv anlayar?

Ya bir az böyüdüyüm vaxt mən

ən sevimli gəlinciyimi bacımdan gizlədəndə anamın gəlinciyi məndən alıb ona verməyinə nə deyim? Onda da cəmisi 7 yaşım var idi və o zaman da, özümə nəticə çıxartmışdım, bacım balacadır və mən hər şeyimi onunla paylaşmalıyam, əks halda anam məni sevməyəcəyini demişdi axı. Hətta yadıma məktəbə gedib 2 aldığım zaman yetimlər evinə getmək üçün özüm öz əllərimlə çanta yığdığım düşdü bir anda. O vaxtı belə, “mən valideyinlərimi çox əsəbləşdirirəm və bacıma pis örnək oluram deyə evdən göndərilməmdə” valideynlərimə haqq qazandırmışdım. Bu hadisəni yaşayanda da çox deyildi yaşım, cəmisi 10 idi, yer üzündə öz balaca dünyamda dolaşırdım. 

Bir az zaman keçir və ailəsində zaman-zaman sevgisizlik, ayrı-seçkilik görən o qız başqa yerlərdə axtarır sevgini. Məsələn, məktəbdə çoxlu dostları olsa seviləcəyini zənn edir. Amma yenə olmur. Niyəsə heç kimlə ünsiyyət qura bilmir və onunla dostluq etmək istəyən hər kəsdən qaçır. Zaman keçdikcə isə, tam tərsi mən kiminləsə dostluq qurmaq istəyəndə məndən qaçan insanlar gördüm. Hərəsinin də bir bəhanəsi var idi. Kiminə görə mən çox sakit, kiminə görə soyuqqanlı, kiminə görə də acıdil idim. İcazə vermədilər nə mən onları tanıyım, nə onlar məni tanısın.

Yeniyetməlik dövrünün də bir dəbi var idi, bu da, məktublarla eşq etiraf etmək idi. Həmən ərəfələrdə 15-16 yaşım ancaq olardı, amma gözəlliyimin və xarakterimin yerini aldığını və yaşıdlarımdan nisbətən seçildiyimi dərk edirdim. Bu ərəflər mənə 3-4 oğlandan  müxtəlif məktublar gəlmişdi. Hətta illərdir səmimiyyət qura bilmədiyim sinif qızları belə buna görə mənə paxıllıq edirdilər. Əlbəttə, mənə yazılan gizli eşq məktublarını da cırıb atmışdım. İçimdə sevgiyə qarşı bir sevgisizlik, dərin bir ümidsizlik var idi. Ruhumu dolduran dərin bir boşluq var idi məni boğan. Beləcə məktəb illərimi də, son iki il istisna olmaqla boşluqlarla yola verdim.

11 illik məktəb həyatımdan mənə ən böyük hədiyyə demək olar ki, tək dostum olan Rəhim idi. Onunla 15 ildən artıq dostluğumuz var və birbirimizi ən gözəl biz anlayırdıq. Nəhayət, bir çox gəncin həyatında dönüm nöqtəsi yaradacağını düşündüyü, bir sıra azadlıqların və xoşbəxtliklərin özü ilə birlikdə gələcəyi düşünülən dövrə yəni, universtitet dönəmlərinə çatdım. Bu dönəm necə keçəcək, heç bir fikrim yox idi, lakin qorxurdum.

Ya yenə sevilməzdimsə?

Ya burda da yoldaşlarım məndən qaçarsa?Ya mən ünsiyyət qura bilməsəm?

Necə olacaqdı onda? Nə təsadüf ki, bir fərqlilik olmuşdu. Tələbəlik mənim üçün maraqlı keçirdi və uzun zaman sonra  özümə dostlar tapmışdım. Qəribə bir hal baş vermişdi ilk dəfə. İlk deyildi düzü,  amma fərqli duyğulara atmışdım özümü, yenə sevilmirdim və bunum fərqində idim. Amma mənim duyğularım məni çox dərinlərə apardı. Ona aşiq olmuşdum və onda sevgiyə qırğın bir uşaq görmüşdüm, eynilə özümdə gördüyüm kimi. Yaralarına məlhəm olacağımı düşündüyümdən heç buraxmadım onu. Lakin olmurdu bəzən, bəzi duyğular nə qədər dərin olsa da sağalmayan yaralar var idi. Mənim sevgim onun yaralarını sağalda bilməzdi.

Amma o, sevgisizliyi məni yenidən yaralamışdı və ən acısı bu dəfə bəhanə gətirə də bilmədim.

Bu dəfə sevir deyə belə edir, sevgisini göstərmir, ya da “şiddətlə" sevir demək də olmadı.

Həqiqətən bu dəfə sevilmədiyini qəbullanan biri olmaq çox dərin hüznlər yaşatdı  mənə. Aylarla özümə qapandım,

ətrafımdakı hər kəsdən uzaqlaşdım.

Dərin bir depressiyanın məni əsir aldığının fərqində idim.

Bəlkə istəsəm çıxa bilərdim bu vəziyyətdən. Amma bu yaşıma qədər demək olar ki, özüm üçün, sadəcə öz istədiyim üçün heç nə etmədim. Heç nə etmədim deyirəm, lakin çox şey etdim. Bir sürü hüznlü mahnılar, intihara səbəb olacaq dərəcə psixologiya pozan kitablar, şiddətə meyl və sair.

Qorxmayın, hələ məktubu yaza bilirəmsə, deməli, özümə qəsd etməmişəm. Dəfələrlə  cəhd etdim intihara, lakin geri çəkildim hər dəfəsində. Sevgisizlik məni boğurdu amma, ürəyimin dərinliklərində çox qəribə bir sevgi teli var idi. Hər ölümü düşünəndə o tel daha da sərt olurdu sanki. Bir xeyli müddət keçdikdə isə o telin bütün qəlbimi ələ aldığının fərqinə vardım. Mən o tel sayəsində özümün özünə bəs etməli olduğunu anladım.

Təkəbbür və eqodan uzaq lakin,

özünü sevən, özünə dəyər verən biri halına gəldim. İndiyə kimi ailəm istəmir deyə istəyib də, etmədiyim hər şeyi etmək qərarı aldım. Və birdən bir fikir gəldi ağlıma.

Dəyər verdiyim və örnək aldığım böyüklərimdən biri balaca mavi üzlü dəftər hədiyyə etmişdi mənə. Mən də ilk addımımı məhz o dəftərdən atdım. İlk dəfə içimdən keçən hər şeylə üzləşib düşüncələrimi və duyğularımı sətirlərə tökdüm.

Hər cümlə sonunda qoyan nöqtə qəlbimi qaraldan travmalarımı bir-bir silirdi sanki.

Ardından gələcək planlarımı qeyd etdim. Özümə hüzur və motivasiya dolu kitab siyahısı hazırladım, qulaqcıqdan istifadəyə son verdim, hüznlü musiqiləri sildim,

üstümə 2 bədən də böyük olan geyimlərimdən yaxamı çəkdim. 

Xarici görünüşümdə özümə eyib bildiklərimi dəyişməyə çalışdım bacardığım qədər və alındığını görmək məni xeyli ümidləndirdi. Hər halda 5-10 kilo artıq çəkisi olan xanımlar o çəkilərdən azad olanda gələn özgüvən hissinin əvəzolunmazlığını çox yaxşı bilirlər. Üstümdə nə istədiyini bilən, addım atmaqdan çəkinməyən, sevgisizliyin qarşısını yenə sevgi verərək ala biləcək bir gənc xanımın qüruru var idi.

Həqiqətən həyatım sıfırdan dəyişmişdi, ailəmin bacarmayacağımı düşündüyü hüquq fakultəsi üçün hazırlaşdım və 2 il sonra qəbul oldum. Maliyyə ixtisasının ardından hüquq həqiqətən çox gözəl təsir bağışlayırdı. Ən sevdiyim işi görürdüm, nə də olsa haqqı tapdanılan insanların haqqlarını müdafiə etməkdən daha xoş nə ola bilərdi ki, keçmişimin bütün travmaları məni insanlara daha yaxın etmişdi və  müdafiə etdiyim insanların gözlərindəki parlaqlıq nəyə desəm bəs edərdi.

Yenə boş dayanmadım və  vaxt tapdıqca dil öyrəndim, zaman-zaman motivatorlardan təlimlər aldım, şəxsi inkişafı daim genişləndirdim. Din dərsləri, sürücülük kursu, daimi idman, sağlamlıq üçün həkim məsləhətləri, mənimlə həmfikir olan insanlara qurduğum dostluq münasibətləri və Rəhim. Həyatımı sanki günəş sistemi kimi stabil tutmağa çalışırdım. Rəhim isə mənim günəş sistemimdəki ən parlaq ulduz olaraq daim mənimlə idi. Atdığım hər addımda mənə dəstək olan ən əziz insan. Rəhimlə şərik bir kafemiz də, var idi hətta.

Ailəm isə artan uğurlarıma öz dillərindən desəm "hər zaman dəstək olurdular".

Bu qədər dəyişiklik sadəcə son 5 ildə baş verdi həyatımda. Və demək olar ki, özüm öz ruhumu təzələmişdim, məni yoran incidən şeylərdən uzaq, heyvanlara və uşaqlara yaxın, mənə ailə ola biləcək insanla, dostlarımla, məni travmalarıma fikir vermədən böyüdən ailəmlə, sevdiyim işləri görərək və daim özümü inkişaf etdirərək küllərindən doğulan anka quşunun hekayəsini həyatımın gerçəyi etdim.

Mən nə İsa kimi, nə də Osho kimi düşünmürəm.

Nə Allah sevgidir, nə Sevgi Allahdır.

Allah insanın qəlbinə sevgini gizlədəndir.

İnsan isə sadəcə qəlbindəki gizli sevgini aşkara çıxarda biləndə təkcə cismani yox, mənən insan olur.

Sizə bu hekayədən tək nəsihətim odur ki, Allahın qəlbinizə əmanət etdiyi sevgini yad qəlblərdə axtarmayın, yoxsa əsl xoşbəxtlik heç zaman qapınızı döyməyəcəkdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2023)

Qoşqar İsmayılzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Niyə belə susqunsan, dəniz, niyə coşub çağlamırsan, ləpələrinlə fəryad etmirsən?!

Niyə belə sakitsən, qara bulud, niyə ağlayıb guruldamırsan, yoxsa sən də sadəcə görüntü üçün varsan ?!..

Bəs sən hardasan, dəli külək, toz torpağı, ətrafı niyə viran qoyub dağıtmırsan?!..

Ey, Günəş! Hanı bəs sənin qucaq dolu şəfəqlərin, hanı xoşbəxtlik vəd edən qızmar günlərin, yoxsa sən də qorxundan buludların arxasında gizlənmisən ?!..

Bəs siz niyə susmusunuz, siz niyə laqeydləşmisiniz??

"Başqasından mənə nə ?!" deyib burnu  daim ətrafındakıların həyatının içərisində olan məgər siz deyilmsiniz?!

Öhdəsindən gələ bilmədiyiniz işlərə artıq göz yumursunuz. Gücünüz çatmadıqlarınıza baş əyirsiniz, vicdandan, ədalətdən danışıb ədalətsizlik edirsiniz...

Maraqlıdır, görəsən, gecələri necə yatırsınız, vicdanınızın səsi sizi narahat etmir ki?

Ya, yemək başındaykən, bahalı bər-bəzəkli süfrədəykən masaya oturmamışdan əvvəl tox olduğunuzdan xəbərdarsınızmı ?!

Hərdən düşünürəm ki, vicdanı çox danışan insanlar həmin səsi batırmaq üçün üz tuturlar səs-küylü məkanlara, yerlərə, ya da hündürdən danışırlar...

Sözləriniz necə də ecazkar, pafoslu, ümidverici, mübaliğəli, ədatlı, zəhlətökən, ssenarisi bəlli və hər dəfə eyni səhnəni nümayiş etdirən və artıq sözlərinizi əzbərləmiş nağıl qəhrəmanlarısınız, bizsə  uşaqlıqdan bu nağıllarla böyümüş, daha bu nağıllardan bezib inanmaq istəməyən tamaşaçılarıq... 

Əgər, ssenarini mən yazsaydım və film rejissoru olsaydım, sizi məzara dəvət edərdim, sonra yağışdan xahiş edərdim ki, məzarı yaxşıca islatsın, üst-başınızı yaxşıca yusun. 

Daxilinizi təmizləməyə gücüm çatmır, heç olmasa zahiriniz təmiz olsun. Üzərinizə qar yağıb sizin kəfəninizə çevrilsin. Sonra külək ətrafdakı toz-torpaqla sizi dəfn etsin. 

Və sonda günəş  xoşbəxt şəfəqləri ilə ətrafı aydınlatsın...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2023)

Səbinə Yusif, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ötən gün türk dünyasının böyük sənətkarı, ozanı, Prezident təqaüdçüsü, Əməkdar incəsənət xadimi Aşıq Ədalət Nəsibovun vəfatından 6 il keçdi. 

 "Qazax" Xeyriyyə İctimai Birliyinin, Qazax Rayon İcra Hakimiyyətinin, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Qazax zona filialının, Qazax-Tovuz Regional Mədəniyyət İdarəsinin, Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin Qazax-Ağstafa bölməsinin, Qazax-Tovuz Regional Gənclər və İdman İdarəsinin birgə təşkilatçılığı ilə Qazax rayonu Ağköynək kənd qəbristanlığında aşıq Ədalətin məzarı ziyarət olundu.

Anım tədbirini giriş sözü ilə şair, Əməkdar incəsənət xadimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Qazax zona filialının sədri şair Barat Vüsal açdı. Barat Vüsal Aşıq Ədalət Nəsibovun saz sənətinə verdiyi töhfələrdən, saz sənətinə gətirdiyi yeniliklərdən söhbət açaraq onun ecazkar solo-saz ifaları və özünəməxsus oxu tərzilə daim yadda qalacağını vurğuladı: "Ədalət sağlığında əfsanələşmiş ustadlardandır. O, təkcə Azərbaycanın yox, bütün Türk dünyasının sənətkarıdır. Aşıq Ədalət bu sənəti elə bir zirvəyə qaldırıb ki, bundan sonra and içəndə həm də deyəcəyik: and olsun saza!"

"Qazax" Xeyriyyə İctimai Birliyinin üzvü, BDU-nun Qazax filialının professoru Valeh Nəsibli çıxış edərək tədbir iştirakçılarını "Qazax" Xeyriyyə İctimai Birliyi İdarə heyətinin sədri, professor İlham Pirməmmədovun və İctimai Birliyin üzvlərinin adından salamlayaraq unudulmaz sənətkar Ustad Aşıq Ədalət Nəsibova Allahdan rəhmət dilədi. Valeh Nəsibli Aşıq Ədalət sənətinin ucalığından danışdı: "Saz deyəndə Ədalət yada düşür, Ədalət deyəndə saz yada düşür. Aşıq Ədalət Nəsibov sazı zirvəyə qaldırıb. Aşıq Ədalət Nəsibov sözün xiridarı, sazın nəhəngidir. O, böyük bir məktəb qoyub getdi. Allah rəhmət eləsin".

Qazax-Tovuz Regional Mədəniyyət İdarəsinin nümayəndəsi, Əməkdar  mədəniyyət işçisi Məhəmmədəli Məşədiyev,  Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin Qazax-Ağstafa bölməsinin bədii rəhbəri Aşıq Camoy, Qazax-Tovuz Regional Gənclər və İdman İdarəsinin rəis müavini Elçin Səfərov, "Qazax" Xeyriyyə İctimai Birliyinin Qazax və Ağstafa rayonları üzrə nümayəndəsi Ələddin Kəsəmənli çıxış edib Aşıq Ədalət yaradıcılığından söz açaraq onun ustadlığından, sənətkarlığından danışdılar, Aşıq Ədalət Nəsibovla bağlı xatirələrini bölüşdülər.

Sonda Aşıq Samir Cəlaloğlu Ustad Ədalət Nəsibovun məzarı önündə "Yanıq Kərəmi"ni ifa etdi.

Xatırıadaq ki, Qazax” Xeyriyyə İctimai Birliyinin və Qazax rayon İcra Hakimiyyətinin birgə təşkilatçılığı ilə ustad aşıq Dədə Ədalətin xatirəsinə hörmət əlaməti olaraq onun qəbri üzərində möhtəşəm qəbirüstü abidəsi ucaldılmışdır. Abidənin müəllifi Azərbaycanın Xalq rəssamı, tanınmış heykəltəraş, Azərbaycan Rəssamlıq Akademiyasının rektoru Natiq Əliyevdir.

15 sentyabr 2018-ci ildə xalq izdihamı ilə ustad aşıq Dədə Ədalətin Qazaxda qəbirüstü abidəsinin açılışı olmuşdur.

Həmçinin Xaçmaz şəhərindəki Şəxsiyyətlər parkında da Xaçmaz rayon İcra Hakimiyyətinin təşəbbüsü ilə Dədə Ədalətin möhtəşəm büstü ucaldılmışdır.

Ədalət Nəsibov 27 yanvar 1939-cu ildə Qazaxda pinəçi ailəsində anadan olmuşdur. Saz çalmağı atasından öyrənmişdir. Gənc yaşlarından fitri istedadı üzə çıxmış, məclislərə dəvət almışdır. 11 yaşındaykən Kremlin Qurultaylar Sarayında saz çalır. 1950-ci ildə Bakıya dəvət olunur. Aşıq Ədalət sazı 50-dən çox ölkədə tanıdır, saza yeniliklər gətirir.

Xalq şairi Səməd Vurğun onun çalğısının vurğunu olmuşdur.

UNESCO-da dünyanın nadir musiqi ifaçıları sırasında diski buraxılmışdır. Saza 5 pərdə, o cümlədən 7 yarım pərdə, 6 sinə pərdəsi əlavə etmişdir.

Xalq yazıçısı Mirzə İbrahimov onun haqqında demişdir: "Əgər Azərbaycan xalqının incəsənət aləmində heç bir nümayəndəsi olmasaydı, təkcə Ədalətin sazı ilə dünya mədəniyyəti meydanına çıxa bilərdik."

Türk yazıçısı Əziz Nesin onun haqqında söyləmişdir: "Ədalətin ifası təkrarsız həyat kimidir. Onun üzü daim təzəliyədir, sonu gülüstanlara çıxan dağ çayına bənzəyir. Ələsgər aşiq, söz sənətində kimdirsə, Ədalət də saz sənətində odur".

O, "Qaytarma", "Baş sarıtel", "Ruhani", "Yanıq Kərəm" və başqa saz havalarının bənzərsiz ifaçısıdır.

Aşıq Ədalət Nəsibov 14 sentyabr 2017-ci ildə 78 yaşında uzun sürən xəstəlikdən sonra Bakı şəhərində vəfat etmişdir. 15 sentyabrda Qazax rayonunun Ağköynək qəbristanlığında dəfn olunmuşdur. 

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2023)

Onu hamımız baməzə bir şair kimi tanıyırıq. Amma bilənlər bilir ki, cavan yaşda oğlunu itirib onun adını özünə təxəllüs götürən Hüseyn Arif dərdli birisi olub. Bu dərd onin şeirlərinə də hopub. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, bu gün Dövlət mükafatı laureatı, Xalq şairi, Azərbaycan poeziyasının görkəmli nümayəndəsi Hüseyn Arifin vəfatından 31 il ötür.

XX əsr Azərbaycan poeziyasının görkəmli nümayəndəsi Hüseyn Arif xalqımızın zəngin bədii-poetik irsi zəminində dəyərli əsərlər meydana gətirib. Onun poeziya aləmi mövzu baxımından genişdir və əsərləri məna qüdrətini bu gün də qoruyub saxlayır. Şairin təbii və canlı dili ilə seçilən əsərlərində həyatın öz nəfəsi duyulur. Təsadüfi deyil ki, Hüseyn Arifin şeirləri çox zaman mahnı mətninə çevrilib. O, Vətən, ana torpaq, övlad məhəbbəti kimi bəşəri dəyərləri heç kimə bənzəməyən tərzdə ifa edib.

Hüseyn Hüseynzadə 1924-cü il iyunun 15-də Qazaxın Yenigün kəndində (kənd hazırda Ağstafa rayonunun tərkibindədir) doğulub.

Ədəbi fəaliyyətə İkinci Dünya müharibəsi illərində başlayan şairin librettosu əsasında hazırlanan “Azad” tamaşası 1957-ci ildə Opera və Balet Teatrında, “Yolda” poeması əsasında yazdığı eyniadlı pyesi 1974-cü ildə Gənc Tamaşaçılar Teatrında tamaşaya qoyulub. 1971-ci ildə “Dağ̆ kəndi” poemasına görə “Qızıl oraq” mükafatına layiq görülüb. Əsərləri keçmiş̧ SSRİ və bir sıra xarici ölkə xalqlarının dilinə çevrilib. Şairlərinə musiqilər bəstələnib. 1976-cı ildə Sarayevo Beynəlxalq Poeziya Günlərinin, 1979-cu ildə Liviyada “SSRİ Günləri”nin iştirakçısı olub. Azərbaycanın Xarici Ölkələrlə Dostluq və Mədəni Əlaqələr Cəmiyyətində şöbə müdiri, “Azərnəşr”in Bədii Ədəbiyyat redaksiyasında böyük redaktor, “Gənclik” nəşriyyatında bədii ədəbiyyat redaksiyasının müdiri və Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri vəzifələrində çalışıb.

Hüseyn Arif xalqımızın zəngin bədii-poetik irsinə əsaslanan, epos təfəkkürünü, etnoqrafik yaddaşı geniş əks etdirən zəminində dəyərli əsərlər yazıb. O, təbiət mövzusunda yazdığı əsərləri ilə oxucunu ana təbiəti duymağa, qorumağa, doğma torpağın qədrini bilməyə çağırır. Həmişə xalqın içində olan şairin əsas qayəsi, Vətənə məhəbbətin, mənəvi-əxlaqi zənginliklərin təbiət gözəllikləri ilə vəhdətdə tərənnümündən ibarət olub.

Hüseyn Arif o məşhur insanlardandır ki, adı ilə bağlı çoxlu lətifələr, baməzə əhvalatlar dolaşır, hətta belə lətifə və əhvalatların toplandığı kitab nəşr olunub, lakin bütün baməzə düzməcələr və olmuş əhvalatlar onun şair ciddiliyini nəinki zədələmiş, əksinə, onu xalqa daha da yaxınlaşdırır, olduğu səmimiyyətlə ona xalq sevgisi qazandırır.

1992-ci il sentyabrın 14-də Bakıda vəfat edən Xalq şairi, doğulduğu kənddə nakam oğlunun yanında dəfn olunub.

Şairin vaxtı ilə Bakıda yaşadığı evin divarına xatirə lövhəsi vurulub. Xırdalan şəhərindəki, Ağstafadakı küçələrdən biri, habelə Ağstafa şəhərindəki Uşaq Musiqi Məktəbi Hüseyn Arifin adını daşıyır. 2010-cu ildə “Mən Hüseyn Arifəm...” adlı film çəkilib. Adına çoxlu şeirlər, şeirlərinə nəzirələr yazılıb, yaradıcılığı ədəbi-elmi yazıların, tədqiqat əsərlərinin mövzusu olub.

Onun yaradıcılığı bu gün də gənc nəslin tərbiyəsində öz önəmini qoruyub saxlayır, xalqımız, dilimiz yaşadıqca Hüseyn Arif poeziyası da yaşayacaq, seviləcək, öyrəniləcəkdir.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.09.2023)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Altmış yeddi il bundan əvvəl də dünya sarsaqların əlində girinc qalmışdı. SSRİ-nin baş katibi Nikita Xruşov BMT-nin iclas zalında ayaqqabısını masaya döyəcləyərək dünyaya meydan oxuyurdu. İranda isə feodalizm tüğyan edirdi. Daha doğrusu, şah Məhəmməd Rza Pəhləvinin dövranı idi. 

Ölkənin Təbriz şəhərinin Çərandab məhəlləsində Qulu adlı bir kişi ömür-gün yoldaşı Xədicəsultan xanımla birlikdə zəmanənin çətinliklərinə sinə gərərək övladlarını böyüdürdü. Bu gün sizə həmin övladlardan biri- Yaqubdan söhbət açmaq istəyirəm...

Necə deyərlər, Yaqub çox fərasətli uşaq idi. Təhsilə maraq göstərər, zirəklikdə tay-tuşlarından geri qalmazdı. Gözəl avazı, məlahətli səsi onu məhəllənin sevimlisi etmişdi. Yeddi yaşı olanda Qulu kişi onu Fərvərdin Mədrəsəsinə aparıb adını şagirdlər siyahısına yazdırdı. Tezliklə təhsil almağa başlayan Yaqubun sevincinin həddi-hüdudu bilinmirdi. Qarşıda onu gözləyən uğurlardan hələ xəbərsizdi...

İllər ötdü, bir gün onu Təbriz televiziyasının uşaqlar üçün proqramına dəvət etdilər. Oxuduğu "Cücələrim" mahnısı ilə Azərbaycan, eləcə də İranda dillər əzbəri olanda özünü kəşf etməyə başladı. Çox keçmədən xalq və bəstəkar mahnılarıyla tanış olan və məharətlə ifa edən Yaqub on beş yaşında Təbrizin Milli Televiziyasında "Evləri var xana-xana", "De gülüm gəlsin ay nənə" və "Dilbər" mahnılarını oxudu. Sonra Tehran operasının xorunda öz musiqi fəaliyyətini davam etdirdi...

1979-cu ildə İranda baş verən xalq inqilabından bir il sonra Almaniyaya köçən Yaqub Zurufçu öz musiqi təhsilinə Hamburq şəhərindəki universitetlərdən birində başlayıb. Oranı vokal sənəti üzrə bakalavr kimi bitirərək, daha sonra ABŞ-ın Florida ştatının Mayami Universitetində magistr dərəcəsinə yiyələnib...

1989-cu ildə mərhum xalq artisti Gülağa Məmmədov Almaniyda səfərdə olarkən Yaqub Zurufçunun “Ayrılıq” mahnısını əks etdirən, həvəskar kamera ilə çəkilən klipini görüb heyrətlənir və həmin klipin videosurətini Azərbaycana gətirərək televiziyada yayınlanmasına nail olur. Çox keçmir ki, Gülağa Məmmədovun dəvəti, “Vətən Cəmiyyəti”nin dəstəyi ilə Yaqub Zurufçu ilk dəfə Azərbaycana gəlir...

O, ABŞ vətəndaşı olmaqla bərabər, 2009-cu ildən həm də Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı idi. "Azərbaycan Respublikasının Əməkdar artisti" fəxri adına layiq görülmüşdü...

Deyirdi ki,- “Bir müğənni gün ərzində neçə televiziya kanalında qonaq olar? Bəlkə də bir gündə bir neçə kanalda görünmək kimlərəsə xoş gəlir, amma o müğənni düşünməlidir ki, bu insanlara mənfi təsir də edə bilər. Mənim aləmimdə əsl sənətkar efirə az-az çıxmalı və gözəl mahnılarla dinləyicilərinin zövqünü oxşamalıdır”...

 Sentyabrın 14-ü mərhum sənətkarın vəfatının ikinci ildönümüdür. Ruhuna rəhmət diləyirəm...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.09.2023)