Uraqan Abdullayev, "Ədəbiyyat və İncəsənət".

Bu mövzunu azdan-çoxdan bütün ədəbiyyat cameəsi bilir, lakin istərdim Nobel mükafatının verildiyi bu günlərdə bu mövzu ilə bağlı mən də bir az danışım.

Beləliklə, bugünkü mövzumuz “Nobel Mükafatıdır”. Haradan çıxdı və necə paylanılmağa başlanıldı? Nobel mükafatının verilmə kriteriyaları hansılardır? Kimin bu mükafatı alacağına kim və necə qərar verir? Bunların hər biri haqqında qısa olaraq məlumat verəcəyəm.

Hazırsınızsa başlayaq...

  İlk dəfə 1901-ci ildə verilməyə başlayan Nobel ödülləri, əslində, 19-cu əsrin sonlarına, yəni 1800-cü illərin axırlarına təsadüf edir. Hamınızın bildiyi kimi bu mükafatın adı da, elə ünlü kimyagər Alfred Nobelin adı ilə bağlıdır. İsveçli kimyagər olan Alfred Nobel 1800-cü illərin ortalarında çox böyük bir icadın altına imzasını atmışdı. Nobel o vaxtlarda tikinti mədənlərində əmək gücünün necə çətin bir proses olduğunu müşahidə etmiş, bunun iş prosesini daha da çətinləşdirdiyini və zəiflətdiyinə diqqət yetirmişdi. Bu sıxıntını aradan qaldırmaq üçün "TNT" adı verilən məşhur dinamiti icad etdi. Nobelə görə bir çox iş daha sürətli olacaqdı, qatarlar üçün qurulan reyslər daha sürətlə hazırlanacaqdı və mədənlərin səmərəliliyi daha çox artacaqdı və ən əsası,  yeni tunellərin açıla bilməsi üçün dinamitdən istifadə edilərək çox sürətli şəkildə ortadakı əngəllər aradan qaldırıla biləcəkdi.

Bununla da dinamit sayəsində Alfred Nobel dünyanın ən zəngin alimlərindən birinə çevrilmiş oldu. Amma Nobelin sərvətinin qaynağı sadəcə inşaat və tikinti mədənləri deyildi. Dinamitin gücünün fərqinə varan ölkələr bunu döyüşlərdə istifadə etməyə başladılar və Nobel istəməyə-istəməyə bir anda 19-cu əsrin ən böyük silah mühəndislərindən birinə çevrilmiş oldu. 

  Dinamit döyüşlərdə sürətli bir şəkildə istifadə olunmağa başlandı. Alfred Nobel bu vəziyyətdən çox da məmnun deyildi, amma çox ciddi miqdarda pullar qazanırdı və özünü “mən dinamiti insanları öldürsün deyə icad etmədim, mən dinamiti insanlığın xidmətində durub onların həyatını rahatlaşdıra bilmək üçün icad etdim.  Başqalarının onu bu şəkildə istifadə etmələri mənim günahım deyildi” deyərək  təsəlli edirdi. Beləcə, uzun illər ona qarşı olan mənfi tənqidlərin hamısına qarşı qulaqlarını yummağı tərcih edirdi. Ta ki, 1985-ci ilə qədər.

 1895-ci ildə çox qeyri-adi bir hadisə gerçəkləşdi. Haradan çıxdığı bəlli olmayan bir dedi-qoduya görə Alfred Nobel ölmüşdü (həmin vədələrdə Nobel Fransada yaşayırdı) və bu xəbər Fransada bomba kimi partladı, bir sabah Fransadakı bütün qəzetlər Alfred Nobelin öldüyünü ilk səhifələrində yazdılar.

Alfred Nobel əslində ölməmişdi və açıb qəzeti oxuyanda böyük bir şok ilə qarşılaşmışdı. Qəzetlərdə onun öldüyü yazılmışdı, lakin Fransız qəzetləri bunu normal bir dillə demirdi, sanki hamısı əl birliyi ilə "Nəhayət ki, ölüm taciri öldü", "Döyüşlərdə minlərcə insanın ölməsinə səbəb olan o amansız Nobel sonunda bu dünyadan rədd oldu" kimi başlıqlar dərc edilirdi. Olduqca kobud və qeyri-etik ifadələrin yazıldığını görən Alfred Nobel şoka uğradı. Çünki Nobel bir alim idi və insanlığın rifahı naminə çalışmaq istəyirdi. Düzdür, dinamitlər ona çox böyük sərvət qazandırmışdı, lakin qəzet başlıqlarını oxuduğu zaman "mən öldüyümdə insanlar məni ölüm taciri dünyadan ayrıldı" və ya "Şeytanın ortağı" kimi sözlərəmi məruz qoyacaq?”- deyə düşünməyə başladı.

Bu hadisədən sonra sözün əsl mənasında depressiyaya girən Alfred Nobel bunun təsirindən uzun müddət çıxa bilmədi. Ki, zatən bu hadisədən 1 il sonra dünyadan ayrıldı.

Lakin ölmədən öncə vəsiyyətinin dəyişdirilməsinə göstəriş vermişdi. Beləcə, o günə qədər heç bir zəngin insanın sahib olmadığı bir vəsiyyət hazırladı.

 1896-cı ildə beyin qanaxmasından ölən Alfred Nobelin üç həftə sonra vəsiyyəti açıqlandı və bu vəsiyyət bütün dünyada böyük bir təsir yaratmış oldu.

Alfed Nobel öldüyündə bugünkü məbləğlə 250-300 milyon dollarlıq bir sərvətə sahib idi və vəsiyyətində bununla bağlı çox qeyri-adi bir tələbi var idi. Alfred Nobel bütün sərvətinin "Nobel fonduna" təslim edilməsini vəsiyyət etmişdi və bu fondun illik gəlirlərindən artan faizin də hər il həmin ilin elm, sənət, ekonomika kimi sahələrində ən çox xidmət göstərmiş şəxslər arasında bölünməsini istəmişdi.

Alfred Nobel yaşadığı vicdan əzabını bir az daha azalda bilmək üçün heç olmasa öldükdən sonra insanların onu yaxşı xatırlaya bilməsi üçün elm, texnologiya, ədəbiyyat, ekonomika və politik anlamda insanlığa bir şey qatmaq istəyənlərə bir mükafat vermək istəmişdi.

Nobelin bu vəsiyyəti yerinə yetirildi və ölümündən qısa bir müddət sonra Nobel Fondu quruldu. Bütün mirası bu fonda köçürüldü və bu fond hər il əldə etdiyi gəlirlərin faizlərini də 5 ana başlıq altında 5 nəfərə təqdim etdi. Çünki Nobelin vəsiyyətinə görə hər il 5 sahə üzrə ən böyük xidmət göstərmiş şəxsə mükafatlar təqdim edəcəkdi. Bu nominasiyalar: "fizika", "kimya", "fiziologiya və ya tibb",  "ədəbiyyat", "ekonomika və ya barış" mükafatları idi. Nəticədə fondun hər il əldə etdiyi gəlirlərin faizləri bu 5 sahə üzrə paylanacaqdı. Nobelin vəsiyyəti tam olaraq 1901-ci ildə gerçəkləşdirildi və bu il ilk dəfə mükafatların təqdim edilməsinə başlanıldı. Hətta ilk mükafatı alanlardan biri çox məşhur olan Vilhelm Rentgen idi ki, "rentgen şüalarını" kəşf etməsiylə tanınırdı.

 1901-ci il tarixindən etibarən hər il Nobel Mükafatları paylanılmağa başlanmışdır. Mükafat sadəcə bir medal deyil, eyni zamanda da pul mükafatıdır. İlk başlarda adambaşına 150 min kron pul düşürdü. Lakin günümüzdə Nobel mükafatını qazanan insana 6 milyon dollar pul mükafatı düşür.

Bəs yaxşı kimin Nobel mükafatını alıb, kimin almayacağına kim qərar verir?

Alfred Nobel bunu vəsiyyətində çox geniş bir şəkildə anlatmışdır. Mükafatların qətiyyən tək bir qaynaqdan dağıdılmasını istəmir, buna görə də mükafatlar kateqoriyalarına görə İsveçdəki fərqli qurumlar tərəfindən tapılacağını istəyirdi. Misal üçün "fizika" və "kimya" sahəsində kimin bu mükafatı alacağına İsveç kraliyyət ailəsi təyin edir. Ya da ekonomika mükafatını kimin alacağını İsveç kraliyyət bankı qərar verir. Bundan başqa Nobel mükafatına hər il min nəfər namizəd göstərilir və İsveçdəki bu kraliyyət qurumları da o min kişinin içindən ən üstün 5, yaxud 7 nəfərdən birini, yaxud ikisini birdən seçir. Çünki Nobel mükafatı bəzi hallarda kateqoriyaya görə 2 nəfərə birdən də verilə bilir.

Hər ilin oktyabr ayının ilk həftəsinin içərisində Nobel mükafatını kimlərin qazandığı açıqlanır. Və 10 dekabr tarixində də (yəni Alfred Nobelin ölüm günündə) mükafatlar sahiblərinə təqdim edilir.

Bundan başqa Nobel mükafatlarının qeyri-adi tarixləri də var. Misal üçün bu günə qədər 16 ədəd Nobel mükafatı təqdim edilə bilmədi. Çünki 1-ci dünya və 2-ci dünya savaşına təsadüf edildi. Laurens Bragg Nobel tarixində mükafata layiq görülən ən gənc laureatdır. Atası ilə birlikdə fizika üzrə Nobel mükafatı alarkən onun cəmi 25 yaşı olub və bu hadisə 1915-ci ildə baş verib. Bunun əksinə olaraq, dünyanın ən yaşlı nobelçisi Neonid Hurvikzdir. 90 yaşlı Leonid 2007-ci ildə iqtisad elmləri üzrə mükafata layiq görülüb. Dünya tarixində iki nəfər Nobel laureatı özü şəxsən bu mükafatdan imtina edib. Onlardan biri Jan-Pol Sartrdır. 

 J.Sartr 1964-cü ildə ona təqdim edilən Nobel ədəbiyyat mükafatından imtina edib, bunun səbəbi isə onun bütün rəsmi təltiflərdən xoşlanmamasıdır. Digər görkəmli insan Le Duc Thodur. O, 1973-cü ildə Nobel sülh mükafatına layiq görülsə də, Vyetnamda mövcud olan müharibə vəziyyətinə görə ondan imtina edib və bunu da “ölkəmi ələ keçirən qərblilərdən mükafat qəbul etmərəm” deməsi olub. Lakin Nobel mükafatlarından imtina bununla bitmir. 4 Nobel laureatı da onlara təqdim edilən mükafatlardan imtina edib, ancaq bu dəfə səbəb tamam başqa idi. Belə ki, faşist lideri Adolf Hitler öz qəribəliyini burada da göstərib. A.Hitler 3 alman nobelçisini — kimya üzrə Nobel laureatları Richard Kuhnu (1938), Adolf Butenandtı (1939), fiziologiya və tibb üzrə laureat Gerhard Domagkı layiq görüldükləri mükafatlardan imtinaya məcbur edib. Sonradan onların bəzisi Nobel mükafatının diplomu və medalını əldə etsələr də, mükafatdakı məbləği ala bilməyiblər. 1958-ci ildə ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görülən Boris Pasternakı isə bu mükafatdan imtinaya vətəndaşı olduğu SSRİ məcbur edib.

Nobel mükafatı bir ədəbiyyatçının, alimin və ya bir ekonomistin ala biləcəyi ən qiymətli mükafatdır. Bu sadəcə qızıldan bir medal deyil, eyni zamanda yaxşı bir pul mükafatı da təqdim olunur. Lakin bu mükafatı alan adam üçün tək məsələ sadəcə pul deyil, eyni zamanda həmin şəxs üçün bütün qapıların açılması mənasına da gəlir.

Alfred Nobel insanlıq üçün yaxşı bir şeylər etməyə çalışmışdı. Buna baxmayaraq ona "savaş tanrısı" yaxud "ölüm lordu" kimi adların qoyulacağını heç təsəvvürünə belə gətirməmişdi. Sadəcə olaraq şərtlər onu o nöqtəyə götürmüşdü. Gözəl niyyətli olmağınız yaxşı şeylər bacaracağınız anlamına gəlmir.

Alfred Nobel çox böyük bir vicdan əzabı ilə öldü. Və Nobel Mükafatı onun vicdanını az da olsa rahatlatmaq üçün idi.

Ölkəmizdə Nobelə layiq görülən ilk şəxs:

1908-ci ildə Bakıda yəhudi əsilli ailədə doğulan, tanınmış fizik Lev Landau 14 yaşında Bakı Dövlət Universitetinə daxil olub. Landau 1962-ci ildə fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görülüb.

 Nobel alan ilk azərbaycanlı:

Tarixi faktlar göstərir ki, Nobel mükafatına təqdim olunmuş ilk Azərbaycanlı göz həkimi Sona Vəlixanlıdır. O, 1940-cı ildə təqdim olunmuşdu, lakin II Dünya müharibəsinin başlanması ilə əlaqədar mükafat verilməmişdir.

 Nobel Sülh Mükafatı alan ilk azərbaycanlı qadın:

Azərbaycanlı hüquq müdafiəçisi Şirin Ebadi 1947-ci ildə Cənubi Azərbaycanın Həmədan şəhərində anadan olub. Təhsil pillələrini uğurla qalxan Şirin Ebadi 1975-ci ildə İranın ilk qadın məhkəmə sədri olur. Lakin İran İslam İnqilabından sonra təqaüdə çıxmaq məcburiyyətində qalır. Qarşılaşdığı çətinliklərə rəğmən, öz yolundan, əqidəsindən dönmür.

 Ebadinin hüquq sahəsində göstərdiyi fəaliyyət dünyanın da diqqətində idi. Bunun nəticəsi kimi, o, 2003-cü ildə Roma Papasi İkinci İohan Pavel, keçmiş çex prezidenti Vatslav Havelin də yer aldığı 165 namizəd arasından seçilərək, Nobel Sülh Mükafatına layiq görülür və bu mükafatı almış ilk müsəlman qadın kimi tarixə düşür.

Qeyd edək ki, bəzi nominasiyalarda Nobel mükafatı fərdi şəxslərə deyil, bütövlükdə bir komandaya verilir. İqtisadiyyat, fizika və kimya üzrə mükafatlandırma aparılarkən bu hallar müşahidə olunur. Bu zaman Beynəlxalq Nobel Komissiyası həmin komandanın bərabər gördüyü işi qiymətləndirərək, onlara ümumi mükafat təqdim edir. Qazanılmış pul mükafatı da komanda üzvləri arasında bölüşdürülür.

 2005-ci ildə Nobel sülh mükafatı uğurlu işlərinə və dünyada sülhün təminatına görə Siracovun çalışdığı Agentliyə verilir. Mükafatın təqdim olunduğu komandada əsas fiqurlardan biri də Azərbaycan alimi olur. Beləliklə, Bəxtiyar Siracov qrup halında da olsa, bu mükafata layiq görülən ilk və hələlik yeganə azərbaycanlı kimi tarixə düşür.

Qeyd edək ki, Azərbaycanda Nobel İnformasiya Mərkəzi yaradıldıqdan sonra ölkənin bir çox görkəmli alimləri Mərkəz vasitəsilə Nobel mükafatına təqdim olunmuşdur. Onlar Nemət Qasımov, Ofeliya Abakarova, Tel­man Əliyev, Solmaz Qasımova, Pərviz Yəhyalı, akademik Adil Qəribov və Şeyxülislam Allahşükür Paşazadədir.

Həmçinin Azərbaycanın tanınmış yazıçısı, Bakı Slavyan Universitetinin rektoru Kamal Abdullanın “Nobel” Mükafatına namizədliyi qeydə alınıb. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.10.2023)

Habil Yaşar, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu dəfə müsahibim Şebnem Özbaydır. Haqqında heç bir məlumat vermirəm. Çünki müsahibədə bütün məlumatlar var. Tək onu deyim ki, xanım Şebnem Özbay Türkiyədə kifayət qədər sevilir. 

-Şebnem xanım, özünüz barədə oxucularımıza məlumat verərsinizmi?

—Məmnuniyuətlə. İstanbulda anadan olmuşam. Beş uşaqlı bir ailənin ikinci qızıyam. Çoxmədəniyyətli ailə mühitində böyümüşəm. Anam tərəfi Cənubi Qafqazdan, atam tərəfi isə 1820-ci ildə Buxaradan Urfaya köçmüş və nəsillər boyu Harran düzündə əkinçiliklə məşğul olan bir ailədir. Urfada orta məktəbi bitirdikdən sonra Bursa Uludağ Universitetində Biznesin idarə olunması üzrə bakalavr təhsilimi tamamladım. Məzun olduqdan sonra bir müddət özəl sektorda maliyyə, turizm və reklam sahələrində çalışdım və sonra aktiv iş həyatından ayrıldım.

 -Ədəbiyyata marağınız necə yarandı?

-Ailəm, xüsusən də atam oxumağa çox maraq göstərirdi. Əslində Osmanlı dövrünün şairləri arasında nəslimizdən nümayəndələr  də az deyil. Bu gün böyük əmilərimin yazdığı divanlar əlimizdə olmasa da, “ŞANLIURFA ŞAİRLƏRİ” (araşdırmaçı Bedri Alpay) adlı iki cildlik əsərdə təxminən on şairin nəslimizə  aid olduğu anlaşılır. Məsələn, məni çox təsirləndirən, Hərbi Tibb Məktəbini bitirdikdən sonra Birinci Dünya Müharibəsində könüllü olaraq cəbhəyə gedən və iyirmi üç yaşında şəhid olan Mollazadə Əbdülhadi (Özbəy) oldu. Onun məqalələri 1915-ci ildə İstanbul qəzetlərində dərc olundu və Ziya Göyalpın yaxın dostu idi. “Yüksəlmək üçün zəhmət lazımdır, yüksəlmək istəmək lazımdır” desə də, təəssüf ki, ömrü uzun olmadı. Bir sözlə, həm genlərimə görə, həm də böyük kitabxanası olan evdə böyüdüyüm üçün özümü tanıyandan oxuyub yazıram.

-Şeir yazmağa nə zaman başladınız və ilk şeirinizin mövzusu nə oldu?

 -Şeirə marağım, demək olar ki, ədəbiyyatla maraqlanan hər kəs kimi orta məktəbdə başlayıb. Çox yaxşı ədəbiyyat müəllimlərimiz və çox gözəl şeir yazan dostlarımız var idi. O vaxt mən də həvəslə yazırdım. “Maviliklerin coşkun dalgaları dinleyin, kapatın bedenimi, ak köpüklerinizle, götürün ve atın beni uzak körfezlere...” O vaxtlar bu misraları yazdığımı xatırlayıram.

-Əsərlərinizi yazarkən ilham mənbəyinizi haradan alırsınız?

-Hər kəsdən, hər şeydən və hər yerdən ilham ala bilirəm. Dayanacaqda oturub avtobus gözləyən yaşlı kişidən, köhnə fotoşəkildən, ağacının gövdəsinə bükülmüş sarmaşıqdan...

-Ən çox sevdiyiniz şairlər kimlərdir?

-Şübhəsiz, Nazım Hikmət, Turqut Uyar, Cemal Süreya və bir çoxları. 

- Bir şair üçün bütün şeirlər olduqca dəyərlidir. Bütün bunlara rəğmən, ancaq sizin üçün daha dəyərli olan hər hansı bir şeirinizi bizlər üçün paylaşa bilərsinizmi?

-Öz şeirlərimdən bir neçə misra:

               “Yaşımı başıma devşireyim dediğimde,

                gözlerinle gülüşün gelir hatırıma,

                içimde kuşlar ötüşür,

                varsın yolun sonu beraber olmasın,

                 iki can sevgiyle bir cihana dönüşür”.

-Xəyallarınızın genişlənməsinə səbəb olan hadisələr hansılardır və bizlərə bu haqda bəhs edə bilərsinizmi?

-Uşaqlığım... Urfada bağda ikimərtəbəli daş evdə böyümüşəm. Bağda zeytun ağacları,  rəngarəng qızılgüllər... Yaz aylarında hər yerdən qızılgül iyi gəlirdi. Həftə sonları kəndimizə gedirdik. Ucsuz-bucaqsız buğda tarlaları, atlar, qoyunlar... Oradakı insanların əlvan paltarları, üzlərindəki döymələr... Xüsusilə də yaşlılar. Saatlarla onlara qulaq asardım. Bir küncdə sakit oturan o qocalardan nə xatirələr qalır!

-Zaman sizin üçün nə deməkdir? Yazarkən hər hansı bir rutininiz varmı?  

-Yazmağa başlayanda vaxt mənim üçün dayanır. Səssizlikdə yaza bilirəm, yazanda gecəm gündüzümə qarışır. İstədiyim kimi, təbii axınla yazıram.

-Hansı janrda kitablara üstünlük verirsiniz ?

-Hər il orta hesabla 60.000 kitab nəşr olunur və əvvəlkilər də daxil olmaqla milyonlarla kitabdan insan ömrü boyu yalnız üç-beş min kitab oxuya bilir. Mən türk və dünya ədəbiyyatının görkəmli əsərlərini oxuyuram və demək olar ki, hər sahədə indiki yazarların ən yaxşı əsərlərini oxumağa çalışıram.

-Kitab oxumaq vərdişini qazanmaq üçün nə etmək lazımdır? 

 -İndiki vaxtda insanın kitab oxumasına mane olan bir çox xarici amillər var. Oxumaq üçün əvvəlcə telefonu bir kənara qoymalı, sosial media hesablarından istifadəni minimuma endirməli və mümkünsə televiziyadan uzaq durmalıyıq.

-Türkiyə hal-hazırdakı mütaliənin vəziyyəti sizi qane edirmi? 

-Türkiyədə yazılan və nəşr olunan kitabların sayı xüsusilə son illərdə xeyli artıb. Onların arasında mənə təsir edən böyük yazıçılar var. Qadın olduğum üçün deyə bilərəm ki, qadın yazıçılardan xüsusilə Ayfer Tunç, Mine Söğüt, Səma Kaygusuzun əsərləri də gələcək nəsillərə təsir edəcək gücdədir.

-Azərbaycan ədəbiyyatını izləyirsinizmi?

-Şübhəsiz ki, ilk ağlıma gələnlər “Çırpınırdı Qaradəniz”i yazan Əhməd Cavad, Səməd Vurğun, Bəxtiyar Vahabzadə və s.

-Ən çox sevdiyiniz yazar və əsər hansıdır?

-Sevimlilərim arasında Abdülhak Şinasi Hisarın “Boğaziçi Köşkləri” və “Çamlıcada Əmimiz”, eləcə də Sait Faiq Abasıyanık, Leyla Erbil... Bu qədər!

-Ənənəvi kitablara və ya elektron kitablara üstünlük verirsiniz?

-Postmodern ədəbi cərəyanları izləsəm də, əsərləri böyük maraqla oxusam da, özümü həmişə keçmişdə görürəm. Bu dövrdə başgicəllənmə sürəti var. Ayağa qalxa bilməyəndə və sakitləşmək istəyəndə özümü həmişə klassiklərin içində görürəm. Musiqidə də belədir.

-Bir  yazar olaraq digər yazarlara məsləhətləriniz nədir?

-Gənc yazarlara və hətta hamımıza xatırlatmaq istədiyim odur ki, “mən varam” deməsinlər. Gənclər çox oxumalı, gündəlik tutmalıdırlar.

-Dəyərli zamanınızdan vaxt edərək  fikirlərinizi bizimlə bölüşdüyünüz üçün minnətdaram, sizə həyat və yaradıcılıqda uğurlar arzulayıram

-Mən də sizə, bütün yaradıcı heyətə təşəkkür edirəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.10.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı yeni yaşına qədəm qoymuş gənc və istedadlı şair, Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin başqanı,  portalımızın əməkdaşı İntiqam Yaşarın yeni şeirlərini təqdim edir. 

*

Bir sevdalı ürək vardı bir zaman,

Bir sevdalı ürək vardı saçınla,

Küləklərin arasında sədd idi.

Görünməyən neçə-neçə ağrı da,

Ürəklərin arasında sədd idi.

Bir sevdalı ürək vardı xatırla,

Hər gün günəşini yerdə axtarıb,

Hər gün için-için əriməkdəydi.

Nə ünvan bilirdi, nə yol bilirdi,

Bir dəli məchula yeriməkdəydi.

Bir sevdalı ürək vardı, nə ürək,

Ovuc-ovuc ağrı idi, qəhərdi,

Ondan qopub düşən tikə-parçalar,

Deyilənə görə indi şəhərdir.

Bir sevdalı ürək vardı, o ürək.

İndi yoxdu... indi sükut çağıdır...

*

Sən ömrün uzağından,

Nə vaxt gələrsən bizə? 

Nə vaxtsa gələrikmi,

Bu ünvanda üz-üzə. 

Nəfəs-nəfəs saçında,

Gəzişməyim olarmı?

Yorulmağım olarmı,

Ya düşməyim olarmı?

Bu dünyanı bir anlıq,

Unuda bilərəmmi,

Unutsam nə olar ki,

Unutsam ölərəmmi?

Saxla yadında, saxla,

Adımı yaxşı saxla. 

Səni heç unutmayan,

Adamı yaxşı saxla.

*

Bir od kimi düşmüsən,

Varlığımda yanmağa.

Gücüm çatarmı, söylə,

Bunu səndən danmağa. 

Bu bir başqa sevdadır, 

Bu bir başqa nəfəsdir. 

Sənə can atan qəlbə,

Bədən özü qəfəsdir.

Gecə keçir gecədən,

Adın dilimdə yenə.

Bilmirəm, nə susum ki,

Anında yetsin sənə...

*

Bir gün sən gəldin...

Saçları küləklərə meydan oxuyan,

Gözləri içimdəki hədəfləri nişan alan...

Gəldinmi...

Bəlkə də yox

Bəlkə də vardın...

Hardasa, ən dərinlərimdə.

Gözlərinə hər baxdıqca, 

gözlərim təslim olur...

Hiss edirəm... hiss edirem...

Saatbasaat içimin divarlarındakı buzlar əriyir...

Əridikcə sellər səs salır ruhumdakı bütün köşələrə...

Gəldin... gəldin... sən gəlməsən...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.10.2023)

Bu gün XVIII Bakı Beynəlxalq Caz Festivalı öz rəngarəng proqramı ilə musiqisevərlərin görüşünə gəlir. Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi ilə keçirilən və oktyabrın 15-dək davam edəcək festivalın builki proqramı da olduqca zəngindir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən xəbər verir ki, festival tanınmış caz ifaçılarının konsertləri və digər maraqlı tədbirlərlə cazsevərlərin zövqünü oxşayacaq.

Bakı Beynəlxalq Caz Festivalında 15 ölkədən musiqiçilər, o cümlədən “Gremmi” mükafatı laureatları olan ifaçılar, bu mükafata namizədlər, Amerikadan caz və rep ifaçısı Theo Crocker, arfa caz ifaçısı Edmar Castaneda və Gregoire Maret xüsusi proqramları ilə çıxış edəcəklər.

Oktyabrın 14-də Heydər Əliyev Mərkəzində braziliyalı vokalçı Mario Bakunanın konserti keçiriləcək.

Builki caz şöləninin proqramında gənc caz ifaçılarının ənənəvi “I am Jazzman!” beynəlxalq müsabiqəsi də yer alıb. “Jazz & Vinyl” və “Gremmi” sahibləri ilə, tədqiqatçı Fuad Axundov ilə görüşlər, rəssam Eldar Qurbanovun "Cazın ağ quşları" sərgisi də proqrama daxildir.

Qeyd edək ki, Bakı Beynəlxalq Caz Festivalı haqqında ətraflı məlumatı festivalın rəsmi saytından (www.bakujazzfestival.com) əldə etmək mümkündür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.10.2023)

Səbinə Yusif, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mən elə bir ailədə dünyaya göz açdım ki... O ailədə bizə hər zaman dürüstlük, halallıq, insanlıq, mənəviyyat cədvələ sığmayan bir dərs kimi öyrədilirdi. Deyərdim ki, hallalığı, saflığı bizə öyrətmək lazım deyildi. Çünki artıq bu halallıq bizim qanımıza hopmuşdu. Biz doğularkən dosta sədaqətli, insanlara mərhəmətli doğulduq. Bu da Uca Allahdan bizə bəxş edilən xoşbəxtlikdir.

İndi sizinlə bir şeirin tarixçəsini paylaşmaq istəyirəm. O tarix kişiliyə nümunə olan bir tarixdir. Bir süfrə başında olan zaman Cavanşir baba (babam Yusif müəllimin qardaşı) bizə mərd olmağı təbliğ edirdi. Kişilik məktəbi idi Cavanşir baba. APİ-nin Bədən Tərbiyəsi fakültəsinin ilk məzunlarından idi. İnsan Anatomiyasını o qədər dərin bilirdi ki, deyərdim, ixtisaslı həkimdən də savadlı idi.  Ədəbiyyata dərindən bələd idi. Səməd Vurğunun yaradıcılığını əzbər bilirdi. 

...Bir yay günü idi. Bizə qonaq gəlmişdi. Yenə də süfrə ətrafına yığışıb onun söhbətlərini doya-doya dinləyirdik. Kişiliyə nümunə olacaq bir xatirə danışdı o zaman. Danışdıqca sanki gözündə həyat eşqi qaynayan 20-21 yaşlı bir gəncə çevrilirdi. İndi o xatirəni sizlərlə də bölüşürəm:

“Sonuncu kursda oxuyurduq. Novruz Bayramı ərəfəsi idi. İnstitutut da bayram  əhval-ruhiyyəsində idi. Bilirsiniz ki, Novruz Bayramını dövlət səviyyəsində keçirmək rəhmətlik Şıxəli Qurbanovun gərgin əməyi, əzmkarlığı sayəsində baş tutdu. 

Tədbirdə iştirak edən tələbələr hər kəs öz ixtisasına uyğun bacarıq nümayiş etdirməli idi. Əynimizdə triko (idman geyimi) güləş döşəklərinin üstündə göstərəcəyimiz nömrələri məşq edirdik. Bir də baxdım ki, üç nəfər oğlan (qrup yoldaşlarım) lojaya (küləfrəngiyə) baxıb gülürlər. Soruşdum ki, niyə gülürsünüz? Mənə lojanı göstərdilər. Dedilər: - Bir yuxarı bax. Orda oturan qadın elə oturub ki... Baxanda gülməmək mümkün deyil. 

Mən onların bu hərəkətlərinə bərk əsəbləşdim və hər üçünü silləylə vurdum. Dedim ki, o qadın sizin ananız, bacınız, xalanız da ola bilərdi. Və bu sözləri deyib tez döşəyi tərk edib, pilləkanlarla yuxarı qalxdım. Həmin xanıma yaxınlaşdım. Dedim: - Xanım, üzr istəyirəm. Anam, bacım olasınız, çox xahiş edirəm, bir az rahat oturun. 

Qadın mənim nə dediyimi tez başa düşdü və məni qucaqlayıb öpdü. Minnətdarlıq etdi. Mən yenidən döşək üzərinə döndüm. Tədbir qurtardı. İnsanlar zalı tərk etdikləri vaxt bir də baxdım ki, kimsə qolumdan tutdu. Çevrilib baxanda həmin qadını gördüm. Gözləri yaşarmışdı. Mənə yenidən minnətdarlıq edirdi: - Oğlum, sağ ol. Minnətdaram. Sən mənim namusumu doğma ananın namusundan ayırmadın. Sən igidsən. İgid, sənə sağ ol deyirəm. Sənin bu mərdliyin məni duyğulandırdı və mən elə bu hadisədən sonra bir şeir yazdım. O şeir sənin mərd hərəkətindən sonra doğuldu. Və o şeiri sənə hədiyyə edirəm:

DEYİLƏM

Ağrıma ürəyim, ağrıma canım,

Mən səni əllərə salan deyiləm,

Xoşdur haqq yolunda alışıb yanım,

Ömrümü təzədən alan deyiləm.

Qoymaram birisi söz etsin məni,

Biri astar etsin, üz etsin məni,

Biri xırdalayıb yüz etsin məni,

İnsanam əllərdə talan deyiləm.

Bir düzün yerini min əyri verməz,

“Yalan ayaq tutar, fəqət yeriməz,”

Doğruluq hər rəngə, hər dona girməz,

Mən də rəngdən rəngə çalan deyiləm.

Dünya xali deyil nadandan hələ,

Nadanlıq ləkədir obaya-elə,

Ayıbı görə-görə, mən bilə-bilə,

Ağzıma su alıb qalan deyiləm.

Keçdi tufanlarda həyatım mənim,

Boranda bərkidi qanadım mənim,

Ay elim, ay obam, elatım mənim,

Bir Haqq carçısıyam, yalan deyiləm."

P.S. Bu şeiri Cavanşir babaya təqdim edən həmin qadın görkəmli Azərbaycan şairəsi, Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi olub. Sadəcə, mövzu elə bir mövzudur ki, adını açıqlamağım düzgün olmaz. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.10.2023)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ötən gün mediada belə bir məlumat  dolaşdı: Ermənistanın xahişi ilə UNESCO yaxın günlərdə İrəvana təcili missiya göndərəcək. Məlumatda deyilir ki, missiya Qarabağdan olan “qaçqınlar”ın qəbulunda təhsil yardımı göstərəcək.

BMT-nin Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı olan UNESCO niyə təşvişə düşüb, ermənilərin taleyindən qurum niyə belə narahatdır? 

Qurum İrəvana missiya göndərməsini belə əsaslandırıb: bu, təhsilin davamlılığını təmin etmək və köçkün tələbələrə psixososial dəstək göstərmək məqsədi daşıyacaq.

İddia olunub ki, son günlər guya “100 mindən çox” insan Qarabağı tərk edərək Ermənistanda “qaçqın” vəziyyətinə düşüb. Onların təxminən üçdə biri uşaq və yeniyetmələrdir.

Məlumata görə, oktyabrın 2-də Ermənistan UNESCO-dan təşkilatın təhsil sahəsində mandatı çərçivəsində bu əhali qruplarına yardım almaq və onlara yardım göstərmək üçün rəsmi müraciət edib. UNESCO-nun baş direktoru Odri Azule bu müraciətə “dərhal cavab verib”.

“Yaxın günlərdə UNESCO yerli hakimiyyət orqanları ilə birgə məcburi köçkün tələbələrin təhsilinin fasiləsizliyini təmin etmək üçün tədbirlər planı üzərində işləmək məqsədilə İrəvana ekspertlər qrupunu göndərəcək. Bu fəaliyyət planı tələbələrə çətin vəziyyətlərin öhdəsindən gəlməyə kömək etmək üçün müvafiq təlim mühitinin təmin edilməsinə, zənginləşdirmə və remediasiya proqramlarına çıxışa, psixososial dəstəyə yönəldiləcək. Yaxın vaxtlarda UNESCO bu təhsil təşəbbüslərinin həyata keçirilməsinə dəstək, o cümlədən maliyyə dəstəyini təmin etmək məqsədilə təhsil sahəsində beynəlxalq tərəfdaşların və donorların iştirakı ilə görüş təşkil etməyi də planlaşdırır” - məlumatda bildirilir.

Xatırladaq ki, Azərbaycanın dəfələrlə müraciət etməsinə baxmayaraq, UNESCO Qarabağdakı erməni vəhşiliyini araşdırmaq və maddi-mədəni irsimizin yer üzündən silinməsi, etnik təmizləmə və digər məsələlərlə bağlı faktlarla yerindəcə tanış olmaqdan ötrü missiya göndərməmişdi. İndisə necə canfəşanlıq göstərirlər. 

Əlbəttə ki, sual edəcəksiniz, bu UNESCO başbiləni Odri Azule (şəkildə) nə millətidir. Erməniyə bu qədər can yandıran nə milləti olasıdır ki? Əlbəttə fransız. 

Amma Haqq tərəf bizik və nə etsələr də Nahaqq Haqqı üstələyə bilməz!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.10.2023)