BU GÜN FORUMUN İKİNCİ GÜNÜDÜR

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mədəniyyətin əsas qolunu təşkil edən yaradıcı sənayelər, bir qayda olaraq diqqətdən kənarda qalır, necə deyərlər, öz başını saxlayaraq inkişaf edirdi. Halbuki yaradıcı sənayelər çoxşaxəli şəbəkəyə malik olaraq əsasən mənəvi təlabatı ödəyən və daha çox təmənnasız xidmətə köklənən, humanitar məzmunlu olan mədəniyyətin maliyyələşməsini təşkil edə bilirlər. Yəni, dünya mədəniyyəti tək patronlar hesabına deyil, həm də yaradıcı sənayelər hesabına maliyyələşirlər. 

Kiçik bir arayış təqdim edim: Məlum olduğu kimi, Yaradıcı və Mədəniyyət Sənayeləri (YMS) dünya iqtisadiyyatında dinamik inkişaf edən sahələrdən biri olmaqla iqtisadiyyat, mədəniyyət, yaradıcı texnologiya və innovasiyaları birləşdirən sənaye növüdür. YMS-lər ədəbiyyat və nəşriyyat, dizayn, musiqi və teatr, memarlıq və moda sənəti, sənətkarlıq və təsviri sənət, film, audiovizual - video və foto sənəti, reklam, TV və radio yayımı, oyunlar və yaradıcı texnologiya sahələrindən ibarətdir və bu sahələrin biznesinin inkişafını nəzərdə tutur.

Çox yaxşı haldır ki, Azərbaycanın yeni mədəniyyət naziri və onin komandası heç nəyin kölgədə qalmasına imkan vermir. 

Noyabrın 28-də Bakıda, Heydər Əliyev Mərkəzində Mədəniyyət Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə “Yaradıcı Həftə” çərçivəsində keçirilən Mədəniyyət və Yaradıcı Sənayelər Forumunun açılış mərasimi oldu. 

Əvvəlcə iştirakçılar kreativ məhsulların və yaradıcı sənaye nümayəndələrinin fəaliyyətinin tanıdılması məqsədilə təşkil edilmiş Mədəniyyət və Yaradıcı Sənayelər Sərgisi (MY EXPO 2023) ilə tanış oldular. Sərgi kino, animasiya, musiqi, cultech (mədəniyyət sahəsində startaplar), gametech (oyun texnologiyaları), dəb, dizayn kimi yaradıcı klasterləri, eləcə də yaradıcı məkan və regionları bir araya gətirib. 

Açılış mərasimində mədəniyyət naziri Adil Kərimli çıxış etdi və forumdan gözləntilərin böyük olduğunu bildirdi. Nazir söylədi: 

“Dövlətimiz mədəni və yaradıcı sahələrə önəm verir. Ona görə dövlət strategiyasına uyğun mövcud ekosistemlərin fəaliyyətini araşdırmaq, bu sahəni inkişaf etdirmək əsas məqsədimizdir. Düşünürəm ki, forumda ortaq problemlər səslənəcək və onların həlli istiqamətində işlər görüləcək".

Sonra çıxış edən iqtisadiyyat nazirinin birinci müavini Elnur Əliyev keçirilən forumun ölkə iqtisadiyyatına müsbət töhfə verəcəyini diqqətə çatdırdı. Bildirdi ki, İqtisadiyyat Nazirliyi tərəfindən “İnnovasiya fəaliyyəti haqqında” yeni qanun layihəsi hazırlanır və sözügedən layihə dövlət orqanlarında razılaşdırma mərhələsindədir.

Milli Məclisin Mədəniyyət komitəsinin sədr müavini Fazil Mustafa forumun yaradıcı və istedadlı şəxslərə imkanlar yaradacağını vurğuladı. Qeyd etdi ki, bu cür forumlar ölkənin potensialını üzə çıxarmağa imkan yaradır.

Dünən həm də “Mədəniyyət və yaradıcı sənayelər ekosisteminin inkişafı: beynəlxalq perspektiv” adlı panel sessiya təşkil olundu.

Qeyd edim ki, mədəniyyət nazirinin müşaviri Cahangir Səlimxanovun moderatorluğu ilə keçirilən tədbirdə Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova Fondun fəaliyyəti barədə danışdı, Türk dünyasının maddi-mənəvi irsinin və tarixinin qorunması istiqamətində mühüm işlərin görüldüyünü bildirdi. 

“British Council” təşkilatının yerli ofisinin direktoru Nərgiz Hacıyeva “Creative Spark: Ali Təhsil Müəssisəsi Proqramı” adlı layihənin uğurla həyata keçirildiyini vurğuladı, bildirdi ki, “Creative Spark” Birləşmiş Krallığın dəstəyi ilə ümumilikdə yeddi ölkədə biznes bacarıqlarını və yaradıcı iqtisadiyyatı inkişaf etdirmək məqsədilə universitetlərarası və institusional əməkdaşlığı beynəlxalq səviyyədə dəstəkləmək üçün nəzərdə tutulan beşillik təşəbbüsdür.

Art market üzrə litvalı mütəxəssis, “artXchange Global”ın icraçı direktoru Ornela Ramasauskaite yaradıcı və mədəni sənayenin yalnız gözəllik deyil, həmçinin iqtisadiyyat olduğunu bildirdi. O, insanların düşüncə tərzini dəyişərək, bu sahənin gəlir mənbəyinə çevirməyin vacib olduğunu söylədi. 

Qırğızıstanda Yaradıcı Sənayelər Assosiasiyasının sədri Daniar Amanaliyev, ölkəsində fəaliyyət göstərən Yaradıcı sənaye parkı haqqında danışdı. 

Tədbirdə digər çıxış edənlər - Beynəlxalq Biznes və Texnologiyalar İnnovasiyaları üzrə israilli ekspert Tal Catran və Marketinq və Rəqəmsal transformasiya üzrə ekspert Fəxri Eminov kreativ sənayenin inkişafının iqtisadiyyata töhfəsi barədə danışdılar.

Üç gün davam edəcək forumun bugünkü ikinci günündə də müvafiq dövlət qurumlarının rəhbərlərinin və yaradıcı sektorun təmsilçilərinin iştirakı ilə ayrı-ayrı sahələr üzrə yaradıcı sənayelərə dair panel sessiyalar və dəyirmi masalar keçiriləcək.

Noyabrın 29-30-da Heydər Əliyev Mərkəzində forum çərçivəsində “Türk dünyası animasiya şəbəkəsinin qurulması”, “Türk dünyasının yumor sahəsi üzrə əməkdaşlıq perspektivləri” və digər mövzularda dəyirmi masalar da təşkil olunacaq.

Sonda bir xatırlatma da edim. Məhz 2021-ci ildə - BMT tərəfindən elan edilmiş “Dayanıqlı İnkişaf üçün Yaradıcı İqtisadiyyat Beynəlxalq İli”ndə təşəbbüs qrupu uzun müddətdir ki, üzərində çalışdığı bir ideyanın həyata keçirilməsi sevincini ictimaiyyətlə bölüşdü. Belə ki, nəhayət yaradıcı sənayelərin inkişafı sahəsində koordinasiyanın həyata keçirilməsi, bu sahədə beynəlxalq və yerli layihələrin idarə olunması, yaradıcılıq sahəsində fəaliyyət göstərən fərdlər, şirkətlər və ictimai təşkilatlarla bu sahəni tənzimləyən dövlət qurumlarını və biznes tərəfdaşları əlaqələndirəcək Azərbaycan Yaradıcı Sənayelər Federasiyası təsis olundu.

Elə hazırkı Forumda bu federasiya da fəal iştirak etməkdədir. 

Bir sözlə, bizləri çox maraqlı və faydalı daha iki forum günü gözləyir. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.11.2023)

Bu gün 28 noyabrdır — Qriqorian təqvimi ilə ilin 332-ci günü (uzun illərdə 333-cü). İlin sonuna 33 gün qalır.

Bu günə təsadüf edən əhəmiyyətli hadisələrlə “Ədəbiyyat və İncəsənət” portalı olaraq sizləri tanış edirik.

1627 — İsveç İmperiyası və Reç Pospolita arasında Oliva donanma müharibəsi baş vermişdir.

1943 — İkinci Dünya Müharibəsinin məşhur Tehran konfransı keçirilmişdir: ABŞ prezidenti Franklin Ruzvelt, Böyük Britaniyanın baş naziri Uinston Çörçill və Sovet İttifaqının rəhbəri İosif Stalin müharibə strategiyasını müzakirə etmək üçün Tehranda görüşmüşlər.

1964 — Mariner proqramı: NASA Marsa doğru Mariner 4 zondunu buraxaraq Marsın tədqiqində bir ilkə imza atmışdır.

1967 — Kiçik Tülkü bürcündə ilk pulsar astronomlar Coselin Bell Bernell və Antoni Hyuiş tərəfindən kəşf edilmişdir.

1975 — Şərqi Timor azadlığına qovuşaraq Portuqaliyadan müstəqilliyini elan etmişdir.

1991 — Cənubi Osetiya Rusiyanın müdaxiləsi ilə Gürcüstandan qoparılaraq müstəqilliyini elan etmişdir.

Bu gün dünyaya gəlmişlər:

1489 — Marqarita Tüdor, Şotlandiya kraliçası

1592 — Abaxay xan, Mancuriya hökmdarı

1632 — Jan-Batist Lülli, Fransa bəstəkarı

1757 — Vilyam Bleyk, İngiltərə şairi

1772 — Lük Hovard, Böyük Britaniya kimyagəri

1820 — Fridrix Engels, Almaniya filosofu

1857 — XII Alfonso, İspaniya kralı

1863 — Şarl Filije, Fransa boyakarı

1880 — Aleksandr Blok, Rusiya şairi

1881 — Stefan Sveyq, Avstriya yazıçısı

1887 — Ernst Röm, Almaniya hərbi zabiti

1892 — Tərlan Əliyarbəyov, Azərbaycan general-mayoru

1907 — Alberto Moravia, İtaliya yazıçısı

1908 — Klod Levi-Stross, Fransa antropoloqu

1915 — Konstantin Simonov, Rusiya yazıçısı

1940 — Alqayıt, Azərbaycan aşığı

1943 — Rəfael Abbasov, Azərbaycan boyakarı

1960 — İlqar Cəfərov, Azərbaycan fotoqrafı

1982 — Yuliya Əhmədova, Rusiya aktrisası

Bu gün vəfat etmişlər:

1859 — Vaşinqton İrvinq, ABŞ yazıçısı

1870 — Frederik Bazil, Fransa boyakarı

1907 — Həsən bəy Zərdabi, Azərbaycan jurnalisti və maarifçisi

1949 — Vladimir Obraztsov, Rusiya alimi

1954 — Enriko Fermi, ABŞ və İtaliya fiziki

1962 — Vilhelmina, Niderland kraliçası

1993 — Yevgeni Ptiçkin, Rusiya bəstəkarı

1994 — Cefri Damer, ABŞ seriyalı qatili

 2010 -  Lesli Nilsen, ABŞ və Kanada aktyoru

2010 - Samuel Koen, ABŞ fiziki

2010 - Vladimir Maslaçenko, Sovet futbolçusu və idman şərhçisi

2011 — Sevil Xəlilova, Azərbaycan aktrisası

2016 — Mark Taymanov, Rusiya şahmatçısı

Çadda — Respublika Günü

Mavritaniyada — Müstəqillik Günü

Panamada — Müstəqillik Günü

Rumıniyada — Bukovina Günü

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün sizə bir olmuş əhvalatı nəql edəcəyım. Əhvalat mərhum Xalq şairimiz, baməzəliyi ilə tanınan Qabillə bağlıdır. 

Bir gün Qabil Yazıçılar Birliyinin kassasına yaxınlaşır. Qonorarını alandan sonra kassir qadına deyir:

- A - Be - Ve.

Yaşlı kassir onun bu sözünü anlamadığından inciyən kimi olur və "Qabil müəllim, bu nə sözdür mənə deyirsiniz" - cavabını verir.

Qabil isə məsələyə aydınlıq gətirir:

- Sədaqət xanım, axı nə pis söz dedim ki? A-Be-Ve. Yəni ki, "Allah bərəkət versin". Hövsələm çatmır, ona görə qısa deyirəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.11.2023)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Xəbər verdiyimiz kimi, 2023-cü ilin “Buker” mükafatı faciənin astanasında olan bir ailənin və bir ölkənin hekayətini təsvir edən "Peyğəmbər nəğməsi" (Prophet Song) romanına görə irlandiyalı yazıçı Pol Linçə təqdim edildi. Pol Linçin sayca beşinci olan bu romanı Qərb demokratiyalarındakı iğtişaşları, İrlandiyada hökm sürən totalitar rejimin rəzilliklərini və Suriyada alovlanan münaqişə kimi fəlakətlərə bəşəriyyətin  laqeydliyini göstərməyə çalışır. 

Romanın süjeti Dublində qurulur, hekayənin mərkəzində qurulmuş demokratik normaları tezliklə pozacaq bəla - yaxınlaşan faşizm şəraitində ailəsini xilas etməyə çalışan tədqiqatçı və dörd uşaq anası Eilish Stakın hekayəsi dayanır.

Yazıçının özü mükafatın təqdimedilməsi  ərəfəsində BBC Radio 4 proqramına verdiyi müsahibədə dediyi kimi, İrlandiyanın totalitarizm uçurumuna qərq olması “artıq baş verib".

Müsahibəni şəxsən dinləmişəm və oradakı bəzi məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına çatdırmağı özümə borc bilirəm: 

"Bu roman keçmişdə baş verən, indi baş verən və gələcəkdə baş verəcək hadisələri modelləşdirir. Mənim vəzifəm baş verənləri dinləmək və məlumatlı nəticələr çıxarmaq idi. İnanın ki, mən bu romanda öz yaşantılarımı da qeydə almışam, romanımdakı bəzi səhnələri sözün əsl mənasında yaşamışam, onları öz üzərimdə  sınamışam və daha sonra bu səhnələrin koronavirus və lokdaun pandemiyası zamanı real həyatda necə təkrarlandığını müşahidə etmişəm. 

Bu, çox qəribə idi, çünki kitabda dövlətin hər şeyi necə nəzarət altına almağa başladığı, komendant saatının necə tətbiq olunduğu barədə bir təsvir var idi. Bütün bunlar artıq yazılmışdı, 70 il öncənin yaşantıları romana mövzu seçilmişdi. Və 2020-ci ildə həmin şeyləri öz təcrübəmdən yaşamalı oldum."

Dublindəki son şiddət hadisəsi ilə bağlı nə düşündüyünü soruşduqda, Pol Linç baş verənlərdən şoka düşdüyünü və "bunun bizim üçün bir xəbərdarlıq olduğunu" etiraf etdi. 

Eyni zamanda "siyasi romanlar"yazmadığını vurğuladı. Suriyadakı vətəndaş müharibəsi və qaçqın böhranı təəssüratı altında bir roman yazan Pol Linç Londonda keçirilən mükafat mərasimində Bukeri "böyük məmnuniyyətlə" evinə - İrlandiyaya aparacağını söylədi, eyni zamanda qələbəyə heç inanmadığını etiraf etdi.

"Maraqlıdır, çünki heç vaxt qələbəyə inanmamışam, beynim bu düşüncəni rədd edib. Ancaq tanıdığım hər kəs mənə deyirdi: "Bax, bu dəfə mütləq qalib olacaqsan, çünki bu inanılmaz bir zaman təsadüfüdür”.

“Qalibi elan etməmişdən 15 dəqiqə əvvəl bir az sarsılmağa başladım, bayıra çıxdım, orada məni Sir Ben Oakry (Nigeriya əsilli məşhur ingilis yazıçısı, Buker Mükafatı laureatı) tapdı, mənə bir neçə həvəsləndirici söz dedi, qayıtdım və bu zaman hər şey gözəl oldu”, - deyir Pol Linç.

Və oxucularıma onu da deyim ki, 46 yaşlı yazıçı Buker mükafatını əlinə alanda onu öpdü. Bu fotonu da redaktorlardan xahiş etdim ki, yazımızın qapaq fotosu etsinlər. 

“Bu əsər emosional təsvirin təntənəsidir, ruhlandırıcı və cəsarətli romandır. "Peyğəmbər nəğməsi", hal-hazırda mövcud olan sosial və siyasi təlatümləri əks etdirir. Oxucuları təsirli və həqiqətə yaxın əsərlə tanışlıq gözləyir, onlar kitabda əksini tapan tövsiyələri hələ uzun müddət xatırlayacaqlar” – “Buker” mükafatının təşkilat komitəsi kitab haqqında bu sözləri yazıb.

"Peyğəmbərin nəğməsi" əsəri elə ilk misralardan bizi totalitarizmə qərq olmuş İrlandiyada öz ailəsini qorumağa çalışan qadının dəhşətli həyat şəraiti ilə tanış edir, bizi alışdığımız sakit və durğun vəziyyətimizdən çıxarır” – “Buker” mükafatının münsiflər heyətinin sədri, Kanadalı yazıçı Esi Educan qeyd edib.

Və mükafatçı barədə bu bilgiləri də verim: Pol Linç 1977-ci ildə İrlandiyanın Limerik şəhərində sahil mühafizəsi əməkdaşının ailəsində anadan olub. O, yazıçılıq karyerasına 2013-cü ildə başlayıb, o vaxta qədər isə kino tənqidçisi kimi fəaliyyət göstərib. 

P. Linç bir çoxu ədəbiyyat sahəsində mükafatlara layiq görülən “Səhər saatlarında qırmızı səma” (Red Sky in Morning), “Qara qar” (The Black Snow), “Qreys” (Grace) və “Dənizin arxasında” (Beyond the Sea) kitablarının müəllifidir.

İrlandiyalı ədibin sözlərinə görə, onun yaradıcılığına Fyodor Dostoyevskinin “Yer altından məktublar”, Herman Melvillin “Katib Bartlbi”, Cozef Konradın “Tayfun” və Uilyam Folknerin “Mən ölərkən” əsərlərinin çox güclü təsiri olub. 

Ədəbiyyat siyasətin içindədir. Ədəbiyyat sentimentalizm və romantizm çalarlarını, ədəbiyyat mistika, fentezi, detektiv və fantastika janrlarını yana itələyib non-fikşn pilləsində dayanıb, ədəbiyyat böyük siyasətin, güc mərkəzlərinin diktə etdiyi siyasətin icraçısı funksiyasını götürüb.

Nə deyək. 3-cü minillik, hər halda, öz abu-havasını gətirməliydi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.11.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində portalımızın Güney təmsilçisi Əli Çağla bu dəfə sizlərə Əli Qayıbın    şeirlərini təqdim edir. 

Əli Qayıb

Şeirlərində Qayıb təxəllüsü aparan Əli Rəştbər, 1980-cı ildə Qaradağın Gal kəndində dünya göz açıbdır. Atası Məhəmmədin kənddən köçməsi ilə 1990-cı ildə Urmu şəhərinə daşınırlar.

Əli Qayıbın hazırda üç kitabı ışıq üzü görübdür, onların adı: “Yol ağlasın” 2015, “Susqun fəryadıyam mən bu torpağın” 2017, “Salam olsun ozanlara” 2020.

Əli Qayıb bir mütərcim və yazar kimi də fəaliyyət göstərir. Onun hekayələri Güney  Azərbaycanın gündəliklərində və jurnallarında nəşr edilibdir.

 GEDİRƏM

Getmək istəyənlər arxaya baxmaz,

Min dəfə arxama baxıb gedirəm.

Əlimi əlindən qoparır hicran,

Taleyin çayında axıb gedirəm.

Yaşadıq həyatın gerçəklərini,

Bəzən də unutduq gərəklərini,

O duru eşqinin çiçəklərini,

Bu vurğun qəlbimə taxıb gedirəm.

Ayrılıq baxtıma yaman daş vurub,

Nə desən qəm-kədər başa-baş vurub,

Qəlbimi qəlbinlə qoşalaşdırıb,

Quru cismim ilə çıxıb gedirəm.

Mən səni özüm tək inanıb sevdim,

Yatdım xəyalınla oyanıb sevdim,

Dünyanın qarşında dayanıb sevdim,

Dünyanı başıma yıxıb gedirəm.

Qayıbın qəlbində xatirələrin,

İllərdir yer salıb dərindən dərin,

İnanma, yalandır onlardan birin,

Desəm də yandırıb yaxıb gedirəm...

Min dəfə arxama baxıb gedirəm!..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.11.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

68-Cİ DƏRC

     Ümumiyyətlə, 1988-ci ilin noyabrında ermənilərin Spitak rayonunda qətlə yetirdikləri 216 nəfərdən 57-si qadın, 5-i südəmər körpə, 18-i müxtəlif yaşlı uşaqlar olub. Basarkeçər rayonunun Şişqaya kəndində 4 yaşlı Elvin Məmmədovu, yaşı tamamlanmamış Elçin Bəhramoğlunu, 11 yaşlı Şahin Balacayevi ermənilər vəhşicəsinə qətlə yetiriblər.

      Azərbaycanın elə bölgələri var ki, orada Qarabağ müharibəsinin ilk şəhidləri məhz körpələr olub. Jurnalist M.Nərimanoğlunun "Dağların sinədağı" adlı kitabında qeyd olunub: "Kəlbəcərin şəhidlik qisməti ilk dəfə süd qoxulu 8 körpəyə düşdü. Ermənilərin qətlə yetirdiyi bu fidanların - Sahil Məmmədov (10 yaş), Razim Salmanov (8 yaş), Anar Valehov (7 yaş), Cahid İbişov (10 yaş), Səxavət Dəmiroğlu (14 yaş), Natiq Əsgərov (14 yaş), Bəxtiyar Xəlilov (11 yaş) və Azər Orucovun (7 yaş) görən günahı nə idi? Onlar ermənilərə nə etmişdilər? Hansı kəndinə basqın edib, hansı "harsını"na güllə atmışdılar? Ağır döyüşlərdə, yerdən, göydən atılan atəşlərdən həlak olanlar arasında təsadüfən uşaqların olması mümkündür. Amma 1989-cu ildə Kərkicahanda öz bağlarında oynayan 11 yaşlı Nadir İbrahimovla 9 yaşlı Nicatın ermənilər tərəfindən güllələnməsi hansı insanlığa sığır? 1988-ci ildə Sevan şəhərində 22 nəfər azərbaycanlı uşağını su quyusuna ataraq boğmaqları bəs?”

    1989-cu ildə Özbəkistanın Fərqanə vilayətində Məhsəti türklərinin başına gələn müsibətlə bağlı SSRİ-nin məşhur "Sovetskaya Rossiya" qəzetində bir yazı dərc edilmişdi. Ermənilər tərəfindən qızışdırılmış kütlə türklərə qarşı ağılagəlməz vəhşilik həyata keçiribmiş. İnsanlar diri-diri yandırılır, başları kəsilirdi. Həmin yazıda jurnalistə müsahibə verən ana öz zillətini belə dilə gətirmişdi: "Mənim uşağımı, balaca oğlumu quldurlar yabaya keçirib havaya qaldırdılar... Qızlarımızı zorladılar. Kəsilən başları payalara sancdılar".

  Baş ekspert ürəyini ovuşduraraq mətni yarımçıq saxladı, onun xahişi ilə mətnin davamını başqa ekspert oxudu. Bu kiçik fasillədə auditoriya ah, of nidalarını yüksəldir, Zori Balayanı və tüm erməni millətçiliyini lənətləyirdi.

Tribunaya çıxan milliyyətcə macar ekspert “Biz macarlarıq, hunuq, Atillanın nəslindənik, türklərlə eyni soydanıq. Yer üzündə türklər qədər alicənab və mərd xalqmı var?” girişindən sonra mətnin davamını oxudu:

          -1990-cı il yanvarın 19-u axşamı erməni quldurları Naxçıvan Muxtar Respublikasının Sədərək kəndinə hücum etdilər. Onlar burada da ağlagəlməz vəhşətlər törətdilər. 6 yaşlı Elvin, 4 yaşlı Malik Nəsirzadə qardaşlarını da qətlə yetirdilər. Bir evin sevinci, bir ailənin ümidi olan iki günahsız körpə Sədərəyin ilk şəhidləri sırasında dayandı.

Xocalı soyqırımı əsrin faciəsi adlandırılır, ötən proseslərimizdən biri bu mövzudaydı. Xatırladıram ki, bu soyqırımında da 63 uşaq ermənilər tərəfindən qətlə yetirilib. David Xeyriyan adlı bir erməni müəllif  "Xaç naminə" kitabında yazıb: "Fevralın 26-da meyitləri daşıyıb Daşbulaq yaxınlığındakı bataqlığa tökdülər və cəsədlərdən keçid-körpü düzəltdilər. Mən ölülərin üstündən keçməyə qorxurdum. Tərəddüd etdiyimi görən polkovnik Ohanyan mənə dedi: "Qorxma, ürəkli keç. Bu hal müharibənin qanunlarından biridir". Mən qana bulaşmış 9-11 yaşlı uşağın və digər meyitlərin üstündən adlayıb bataqlığı keçdim. Çəkmələrim və şalvarımın balağı qana batmışdı".

Eçmiədzində ermənilərin azərbaycanlı qadın Roza Bəktaşini və onun iki körpə qızını çox dəhşətli şəkildə qətlə yetirmələri faktı da qeydə alınıb. Ermənilər onların hər üçünü çoxlu sayda ilanların olduğu xəndəyə atıb və xəndəyin kənarında dayanaraq ilanlar tərəfindən ananın və balalarının hansı əzablara, dəhşətlərə məruz qalmalarını,  necə fəryadla can verməklərini seyr ediblər.

Adı prosesimizdə keçmiş erməni tarixçisi A.Lalayan öz quldurlarının tükürpədici əməllərindən bəhs edərək yazıb: "Daşnak dəstələri türk qadınlarının və uşaqlarının, qocaların və xəstələrin qarşısında maksimum cəsarət nümayiş etdirirdilər. Onlar insanları - öz qurbanlarını eybəcər hala salırdılar. Daşnak Vahramın "qoçaqlığı" isə daha dəhşətlidir: "Mən heç nəyi nəzərə almadan türkləri qırdım. Lakin bəzən gülləyə heyfim gəlirdi. Bu itlərə qarşı ən yaxşı üsul odur ki, döyüşdən sonra salamat qalanların hamısını su quyusuna doldurub üstünə ağır daşlar atasan. Belə də etdim. Bütün qadınları, uşaqları quyuya doldurub üstlərinə ağır daşlar tökdüm".

Ekspertin bu yerdə çıxışını dayandıran Baş Hakim söylədi:

-Mən Zori Balayana son söz vermək istəyirəm.

Zori Balayan zəif, çətinliklə eşidilən səslə (elə bil heç prosesin əvvəlində guruldayan o deyildi) söylədi:

-Mənim 82 yaşım var. Bu yaşda yeganə istəyim son günlərimi çox sevdiyim nəvə-nəticələrimin əhatəsində sakit, rahat keçirməyimdir.

Baş Hakim qəzəb yağan sözlərlə söylədi:

-Xeyir, cənab Balayan. Həmin o sakitçilik və rahatçılıq əslən sizə qismət olmayacaq. Az öncə ekspertimiz uşaqlara qarşı baş vermiş erməni cinayətlərini sıralayanda yazıçı-jurnalist David Xerdiyanın "Xaç uğrunda" kitabından bir hissəni oxudu. Son nitqimdə, ittiham kəlmələrini səsləndirməzdən öncə mən həmin kitabdan başqa bir hissəni oxumaq istəyirəm.

Baş Hakim əsl bədii qiraət ustası kimi intonasiyadan gözəl istifadə edərək kitabdan oxumağa başladı:

-"Martın 2-də "Qaflan" erməni qrupu (meyitləri yandırmaqla məşğul olurdu - red) 2000-ə yaxın alçaq monqolun (türklərin - red) cəsədini toplayıb ayrı-ayrı hissələrlə Xocalının 1 kilometrliyində yandırdı. Axırıncı yük maşınında mən başından və qollarından yaralanmış təxminən 10 yaşlı bir qız uşağını gördüm. Diqqətlə baxanda gördüm ki, o? yavaş-yavaş nəfəs alır. Soyuğa, ac olmasına və ağır yaralanmasına baxmayaraq, o hələ də sağ idi. Ölümlə mübarizə aparan bu uşağın gözlərini mən heç vaxt yaddan çıxarmayacağam. Sonra Tiqranyan familiyalı bir əsgər onun qulaqlarından tutub artıq üzərinə mazut tökülmüş cəsədlərin içərisinə atdı. Daha sonra cəsədləri yandırdılar. Tonqaldan ağlamaq və imdad səsləri gəlirdi"...

Auditoriyadan lənət nidaları yüksəldi, qız-qadınlar isə hönkürüb ağlayırdılar.

Zori Balayan tam sıxılmış, kiçilmişdi, elə təəssürat yaranırdı ki, məhz həmin o 10 yaşlı qızın ruhudur, onu əzir, taptalayır, diri ikən canını cismindən  çıxarıb dara çəkmək istəyir.

 (Sonu sabah)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.11.2023)