Kamran Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Dünyada ən populyar kitablar hansılardır? Fərqli ölkələrdə insanlar nə, necə və nə qədər oxuyurlar? Hələ ki, əldə edə bildiyimiz ən son stattistik məlumata diqqət yetirəcəyik. Hələliksə bir qeydi aparım: o ki qaldı bizim ölkəmizə, bizdə bir detektiv ədəbiyyatı bumu yaşandığı göz önündədir. İnsanlar kortəbii şəkildə kitab oxumaqla detektiv oxumağın eyni şey olduğu qənaətinə gəlib digər janrları iqnor edirlər. Detektiv ədəbiyyat isə qeyri ciddi janr hesab edilir, bu janr əsla tərbiyəvi, öyrədici xüsusiyyətlərə malik olmur, mesaj vermir. Güman ki, kitab industriyamızın mövcud durumu ilə bağlı geniş müzakirələr aparmağımıza, çıxış yolları tapmağımıza lüzum var. İndisə qayıdaq sorğuya.

THGM Agentliyi 56 ölkədən 945 oxucu arasında 2023-cü ildə hansı janrlarda kitab oxuduqları və 2024-cü ildə oxumağı planlaşdırdıqları barədə bir sorğu keçirib. Avropa, Şimali Amerika, Asiya, Avstraliya, Afrika və Cənubi Amerikanın sakinləri oxu vərdişlərini və üstünlüklərini bölüşüblər. Tədqiqat müəlliflərinin hansı əsas nəticələrə gəldiyinə diqqət yetirməyinizi istərdik. Qeyd edim ki, mənbə thgmwriters.com-dur.

Nəticə 1. Kitab elə də çox oxunmur

Tədqiqat iştirakçılarından 2023-cü ildə neçə kitab oxuduqları soruşulub. Məlum olub ki, onların arasında həm çox fəal olmayan oxucular, həm də əsl kitabsevərlər var. Sorğu göstərib ki respondentlərin:

18% -i 6-10;

19% - i 11-20

27% -i 20-dən çox;

32% - i 1-5

- kitab oxuyub.

Demək, ən böyük faiz ən az oxuyanların olub. İkinci böyük fazi isə ən çox oxuyanların. Demək, acınacaqlı vəziyyət həm də ümidvericidir.

Ölkələr üzrə statistikadan danışırıqsa, amerikalı və ingilis respondentlər daha çox oxuyanlardır (onların 39% və 44% - i müvafiq olaraq bir il ərzində 20-dən çox kitab oxuyublar). Kanadalılar isə daha az oxuyurlar (yalnız 23% 20-dən çox kitab oxuyub).

Qeyd etmək lazımdır ki, bəzi respondentlər sorğu keçirənlərin "20-dən çox kitab" maddəsini üst kateqoriyaya çevirərək cavab seçimlərini çox məhdudlaşdırdığını iddia ediblər. Məsələn, bir kanadalı oxucu “20-dən çox kitab” əvəzinə “100 -dən çox kitab" maddəsinin düzgün olduğunu bildirib. İngilislərin isə əksəriyyəti ən yüksək kateqoriya kimi 20+ kitab göstərilməsini kifayət qədər gülünc adlandırıblar.

Demək, kitabqurdu kateqoriyasına daxil olanlar ildə minimum 100 kitab oxumağı məqbul hesab edirlər.

Nəticə 2. Növbəti il daha məhsuldar olacaq

Rəy sorğusunun digər nəticəsi də sevindiricidir. İnsanlar 2024-cü ildə daha çox oxumağı planlaşdırırlar. Demək, kitabların sonunun yaxın olduğuna dair mövcud fərziyyələr vaxtından əvvəl ortaya çıxıb və tam da yersizdir. Kitablar “bir gün unudulmaq” üçün nəzərdə tutulubsa, həmin o bir gün tezliklə gəlməyəcək.

Daha dəqiq desək, sorğu nəticələri göstərir ki, insanlar 2024-cü ildə 2023-cü ilə nisbətən daha çox oxumağı planlaşdırıblar. Sorğu göstərir: respondentlərin 64% - i 2024-cü ildə əvvəlkindən daha çox kitab oxumağı planlaşdırır. Və yalnız 3% -i daha az kitab oxumağı planlaşdırır. Bu nəticələr dünyanın bütün bölgələrində təxminən eynidir. Keniyadan olan bir oxucu cavabını belə yekunlaşdırıb: "Ötən il oxuduğum hər şeyi bəyəndim. Daha çox oxumağı səbirsizliklə gözləyirəm." İnsanlar cari ildə real olaraq daha çox oxuyacaqlarmı və ya heç olmasa buna can atacaqlarmı iddia edirlər, əlbəttə buna nə dərəcədə əməl etdiklərini zaman göstərəcək. Buna baxmayaraq, böyük həcmdə oxumaq niyyəti kitablara olan sevginin davam edəcəyini göstərir. Beləliklə, kitab oxumaq vərdişi, mütaliə sevgisi yaşayır və inkişaf edir. Avstraliyadan olan bir respondentin qeyd etdiyi kimi,"mən sadəcə oxumağı sevirəm, bu, mənim sevimli fəaliyyətimdir."

Nəticə 3. Hansı janr daha çox oxunur?

Sorğu iştirakçılarından hansı janrda kitabları oxuduqları da soruşulub, bədii ədəbiyyat və ya qeyri-bədii ədəbiyyat oxuduqları ilə maraqlanılıb. Sorğu göstərib ki, 2023-cü ildə dünyanın ən populyar üç janrı açağıdakılardır:

-tarixi kitablar (34%),

-detektivlər (33%),

-tərcümeyi-hallar/xatirələr (31%).

Bəzi kiçik regional fərqlər də qeyd edilib. Məsələn, kanadalılar digər ölkələrin oxucuları ilə müqayisədə tarixlə daha az maraqlanırlar. İngilis oxucular da öz növbəsində fantaziyaya böyük maraq göstərlər.

Digər populyar janrlar fentezi, elmi fantastika və motivasiya-özünəkömək kitabları olub.

Yeri gəlmişkən, yüzlərlə oxucu sorğuya daxil edilməyən janrların adını çəkərək təşkilatçılara irad bildiriblər. Poeziya, fəlsəfi, dəhşət, komedik, kulinariya, sevgi romanları, uşaq kitabları və s. Növbəti sorğuda təşkilatçılar mütləq xeyli populyar olan digər janrları da kateqoriya seçimini genişləndirərək əlavə edəcəklərinə qərar veriblər (dəhşət, şeir, uşaq kitabları, fəlsəfə, mənəvi ədəbiyyat, sevgi romanları, komikslər, manqa və qrafik romanlar kimi).

Nəticə 4. Hansı janr daha çox oxunacaq?

Cari ildə də respondentlər daha çox tarix kitabları, detektivləri və tərcümeyi-hal ədəbiyyatını oxumaq istədiklərini bildiriblər. Demək, 2023-cü ildə seçdikləri janrlardan məmnundurlar və növbəti ildə də seçimləri dəyişməyəcək.

Daha dəqiq desək, 2024-cü ildə respondentlərin oxumağı planlaşdırdıqları 3 əsas janr bunlardır:

tarixi kitablar (%39);

detektivlər (%35);

tərcümeyi-hallar/xatirələr (%34).

Sorğunun nəticələrinə görə tələb olunan digər janrlar fentezi, elmi fantastika və macəradır.

Nəticə 5. Kağız kitablar daha çox sevilir

İnsanlar hələ də kağız kitab oxumağı sevirlər. Kağız kitabların sürətlə çökməsi on ildir proqnozlaşdırılır. Ancaq insanlar hələ də onları oxumağa davam edirlər.. Respondentlərdən 2023-cü ildə daha çox oxuduqları kitab formatını qeyd etmək xahiş edilib. Sorğu göstərib:

-Respondentlərin 57%- i əsasən kağız (çap) kitablar oxuyur;

-32%- i e-kitabları seçir;

- 8%-i audiokitabları dinləyir;

-3% isə "digər" seçimini seçib (bu komikslər, Braille və ya başqa bir format ola bilər).

Kağız kitablara bütün dünyada böyük etimad göstərildiyi sübut olunub, lakin bəzi regional fərqlər də gözə soxulur. Amerikalılar kağız kitabları daha az seçirlər və bütün digər formatlarla daha çox maraqlanırlar. Amerikalı oxucuların 29% -nin Kindle-a üstünlük verməsi də diqqət çəkir. Kanadalılar tam əks üstünlüklər nümayiş etdirirlər: 67% - i əsasən çap olunmuş, yəni kağız kitabları oxuyur və onların yalnız 23% - i elektron nəşrləri seçir.

Nəticə 6. Oxucular seçdikləri kitabların həcmindən razıdırlar

Bəzən yazıçılar əlyazmalarının həcmindən narahat olurlar. Yazdıqları çox uzun olmadı ki? Bəlkə daha çox təfərrüat daxil edilməlidir? Oxucular mətnimi çox qısa və ya çox uzun hiss etməyəcəklər ki?

Sorğu göstərib:

-oxucuların 86% - i oxuduqları kitabların uyğun həcmdə olduğuna inanır.

-11% kitabların çox qalın olduğunu iddia edir.

- 3% - i isə hesab edir ki, bu il ərzində oxunan kitablar çox nazik olub.

Nəticə 7. Oxucular hər yaşdan olan insanlardır

Kitabların və xüsusən də kağız kitabların davamlı populyarlığının yetkin nəsillərin yeni texnologiyalara uyğunlaşmaqda çətinlik çəkməsi ilə əlaqəli olduğunu düşünürsünüzsə, araşdırma bunun əksini göstərib.

25-34, 35-44, 45-54 və 55-64 yaş qruplarındakı oxucuların sayı təxminən bərabərdir — 17-19%.

Nəticə 8. Qadınlar kişilərdən daha çox oxuyur

Qadınlar kişilərdən daha çox özlərini fəal oxucu hesab edirlər. Kim daha çox oxuyur: qadınlar, yoxsa kişilər? Sorğu göstərib ki:

-respondentlərin 56% - i qadın,

-42% - i kişi olub.

Bu fərq qadınların sorğu iştirakçılarının üçdə ikisini təşkil etdiyi ABŞ-da daha da nəzərə çarpıb. Ümumiyyətlə, dünyada qadınların daha çox kitab oxuduğunu göstərən digər tədqiqatların nəticələri də əldədir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.06.2024)