“Ədəbiyyat və incəsənət”in Qiraət saatı rubrikasında bu gündən etibarən siyasi romanlar müəllifi kimi tanıdığınız Adəm İsmayıl Bakuvinin bu dəfə eşq romanı ilə tanış olacaqsınız.

“Eşq mələyi” sizi bir başqa dünyaya aparacaq. Orada haqq ilə nahaq, yalan ilə həqiqət, namus ilə əxlaqsızlıq mübarizə aparır. Bu sayaq mübarizələrdə ədalət qalib gəlirmi?

Bu sualın cavabını romanı bitirərkən biləcəksiniz.

11-ci hissə

Kabus

Keçmişdən Ülkər üçün yalnız Rüfətin bağışladığı ürək rəsmli açarqabı qalmışdı, bir də seriallara baxmaq vərdişi. Bu seriallarda kişi-qadın münasibətlərinin onun bildiyi mental çərçivəyə sığışmayan, fərqli tərəfləri görünürdü. Belə ki, böyüyüb boya-başa çatdığı rayonda namus faktoru var idi, orada namusun tapdalanması ölümə bərabər hal hesab olunurdu. Qız-qadınlar suyu da ehtiyatla içməyə məhkum idilər ki, haqlarında söz-söhbət çıxmasın. Küçə-bacada çox görünməmək, ucadan səslərinin çıxmaması, kişi xeylaqlarından yaşmanmaq – bu kimi halların bir həyat norması olmasına Ülkər alışmışdı. Mental qayda-qanunlardan biri də ailələrdə kişi despotu, qadın hüquqsuzluğu idi. Kişi heç bir hərəkətinə görə cavabdehlik daşımazdı. Eləcə də arvadına xəyanət etdiyinə görə ona güldən ağır söz demək olmazdı. “Kişi xoruzdur, bütün toyuqları dada bilər” anlamı rayonlarının yazılmamış qızıl qanunu idi. Atasının hərəkətləri bu qanunun real təzahürü idi. Amma xarici seriallarda tam fərqli bir həyat yaşanırdı. Kişi qadınına xəyanət edirdisə, qadın da ondan qisas almaq, onu cəzalandırmaq üçün xəyanət yolunu seçirdi.

Bir dəfə Madar bir həftə itdi, atası onu dul bir qadının evindən tapıb gətirdi. Deməzsənmiş, bir-iki aymış Madar həmin qadınla eşq yaşayırmış. Ülkər Aylinini də götürüb evdən çıxdı, Gənclikdəki evə yollandı. Artıq ailə həyatı qurmuş qardaşı evin tam sahibinə çevrilmişdi deyə qapının qarşısında xeyli dayanıb qapının zəngini basa bilmədi, tərəddüdlər içində qaldı. Hara getsin? Rayonamı? Atası onu qolundan tutub geri gətirməyəcəkdi yəni? Üstəlik, adı dilə-ağıza düşəcəkdi. Bəs neyləsin?

Çox düşünüb-daşınıb evə qayıtdı. O vədələrdə ilk dəfə ağlından Madara xəyanət etmək keçdi. Təsəvvürünə özünü Rüfətlə gətirmək istədi, sevdiyinin hazırkı halını, durumunu, necə dəyişdiyini bilmədiyi üçün tezcə də yeni obraz axtarmağa başladı. Tələbəliyində ona eşq elan edən oğlanlarla da bir səhnə qura bilmədi. Hər biri ilə ünsiyyət çox qısa olurdu, bəzən heç üzləri də yadda qalmırdı.

Tez-tez qonşu eyvanda gözünə sataşan yaraşıqlı gənc qonşuları diqqətini çəkmişdi, bəzən eyvana maykasız çıxır, əzələli bədəni valehedici görünürdü. Belədə Ülkərin səhnə qurmaq çabaları həmin oğlana transfer olundu, onunla yataq bölüşməsi səhnəsini xəyalına gətirdi. Hər gecə özünü üzü üstə döşəyə sıxır, gənclə eşq yaşadığını xəyal edirdi. Hətta onun cod dodaqlarını, əzələli sinəsini realda görmüşdü deyə daha canlı öpürdü xəyalən. Belədə bütün əzalarını xoş gərilti də bürüyürdü.

Daha tez-tez eyvana çıxır, qonşu oğlanı görməyə can atırdı.

Bu minval xeyli davam etdi, oğlan da Ülkərin sanki ona marağının olduğunu duyub cəsarətlənərək bir dəfə ona xoş sözlər dedi.

Məhz həmin anda Ülkər nə etdiyinin fərqində olub qızardı, içəri qaçdı, xəyalən Madara xəyanət etmək səhnələrinə o gündən son qoydu.

Bacısı Leyli Xarici Dillər Universitetində oxuyurdu deyə ara-sıra onlara gəlirdi.Ürək sirdaşı olan bacısının gəlişləri Ülkərin eynini həmişə açırdı. Anası da hərdən gəlir, bir-iki gün qalıb qızına uşağı saxlamaqda, ev işlərində kömək edirdi. Nazəndə xanım nəvəsinin dünyaya gəlişindən sonra gəlinini daha artıq sevir, ona daha artıq nəvaziş göstərirdi. Təkcə Madar düzəlmirdi ki, düzəlmirdi. Ülkərə qarşı qabalıq və kobudluq etdiyi əvvəlki dönəmlər indiki davranışının yanında toya getməliydi, əl qaldırıb Ülkəri döydüyü də olurdu. Telefonuna niyə mesaj gəldi, pəncərədən niyə baxdın, mənə qarşı niyə yataqda soyuqsan kimi bəhanələr ayaq açıb yeriməkdə idi. Ülkərin gücü yalnız göz yaşlarına çatırdı. Leylidən, eləcə də rayondakı rəfiqəsi Dünyadan Rüfət barədə soruşub bilgilənəndə keçirdiyi qarışıq hisslər hər dəfəsində onun ovqatını da kökləyirdi. Rüfət Bakıda İqtisadiyyat Universitetini Biznesin idarə edilməsi üzrə bitirmişdi, yaxşı yerdə də işə düzəlmişdi, rayonda yaşayan ata-anasına, qardaş-bacısına güzəran qurmaqda köməklik edirdi. Bunlar Ülkəri sevindirirdi. Amma həm də kədər burulğanına atır, itirdiyinin necə bir ləl-cavahirat olmasının fərqində olurdu. Demək, evlənsəydilər, Rüfətlə, həqiqətən də, xoşbəxt olardı, Rüfətin uğurlu karyera quracağı o vaxtlar bir xəyal idisə, indi artıq reallığa çevrilmişdi, bu, artıq həqiqət idi, ailə qura bilməmələri indi Ülkəri daha da yandırırdı.

Dərd gələndə ardıcıl gəlir. Bir gün Madar üzərində narkotik gəzdirdiyinə görə narkotik istifadəçisi kimi yaxalandı. Atası nə qədər əziyyət bahasına onu məsuliyyətdən kənarlaşdıra bildi. Ardınca daha betəri baş verdi. Bu dəfə Madar gecə evə üst-başı qan içində gəldi. Sərxoş idi, araq iyi on metrdən vururdu. Hönkürüb ağlayaraq dedi:

-- Maşınla adam vurmuşam.

Evdə nə mərəkə qopduğunu sözlə izah etmək mümkün deyil. Ərəstun həmin gün ürək tutması ilə xəstəxanaya yerləşdirildi.

Madar yolu keçən yaşlı bir qadını vurub öldürmüşdü. Heç bir bəraət yox idi. O, sərxoş vəziyyətdəymiş, özü də şəhərin içində saatda 90-la maşın sürürmüş. Üstəlik, qadın piyada keçidində vurulmuşdu. Yeganə tutalqa o ola bilərdi ki, qadın, demək olar, görmürdü, çox qoca və əldəngetmiş haldaydı. Yiyəsi də yox idi. Vəkil onun görməməsini, lapdan yola çıxmasını əlində bayraq kimi tutdu.

Madarı cinayət məsuliyyətindən tam qurtarmaq mümkün olmadı, ona hər halda icbari iş verildi. Bu hadisə həm ailəni maddiyyatdan məhrum elədi, həm də daha pisi baş verdi, Ərəstun müəllimin ürəyi tab gətirə bilmədi, o, vəfat etdi.

Atasızlıq yağ-bal içində yaşayan, əziyyət nə olduğunu bilməyən Madarıxeyli dəyişdi. O, gələcəyini düşünməyə, nə yollasa bu qara zolaqdan çıxmağa çabalar göstərməyə başladı. Amma alınmadı. Atasının biznesini batırdı, ata obyektlərini əlindən çıxartdı, banklardan kreditlər götürüb faiz boyunduruğuna düşdü. İşdən də qovul.

Həmin dönəmdə Qələndərov artıq təqaüdə çıxmışdı, onun da tifaqı dağılmaqda idi. Ömrü boyu vəzifələrdə olan, əli pulla oynayan bu şəxsi indi heç kəs itirib-axtarmırdı, ara-sıra çölə-bayıra çıxıb kiminləsə dərdləşmək, çayxanaya gedib domino oynamaq da daha müşkülə çevrilmişdi. Şərlədib tutdurduğu, haqsızlıq etdiyi insanlar, onların qohum-əqrəbaları üzbəüz gələndə onu acılayırdılar, hətta üzünə tüpürəni də olmuşdu. Qələndərov köçüb rayondan getmək istəyirdi hətta.

Bir qış axşamı Qələndərov piyada evinə qayıdırmış, Dursun kişinin bir vaxtlar həbsə saldığı oğulları maşınla keçəndə onu görürlər, saxlayıb onu zorla maşına salırlar, həmin o süni meşədə lüt soyundurub başıaşağı ağacdan asırlar. Qələndərov həm soyuqdan dona-dona, həm də ağrıdan ufuldaya-ufuldaya yalvar-yaxar edir, deyir, məni balalarınızın başına çevirib öldürməyin, yazığam. Onda ona deyirlər ki, bəs cavan canımızı həbsxanada çürütdürəndə düşünmürdün ki, biz də yazığıq?

Kişinin paltarlarını da yandırırlar, çıxıb gedirlər. Anası namaz üstündə imiş Qələndərovun. Təsadüfən oradan dana oğrularının dalınca düşən sahə müvəkkili keçməsəymiş, həmin gün onun son günü olacaqmış. Sahə müvəkkili onu budaqdan açır, şinelinə büküb rayon xəstəxanasına aparır. Qələndərov düz iyirmi üç gün xəstəxanada yatası olur.

Haram pul heç vaxt insana xeyir gətirməz. Hətta bir müddət gətirdiyi firavanlığı belə mütləq tarmar edər, ağ boyaları tünd boyalarla dəyişər. Qəddarlığın insan həyatına təsiri də mütləqdir, evlər yıxan, başqalarına qan udduran, daim haqsızlıq və ədalətsizlik sərgiləyənlər cəhənnəmin həm də bu dünyada olduğunu incitdiklərinə sübut edirlər, halbuki özləri sonda mütləq cəhənnəmə vasil olurlar.

Ülkər bu xəbəri eşidəndə atasına qarşı daşlaşmış ürəyi yenə də yumşalmadı, “su çanağı suda sınar” deyib atasının tuş gəldiyi aqibətin zəruri olduğunu dilinə gətirdi. Hətta anasına məsləhət də verdi ki, onun yanında qalma, sənə də xətər toxunar, çıx gəl Bakıya.

Madarın işləkləri isə davam etməkdəydi. Bir gün də Ülkərin qır-qızıllarını satdı, əlinə bir az pul alıb çamadanını yığdı, dedi, gedirəm Ukraynaya, orda biznes quracam.

Nazəndə xanım nə illah elədi, nə qədər göz yaşı axıtdı, xeyri olmadı, Madarı saxlaya bilmədi.

Madar getdi. Altı ayın tamamında bir dəfə zəng edib gözü yaşlı qalmış anasıyla beş-on kəlmə danışdı, bir müddət sonra bir şəxs vasitəsilə evlərinə yüz dollar pul göndərdi, vəssalam. Davamı gəlmədi.

Ülkər ayaqda durmağa çalışır, Nazəndə xanıma dəstək olurdu, birlikdə acıları yaşayırdılar. Aylinin dörd yaşını qayınana, gəlin və nəvə birlikdə qeyd etdilər. Nazəndə xanım üzərinə “Aylin, 4 yaş” yazılmış dadlı bir kremli tort da bişirtdirmişdi. Ağıllarına belə gəlməzdi ki, həmin gün növbəti bir qara xəbər eşidəcəklər.

Madar anasına yox, bu dəfə Ülkərə zəng vurmuşdu, təbii ki, Ülkərin ilk ağlına gələn ərinin qızını təbrik etməkçün zəng vurması olmuşdu. Amma Madar başqa şeylər dedi. Telefondan onun bumbuz səsi gəldi:

 -- Özüm bunu mamaya yox, sənə deyirəm ki, birdən mamanın ürəyi tutar. Mən daha qayıtmayacam, burda evlənmişəm, get başına çarə qıl. Düşünmə ki, sənə, qızına nəsə bir köməkliyim dəyə bilər. Daha mənimçün yad adamlarsız.

Bu qədər zalımlıq, qansızlıq ola bilərdimi? “Sənə və qızına” deyirdi o alçaq, elə bil, Ülkər Aylini atası evindən gətirmişdi. İnsan da öz əti, qanı olan gül balasından bu cür rahatca imtina edə bilərdimi?

Hətta kişi öz qadınından boşanırsa da, normalda keçmiş ailəsinin problemlərini həll etmək, uşağına yiyəlik etmək onun boynunda olmalıdır. Yoxsa ki, necə sən birincini tam silib, ağ kağız üzərindən ikinci ilə münasibət qura bilərsən axı? Heç vaxt birisinin bədbəxtliyi üzərindən ikincinin xoşbəxtliyi qurula bilməz. Allah buna rəvac verməz.

Həmin gün Ülkər boşanmış qalmağın dəhşətini bütün çılpaqlığı ilə hiss etdi. Müstəqil həyata hazır deyildi, işi-gücü yox idi, haraya gedəcəkdi? Yenidən rayonamı qayıdacaqdı? Balaca qızının o gerilik, o mövhumat yuvasında aqibəti necə olacaqdı axı?

Ülkər hər gecə Aylini yatağa uzadanda ona nağıl danışırdı. Danışırdı ki, biri vardı, biri yoxdu, iyirmi iki yaşlı bir qadın, bir də üç yaşlı bir qız uşağı var idi. Onlar çox şən, mehriban idilər, xoşbəxt olmaq istəyirdilər. Amma bu xoşbəxtliyi yeddibaşlı div gəlib onların əllərindən aldı…

Aylin bir dəfə soruşdu, dedi, ana, o divin adı nə idi?

Ülkər çox düşünüb-daşınıb dedi ki, divin adı Madar idi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.12.2023)

Xədicə Əliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Dörd divar arasında tənha vəziyyətdə oturmuşdum. Amma problem tək oturmağım deyil idi, dünyada tək-tənha olmağım idi. Otağı qorxunc sakitlik bürümüşdü. Mən durmuşdum, lakin saat əqrəblərinin səsi mənə bizim vaxtı gözlədiyimizi, amma onun bizi gözləmədən getdiyini, yarım qalanları tamamlamağa fürsət vermədən zamansızca ölümə apardığını anladır, anladıqca boğazıma kəndirtək dolanan hisslərim sıxılır və mən boğulduğumu hiss edirdim. 

Ürəyimin döyüntüsü ilə saat əqrəblərinin səsi ölüm melodiyasına bənzəyirdi. O an anlamışdım:

"Zaman bizi sonsuzluğa aparan səfər idi. Dünya, biz səfərdə ikən, baş çəkdiyimiz müvəqqəti yerlərdən biri, ölüm isə dünyanın müvəqqəti olduğunu sübut edən ən mühüm dəlillərdən biri idi."

Bəzən yerimdən qalxıb, saat əqrəblərini durdurmaq istəyirdim. Onları çıxarsam, bəlkə zaman duracaq, mən də  düşünməyə vaxt tapacaqdım?

Kənardan biri hal-hazırdakı vəziyyətimi "otaqda oturan tənha biri" kimi təsvir edərdi. Lakin mən tək deyildim. Beynimdəki düşüncələr ilə qəlbimdəki hisslər ayaq tutmuş, bir-biri ilə mənim gözümün önündə savaşda idilər. 

İçimdə heç bitməyəcək, ağ bayrağı heç bir tərəfin qaldırmayacağı, ancaq mən öləndə sonlanacaq savaş var idi.

Ah, bəli.. düşüncələrim, hisslərim. Onlar məni heç vaxt tək qoymayacaqdı. Hara getsəm, ördək balalarının analarını izlədiyitək məni izləyəcək və sorğusuz,  sualsız arxamca gələcəkdilər. 

İnsanlardan qaçdığımı zənn edərkən, sən demə özümdən qaçırmışam. Olmaq istədiyim insanla yaratdıqları insan arasında böyük fərq var idi. Fiziki həyatım onların istədiyi, hərkəsə göstərdiyim, mənəvi həyatım isə dənizin heç bilinməyən yerindəki adaya bənzəyirdi. Kənardakı insanlar dənizin sahilindən baxıb, məni tanıdıqlarını zənn edirdilər. Unutduqları bir şey var idi...

Mən dənizin heç bilinməyən, görünməyən yerindəki ada idim və əsl məni tanımaq istəyənlər, o dənizə girməli, islanmalı, üzməli və dalğalarla boğuşmalı idilər "əsl mənə" çatmaq üçün. 

Buna cəsarəti çatmayanlar sözlərə qaçır, əsl məni tanıyanlar isə həmişə susurdu…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.12.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Biri ikisində rubrikasında bu dəfə sizlərə Araşdırma təqdim edilir. Günel Natiq yazır. Bu gün arıdan və baldan. Sabahsa qarışqadan və kəpənəkdən yazacaq.

Günel NATİQ                                                             

İKİ SİMVOL – BAL VƏ QARIŞQA

Rüzgarlar bal damlatsın!

Eldə bir söz var, deyir, arının neştərini gördüm, balından əlimi üzdüm. Amma biz bu sevdadan heç vəchlə əl çəkmək niyyətində deyilik. Necə ki arı gül-çiçəkdən şirə çəkir, biz də şirin sözlərdən, deyimlərdən bal tutacağıq...

Belə bir söz də var, deyir, arı balını yeməz, qarı yağını. Bəs bu eyniləşmələr hardan gəlir? Məsələ burasındadır ki, ağzında balı, quyruğunda zəhəri olan bu təzadlı varlıq insan oğluna tarix boyu yaxın olub. Arı həm insanın həyatını, həm də o biri dünyasını təmsil edib. Bəzi mədəniyyətlərdə bal dünyaya girişin açarıdır, bəzi xalqlar isə hətta ölüləri balla mumyalayırdılar. Babil, Şumer ənənələrində görkəmli insanları balla birgə torpağa tapşırardılar. Qədimlərdə hətta belə bir adət vardı: təzə evlənənlər bir-birlərinin ovcundan bal yeyərək acı söz deməyəcəklərinə and içirdilər.

Arılar göz yaşından əmələ gəlib?

İlk arının günəş tanrısı Ranın göz yaşlarından yarandığını rəvayət edirlər. Mifologiyada arılar müxtəlif forma və obrazlarda qarşımıza çıxır. Məsələn, yunan mifologiyasında arılar Tanrının elçisidir. Baş tanrı Zevsin bir adı da “Arılar kralı”dır və o, arılarla qidalanır. Roma mifologiyasındakı Mellona isə arılar tanrısıdır. Het mifologiyasında fırtına tanrısının oğlu qeyb olur və onu bir arı qaytarıb geri gətirir.

Əsatirlərdə tanrılara gənclik və həyat eşqi bəxş edən ambroziya bal və çiçək tozunun qarışığından hazırlanıb. Bu məhsul, eyni zamanda, qədim yunan olimpiya oyunçularının enerji qaynağıdır.

Bal yeyin, çox yaşayın.

Arıçılıqla bağlı ilk ciddi araşdırmalar e. ə. 600-cü illərdə aparılıb. Arıçılığa dair ilk kitabı e. ə 300-cü illərdə Aristotel yazıb. Hippokrat yüksək qızdırmada, iltihablarda bal yeməyi tövsiyə edib. “Bal yeyin, çox yaşayın” – deyilir qədim kitabələrdə.

Belə bir rəvayət var: filosof Demokrit 109 yaşına çatır və ölümün yaxınlaşdığını hiss edir. Bunun üçün də o daha az yeməyə qərar verir. Beləliklə, hər gün bir yemək növündən vaz keçir. Ən son yeməkdən vaz keçəcəyi gün tanrı Demetranın şərəfinə festival təşkil olunur. Müdrik belə bir müqəddəs gündə ölüb tədbirə hüzn qatmaq istəmir, ona görə festival boyunca içində bal olan qabı burnuna yaxınlaşdırıb iyləməklə kifayətlənir. Festival bitəndə qabını əlindən buraxan müdrik elə o andaca ölür.

Binaları əsrlər boyu yaşatmaq və şər qüvvələrdən qorumaq üçün təməl daşlarının üstünə bal tökürdülər. 682-ci ildə Babil yenidən qurularkən təməllərinə bal tökülmüşdü.

Heykəllərin üzərindəki arı motivləri də qədim inanclardan soraq verir. Artemisin heykəlini göz önünə gətirək; aşağı hissəsi arı motivi ilə süslənib.

İslam dinində arılar Tanrının əsgərləridir və onları yuxuda görmək, hətta, “Qurani- Kərim”i oxumağa bərabər tutulur. Xristian inancında isə o, saf və məsum Məryəmin simvoludur. “Tövrat”da balın adı 54 dəfə çəkilir.

Qərb mədəniyyətinin çox bəhrələndiyi qədim hindu dinində də bal müqəddəs sayılır. Tarixdə ən qədim dini mətnlərdən olan “Riqveda”dakı ilahilərdən birində bu alqışlar var:

Bütün rüzgarlar bal damlatsın!

Bütün çay və göllər balı yenidən yaratsın!

Bütün dərmanlarımız bala çevrilsin!

Sübh çağı və gecə bal ilə dolsun!

Qaranlığın parçaları bala bulansın!

Şəfa qaynağımız, bu yuxarıdakı göy üzü balla dolsun!

Ağaclarımız baldan olsun!

Günəş baldan olsun!

İnəklərimizdən bal sağılsın!

“Balı ye, arısını soruşma”

Arıların həyatı dərin fəlsəfədir. Onların öz dəmir qanunları var. Arı ailəsində gözətçi arılar, kəşfiyyatçı arılar, döyüşçü arılar, hava haqqında məlumat verən arılar, süd verən arılar, dişi və erkək arılar, arı şanını dəqiq yığan arılar və ana arı var. Ana arı gün ərzində öz çəkisindən dəfələrlə çox yumurta qoyur. Süd verən arılar yumurtanın üstünə süd tökür və onu mumyalayırlar. Maraqlıdır ki, hansı növ arının doğulacağı yumurtaların arı südü ilə neçə gün bağlı saxlanmasından asılıdır. Əgər yumurtanın üstünə 3 gün arı südü qoyub bağlayırlarsa, 21-ci gün ordan işçi arı çıxır. Yox, əgər 16 gün arı südü ilə bağlı saxlayırlarsa, 21-ci gün yumurtadan ana arı çıxır.

21-ci gün bala arı qapağı ayağı ilə kəsib yumurtadan bayıra çıxır. Bala arı 3 gün istirahət edir, sonra ömrü boyu işləyir. İşçi arıların ömrü 30-40 gündür. Ana arı isə arı südü yediyinə görə 7-8 il yaşayır. Əgər ana arı ölərsə, ailədə qanunsuzluqlar hökm sürər, arılar işləməyə getməz, yığdıqları balı yeyər və bir-birləri ilə müharibə aparar.

Balsız şanda arı durmaz

Ölüm arılar üçün adi haldı. Çünki gündə minlərlə arı tələf olur. Ölmüş arıları işçi arılar yuvadan bayıra atırlar. Ana arı öləndə isə arılar 3 gün matəm edir.

Bal dolması

Qədim xalqlarda belə bir yemək növü varmış. Mənbələrin verdiyi bilgilərə görə, bal dolması pendir, ət, sirkə və soğandan hazırlanıb. Balda bişirilmiş əncir yarpaqlarının dadı doyulmaz olub.

Şimali Amerika hinduları də bu əvəzsiz nemətdən ocaqda bişirdikləri xörəklərdə faydalanıblar. Məsələn, onlar balqabağın içini doldurarkən alma şirəsi, meyvə yağlarıyla bərabər, baldan da istifadə ediblər. 

Bal kimi şirin poeziya

Belə bir atalar sözü də var: “Filankəs bal alacağı yeri bilir”. Yəni bilir, kimdən necə faydalanmaq lazımdır. Biz də bal alacağımız yeri bilirik: ozan sözü baldan şirindir.

“İnsanlar arasında heç bir ayrı-seçkilik ola bilməz” fikrini şeirinə gətirən Aşıq Veysəl müqayisə üçün baldan faydalanır:

Kimi molla, kimi dərviş,

Allah bizə nələr vermiş!..

Kimi arı-çiçək dərmiş,

Sən balsan da, mən cecmiyəm?!

Veysəlin başqa bir şeirindən yenə balın ətri gəlir. Varlıqla yoxluğun gizlinlərini çözələyən ustad “Arımıyam, çiçəkmiyəm, balmıyam” deyə özü-özünü soraqlayır.

Leylamıyam, Məcnunmuyam, çölmüyəm,

Arımıyam, çiçəkmiyəm, balmıyam?!

Köləmiyəm, bir gözələ qulmuyam?!

Ha axtardım, tapammadım mən məni.

Ahıl yaşlarında sazına üz tutan Veysəl onunla dərdləşir: “Mən gedirəm, sən qal dünyada, amma qərib bülbül kimi ahu-zar etmə”. Böyük ozan sazla olan yoldaşlığından danışır: “Dərdimə də, sevincimə də ortaq oldun, ağlatsam ağladın, güldürsəm, güldün”. Və özünü arıya, sazı pətəyə, ərsəyə gələn musiqisini isə bala bənzədir:

Sən pətək misallı, Veysəl də arı,

İnləşib bərabər yapardıq balı.

Mən bir insan oğlu, sən tut budağı,

Mən atamı, sən ustanı unutma.

Aşıq Ələsgər şeirindən də bal süzülür:

Yazın bir ayıdı çox yaxşı çağın,

Kəsilməz çeşməndən gözəl yığnağın,

Axtarma motalın, yağın, qaymağın,

Zənbur çiçəyindən bal alı dağlar!

Arı güldən bal alar. Biz də sözdən bal aldıq. Sözünüzdən bal damsın. Balınız olmasa da, baldan şirin sözünüz olsun...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.12.2023)

Habil Yaşar, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu dəfə müsahibim yazar deyil, fərqli peşə sahibidir. Düşünürəm ki, Fərqanə xanım Əliyeva ilə söhbətimiz sizinçün maraqlı olacaq. Kimdir Fərqanə xanım? Qoy özü desin. 

-DİN-in Polis Akademiyasının “Dil hazırlığı” kafedrasının dosenti, Qabaqcıl təhsil işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Əliyeva Fərqanə Aydın qızı. Deyim ki, həyatımın artıq 30 ilini pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olaraq Azərbaycanımızın gənclərinin təlim-tərbiyəsinə həsr etmişəm.

-Filologiyaya marağınız necə yarandı? Bu haqda fikirlərinizi bilmək çox maraqlı olardı.

-Hələ tələbəlik illərindən elmə marağım olduğundan Tələbə Elmi Cəmiyyətində elmi məqalələrlə çıxış edirdim. Məni daha çox ədəbiyyatımızın, dilimizin tarixi, folklorumuz maraqlandırırdı. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının leksikası” adlı məqaləmlə ilk dəfə tələbəlik illərində TEC-də uğur qazandım. Arzularım, elmə marağım məni 2006-cı ildə AMEA-nın Folklor İnstitutunun dissertantı kimi elmi fəaliyyətdə irəli apardı. Nəhayət, 2011-ci ildə alimlik dərəcəsi qazanaraq ilk dəfə “Əmrah” dastanının türkmən versiyası: genezisi və formalaşdırılması” adlı monoqrafiyamı nəşr etdirdim. Onlarla  məqalə, proqram və 4 dərs vəsaiti, metodiki vəsaitin müəllifiyəm. Bu yaxınlarda isə yeni dərsliyim işıq üzü görəcək.

-Polis Akademiyasında fəaliyyətinizlə bağlı bilmək istərdik.

-Polis Akademiyasında artıq 10 ildir ki, pedaqoji fəaliyyət göstərirəm. Daxili İşlər orqanlarının yüksək ixtisaslı kadrlarının hazırlanmasında Azərbaycan müəllimi olaraq müxtəlif istiqamətlərdə qarşıya qoyulmuş vəzifələrin həyata keçirilməsində əzmlə, qürurla fəaliyyət göstərirəm. Peşəsini sevən müəllim kimi kursantlara böyük məhəbbətlə Azərbaycan dilinin incəliklərini, ünsiyyət qaydalarını, nitq bacarıqlarını aşılayıram. Polis Akademiyasında “Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya” və “Ritorika” fənlərini tədris edərək kursantların natiqlik məharətini inkişaf etdirir, onlara çıxış hazırlamaq metodikasını öyrədirəm. Eyni zamanda,  müxtəlif tədbirlər, müsabiqələr vasitəsilə onların vətənpərvərlik ruhunda, azərbaycançılıq ideologiyaları ilə zəngin, milli-mənəvi dəyərlərimizə rəğbət hissi ilə tərbiyə olunmasında yorulmadan çalışıram. İstedadlı kursantlarla respublika yarışlarına qatılır və uğur əldə edirik. Şairlik məharəti olan kursantlarla dərnəkdə məşğul oluruq.

-Dünya ədəbiyyatından hansı yazıçıları və əsərləri bəyənirsiniz?

-Dünya ədəbiyyatından Aqata Kristi, Teoder Drayzer, Cek London, Viktor Hüqonun əsərlərini çox sevirəm. Kursantlara ixtisasları ilə bağlı detektiv əsərlər oxumaq, onlar üzərində sərbəst iş yazmaq tapşırarkən Azərbaycan ədəbiyyatı ilə yanaşı Dünya ədəbiyyatına da müraciət edirəm.

- Kitab oxumaq vərdişini qazanmaq üçün nə etmək lazımdır? 

-Kitab oxumaq vərdişini ailələrdə kiçik yaşlarından başlamaq lazımdır. Əziz valideynlər, övladlarınıza şəxsi nümunə olaraq kitab oxumağı öyrədin. Ailədə axşam saatlarında bu bir vərdişə çevrilməlidir. Oxuduğunuz hekayə, nağıl və ya povestləri birgə müzakirə edərək övladlarınızı bədii ədəbiyyat vasitəsilə tərbiyə edin.

-Azərbaycandakı hal-hazırdakı mütaliənin vəziyyəti sizi qane edirmi? 

- Ədəbiyyat, bildiyimiz kimi, söz sənətidir. Sözün təsir gücü, ədəbi-bədii irsimiz gənc nəslin tərbiyəsində böyük rol oynamaqla yanaşı onların lüğət ehtiyatını zənginləşdirir, nitq bacarıqlarını inkişaf etdirir.

Bu gün Qlobal dünyada informasiya bolluğu, sosial şəbəkələr insanları mütaliədən bir az uzaq salmışdır. Gənclərə dərslərdə şair və yazıçılarımızın əsərləri təbliğ olunaraq sevdirilməlidir.

-Ənənəvi kitablara, yoxsa elektron kitablara üstünlük verirsiniz?

-Məncə insan kitabı əlində hiss etməlidir. Ənənəvi kitablara üstünlük verirəm. Düzdür, elektron kitablar günümüzdə daha əl çatandır. Elmi məsələlərin çevik həllinin tapılmasında elektron dərsliklərin əhəmiyyəti vardır.

- Bir filoloq olaraq məsləhətlərinizi bilməyə çox şad olarıq...

-Dahi Füzuli deyir: 

       Xəlqə ağzın sirrini hər dəm qılar izhar söz,

       Bu nə sirdir kim olur hər ləhzə yoxdan var söz,

       Artıran söz qədrini sidq ilə qədrin artırar,

       Kim nə miqdar olsa, əhli eylər ol miqdar söz.

Dəyərli oxucular, gözəl danışmaq, məharətli nitq  söyləmək, insanlarla davamedici ünsiyyət qura bilmək üçün çoxlu mütaliə edin. 

 -Dəyərli zamanınızdan bizə vaxt ayırdığınız üçün minnətdaram, Fərqanə xanım!

 -Mən də sizlərə öz dərin təşəkkürümü bildirirəm. İşlərinizdə uğurlar arzulayıram!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.12.2023)

Çox vaxt jurnalist müsahibindən söz ala bilmir. Necə edəsən ki, müsahibin danışsın? “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış tənqidçi Əsəd Cahangirlə “Ustad dərsləri” rubrikasını təqdim edir. Burada Əsəd Cahangirin müxtəlif illərdə götürdüyü ən maraqlı müsahibələr tarixi ardıcıllıqla təqdim olunur. Növbəti müsahib müğənni Reyhan Müslümovadır. Ondan müsahibə1998-ci ilin avqustunda   götürülüb.

“DƏVƏT ETSƏYDİLƏR, BİZ DƏ RƏSMİ KONSERTLƏRDƏ OXUYUB FƏXRİ AD ALARDIQ”

Müsahibimiz tanınmış müğənniReyhan Müslümovadır.

-               Reyһan xanım, sizdən söz düşәn kimi һamı dәrһal “Dәli Kür” filmindә rus Әһmәdin pәncәrәsinә gül qoyan gənc, gözәl bәy qızını xatırlayır. Salatın rolundan sonra niyә filmlәrә çәkilmәdiniz?

-               Mәn bu filmә tәsadufәn çәkilmişәm. Teatr İnstitutunun Mәdәni-Maarif fakültәsinә imtaһan verib һәyәtә çıxmışdım. Filmin әmәkdaşları mәni görüb bәyәnmiş vә filmә dәvәt etmişdilәr. Sonralar da mәni bir çox filmlәrә dәvәt etdilәr. Amma mәn tamaşaçı ilә canlı ünsiyyәtә üstünlük verdiyimdәn müğәnni olmağı ustun tutdum. O vaxt başa düşmürdüm ki, kino çәkilib qalır. İndiki ağlım olsaydı, dәvәtlәri qәbul edәrdim.

-               Deyilәnlәrә görә, sizi һәtta әrәb filminә çәkilmәyә dәvәt ediblәr.

-               (fikrә gedir) “Dәli Kür" filminin sәslәndirilmәsi ilә bağlı Moskvaya getmişdik. Әsas rollardan biri olan Şaһnigarın ifaçısı azәrbaycanlı olmadığından Caһandar ağa onu çayda boğarkәn deyәcәyi, -

Әşһәdü-әnla ilaһә illәllaһ!

Әşһәdü-әnnә Muһәmmәdәn Rәsulillaһ

sözlәrini deyә bilmirdi. Bu sözlәri demәk üçün mәni dә Moskvaya aparmışdılar. Orada әrəb rejissoru mәni görüb bәyәnmiş vә öz filmindә baş rola dәvәt etmişdi. Ssenarini böyük һәvәslә alıb oxudum. Kim istәmәzdi ki, xarici filmә çәkilsin? Amma sonra gördüm ki, ssenaridә Azәrbaycan xalqının milli adәt-әnәnәlәri, psixologiyası ilә uyuşmayan açıq-saçıq sәһnәlәr var. Odur ki, bu çәkilişdәn dә imtina etmәyә mәcbur oldum.

-               Və qәti olaraq müğәnnilik yolunu tutdunuz.

-               Mәnim müğәnnilik fәaliyyәtim “Lalә" qızlar ansamblı ilә bağlıdır. Ansamblın bәdii rәһbәri, görkәmli sәnәtkarımız Ceyran xanım Haşımova qoһumlardan birinin mәclisindә mәni gördü, oxumağıma qulaq asdı vә elә oradaca mәni ansambla dәvәt etdi. 1969-cu ildәn mәn rәsmi olaraq bu ansamblın solistiyәm. Azәrbaycanın elә bir guşәsi yoxdur ki, biz orada zәһmәtkeşlәr qarşısında çıxış etmәyәk. Bu ansamblın Azәrbaycan musiqisinin inkişafında xidmәtlәri böyükdür. Nəzakət Məmmədova, Firuzə İbadova, Nisә Qasımova, Tәranә Vәlizadә, Kәmalә Rәһimli, Rəhilə Bəndəliyeva vә bir çox digәr mәşһur müğәnnilәr “Lalә”nin yetirmәlәridir.

-               Adını saydığınız müğәnnilәrin içәrisindә rәfiqәniz varmı?

-               Mәnim әn yaxın rәfiqәm Nisə Qasımova olub. O vaxtlar һәlә toylarda oxumadığına baxmayaraq, mәnim toyumu o aparıb. Elә indi dә onun xәtrini çox istәyirәm. Nisә ilә birlikdә acılı-şirinli çox günlərimiz olub. Rusiyanın ən müxtəlif şəhərlərində qastrol səfərlərində olanda, elə olub ki, aclıqdan gecə səhərə kimi yata bilməmişik. Çünki səfər üçün nəzərdə tutulmuş pul qabaqcadan qəpiyinə qədər hesablanıb bizə verilirdi. Bir az artıq pul xərcləsən, ac qalmalı idin. Həmin günlərdə Ceyran xanım bizim hər birimizə analıq, bacılıq edib. Әn çәtin anlarda bilmişik ki, һәm Ceyran xanıma, һәm dә onun һәyat yoldaşı Mirһaşım bәyә kömək üçün müraciәt edә bilәrik.

-               Çox qәribәdir ki, fəxri adlar paylananda Azәrbaycan musiqisinin inkişafı tarixindә әvәzsiz xidmәtlәri olan Ceyran xanım әlaqәdar şәxslәrin yadına düşmәdi.

-               Daһa bu barәdә düşünmәkdәn mәn az qala dәli olmuşam. Bundan da böyük әdalәtsizlik tәsәvvür edә bilmirәm. Çox qәribәdir ki, һәr dәfә eyni adamları “pravitelstvennı” konsertlәrdә prezidentin qarşısında oxudur, sonra da onlara fәxri adlar verirlәr. Etiraz edәndә dә deyirlәr ki, onlar “pravitelstvennı" konsertdә oxuyurlar. Nә vaxt bizi dәvәt etdilәr, biz imtina etdik? Elә bu günlәrdә sizin - jurnalistlәrin bayramı münasibәtilә yenә һәmişәki adamları efirә çıxardılar. Axı, bu nә vaxta qәdәr davam edәcәk?

-               Reyһan xanım, 30 ilә yaxın sәһnәdә olsanız da, televiziyada sizi son 7-8 ildә görürük.

-               Mәn 70-ci illәrdә ara-sıra televiziyaya çıxırdım. 70-ci illәrin tәxminәn axırlarında teleşirkәtә mәsul bir vәzifәyә gәlәn Elşad Quliyev mәni uzun illәr - tәxminәn 10 il televiziya üzünə һәsrәt qoydu. Çünki mәn onun “sevgili müğәnnilәri” siyaһısına düşmәk barәdә tәklifini gözlәdiyinin әksinә olaraq rәdd etdim.

-               Taleyinizdә mәnfi rol oynamış bu şәxslә qarşılaşsanız, ona nә deyәrdiniz?

-               Ona deyәrәm ki, görürsәnmi, namәrdin gücü var, mәrdin Allaһı.

-               Adәtәn, müğәnnilәr qastrolda olduqları xarici ölkəlәrin adını saymaqla fәxr edirlәr.

-               Heç bir xarici ölkәdә olmamışam, һeç olmaq fikrim dә yoxdur. Xarici ölkәlәrdә olduqları ilә fәxr edәn müğәnnilәrdәn isә soruşmaq lazımdır ki, axı, xaricә gedib nә etmisiniz? Özünüzə maşın alıb, gәlib burda da fәxri adlar almısınız.

-               Eһtiyat etmirsiniz ki, bu sözlәri paxıllıq kimi qiymәtlәndirәlәr?

-               Gәnc bir müğәnni var, Hüseyn Mәmmәdov, çox istedadlıdır, amma adamı yoxdur. Mәn “Xoş gәlmişsiniz" verilişinin әmәkdaşlarından xaһiş etdim ki, adamı olmayanda nә olar, onu da һәmin verilişә dәvәt etsinlәr. Sağ olsunlar, dediyimi elәdilәr dә. Hüseyn һәmişә deyir ki, Reyһan xanım, bәlkә dә, siz Azәrbaycanda yeganә müğәnnisiniz ki, һeç kәsin paxıllığını çәkmirsiniz. Bir də ki, mәn kimin paxıllığını çәkmәliyәm, axı? 1984-cü ildә mәnim ilk kassetim çıxanda Zeynәb xanımdan başqa һәlә һeç bir qadın müğənninin kasseti çıxmamışdı. Ömrü boyu toylarda oxuyub cibinә xidmәt elәyәnlәr indi 40-45 yaşında televizora çıxıb özlәrini gənc müğәnni kimi reklam edirlәr. Reyһan Müslümova vә onun kimilәri isә “yaşlı” müğәnni olublar.

-               Reyһan xanım, övladlarınızdan sәnәtinizi davam etdirәn varmı?

-               Oğlum Emin һüquqşünasdır. Qızım Leyla isә һәlә Musiqi Akademiyasında fortepiano sinfindә oxuyur. Әvvәllәr müğәnni olmaq istәyirdi, sonra nәdәnsә fikrini dәyişdi.

-               Әn çox һansı qәzeti oxuyursunuz?

-               Tәbiidir ki, incәsәnәtimizi tәbliğ edәn qәzetlәri. Qәzet böyük qüvvәdir. Jurnalistlər bir çox müğәnnilәrin taleyindә öz yazıları ilә müsbәt rol oynayırlar.

-Tәsәvvür edin ki, seһrli xalçaya minib başqa bir alәmә gedirsiniz. Bir daһa geri dönmәyәcәksiniz. Sizә özünüzlə yalnız bir şey götürmәyә icazә verirlәr. Nәyi seçәrdiniz?

-                Övladlarımı. Mәn öz һәyatımı onlarsız tәsәvvür edә bilmirәm.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.12.2023)

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Əslində, uğur formulası ümumi olduğu qədər də spesifikdir, yəni bir xalq üçün lazım olan uğur qazanmaq keyfiyyətləri başqa bir xalq üçün aparıcı olmaya da bilər. Məsələn, Azərbaycanda (ümumən Şərqdə) uğur formulasında mental qayda-qanunlara, davranış tərzinə istinadı, möhkəm ailə faktorunun, nümunəvi tərbiyənin rolunun hegemonluğunu, milli kökə və dini mənsubiyyətə bağlılıq faktorunu spesifikliyə aid edə bilərik.

Mən öz şəxsi təcrübəm, eləcə də illərdir ki, davam edən müşahidələrim nəticəsində uğurun qazanılmasında aşağıdakı parametrləri xüsusi olaraq qabardardım:

   15) Özünəinam.

Nəhayət, uğur qazanmaq yolunda ən vacib parametrlərdən biri olan «özünəinam»a gəlib çıxdıq. Ən sonda ən vacib olan parametrə toxunuruq, belə ki, özünəinam, bütün böyük uğurların məhz startıdır, bu hiss yoxdursa hansı uğurdan söhbət gedə bilər axı? «Özünəinam» insanın hər şeyə nail olacağına qəti əminliyidir, ən çətin vəziyyətdə, ən ağır şəraitdə özünə güvənməsidir.

Özünə necə inanmalı? Adi sualdır, amma adi olduğu qədər də bəzən həlli müşküllük yaradan situasiyalara işarə edən sualdır.

 - İlk öncə, əziz oxucum, qarşınızda duran məqsəd və vəzifələrin ağırlığını, həlledilməzlik illüziyasını dağıdın, «həll edilməz məsələ yoxdur, mən hər şeyi bacarıram», «azacıq zaman lazımdır, sonda gülən tərəf mən olacağam» tipli autotreninqlərdən faydalanın. Çox vaxt insan hər hansı kiçik problemini süni olaraq böyüdür, həlledilməz həddə çatdırır, nəticədə də panikaya düşür, həyatın nəbzini itirir. Buna əsla yol verməyin!

 - Özünəinamı bərk sarsıdan faktorlardan biri də uğursuz bir şəxsdən nümunə götürməkdir. Kimsə həmin işi sizdən əvvəl görüb, onda alınmayıbsa «bu məndə də alınmaz» deyə qorxu keçirirsiniz. «Hər situasiya fərqli, hər şəxs də fərqlidir» postulatını əsas götürüb kimlərisə özünüzə nümunə gətirməyin. Yox, əgər mütləq nümunə gətirmək istəyirsinizsə, onda çalışın, uğurlu bir insanı nümunə gətirəsiniz.

 - Özünəinam hissini gücləndirməyin başqa bir yolu öz kemiş qələbələrinizi xatırlamağınız, uğurlarınıza təkrarən nəzər yetirməyinizdir, Bunlar sizə əlavə stimul verəcək, gücünüzə sanki əlavə güc qatacaq.

 - Özünəinamı formalaşdıran daha bir detal reallıqda qalmaq, xəyallarda uçmamaqdır. Nə mənada? O mənada ki, biz bəzən öz gücümüz dişarında olan işləri aşırmaq xəyalları qürur, planları cızırıq. Kiminçünsə milyonçu olmaq, kiminçünsə Olimpiya çempionluğu qazanmaq, kiminçünsə prezident seçilmək mümkün hal olduğu halda, təbii ki, böyük əksəriyyət üçün mümkünsüzdür. İnsanlar milyardlarcadır, ən uca zirvələr isə tək-tük seçilmişlər üçündür. Baxın, seçilmiş olmasına heç bir zəmin olmayanın seçilmişlik iddiası sonda təbii ki, uğursuzluqla nəticələnir və onun özünəinam hissləri zədələnir. Bu səbəbə görə də, başından uca tullanmaq planları qurmayın, özünəinamınızı real planlarda sınaqdan çıxarın.

 - Özünəinam hissini gücləndirmək üçün şəxsi mövqeyə malik olmaq, prioritetləri düzgün sıralamaq, pozitiv və uğurlu ətrafa malik olmaq, stress və depressiyalardan qaçmaq da vacib rol oynayır ki, bunlar barədə kitabın digər bölümlərində ətraflı məlumat verəcəyəm.

***

Öncəki günlər isə digər parametrləri açıqlamışdım:

1) Nümunəvi tərbiyə almaq.

Həyatda uğur qazanmaqçün nümunəvi ailədən çıxmaq, ziyalı, dünyagörüşlü, cəmiyyət üçün etiket sayıla biləcək valideynlərdən tərbiyə almaq əlavə, hətta deyərdim ki, çox böyük şərt və stimuldur. Sonrakı mərhələdə bağça və məktəb müəllimlərindən, kollektivdə ustad və qabaqcıllardan, cəmiyyətdə liderlərdən, örnək götürüləcək hər bir şəxsdən əxz edilən tərbiyə, xarakter formalaşdıracaq öyüd, nəsihət və vərdişlər fərdin tam kamilləşməsinə xidmət edir, bu da onun uğur yolunda daha qətiyyətli addımlar atmasına təsir göstərir.

Nümunəvi tərbiyə alan insan sonucda mütləq özü nümunəvi tərbiyəsi olan insana çevriləcək. Bu tip insan da öz növbəsində ətrafındakılara tərbiyəli olmaq mədəniyyətini aşılamağa başlayır, gələcək nəslin tərbiyə əxz edərək formalaşmasına təkan verir.

Primitiv bir misal çəkim. Tərbiyəli olmaq o demək deyil ki, hər hansı bir məclisdə yeməyi süfrəyə dağıtmayasan. Tərbiyəli olmaq odur ki, yanında əyləşən şəxs bunu edəndə onu pərt vəziyyətə salmamaq üçün özünü görməməzliyə vurasan.

2) Möhkəm ailəyə malik olmaq.

Uğura doğru yönələn gəncin möhkəm, sağlam ailədən çıxması, bir-birini anlamaq, bir-birinə güzəştə gedə bilmək üstünlüklü, münasibətlərin inam və etibar üzərində bərqərar olduğu, dedi-qodusuz, qanqaraçılıqdan uzaq, problemsiz ailənin üzvü olması da şərtdir. Belə ailə bütün qüvvələrini həyat hədəfinə yönəltməkdə, bir növ, sənin səfərbəredicin ola bilir.

Burada kişi-qadın münasibətləri də vacib detaldır. Fikri və arzuları üst-üstə düşən ərlə arvadın həyatı qədər gözəl həyat ola bilməz. Möhkəm ailə faktorunun təməlində ailə başçısının ağıllı siyasət yürütməsi (ailəni kiçik dövlət adlandırırlar) başlıca rol oynayır. Gənclər ailə həyatı qurarkən mütləq doğru seçim zərurətini də lazımınca dərk etməlidir. Hər cəhətdən bir-birini təmin edən cütlüklər ailə həyatı qurmalıdırlar. Hətta, belə bir deyim də var: çalış özünlə bir boyda olan arvad alasan, özündən hündürünü alsan ayaqları altında qalıb taptalana bilərsən.

3). Milli kök və dini mənsubiyyətə bağlılıq.

Hər bir fərd öz milli kökünə bağlanmalıdır, dininə hörmət etməlidir. Min illər boyu gələn adət-ənənələr, davranış qayda-qanunları, atalar sözləri, məsəllər və digər folklor nümunələri, oyunlar və ayinlər birləşərək fərdin milli xarakterini formalaşdırır.

Milli kökə bağlı insan öz qabında olan insandır, başqa qabda isə insan heç vaxt özünü rahat hiss eləyə bilməz.

Milli kökü, dini olmayanın istinad nöqtəsi olmaz. İnsan nə qədər kosmopolit olsa belə yenə milli xarakterini qorumalı, nə qədər ateist olsa belə yenə xalqının dini inanclarına hörmət etməlidir.

4) Yüksək səviyyəli təhsil ala bilmək.

Təbii ki, ibtidai təhsil almaq mütləqdir, amma mən ali təhsili də uğur etalonunun bir parçası hesab edirəm. Həyatda bilik qazanmaq təhsilsiz də mümkün ola bilər. Ancaq ali təhsil özündə təkcə biliyi ehtiva eləmir, o, həm də biliyin qavranması tərzidir, düşüncə tərzidir, bilikdən necə istifadə etmək təlimçisidir. Universiteti mühiti insanın dünyagörüşünün formalaşmasında ən başlıca faktorlardandır.\

5) Sağlamlıq və fiziki durumun qənaətbəxş vəziyyəti.

Bəşəriyyət tarixində insan üçün sağlamlıqdan vacib bir nəsnənin adını çəkə bilən şəxs hələ mövcud olmayıb, olmayacaq da. Məşhur deyimdir, sağlam bədəndə sağlam da ruh olar.

Fiziki durumu zəif olan, xəstə olan insanın uğura doğru yolu, təbii ki, əngəllənir. Öncə özünü sağalt, fiziki durumunun qeydinə qal, sonra uğur yoluna çıx.

Məncə, hər bir insan xəstələnib həkimə getmək əvəzinə xəstələnməmək üçün həkimə getməlidir. Sağlam həyat tərzi – sağlam qidalanmaq, fiziki hərəkətdə olmaq, zərərli vərdişlərdən uzaq durmaq, təbiətlə vəhdətə sığınmaq – bax bütün bunlar uğur qazanmaq istəyən insanın xarakterik xüsusiyyətləri olmalıdır.

6). Yaxşı əhatə dairəsinə malik olma.

Səni kimlər əhatə edir, dost-tanışların kimlərdir, komandan kimlərdən ibarətdir, bunlar çox əhəmiyyətli nəsnələrdir və uğur qazanmaq istəyən insançün çox vacib şərtlərdəndir. Və çox maraqlıdır ki, bütün liderlik konsepsiyalarında lider olmaq şərti tək özünün liderlik qabiliyyətindən, avtoritarlığından ibarət deyil, həm də ardıcıllarının, ətrafının, sənin idarəçiliyində olanların bu işdə sənə nə dərəcədə dəstək durmalarından, onların iş qabiliyyətlərindən, sənin onlarla münasibətdə nə qədər demokratikliyə önəm verməyindən asılıdır.

İnsanın yaxşı ətrafa malik olması anlayışı çox dərin anlayışdır, yaşadığın mənzili, avtomobilini, pal-paltarını ara-sıra dəyişdiyin kimi lazımi anda və lazımi məqamda ətrafını da dəyişə bilməyin çox vacibdir.

7) Bol mütaliə, qabaqcıl təcrübənin mənimsənilməsi üstünlüyü.

Bol mütaliəli olmaq, təbii ki, insanı kamilləşdirməkdə, onun nitq və qabiliyyətlərinin inkişafında, bilikli, ünsiyyətcil, hazırcavab olmağında əvəzsiz rol oynayır. Kitab həyat müəllimidir, ondan yalnız öyrənmək, bəhrələnmək mümkündür.

Hazırkı İnformasiya Kommunikasiya Texnologiyalarının hədsiz inkişafı dövründə bol informasiya almağın zəruriliyi hər kəsə bəllidir. Bilik və informasiya, haradasa, uğur qazanmaq istəyən müasir insanın iki qolu anlamındadır, iki qanadı anlamındadır.

Mütaliənin ikili xarakterini də nəzərə almaq yerinə düşərdi. Ümumi biliklər almaqla, dünya və təbiət, insan münasibətləri barədə bilgilər alıb kamilləşməklə yanaşı uğura doğru gedən insan spesifik biliklər almaqla məhz seçdiyi sənət, peşə yolu barədə zəruri bilgilər əldə edə bilir ki, bu da onun uğura doğru yolunu xeyli sürətləndirir.

8) Sevdiyin peşə ilə seçdiyin peşənin vəhdəti.

İnsan karyera quranda bilirsiniz, hansı halda daha uğurlu olur? Onun sevdiyi peşə ilə seçdiyi peşə eyni olsun. Heç vaxt insan sevmədiyi bir peşədə uğur qazana bilməz. Bu absurd bir şeydir, boşluqdur, xəyal qırıqlığıdır. Mən haradasa bunu gəncin birini sevib başqası ilə ailə həyatı qurmasına bənzədirəm.

Peşə seçəndə mütləq qəlbinizin səsinə qulaq asın, əziz gənclər. Valideyn təhriki, kiminsə təsiri sizi yolunuzdan sapındırmasın. Yalnız sevib zövq aldığınız peşədə uğurlu karyera qura bilərsiniz, bunu unutmayın.

9) Peşəkarlıq.

Peşəkarlıq və diletantlıq. İki ayrı-ayrı qütblər. XII əsrdə yaşamış dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvi demişkən: «Kamil bir palançı olsa da insan, yaxşıdır yarımçıq papaqçılıqdan». Peşəkar palançı olmaq diletant papaqçı olmaqdan daha şərəflidir, Nizami Gəncəvinin təbirincə.

Peşəkarlıq özünə güvəndir, güclü olmaqdır, sahənin bilicisi olmağındır, qabaqcıl təcrübə, məktəb keçmək anlamıdır, işdən həzz duymağındır.

Diletantlıq isə gözüqıpıqlıq, inamsızlıq, stress və əsəb gərginliyidir. Əksərən bir sahə üzrə təhsil alıb digər sahədə işləyənlər, yaxud da seçdikləri sahə üzrə vaxtında lazımi bilik və praktik təcrübə qazanmayanlar diletantlar ordusunu təşkil edirlər. Bu cür təsadüfi adamların işdə uğur qazanacağı, təbii ki, real görünə bilməz.

Uğura yol mütləq peşəkarlıqdan keçir, bu aksiomdur.

10. Öz xarakterini idarə etmək.

Uğur qazanmaq istəyən şəxs öz eqosunun fövqündə dayana bilən, onu istədiyi səmtə yönəldə bilən şəxs olmalıdır. Sən uğur marafonuna çıxmısan, amma tənbəlsən. Zəhmət çək, tənbəlliyin daşını at. Qətiyyətsizsən? Özünü dəyiş. Utancaqsan? Xilas ol bu xüsusiyyətdən. Qorxaqsan? Özündə güc aşıla.

İnsan xarakteri bir qatardır ki, bu qatar da ayrı-ayrı xüsusiyyət vaqonlarından ibarətdir. Son məntəqəyə getdiyin yolda hansı vaqon sənin sürətini azaldır, sənə hərəkətində maneçilik törədirsə ondan qurtulmalısan. Əks halda, mənzil başına yetişməyin mümkünsüz olacaq.

11) Məqsədyönlü olmaq.

Məqsədinə çatmaq üçün mütləq mücadilə etməli, adi çətinlikdən, uğursuzluqdan sınmamalısan. Həyatda heç nəyə insan asan nail ola bilməz. Uğur yolu daş-kəsəkli, eniş-yoxuşludur, onu minbir əziyyətə qatlaşaraq dəf etməlisən. Qarşına çıxan barılar, hasarlar yolundan sapınmağına səbəb olmamalıdır. Yalnız son nəticəyə hesablanmış inamla məqsədyönlü şəkildə uğura nail olmaq mümkündür.

12) Nikbin olmaq.

Nikbinlik – həyatda ancaq yaxşı cəhətlərə diqqət etmək, uğura, müvəffəqiyyətə, gözəl gələcəyə inanmaq, şən və gümrah olmaq dünyagörüşüdür. Sinonimi optimizm (optimus – latın dilində «ən yaxşı») olan «nikbinlik» həyat baxışı olaraq iddia edir ki, dünya gözəldir, istənilən çətin şəraitdən çıxmaq mümkündür, hər şeyin axırı yaxşı olacaq! Bir özünüz düşünün, uğura doğru yolda nikbin olmaq necə böyük əlavə dividendlər gətirir insana. İndi «nikbinlik» sözünün antonimi olan «bədbinlik» sözünə diqqət edin. İnamsızlığı, hər şeyin pis olmasını ifadə edən, qara rənglərə tapınan bu həyat baxışı insana necə uğur gətirə bilər axı?

Nikbinliklə bədbinliyin qarşıdurmasının ən məşhur misalı yarım stəkan suyun vəziyyətinin şərhidir. Nikbin deyir ki, stəkan yarıyacan doludur. Bədbin deyir ki, stəkan yarıyacan boşdur.

Fəlsəfədə alman filosofu Qotfrid Leybnitsin «Biz ən mümkün dünyaların ən yaxşısında yaşayırıq» sözləri ilə fəlsəfi təlim səviyyəsinədək yüksələn nikbinlik tək uğur qazanmaqçün yox, ümumən insan həyatı üçün faydalıdır. Belə ki, elmi tədqiqatlar sübut ediblər ki, nikbinlik insan sağlamlığına hədsiz fayda verir:

 - köməksizlik və çarəsizlik halının yaranmasını aradan qaldırmaqla immunitetin möhkəmlənməsinə dəlalət edir;

 - Sağlam həyat tərzinə, istənilən narahatlıq duyan kimi həkimə müraciətə sövq edir;

- dostluq, yoldaşlıq münasibətlərinə daha rahat nail olmaqla insanlar özlərinə sosial dəstək yaradırlar ki, bu da sağlamlığın qorunması şərtlərindən biridir.

Əziz oxucularım, həyatda nikbin olun, uğursuzluqları müvəqqəti sayın, problemlərin hamısını keçəri hesab edin, bədbəxt hadisələri təsadüfi hadisə sanın, əksinə, yaxşı hadisələri qanunauyğun, təbii sanın. Nə qədər nikbin olsanız, uğura doğru yolunuz bir o qədər sürətli olacaq.

13) Planlaşdırılmış həyat yaşamaq.

Uğur qazanmanın daha bir parametrinin planlaşdırılmış, qayda-qanuna tabe bir həyatın olduğunu zənn edirəm. Məncə, kortəbii, biz azərbaycanlıların  təbirincə desək, «harda qırıldı, qırıldı» devizi ilə yaşanan, zərurətlərə deyil, daha çox təsadüflərə hesablanmış həyatda uğur qazanmaq qeyri-mümkündür.

\Həyatınızı lokal (gündəlik rejim) və qlobal (nail olmaq istədiyiniz mərtəbə) şəklində planlaşdırıb dəqiq xətt üzrə hərəkət edin. Yuxudan durma, qidalanma, iş və istirahət vaxtları – hamısının dəqiq vaxtı bəlli olunsa yaxşıdır. Təhsil alırsınızsa hansı sahədə çalışıb hansı mərtəbəyə yüksələcəyinizi, işləyirsinizsə dünyada hansı izləri qoymaq istədiyinizi, kimlərlə eyni mərtəbədə dayanmaq istəyinizi özlüyünüzdə planlaşdırmağınız yalnız sizə fayda verə bilər. Planlaşdırılmış həyatda təsadüfi nəsnələr, süni əngəllər, bağlı şlaqbaumlar az olur, xaotik, kortəbii həyatda isə addımbaşı gözlənilməzliklərlə, anlaşılmaz situasiyalarla üzbəüz qalmalı olursan.

Uğurunuza doğru planlı şəkildə irəliləyin, dostlar.

14) Bir neçə planla hərəkət edə bilmək.

Uğur qazanmaq yolunda çoxplanlılıq da ən vacib faktorlardandır. Həyatda uğur qazanmış əksər liderlərin tərcümeyi-halına baxanda mütləq onların fəaliyyət yollarında A, B və hətta C planlarının olması aydın sezilir. Bir planla irəliləmək ilk məğlubiyyətdəcə mübarizəni dayandırmaq deməkdir. Amma yardımçı planlar mübarizəni davam etdirmək, son nəticədə nəyin bahasına olursa olsun qalibiyyətə qovuşmaq üçün əlavə şanslar deməkdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.12.2023)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə təsadüf edən əsas tarixi hadisələri diqqətinizə çatdırırıq:

14 dekabr. Ümumdünya meymunlar günü

Bu heyvanlara qayğını və sevgini artırmaq üçün rəssamlar Keysi Qore və Erik Millikinin təşəbbüsü ilə təqvimə salınan Meymunlar günündə Azərbaycanda ən çox sevinən, yəqin ki, Tarqovıda canlı dekor olub, adamlarla şəkil çəkdirərək sahibinə pul qazandıran Ceki adlı şimpanze olacaq. Mən heyvanxanadakı meymunları demirəm, çünki qəfəsdə olanlara nə bayram.

14 dekabr. Yeyib-içmə günü

ABŞ-da Milli Marselsayağı uxa günüdür. Deyilənə görə bu balıq şorbası çox dadlı olur, nuşi can. Üstəlik, ABŞ-da Milli peçenye günüdür. Peçenyenin müxtəlif növlərindən dadmaq bu gün aktual olacaq. Dübarə nuşi can. Lap üstəlik, ABŞ-da həm də Milli sous günüdür. Acika, xardal, sarımsaq-qatıq, ketçupla mayonez, barbekyü, sezar, pendir sousları, svit çili – bilgimiz bundan o yana getmir, halbuki amerikalılar mətbəxlərində 72 cür sousdan istifadə edirlər. Təkrarən nuşi can.

14 dekabr. Qara rəng bolluğu

2011-ci ilin bu günü Azərbaycan musiqisevərləri üçün qara gəlib, xalq mahnılarının, muğam və təsniflərin təkrarsız ifaçısı, “Sona bülbüllər” manhısı ilə musiqi tariximizə möhür vurmuş Qədir Rüstəmov İstanbulda vəfat edib. 1999-cu ilin bu günü Venesuelada da qara gətirib, Varqasda dəhşətli sel on minlərlə insanı həyatdan alıb, evləri dağıdıb, bütün infrastrukturu məhv edib. 1992-ci ilin bu günü üstəlik, Gürcüstanda qara gəlib, Abxaziyada yerli separatçılarla rus ordusu Tkvarçelidə Gürcüstanın hökumət qoşunu ilə qanlı savaşa girib, çox sayda insan, o cümlədən 25 uşaq həlak olub. 1989-cu ilin bu günü hətta Ermənistanda da qara gətirib, Sovet fiziki, Nobel mükafatı laureatı Andrey Saxarov vəfat edib, həyat yoldaşı erməni olan ermənipərəst akademikin ölümünə təbii ki, ermənilər bərk üzülüblər. 1960-cı ildə Parisdə təhsildə diskriminasiya ilə mübarizəyə dair Konvensiya imzalanıb. 1939-cu ildə Finlandiyaya hücum etdiyinə görə SSRİ-ni Millətlər Liqasından xaric ediblər. 1928-ci ildə Danimarkanın “Kopenhagen” gəmisi Montevideo limanından çıxıb, 59 nəfər heyət üzvü və gəmi izsiz yoxa çıxıb.

14 dekabr. Kapur, Behbudov, Vaşinqton.

Azərbaycanda uzun illər mədəniyyət hind kinosu təsiri duyub, insanlar hind kinolarından tərbiyə alıblar. Yaşlı nəsil bu gün ehtiramla tarixin ən məşhur hind kino ulduzu Rac Kapuru anacaq, çünki o, 1924-cü ilin bu günündə anadan olub. Rac Kapurdan 9 il əvvəl - 1915-ci ildə isə Tiflisdə Rəşid adlı bir azərbaycanlı oğlan dünyaya gəlib. Sonradan bütün dünyanı öz məlahətli səsi ilə heyran edən Rəşid Behbudovun müəmmalı ölümünün sirri hələ də açılmır təəssüf ki. 1911-ci ildə norveçli Amundsenin ekspedisiyası it kirşələri ilə tarixdə ilk dəfə Cənub qütbünü fəth edib. 1903-cü ildə tarixdə ilk dəfə Çimalı Korolinada Rayt qardaşları təyyarə düzəldib uçmağa cəhd ediblər, amma təyyarə göyə qalxmağa başlayarkən dərhal da yerə gəlib. 1883-cü ildə Aykido döyüş incəsənətinin banisi, yapon Morixey Uesiba doğulub. 1799-cu ildə 14 dekabrı amerikalılar matəmlə qeyd ediblər, ABŞ-ın ilk prezidenti Corc Vaşinqton 67 yaşında dünyadan köçüb. 1503-cü ildə adını uşaqdan böyüyə hamımız əzbər bildiyimiz Mişel de Nostrdam – Nostradamus dünyaya gəlib, bu fransız astroloqu və gələcəkgörəninin 600 il əvvəl verdiyi proqnozlar bu gün də sıravi insanları qorxu-hürkü altında saxlamaqdadır. 1287-ci ilin 14 dekabrında da dəhşətli sel faktına rast gəlinir, sel Niderlandda, Şimal dənizinin səddini uçuraraq 50 min insanı məhv edib. 557-ci ildə isə Konstantinopol – indiki İstanbul güclü zəlzələyə məruz qalıb, hədsiz dağıntılar olub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.12.2023)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycanın tarix boyu yetişdirdiyi ən işıqlı şəxsiyyətlərindən biri olan Xudu Məmmədovun bu gün doğum günüdür, sevgi və iftixar ilə anırıq bu dahi şəxsiyyəti. Ağdamın Mərzili kəndində 1927-ci ildə dünyaya göz açan, bütün şüurlu həyatını Azərbaycan elminin inkişafına, eləcə də xalqın milli-azadlıq hərəkatına sərf edən Xudu müəllim professor, AMEA-nın müxbir üzvü, Geologiya-mineralogiya elmləri doktoru idi, kimyanın silikat birləşmələri üzrə misilsiz tədqiqatlar ortaya qoymuşdu, 250 elmi əsərin, 10 müəlliflik şəhadətnaməsinin və 3 monoqrafiyanın müəllifiydi.

Xudu Məmmədovun rəhbərliyi ilə 10 elmlər doktoru və 35 fəlsəfə doktoru yetişdirilmişdir. 1969-cu ildə gizli Milli Azadlıq Qərargahı təşkilatının qurucularından biri olan Xudu müəllim 80-ci illərin sonlarında Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin formalaşmasında böyük rol oynamışdı, xalqın imperiya buxovlarından qopması uğrunda hərəkatının öncüllərindən birinə çevrilmişdi.

Təəssüf ki, 1988-ci ilin 15 oktyabrında onu itirdik. Belə işıqlı şəxslər əsla unudulmaz.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.12.2023)