Nigar Arif

“Ədəbiyyat və incəsənət” təqdim edir 

Hərdən ayaqlarımız bizdən əvvəl yüyürüb fikrimizin unudulmuş qatlarında, heç özümüzün də bilmədiyimiz, amma elə bil ki, çalışıb-vuruşub çox ciddi cəhdlə hamıdan gizlədiyimiz həmin o yerə - harasa getmək istəyir… Bax onda başa düşürük ki, əslində gediləcək heç bir yerimiz yoxdur… Ən pisi də elə budur… Yoxluq!.. 

Yoxluğun nə olduğunu anlamaq üçün elə də böyük savad, qeyri-adi bilik-bacarıq tələb olunmur… Əvvəl-axır hamımız az-çox bunun dadına baxırıq, barmağımızı batırıb pəh-pəhlə tamını yoxlayırıq, bəzən əlimiz yanır, bəzən ürəyimiz… “Yoxdur” sözü xəyal qırıqlığıdır, o qırıqlar çox zaman dərimizə batır, yaralayır, ağrıdır, olur ki, öldürür də… 

Binamızın arxa hissəsində zibil yeşikləri var idi… Yayın cırhacırında tez-tez üfunət iyi verəndə, hərdən külək də bu iyi qabağına qatıb məhləmizə qədər gətirirdi, yanından keçəndə əlimizlə burnumuzu tutsaq da, bir topa çibin-milçək çox həvəslə bu yeşiklərin başına dolanır, üzərində “ləzginka” oynayırdı… 

Bir dəfə həmin o yerdən keçəndə üst-başından çirk, üz-gözündən yazıqlıq, bədbəxtlik yağan bir qocanın bu zibil yeşiklərinin içində eşələndiyini, hər şeyi ələk-vələk etdiyini gördüm… Mən onda uşaq idim, bir uşaq bu mənzərə qarşısında nə qədər heyrətlənə, nə düşünə bilərdisə onu da düşündüm: “Görən zir-zibilin içində neyləyir, bu adam dəli olub?”…

Çox keçmədi, yağış yağanda ortaya çıxan balaca göbələklər kimi haradansa başqa məhlələrdən də bir yığın uşaq peyda oldu, əllərini əllərinə vurub başladılar qocaya gülüb ələ salmağa… Dəyəsən bu hadisə bircə məni əyləndirə bilməmişdi, “komik” deyildi… “Görən acdır? Yəni doğrudan da bu üfunətin içində yemək axtarır? Yazıq…” …deyə ağlımdan bir sıra suallar keçirdi… 

Bir xeyli yeşiklərin içindəkiləri töküb -dağıtdıqdan sonra axır ki, o çirkabın içindən çıxdı, bu dəfə də yerdə oturan qoca başını aşağı salıb “ yoxdur” deyərək ağlamağa başladı, onun bu hərəkəti bayaqdan gülən uşaqları elə çaşdırmışdı ki, elə bil qurbağa gölünə daş atılmışdı, hamı susmuşdu… Qoca kiminsə “Nə yoxdur?” sualına “Oğlum yoxdur, burda da yoxdur, heç yerdə yoxdur!”… cavabını verəndə mən artıq burnumu tutmamışdım, əlimlə “yazıq qoca” deyib göz yaşımı silirdim…

Sonradan öyrəndik ki, müharibədə oğlunu itirən ata havalanıbmış, bu “üzümüzdən iraq olsun” dediyimiz hadisə baş verəndən bəri ağlı onu tərk edib hər yerdə bu cür balasını axtarırmış, bəzən öz-özünə gülüb oğlu ilə danışırmış, bəzən də… yəqin ardını eşitmək istəməzsiniz…

Bəzi sonluqlar bilinməyəndə daha yaxşıdır… Ümumiyyətlə, bəlkə də hər şey ona görə var ki, heç nə yoxdur… Nə olursa olsun, ən xırda məqamda belə “ yoxdur” kəliməsi tikan kimi batıb diksindirməyi bacarırsa, bu var olanları xatırlatmaq üçündür, şükür etməyi bacarmağımız üçündür, çünki əlimizdə olanlar əllərində olmayanların xəyalıdır… Gediləcək heç bir yerimiz yoxdursa, qoy olmasın, bəlkə olduğumuz yer elə olmalı olduğumuzun ən yaxşısıdır? Kim bilir?…bəlkə də…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.12.2023)

Çox vaxt jurnalist müsahibindən söz ala bilmir. Necə edəsən ki, müsahibin danışsın? “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış tənqidçi Əsəd Cahangirlə “Ustad dərsləri” rubrikasını təqdim edir. Burada Əsəd Cahangirin müxtəlif illərdə götürdüyü ən maraqlı müsahibələr tarixi ardıcıllıqla təqdim olunur. Növbəti müsahib müğənni Nisə Qasımovadır. Ondan müsahibə1998-ci ilin iyununda    götürülüb.

“EŞQİMİ SÖNMƏYƏ QOYMARAM”

         Yetmişinci illərdə səhnəyə çıxan bu şən, gülərüz qızı dinləyicilər dərhal seçdi və sevdi. Başına şlyapa qoyub, “Azərbaycan qızıyam” oxusa da, sarışın saçları, göy gözləri ilə Dağlı qızından daha çox hansısa şimal ölkəsindən gəlmiş gözəli xatırlatsa da... O, Ələkbər Tağıyevin mahnılarının yeni ifaçısı kimi meydana çıxdı. Özünün nikbin ovqatı ilə səhnəyə, ekrana, efirə, bir sözlə, olduğu hər yerə coşqun həyat nəfəsi gətirdi. Paxıllığını çəkənlər, gözü götürməyənlər, şəhərin müxtəlif yerlərinə vurulmuş afişalarını məqsədyönlü surətdə qopartdıranlar da oldu. 90-cı illərdə dekolte geyimi üstündə qınaqlara, təzyiqlərə məruz qaldı. Bir müddət inciyib Moskavya getdi, müğənnilik fəaliyyətini uzaq şimal şəhərində davam etdirdi.

Bir-iki günlüyə Bakıya qayıtdığını eşidib, telefon əlaqəsi saxladıq, görüşüb, söhbət etmək istədiyimizi bildrdik. Görüşümüz səsyazma studiyalarından birində oldu. Bəstəkar Səyavuş Kərimi ilə birlikdə yeni mahnılarını lentə aldırırdı. Arada bizimlə söhbətə də vaxt tapdı. Beləliklə, müsahibimiz sevimli müğənnimiz Nisə Qasımovadır.

-Nisә xanım, sizi yenidәn Bakıda görmәyimizә çox şadıq. Doğma şәһәrlә görüş sizdә һansı tәәssüratı oyadır?

-Elә yorulmuşam ki... Çünki tələsməyi sevmirәm. Tәləsəndə darıxıram vә yoruluram. Qısa müddәtdə üç albom yazdırıb yenidәn Moskvaya dönmәliyәm.

-Nə vaxt qayıtmaq fikriniz var?

-Yәqin ki, әn uzağı bir neçә gündən sonra. Albomlardan artıq ikincisi һazır olmaq üzrədir. Sәһәrdәn axşama qәdәr gərgin işləyirəm.

-Bakıda olduğunuz son bir neçә ildә ekranda çox az görünürdünüz.

-Çünki özümü bu meydanda tәsәvvür etmirdim. Görürdüm ki, əvvəlki Nisə  deyilәm, o tempdәn düşmüşәm. Mәn çalışmışam ki, һәmişә yenilik edim.

-Bәs, sizә nә mane olurdu?

-Şәxsәn kim tәrәfindәn maneəçilik göstərildiyini deyә bilmәrәm. Mәn etdiyim yenilikləri vaxtında səsləndirə bilmirdim. Küsürdüm. Elә bil ayı meşәdәn küsürdü, amma meşәnin һeç bundan xәbәri dә olmurdu.

-Özünüzü bәxti gәtirәn sәnәtkar һesab edirsinizmi?

-Özümə bәxtsiz demәzdim. Tәnbәllik etmişәm. Bunu Moskvada olandan sonra daһa kәskin һiss edirәm. Orada adam һәr dәqiqәnin qәdrini bilir. Odur ki, һeç kәsdә günaһ görmürәm.

-Moskva müһitinin nә kimi üstünlükləri var?

-Biz һәmişә sәһnәyә tәlәsik çıxmışıq. Halbuki müğәnni geyim, saç düzümü, bilet satışı vә digәr mәsәlәlәr һaqqında düşünmәmәlidir. Çünki bunlar müğәnniyә imkan vermir ki, maһnının ruһuna girsin. Mәn bütün bunlar barәdә һәlә Bakıda olanda arzu etmişdim. İndi şükür, Moskvada bunları һәyata keçirmәk mümkündür.

-Moskvaya gedişiniz necә oldu?

-"Mosfilm" nәzdindәki kompaniyalardan birinin direktoru olan һәmyerlimiz İlqar Hüseynovdan tәklif aldım.

-İlqar bәyin bu alicәnablığına görә bütün musiqisevәrlәr adından biz dә ona sağ olun deyirik. Amma  belә tәklifi niyә mәһz sizә etdilәr?

-Mәn özüm dә tәәccüb etdim. Özüm üçün dә bu, gözlәnilməz vә sevindirici oldu.

-Albomlarınıza daxil olan maһnıların bәstәsi kimlәrә mәxsusdur?

-Әsasәn, Nailә Mirməmmədli, Novruz Aslanov, Eldar Mansurov, Elçin İmanovun maһnıları.

-Retro maһnılara dönmәk fikriniz varmı?

-Sәһnәyә ilk çıxdığım vaxtlarda oxuduğum maһnıların bәzilәrini yenidən oxuyacağam. Mәsәlәn, “Eşqimi sönmәyә qoymaram”. “Gedirsәn, get".

-Bakı sizi necә qarşıladı?

-Bakı! (gülür, isteһza ilә) Hәmişәki kimi üzümə gülür. Aeroportda düşəndə eynәk taxsam da, dәrһal tanıdılar. “A... Nisә xanım", “Nisә Qasımova gәlib" sozlәrini eşidirdim. Sağ olsunlar, mәni unutmayanlar. Televiziya mәni efirә dәvәt etdi, etiraz etdim. Hәlə bu tezliklә görünmәk istәmirәm. Moskvaya gedişimlә yaradıcılığımın yeni mәrһәlәsi başlayır. İstәyirәm özümü yeni bir Nisə kimi tәqdim edәm.

-Yəqin ki, yaradıcılığınızın yeni mәrһәlәsindә sizi yeni imicdə görәcәyik.

-Mәnә 70-ci illәrdә buruq, sarı saçlarıma görә “alman kuklası" deyәrdilәr. İndi dә istәyirlәr ki, mәni 70-ci illәrin Nisәsi kimi görsünlәr. Amma yeni imic qazanmaq üçün plastikәmәliyyat elәtdirәcәk, saçlarımı qısa vurduracağam.

-Sarışın olduğunuza görә Moskva sizi ilıq qarşılayar.

-(gülür) Anam qarayanızdır. Mən atama oxşamışam.

-Yaxınlarınızdan kim sizinlә birlikdәdir?

-Anam yanımda qalır. İlk tәnqidçim elә odur. Qardaşım oğlu Çingiz Qasımov ansamblımızda һәm skripka çalır, һәm dә maһnı oxuyur.

-Moskvaya getmәmişdәn әvvәl “Ulduzların görüşü” adlı şou-proqram һazırlayırdınız. Bu proqramın ömrü niyә qısa oldu?

-İki veriliş һazırladım. Mәqsәdim incәsәnәt adamları arasındakı umu-küsünü lәğv etmәk idi. Sәnәtkarlar arasında rəqabət tәbiidir. Ancaq bizdә bu çox primitiv formada olur. Birinci verilişә Natәvan Şeyxovanı, Oqtay Ağayevi, Mәmmәdbağır Bağırzadәni dәvәt etdim. İkinci verilişdә Yaşar Sәfәrov vә Elmira Rәһimli çıxış etdilәr. Üçüncü verilişә Zeynәb Xanlarovanı dәvәt etmәk fikrim var idi. O da razılıq vermişdi. Ancaq nә zәng oldu, nә dәvәt. Deyәsәn, dekolte paltarım televiziyadakıların xoşuna gәlmәmişdi. İndi, Allaha şükür, deyəsən çətinliklər arxada qalıb taleyim üzümə gülməyə başlayır.

-Taleyin üzünüzə gülməyə başladığını nә ilә izaһ edirsiniz?

-Mәn bunu һiss edirәm. Axı, mәn Dolça bürcündənəm. Qarşıdan isә dolça erası gәlir. İnsan taleyin mәһkumudur.

-Bir vaxtlar rәһbәrlik etdiyiniz ”Nur" instrumental ansamblı indi dağılıbmı?

-Bu ansambl 1983-cü ildә yaranmışdı. Son illәr kollektivdә dәyişiklik әmәlә gәldi. Mәn onları qınamıram. Çünki mәnimlә һәddindәn çox mәşğul olmaq onlara maddi baxımdan fayda vermirdi. Biz çox һalallıqla ayrıldıq.

-Bir dәfә şәһәrdә sizin afişalarınızı cırmışdılar. Bu, nә ilә bağlı idi?

-Özüm dә bilmirәm. Çünki birinci vә sonuncu dəfə belə һadisә ilә üzlәşirdim. Mәn belә һesab etdim ki, bunu küçə xuliqanları edib.

-Bәlkә, pul mәsәlәlәrindә kimisә narazı salmısınız?

-Mәn pul һaqq-һesabları ilә o qәdәr dә maraqlanmıram. Bilmirәm sumkamda nә qәdər pul olur. Dostlarım bunu anormal һal kimi qiymәtlәndirirlәr.

-Heç Azәrbaycanda sizә yaxşılıq edәn olmayıb?

-Mәn sәһnәyә tәzә çıxanda Zeynәb xanım özü mәni axtarıb tapdı, Әlәkbәr Tağıyevlә tanış etdi ki, yeni maһnılar oxuyum.

- Bəs, sonra Zeynəb xanımla münasiəbtlərinizin korlanmasına səbəb nə oldu?

- Allah şeytan lənət eləsin. Allaha şükür, indi hər şey qaydasındadır. Zeynəb xanım mənim qohumumdur.

-İndiyәdәk nә әcәb ailә qurmamısınız?

-Bu yaşda, bu başda nә ailә? Mәn artıq һeç sevmәk dә istәmirәm.

-Sevgi istәmәklә olmur, axı...

- Sevsәm, ailә qurar vә sәnәtlә dә vidalaşardım. Bu mövzu bir az tәһlükәlidir. Sәһәr qәzet çıxır, axşam görürsәn, qapını döydülәr ki, bәs, sizi sevirәm. Bir dә görürsәn, kolxoz sәdrinә oxşayanın biri gәlib ki, gəl evlənək.

- Kolxoz sədri bəyəm pisdir? Malı-pulu çox olur.

- Şərt pulda deyil, axı. Bir az da insanda zövq, mədəniyyət olmalıdır. Sənətdən az-maz da olsa başı çıxmalıdır ki, oturub kəlmə kəsə biləsən. Bir dәfә də bir sәrxoş oğlan gәlmişdi ki, avtoqraf yaz. Sonra mәlum oldu ki, elani-eşq etmәyә gәlib. Mәnә çox gülmәli gәldi bu. Elә gülmәli şәkildә dә yola saldım onu.

- Bəlkə, utanmasın deyə içib gəlibmiş?

- Bəlkə də, amma mən təsadüfi tanışlıqlara önəm verən deyiləm. Mənim eşqim indi ancaq sənətimədir. Bu sevgimi kiməsə, nəyəsə görə sönməyə qoymaram.

-Gәlәcәk planlarınız barәdә nә deyә bilәrsiniz?

-Gәlәcәkdәn danışmaq mәnә düşmür.

-Onda keçmişә qayıdaq. Deyilәnlәrә görә, uşaq vaxtı elә xәstәlik keçirmisiniz ki, sәsinizi itirә bilәrmişsiniz?

-Bu, tәxminәn 16-17 yaşımda olub. Sәs tellәrimdә düyün әmәlә gәlmişdi. Sәsim batmışdı. Sağ olsun һәkimlәr, xilas etdilər məni. İki ay danışmadım. Bir ay lal kimi gәzdim. İkinçi ay gün әrzindә 2-3 söz demәyimә icazә verirdilәr.

-         Әn çox nәdәn qorxursunuz?

-         Qaranlıqdan. Ona görә anamla yatıram.

-         Әn xoşbәxt gününüz nә vaxt olub?

-         Yadıma gәlmir.

-         Bir vaxtlar Mәmmәdbağır vә Nisә dueti çox mәşһur idi?

-         Bu ideyanı bizә Әlәkbәr Tağıyev vermişdi. Bizim duetimiz o vaxtlar çox yaxşı qarşılandı.

-         Әlәkbәr Tağıyevin yubileyindә birlikdә oxuduğunuz maһnılardan birindә deyirdiniz:

                 Bizi bir gün ayrı görsә, yağılar,

                Könlüm sәnin һәsrәtindәn dağılar.

               Yağıları niyә sevindirirsiniz?

-         Hәlәki duet oxumaq fikrindә deyilәm. Eһtiyac һiss etsәm, yәqin ki, oxumaq olar.

-         Tәsәvvür edin ki, seһrli xalçaya minib başqa planetә gedirsiniz. Sizә özünüzlə yalnız bir şey götürmәyә icazә verirlәr. Nәyi seçәrdiniz?

-         Ya sevdiklәrimlә gedәrәm, ya da һeç mәn ora getmәrәm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.12.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Biri ikisində rubrikasında bu dəfə sizlərə Araşdırma təqdim edilir. Günel Natiq yazır. Dünən arıdan və baldan yazmışdı. Bu günsə qarışqadan və kəpənəkdən yazır.

Günel NATİQ                                                              

Bu gün kəpənəyəm, sabah qarışqa

“Qarışqa şıllaq atdı, dəvə palçığa batdı”. Ta bu boyda da yalan olmaz. Bəs niyə bapbalaca qarışqaya bu boyda qaravəlli qoşublar? Yəqin, bu sözün də bir olmuşu-keçmişi var.

Şifahi və yazılı ədəbiyyatda qarışqa təzadlı obrazdır. O, xeyirxah da ola bilər, bədxah da. Şərq ənənəsində qarışqa on ilahi canlıdan biridir. Bir rəvayətdə bu kiçik varlıq Süleyman peyğəmbərə müdrik və adil olmağı nəsihət edir. Çin mədəniyyətində qarışqa ədalətin, həqiqətin keşikçisidir. Ağ qarışqa buddizmdə gözəllik simvoludur. Bəzi ənənələrdə isə o, dağıdıcılıq rəmzidir.

Hindistanda qara qarışqalar müqəddəs həşərat sayılırlar. Hindular da qarışqaya hörmət bəsləyir. Çünki inanca görə, onlar insanların ləpirlərini yox edir və təqibçiləri yollarından azdırırlar. Ona görə hindu rəqslərində qarışqalarla bağlı xüsusi elementlər, motivlər var. İnanca görə, qarışqa yuvasını dağıtmaq bədbəxtlik gətirər. Yuvanı dağıdan şəxs yalnız bir duanın – qarışqa duasının gücüylə dərd-bəladan qurtula bilər.

Hinduların fikrincə, qarışqaların bəzi özəllikləri insanları xatırladır. Belə bir inanc var ki, qarışqalar nə vaxtsa insan olublar, ya da insanlar nə zamansa qarışqa.

Əsatirlərdə hindu qadınları ağdərili adamlarla ailə qurmaqdan çəkinirlər, çünki inanırlar ki, ağ adamlara ərə gedən qadınlar qırmızı qarışqalara çevrilirlər.

Yunan miflərinin birində Zevs qarışqa cildində peyda olur. Başqa bir mifdə isə adanın əhalisi vəbadan tələf olduqdan sonra yerli hökmdar Zevsdən kömək istəyir. Zevs adadakı qarışqaları insana çevirir.

Bir çox xalqların folklorunda qarışqa xeyirxah niyyətin daşıyıcısıdır. Alman nağıllarının birində qarışqa qalada həbs olunmuş qəhrəmana ipək saplar gətirir, ondan kəndir toxunur və qəhrəman həbsdən azad edilir.

         “Büllur qala” rus nağılında şahzadə İvan qarışqaya çevrilir və dağın balaca bir yarığından keçib şahzadə qızı xilas edir. Başqa canlıya çevrilə bilmək bacarığını isə o, qarışqalardan onlara etdiyi yaxşılığa görə alır.

Qarışqaların insanlara çevrildiyi miflərdə qeyri-adi bir yola da rast gəlinir. Bu, qarışqa yoludur. Qarışqa yolu yerdən göyə qədər uzanır, yaxud yerin dərinliyində, ya da göy üzündədir.

Qarışqaların adı hətta “Bibliya”da da çəkilir. Müqəddəs kitabın pritçalarından birində deyilir: “Qarışqalar güclü deyil, amma öz tədarüklərini özləri görürlər”.

Afrikada “dərzi” qarışqa yaşayır. Bu qarışqalar yarpaqlardan özünə yuva tikir. Yuva tikmək üçün isə yapışqanlı sürfələrdən istifadə edir. Beləcə, yarpaq kisə ərsəyə gəlir, onun içində isə yuva yerləşir.

Yer üzündə 10000 qarışqa növü var. Qarışqalar sarı, mavi, yaşıl, qırmızı, hətta moruğu rəngdə olurlar.  Bir qarışqa öz ağırlığının 20 qatını qaldıra bilər. Qarışqa koloniyasının iş bölümü var. İşçi qarışqalar yuvanın içindəki zibili çölə daşımaqla məşğul olur. Əgər çöldə bir yemək mənbəyi tapsa, yuvadakı qarışqaları xüsusi qoxu buraxmaqla cəlb edir.

Qarışqaların ən vacib özəlliklərindən biri qidaları paylaşmaqdır. Hər qarışqada iki mədə olur, birində özü üçün, digərində isə o biri qarışqalar üçün yemək saxlayır. Eyni koloniyadan olan iki qarışqa qarşılaşdıqda əgər biri ac və susuzdursa, digərinin isə qursağında çeynənmiş yemək varsa, ehtiyacı olan ondan yemək tələb edir. O da ac qarışqanı geri qaytarmır, yeməyini onunla paylaşır. Qarışqalar sürfələrini də qursaqlarındakı yeməklə qidalandırırlar. Hətta çox vaxt özlərinə digər qarışqalara verdiklərindən daha az pay saxlayırlar.

Qarışqa nə qədər balaca olsa da, onunla bağlı mətləblər heç atalar sözlərinə də sığmır. “Çox qarışqa bir şiri öldürər”. “Qarışqa meydanı tutar, heç kəs də bilməz”. “Qarışqa öküzün buynuzuna dırmandı, elə bildi ki, dağa çıxıb” və s.

Poeziyamızda da bu obrazla bağlı maraqlı təşbeh və ifadələr var.

Vaqif Bayatlı Odər şeirlərinin birində qarışqa sevgisinə sığınır:

Mən bir gün sevirəm, hər gün başqa cür,

Bu gün kəpənəyəm, sabah qarışqa.

Cəmi bircə günlük ömrüm var mənim,

Bu gün bir başqayam, sabah bir başqa.

Şair eləcə də “qarışqa qışqırığı”, “qarışqa dili” deyimlərini şeirinə gətirir:

And olsun Göyüzündə qanad çalan o mələklərə!

Qanad çalıb, çalıb

Ancaq Göyüzünün olan mələklərə!

Baxdı ayağı altında

Otlara dırmaşan qarışqalara,

Onu qarışqa dilində qışqıra-qışqıra

Qarşılayan qarışqalara,

Şahlıq andı içdi yenə

– And olsun qarışqa elinə,

Qarışqa qışqırığına, qarışqa dilinə!

İsa İsmayılzadə bir məqamda şəhərləri, kəndləri qarışqa boyda görür:

Uçdum təyyarədə, getdim qatarda-

Gördüm, baxa-baxa yaman susuram.

Gah illüminatordan, gah pəncərədən

Hey boynunu büküb boylandı misram,

Boylana-boylana gözü qaraldı.

Baxdım ağ buluda, qara buluda-

Bir azdan hamısı dönüb «qar» oldu.

Qarışqa boydaca şəhərlə, kəndlə

Gördüm, dünya doludu…

Başqa bir şeirində şair ağlayır qarışqa yuvası üstə...

Adsız çiçəkləri, otları sevdim,

Tanışları sevdim, yadları sevdim,

Ürəyimə yatan adları sevdim,

Neyləyim,

tək səni sevə bilmədim.

Sızladım qarışqa yuvası üstə,

Göynədim «Sarıtel» havası üstə.

Dünyanın məhəbbət «davası» üstə

Tək səni,

tək səni sevə bilmədim.

“Bu dünyanın qarışqa yükü var, dəvə yükü var”, – belə deyir Musa Yaqub:

Yenə bu dünyada ölçü-ülgü var,

Qarışqa yükü var, dəvə yükü var.

Özündən ağır yük çəkə bilsə də,

Bir yolu min dəfə gedib-gəlsə də,

Zəhməti çoxsa da,

Dili yoxsa da,

Bu yükü qarışqa adına yazma.

Başqa bir şeirində qarışqalarla adamları eyniləşdirir şair:

Bir yuva qarışqa – süfrəsi bir dən,

         Bir dənlə bahara çıxar salamat.

         Ulu təbiətim, yaman xəsissən,

         Yaxşı adamları bir az çox yarat.

Aqşin Yenisey qarışqa sevgisini belə görür:

Demişdim axı... sevə bilməyəcəksən onu!

Təkadamlıq deyil onun sevgisi.

Qocaman bir palıdın yalnız bir quşun,

Dərin bir dəryanın yalnız bir balığın,

Dibsiz bir yuvanın yalnız bir qarışqanın olmadığı kimi.

Şair başqa bir şeirində kimisə “hamıdan güclü” adlandırır. Həmin varlıq- qarışqadır.

Səndən sonra günlərlə, həftələrlə, aylarla deyil,

İllərlə tək qalmağı öyrəndim.

Nə edəydim? Heç olmamış kimi yoxdun.

Bir gün külək köhnə qəzet cırığını

Yapışdırdı şüşəmə.

Açdım, baxdım. – Şairlərdən yazmışdın.

Amma mənim adım yoxdu.

Ömrümdə ilk dəfə özüm üçün darıxdım.

Çıxdım, getdim, içdim, susdum.

Küçədə bir qarışqa yuvasına baxdım:

İlahi bir faciə!

Hamıdan güclü olasan

Və ayaqlar altında yaşayasan.

Şeirlərində təbiətə qahmar çıxan Reyhan Kənan da deyir ki:

Onu bir heç sanmışıq,

Yuvasın tapdamışıq,

Bəlkə, ona görə də

Çox bəlalar tapmışıq.

Bəlkə də, bilə-bilə,

bəlkə də, heç bilmədən

Qırx mərtəbə yuvanın

Lap üstündə durmuşam,

Uçurub yuvasını, qarışqa

ürəyinə neçə yara vurmuşam.

Ağlayırmı, görəsən,

gülürmü bu həşərat?

O qədər incitmişəm,

Gizlənir məni görcək.

Bağışlamaz, bilirəm,

Bağışlamaz o məni.

Hə, əziz oxucular, qarışqa yerişi yeriməsək də, sizinlə “qarışqa dilində” danışmağa çalışdıq, amma yükümüz, bilmədik, qarışqa yükü oldu, ya dəvə yükü...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.12.2023)

    “Ədəbiyyat və incəsənət”in Qiraət saatı rubrikasında bu gündən etibarən siyasi romanlar müəllifi kimi tanıdığınız Adəm İsmayıl Bakuvinin bu dəfə eşq romanı ilə tanış olacaqsınız.

“Eşq mələyi” sizi bir başqa dünyaya aparacaq. Orada haqq ilə nahaq, yalan ilə həqiqət, namus ilə əxlaqsızlıq mübarizə aparır. Bu sayaq mübarizələrdə ədalət qalib gəlirmi?

Bu sualın cavabını romanı bitirərkən biləcəksiniz.

12-cihissə

İttiham

Bu yerdə Süleyman o qədər kövrəldi ki, gözləri doldu. Hətta dolmaq o yana, gözündən bir damla yaş diyirlənib vərəqin üstünə düşəndə diksindi. Bədii əsərin, filmin insanı ağlada biləcəyini qəbul etmirdi, daha doğrusu, onun aləmində qadın üçün idi bunlar, kişi üçün yox.

Fahişəliyin psixologiyası təlimi, görən, varmı? Bunu öyrənən ayrıca elm mövcuddurmu? Mövcud deyilsə, niyə mövcud deyil? Bəlkə də bu proses öyrənilsə, bu zərərli vərdişin kökünü kəsmək mümkün olar?

Yox, heç cür özünü toparlaya bilmirdi. Telefonunu götürüb yaddaş kitabçasından romanın müəllifinin nömrəsini tapıb yığdı, salamsız-kəlamsız soruşdu:

-- Bu yazdıqların realdır?

Xəttin ö üzündən Elgün Bayatın sevincək səsi gəldi.

-- Mən əmindim ki, romanım sizi maraqlandıracaq, təsirlənib mənə bu sualı verəcəksiz. Bilirsiz, mən bu romanı yazanda qarşımda məqsəd qoymuşdum ki…

Süleymanda səbir nə gəzirdi Elgünü dinləsin, onun sözünü yarımçıq kəsib sualını təkrarladı:

-- Realdır, ya yox?

-- Realdır.

-- Bəs niyə fahişə? Ülkər sənin aləmində fahişədir?

-- Əgər insan maddiyyat naminə bədənini...

-- Ay insan, Ülkər fahişə deyil, eşq mələyidir. Onu fahişə hesab etdiyinçün mən şəxsən səni ittiham edirəm! Başa düşürsən?

Süleyman səsini çox ucaltdığının fərqinə varıb söhbəti uzatmadı, əlaqəni kəsib əsəbi halda telefonunu masanın üstünə atdı. Roman onu öz cazibəsinə necə salmışdısa, oradan çıxa bilmirdi. Beyninə dolan müəyyən sualları cavablandırmaq, müddəaları isbatlamaq lazım idi. Hər şeyi yeri gələndə eləmək, bugünün işini sabaha qoymamaq onun həyat prinsipi idi.

Durub kitab rəfinə əlini uzadıb yaşıl üzlü bir kitab götürdü. Əhməd Qəşəmoğlunun “Sosial-iqtisadi proseslərin idarə olunmasında ahəngyol nəzəriyyəsindən istifadə” adlı bu kitabı vərəqlədi, altından qırmızı xətt çəkdiyi yerləri yenidən oxudu.

“İnsanların davranışının formalaşmasında 4 amil mühüm rol oynayır – 1) insanın öz fitrəti, mənəvi psixoloji durumu; 2) mühit, 3) aldığı informasiyalarınməzmunu və intensivliyi və 4) şəxsin üstünlük verdiyi dəyərlər”.

Bu dörd amil üzrə Ülkər barədə xəyallara daldı. Ülkərin davranışını, həqiqətən, bu dörd amil formalaşdırmışdı, bir-biri ilə zidd olan bu dörd amil. Bəziləri onda müsbət, bəziləri mənfi emosiyalar yaratmış, əksliklər çarpışmış, mübarizə aparmış, sonda da müxtəlif xəmirlərdən bir Ülkər yapmışdılar.

Saata baxdı.23:17 idi, demək, hələ oxuya bilərdi.

Romanı əlinə götürdü.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.12.2023)

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Lap uşaqlıqdan özümüzə ideal, kumir seçir, onun həyat və fəaliyyətini örnək götürürük. Bu, insan olaraq bizim xislətimizdən irəli gəlir. Axı insan xaraktercə daim inkişafa, təkmilləşməyə, kamilliyə meyillidir. Seçdiyi həyat yolunda örnək götürüləsi hansısa bir insana bənzəmək istəyi insanda hədsiz dərəcədə güclü olur. Yeri gəlmişkən, həyatda uğur qazanmağın bir sirri də məhz elə budur: özünə bəhrələnə biləcəyin ideal seçmək!

Baxın, uşaqlar həyətdə futbol oynayırlar. Onların mütləq əksəriyyəti özlərini bu günümüz üçün dünyanın ən güclü futbolçüları olan Kriştiano Ronaldo və Leonel Messiyə bənzətməyə çalışır, bu futbolçuların matçlarına tamaşa edir, onları sosial şəbəkələrdə izləyir, video və fotolarını toplayırlar.

Əlbəttə ki, mən uşaqları elə-belə xatırlatdım, peşəkar futbolla məşğul olanlar da öz amplualarındakı ən güclüləri özlərinə ideal seçirlər. Hazırda qapıçıların hansından soruşsanız Canluici Buffona, David Dexeyaya, Manuel Noyerə, müdafiəçilərin Serxio Ramosa, Tyaqu Silvaya, Marselloya, yarımmüdafiəçilərin Luka Modriçə, Toni Krosa, Andres İnyestaya, hücumçuların da adlarını çəkdiklərim Kristiano Ronaldoya, Leonel Messiyə, eləcə də Neymara bənzəməyə çalışdıqları bəlli olacaq.

 Digər idman növlərində, digər peşələrdə də bu belədir. Məsələn, mənim ölkəmdə əlbəyaxa idman növləri çox  populyardır. Bu idman növləri ilə məşğul olan hansı gənci sorğu-sual etsəniz Namiq Abdullayev, Rəfael Ağayev, İlham Zəkiyev kimi dünya və olimpiya çempionlarının adlarını bir örnək kimi çəkəcəklər.

Hansı alim, tutalım, Nyüton, Freyd, yaxud dünyaya qeyri-səlist məntiq nəzəriyyəsini bəxş etmiş Lütfi-Zadə olmaq istəməz?

Hansı rəsam, Rembrandt, Da Vinçi, Səttar Bəhlulzadə, hansı rejissor Fellini, Spilberq, Skorseze, hansı aktyor və aktrisa Alen Delon, Merilin Monro, Tarantino, hansı yazıçı Dostoyevski, Nizami Gəncəvi, Markes, hansı müğənni Luçano Pavarotti, Maykl Cekson, Uitni Hyuston, hansı modelyer Koko Şanel, Pyer Karden, Corcio Armani (mən hər sahədə ağlıma gələn ilk 3 adı sadaladım, ünlülər əlbəttə ki, çoxdurlar) olmaq istəməz ki?

Adətən, insanlar özlərinə idealları, kumirləri lokal və qlobal dairədən seçirlər. Biz sadaladığımız kumirlər – lokal dairədən olan kumirlərdir. Yəni hər hansı bir sahədə çalışan şəxs o sahənin ən güclü və nüfuzlusunu özünə örnək seçərək onun kimi olmağa çalışır, onun əldə etdiyi yüksəkliklərə yüksəlməyi arzulayır. Qlobal kumirlər isə artıq dünyanı dəyişən nəhəng insanlardır ki, belələrini istənilən sənətdə, peşədə olan şəxs öz həyat idealı seçə bilir. İisus Xristos, Məhəmməd  Peyğəmbər, Albert Eynşteyn, Martin Lüter Kinq, Robert Oppengeymer, Alfred Hiçkok, Çe Gevara, Uinston Çörçil, Mustafa Kamal Atatürk, Heydər Əliyev, Bill Qeyts, Uorren Edvard Baffett kimi insanlar bu qəbildəndirdər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.12.2023)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Həyatın qəribəliyinə bir baxın. 1906-ci ilin 15 dekabrında – eyni gündə dünyaya gələn iki görkəmli alimimizin ikisi də geologiya sahəsində parlayıb, ömürləri də eyni ildə - 1981-ci ildə qırılıb. Qısa da olsa, gəlin onların fəaliyyət yollarına nəzər yetirək.

Həsən Əhmədov Qərbi Azərbaycanın Zəngəzur qəzasının Sisyan rayonunda  anadan olub. 1933-cü ildə mühəndis-geoloq ixtisası üzrə Azərbaycan Sənaye İnstitutunun Geoloji kəşfiyyat fakültəsini bitirib, müxtəlif işlərdə çalışıb, 1951-ci ildə Azərbaycan Elmi Tədqiqat Neft Geoloji Kəşfiyyat İdarəsinin direktoru, 1965-1977-ci illərdə Ümumittifaq Elmi-Tədqiqat Geofizika İnstitutunun Azərbaycan filialının direktoru olub. Həsən Əhmədov 1959-cu ildə professor elmi rütbəsini alıb, 1967-ci ildə Azərbaycan EA-nın həqiqi üzvü seçilib. Onun ən böyük fəaliyyəti Qobustan-Şamaxı neft-qaz rayonunun tədqiqidir, eləcə də Azərbaycanın Mezozoy çöküntülərinin öyrənilməsinin və kəşfiyyatının ilk təşkilatçılarından biri olmasıdır. SSRİ rəhbərliyi ona Qubkin adına mükafatı da bu böyük əməyə görə verib. 1968-ci ildə Türkiyədə dörd ay müddətində rəsmi geoloji məsləhətçi kimi çalışan alimimiz Türkiyənin 7 illik geoloji planını da hazırlayıb. Alim 160 elmi əsərin, o cümlədən 12 monoqrafiyanın müəllifidir. Onun elmi rəhbərliyi altında 30-dan çox elmlər doktoru və fəlsəfə doktoru hazırlanıb. H.Əhmədov iki dəfə “Şərəf” ordeni, üç dəfə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin fəxri fərmanı, “Əmək rəşadəti”, “Əməkdə fərqlənməyə görə” medalları ilə təltif edilib. 1981-ci il iyul ayının 9-da Bakıda vəfat edən alimimizə “ruhu şad olsun” deyirik.

Dünya Ağalarova isə Şamaxıda anadan olub. 1932-ci ildə Azərbaycan Neft İnstitutunun geoloji şöbəsini bitirib. 1949- 1954-cü illərdə Türkmənistan SSR EA Geologiya İnstitutunun paleontologiya laboratoriyasının rəhbəri olub və Türkmənistan Dövlət Universitetində paleontologiyadan mühazirələr oxuyub. 1958-ci ildən ömrünün sonunadək Azərbaycan Dövlət Neft Sənayesi Elmi-Tədqiqat Neft və Layihə İnstitutunda stratiqrafiya laboratoriyasına rəhbərlik edib. O, 1965-ci ildə Azərbaycan paleontoloqu, geologiya-mineralogiya üzrə professor adını alıb. Dünya Ağalarova Azərbaycanın neftli-qazlı vilayətlərinin pliosen çöküntülərinin mikrofaunasını öyrənməyə başlamış ilk alim - paleontoloqdur. O, geologiya-mineralogiya sahəsinə bir sıra yeniliklər gətirib, bir-birindən uzaq olan kəsilişlərdəki eyni yaşlı çöküntüləri korrelyasiya etmə ideyasını ilk dəfə o tətbiq edib. Onun geologiya-mineralogiya sahəsində elmi kadrların hazırlanmasında böyük xidmətləri olub, 100-dən artıq elmi əsərin müəllifidir. Elmi nailiyyətlərinə görə “Qırmızı Əmək Bayrağı” ordeni ilə təltif edilən Dünya Ağalarova 1981-ci il avqust ayının 15-də Bakıda vəfat edib, Allah rəhmət eləsin!

Olduqca maraqlıdır, görəsən bu iki şəxs həyatda tanışmı idilər?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.12.2023)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Göy üzü daş saxlamaz deyən, amma həmvətənləri hey göy üzünə daş tolazlayan Ramiz Məmmədəli oğlu Əliyev 1946-cı il dekabr ayının 15-də Bakının Əmircan kəndində anadan olub, 1964-1969-cu illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsində təhsil alıb, 1976-1978-ci illərdə Moskvada Ali Ssenari kurslarını bitirib. Şairin “Bir yağışlı nəğmə” adlı ilk şeirlər kitabı 1970-ci ildə işıq üzü görüb. 1971-ci ildə Cəfər Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında “Mozalan” satirik kinojurnalı studiyasında redaktor kimi işə başlamış Ramiz Rövşən 1987-1992-ci illərdə artıq kinostudiyaya baş redaktorluq edib. “Göy üzü daş saxlamaz”  və “Kəpənək qanadları” adlı növbəti iki kitabı ilə o, ümumxalq sevgisi qazanıb. Şeirlərində vətənpərvərlik, bəşəri məhəbbət, müdriklik poetik şəkildə təcəssüm edir. Özünəməxsusluq, bənzərsizlik onun şeirlərinin qayəsindədir. O poeziyamızda yeni irs, yeni cığır açmış və bu irsə öz möhürünü vurmuş əvəzedilməz təkrarolunmaz bir şairdir. Flora Kərimovanın əsrarəngiz “Bağışla”, “Bu qatarın dalınca baxma” kimi mahnılarının mətnləri də onundur. “Babamızın babasının babası” (1981), “Şəhərli biçinçilər” (1986), “Süd dişinin ağrısı” (1987), “Özgə vaxt” (1996), “Məkanın melodiyası” (2004), “Qala” (2008) kimi tammetrajlı bədii filmlərin ssenari müəllifi də odur. “Bulud niyə ağlayır?” və “Pıspısa xanım və siçan bəy” kimi məşhur cizgi filmlərinin,  “Kişi sözü”, “Gecə qatarında qətl”, “Kamança”, “Hacı Qara”, “Küçələrə su səpmişəm”  kimi tammetrajlı bədii filmlərin də mahnı mətnlərinin müəllifidir.

Ramiz Rövşənin şeir və hekayələri keçmiş SSRİ-nin bir çox dillərinə tərcümə edilib, ABŞ-da, Almaniyada, Fransada, Polşada, Bolqarıstanda, Türkiyədə, İranda çap olunub. Ramiz Rövşən Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafındakı xidmətlərinə görə 2019-cu il may ayının 25-də “Xalq şairi” fəxri adına layiq görülüb. Təbriklər, böyük şair!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.12.2023)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Biz xalq şairimiz Ramiz Rövşən, eləcə dəeyni gündə dünyaya gəlmiş və eyni ildə vəfat etmiş iki görkəmli alimimiz – Həsən Əhmədov və Dünya Ağalarovanın barədə ayrıca söz açaçağıq. Bu günə təsadüf edən digər əlamətdar hadisələri də diqqətinizə çatdırırıq:

15 dekabr.

Beynəlxalq Zamenqof, yaxud Esperanto günü

Bu gün beynəlxalq dil yaratmaq sahəsində böyük təhqiqatlar ortaya qoyaraq esperanto dilini yaratmış polşalı Lazar Zamenqofun doğum günüdür, bu şərəfə belə bir  günü dünyada qeyd edirlər. Hazirda dünyada iki milyon insan bu dildə danışır, əlbəttə ki, heç də az deyil.

Bizlər də türk dünyası üçün ortaq türk dili yaratmaq amacındayıq, xeyirli və uğurlu olsun.

Peşəkar fəaliyyətləri zamanı həyatlarını itirən jurnalistlərin xatirə günü

Rus demokratlarının təklifi ilə təqvimə salınmış bu gündə vurğulanır ki, hər il müxtəlif şəraitlərdə 20-yə yaxın rus jurnalisti və reportyoru həlak olur, bəzi jurnalist ölümlərinin üstü açılmır,  Vladislav Listyevin, Dmitriy Xolodovun qatilləri hələ də azadlıqdadırlar. “Soverşenno sekretno” holdinqinin rəhbəri Artyom Borovikin  haylı-küylü qətlinin də əsl sifarişçisi gizlədilməkdədir. Yeri gəlmişkən, “Monitor” jurnalının baş redaktoru Elmar Hüseynovun qətli də illər ötsə də müəmma pərdəsi altındadır.

Peşəkar fəaliyyətləri zamanı həyatlarını itirən jurnalistlərin xatirə günündə bir nəfəri anmaq isə xalq olaraq borcumuzdur. Söhbət Qarabağda çəkiliş apararkən erməni gülləsinə tuş gəlmiş milli qəhrəman Çingiz Mustafayevdən gedir. Canlarını fəaliyyətləri yolunda fəda etmiş bütün jurnalistlərə, reportyorlara Allah rəhmət eləsin!

 “Pişik otaranlar günü”

Ramedilməz, sırtıq ev pişiklərinin əlində əsir-yesir olmuş insanlar üçün belə bir məzəli günü təqvimə salıblar ki, pişikləri ağıllandırmaq yolları insanlara agah edilsin. Əlbəttə ki, maraqlı təyinatdır. “Ay pişik, brız” deyib bizlərin nadinc pişikləri təpiklə qovmasının fövqündə duran mədəni tədbirlər varmiş, deməzsənmiş.

Eyfel qülləsi və “Qurdlar vadisi”

Bu gün amerikalılar üçün Milli ədvalı latte günüdür, habelə Milli limonlu keks günüdür; Kanadalılar üçün bayraq günüdür, ağcaqayın yarpaqlı hazırkı bayraq 1964-cü ilin bu günündə qəbul edilib; Yəhudilər üçün növbəti xolokost acısı günüdür, 1941-ci ilin bu günündə Ukrayna ərazisində, Drobıtski Yarda faşistlər 15 min yəhudini öldürüblər. Bu günü kino günü kimi də qeyd edənlər az deyil. Çünki 1939-cu ilin 15 dekabrında premyerası Atlantada baş tutan “Küləklə sovrulanlar” filmi ilk dəfə dünyaca populyar film kimi tarixə düşüb. Rejissor Devid Selznikin bu filmi bir ildə kinoprokatdan rekord gəlir əldə edib, növbəti ildə isə 9 Oskar qazanıb; Fransızlar isə bu gün elliklə Eyfel qülləsinə baş çəkəcəklər, axı bu gün dünyaca şöhrətli fransız memarı və mühəndisi Aleksandr Qustav Eyfelin doğum günüdür. Bu şəxs tək Eyfel qülləsini deyil, tarixdə qalan onlarla şedevr tikintinin, o gümlədən Nyu-Yorkdakı Azadlıq statuyasının müəllifidir.

1915-ci ilin bu günündə New York Times qəzetində ilk dəfə “Osmanlıda erməni genosidi” məqaləsi dərc edilməklə qondarma erməni soyqırımı termini tarixə düşüb. Bu gün həm də “Qurdlar vadisi” filmi ilə adını kinematoqrafiya tarixinə yazmış türk aktyoru və prodüsseri Necati Şaşmazın (1971), habelə dünya rəngkarlığında yeni məktəb yaratmış görkəmli Azərbaycan rəssamı Səttar Bəhlulzadənin (1909) doğum günüdür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.12.2023)