Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

SUAL

Dünyaya açılmış qoşalülədi,

gözləri... gözləri süzgün şairin.

Qayğılar yığılıb qayığnan gəlir,

üzür o baş-bu baş üzgün şairi.

 

Qəflətən gün batır, bir tufan qopur,

əyrilik dünyanın canına hopur:

Yüzillik ağaclar kökündən qopur,

yenə əyə bilmir düzgün şairi. 

(Ruslan Dost Əli)

 

Əziz Ruslan bəy, şairlərə kədərmi, yoxsa sevincmi tez təsir edir? Şairin həssas ruhunda sevincmi, yoxsa kədərmi dərin iz buraxır?

 

 CAVAB

Kədər poetik nəsnədi. Həm də qalıcıdı. Sizdən sonuncu dəfə nə vaxt sevindiyinizi, xoşbəxt olduğunuzu soruşsam, yəqin ki, xatırlamayacaqsınız. Ancaq sonuncu dəfə nə vaxt və nə üçün kədərləndiyiniz mütləq ki, xatirinizdədir.

Siz də bütün sualları verəcəksiniz, əsas sualdan başqa. Çünki hər şey bir çərçivədədir. İnsan taleyi kimi siz də, biz də - hamımız bu çərçivələrdəyik. Lap kədərin özü kimi. Biz bu çərçivəyə də, kədərə də öyrənmişik. Axtardığımız, gördüyümüz hər şeydə bir sevinc olmaya bilər, ancaq bir kədər mütləq ki var.

Həmişə belə olur. Əsl sənət faciədən doğur. Bir də, yalnız öz kədərini hiss edən adam böyük mənada şair, yazıçı, ümumiyyətlə, yaradıcı ola bilməz.

Bu mənada, kədər həm də sevindirir...

 

Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.04.2024)

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Sizlərə abituriyentin uğur formulunu təqdim edirik. Bu formul var və özünü həqiqətən də doğruldur.

 

 

Qəbul imtahanına hazırlaşan abiturientin imtahanqabağı psixoloji tarazlığını qoruması, qorxu və həyəcandan qurtula bilməsi çox vacib, mən deyərdim ki, hətta ən həlledici məqamdır. Hətta tam hazırlıqlı olduğun halda həyəcan və qorxudan psixoloji sarsıntı keçirib müvəffəqiyyət qazanmamaq mümkündür.

Mənim şəxsən özümün həyatda bir sınanılmış «nəticə qorxusunu dəf etmək» adlı vasitəm vardır. Həyat əhəmiyyətli bir görüş, çox vacib bir hadisə ərəfəsində həmişə bunu sınayıram. Düşünürəm ki, abiturientlər də bunu sınasalar xeyirlərinə olar.

Demək, elə ki, abituriyentlərimiz qəbul imtahanlarına tam hazırlaşdılar, imtahana bir gün qalanda oxuduqlarını təkrarlıyıb qurtarıb kitablarını bir qırağa qoyurlar və başlayırlar mən dediyim «dəfetmə» prosesinə. Bunun üçün, düşüncələrində imtahandan kəsilmə, yəni bu həyat əhəmiyyətli hadisənin uğursuz sonluğu situasiyasını yaratmaları lazım gələcək. İmtahandan kəsilsələr nə olacaq? Valideynləri onları danlayır, hətta onlardan üz də döndərirlər, dost-tanış istehza edir, qəbul olanlara həsəd və paxıllıq hissi içlərini didib-dağıdır, gedib ağır bir işlə, tutalım yükdaşımaqla məşğul olurlar. Qanları qaradır, küskündürlər, hədsiz bədbəxtlik içindədirlər. Situasiyanı tam dolğunluğu ilə yaradıb, maksimum keçirəcəkləri ziyanı, alacaqları zərbəni təsəvvür etməli və bünları yaşamalıdırlar. Sonra da bundan ən az itkilərlə necə çıxacaqlarını təsəvvür eləməlidirlər. Hər halda, öləsi deyillər ki. Həyat davam edir. Toparlanarlar, gələn il daha yaxşı hazırlaşıb mütləq qəbul olunarlar.

Haradasa psixoterapiya adlandırılacaq bu üsul mütləq abituriyenti sakitləşdirəcək. O, qəbul imtahanının uğursuzluğu dəhşətini yaşamış kimi olacaq, daha o dəhşətin öldürücülüyündən qorxmayacaq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.04.2024)

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində uçaq saatı davam edir. Bu gün sizlərə Almaniyada yaşayan soydaşımız Orxan Arasın uşaqlara ürəyinin sirrini açan şəxs - Yücel Feyzioğlunun uşaq kitabları barədəki yazısını təqdim edəcəyik.

 

Gəl sənə bir sirr açım! Ürəyindəki sirri dostuna, yoldaşına, sirdaşına deyəni eşitmisən, amma balaca uşağa deyəni heç eşitmisənmi? Əgər eşitməmisənsə, indi bu yazını oxumalısan!

 

"Gəl sənə bir sirr açım. Mən on yaşlarında olanda Qarsda yaşayan malakanlardan sarı bir qızı, Sonyanı sevirdim". Maraqlıdır, sarı saçlı, şirin dilli, uşaq gözlü Sonya indi haradadır? Onlar 1955-ci ilin payızında qatarla getdilər və Qarsdakı dostları, qonşuları onlardan bir daha xəbər tutmadılar. Yücel Feyzioğlu, yəni uşaqlara ürəyinin sirrini söyləmək istəyən şəxs, əslində, nağıl qəhrəmanından başqa bir şey deyil. Gah Almaniyada "Kəloğlan" olub, Anadolunu oradakı uşaqlara daşıyıb, gah da "Manas" dastanının əks-səda verdiyi çöllərdə "Köp Tamdıq" olub, uşaqlara pıçıltı ilə sirlərini açıb. Hər dəfə onun nağıllarını oxuyanda ya öz uşaqlığımı, ya da ətrafımdakı nağıl siması olan insanları düşünürəm. Çünki onun nağıllarında o geniş coğrafiyadakı bizim vətənimiz, xalqımız yenidən gözlərimin önündə canlanır.

O nağıllardan tarixin, insanlığın, sivilizasiyanın və daha da gözəl, məhəbbətlə dolu xalq mahnılarının iyi gəlir. Anadolu xalqı minilliklər boyu nağıl adamı olmağa can atmayıbmı? Xalqımızın dilində həmişə nağıllar, mahnılar olub və bu səbəbdən də on lar daim pəri sultanını qovlamaqdan, pisi cəzalandırmaqdan, yaxşının əlindən tut maqdan, gəzdirməkdən yorulmayıblar. Kart qurdundan, qabığın yaxalığından, turpun düymələrindən, kök burnundan nağıl qəhrəmanları yayıldıqca Balkanların şəhər uşaqlarından tutmuş, at üzərində doğulan Xakas, Tuva çobanlarının qulağına qədər o səs yayılır. Eynşteyn "bilik məhdud olduğu üçün fantaziya bilikdən daha vacibdir" deyərkən insan aləmində nağılların nə qədər əhəmiyyətli olduğunu da vurğulamışdır. Astrid Vinter "Təcrübənin sirli gücü" kitabında nağılların insan ruhuna və beyninə müalicəvi təsirləri olduğunu yazarkən sağlam uşağın ruhunun nağılsız ola bilməyəcəyini bildirir.

Yücel Feyzioğlu, Astrid Vinterin yuxarıda qeyd etdiyi bir çox şəfanı yenidən qurduğu, yazdığı türk nağıllarına Balkanlardan Sibirin uclarına qədər yeni rəng və musiqi qatmışdır. Nağılları çeşidləmək, onlara yeni üslub qatmaq, uşaq ruhunun zərifliyinə uyğunlaşdırmaq, dərin sevgi və dil biliyi ilə yoğurmaq Feyzioğlu kimi ustaddan gözlənilirdi. Əsrlər boyu yetim qalmış, ancaq nənələrin dilində yaşaya bilsə də, çiy, parça-parça, yaralı olaraq qalan nağıllarımız, təəssüf ki, çox gec yığılıb toplanıb. Bu tərtiblərdə Pertev Naili Boratav kimi ustadların zəhmətini qeyd etməmək ədalətsizlik olardı.

 Folklorşünas Saim Sakaoğlunun fikrincə, ilk türk nağıllarını ehtiva edən ən qədim toplu Fransanın XIV kralı Luinin tərcüməçisi və katibi olmuş M.Digeonun əsəridir. 1781-ci il tarixini daşıyan bu əsərdə üçü türk nağılı olmaqla beş nağıl var. "Nouveaux Turc et Ara bes" adlı bu əsərdəki bəzi mətnlər nağıl üçün çox uzundur. Kitabda 1-3-5 olanlar türk nağılları kimi təqdim edilir. Amma türk dünyası nağıllarının toplanması və yenidən yazılması, əsl nağıl dilinin əldə edilməsi ustad Yücel Feyzioğlunun səyi ilə reallaşdı. Qloballaşma adlanan korluq, yoxa çıxma çağında ana dilini, milli dili unutmamaq üçün dilin bütün incəlikləri ilə zənginləşdirilmiş mə cazlardan, qafiyələrdən, deyimlərdən, atalar sözü və nağıllardan vacib həyat silahı nə ola bilərdi ki? Bütün bunlardan başqa, ge niş Sibirdə bir yakut uşağı ilə İstanbulun dar, izdihamlı küçələrində ilişib qalan türk uşağı ara sında söz, arzu, cəsarət və dürüstlük mübadiləsi qədər gözəl və dəyərli nədir? İllərlə Kərkükdən Taşkənə, Bakıdan Berlinə o bir nağıl dalınca qaçarkən, ürəyindən beyninə, beynindən dilinə, dilindən kağıza yüzlərlə nağıl köçürərkən bilirdi ki, dünyanın hər yerində uşaqlar onları dinləyib böyüyəcək. Nağılların əhəmiyyəti və toplanması biz - dən çox əvvəl Avropada başlamışdır.

Avropanın ilk və ən mühüm nağıl kolleksiyaçılarından biri olan Çarlz Perro 1628-ci ildə Parisdə anadan olub. Çox varlı bir ailənin oğlu idi. O, atasının peşəsi olan vəkillik pe şəsini seçsə də (hətta bir müddət XIV Lüdovikin sarayında baş katib vəzifəsində çalışıb), sonralar şeirlər yazıb, sənətlə ma raqlanıb, elmi müzakirələrdə iştirak edib, Fransa Akademiyasına üzv seçilib. Onun meşənin kənarında, kənddən bir az kənarda babalarından miras qalmış nağıl evi və dörd uşağı var idi. O, asudə vaxtlarında nağıllarla övladlarını əyləndirməyə, öyrətməyə çalışırdı. Onlara oxuduğu nağıllardakı bədbəxtlik, ümidsizlik Çarlz Peronu narahat edirdi. Ona görə də nağılları götürüb yenidən yazmağa başladı... "Yatmış gözəl", "Qırmızı papaqlı qız", "Zoluşka", "Çəkməli pişik", "Barmaqlı oğlan" və "Göy saqqal" adlı dünyaca məşhur nağıllar əv vəlcə üslubu və səyi ilə öz övladlarının daxili aləmini fəth etdi, sonra isə bütün dünya uşaqlarının... Bütün təkidlərə baxmayaraq, çox çalışdığı nağılların başqaları tərəfindən oxunmasını istəmirdi. Ancaq gün gəldi ki, təkidlərə dözə bilmədi və ölümündən altı il əvvəl nağıllarını oğlu Pierrenin adı ilə nəşr etməyə razı oldu. Çarles Perrault 1703-cü ildə sevimli ailəsi və dostları arasında vəfat etdi. Onun dünyaya qoyub getdiyi nə onun vəkilliyi, nə Fransa Akademiyasına üzvlük, nə də Luvr sarayında baş katib vəzifəsi idi. Qoyub getdiyi ən gözəl ad və hədiyyə nağıllara qatdığı ümidlər, rəng lər, gözəlliklər idi.

Yücel Feyzioğlu 1946-cı ildə Qarsda anadan olub. Onun nə atasının nağıllarında olduğu kimi evi var idi, nə də Luvr sarayında baş katiblik etmək üçün XIV Lüdovik. O, dün - yanın ucqar şərqində, ilin altı ayı qarla örtülmüş kasıb bir şəhərdə addım atmışdı. Yücel Feyzioğlu zəngin saray və malikanə kitabxanalarından Müsyö Perro kimi nağılları oxuya bilmirdi. O, beynində dərin izlər qoyan o dünyaya anasının, nənəsinin parlaq, kədərli, lakin həmişə ümid dolu baxışları ilə baxa bildi. O, hər nağılı dinlədikcə Səməd Behrənginin "Balaca Qara Balıq" əsəri kimi o dar şəhərdən uzaqlarda sehrli diyarlara axırdı. Həm də nağıllarda "Kaf" dağlarını can landıran, Qafqaz dağlarının arxasında yo xa çıxan nağıl gözlü rus qızı Sonyaya olan sehrli sevgisinin ona nağıl yazmaqda, nağıl söyləməkdə təsiri olub-olmadığını bilmirik. Lakin onun nağıllarında məhəbbətin saflı ğına və heyranedici obrazlarına nəzər sal dıqca onun bir məhəbbətin izi ilə getdiyini düşünməyə bilmirik. Yücel Feyzioğlu qarla örtülmüş o kiçik şəhərdən (Qars) böyük şəhərlərə gedir. Getdiyi hər yerdə ruhuna yerləşmiş nağıl larından işarələr axtarır. Ən real hərəkətlərdə belə nağılların sürreal görünən ha disələrindən dərs çıxarmağa çalışır. Bir müd dət öz-özünə hekayələr danışır. Nə qədər çox danışırsansa, beynində nağıllar daha çox bişirilir və daha da yetkinləşir. O, ölkəsindəki öz kimliyini, varlığını, cəhalətini, ziddiyyətlərini nağıllar vasitəsilə süzür. Nağıllar ona ümid və əzm aşılayır. Çətinliklər, qaranlıqlar həmişə Kəloğlan kimi bir zərbə ilə darmadağın olur.

Yeni nağıllar bir gün yenidən gündəmə gəlir. O, yeni xəyalların və xəyallara bükülmüş reallıqların arxasında başqa aləmlərə üz tutur. Almaniyada dərs deyəcək. Nağıllarından qoparılan mühacir uşaqlar, şəxsiyyətlərinə yad zərbələr alan gənclər onun incə ürəyini tit rədir. Onların dərslikləri fəlakətdir. Bu kitablarla ruhu dərindən yaralanmış qürbət övladlarına məlhəm olmaq çətindir. O tərəddüd etmədən dərsliklər yazmağa başlayır. Sonra da nağıllar... Onun mühazirə oxumaqda özünəməxsusluğu, nağılları uşaq ların qəlbinə yeritməkdə ustalığı o qədər təsirli olur ki, uşaqlar oturub ona qulaq asmırlar. O, ağzını açan kimi Anadolunun kənd uşaqları onun ətrafında səmimiyyətlə dövrə vurur və onu belə dinləyirlər. Günlərin bir günü bu hal "pedaqoq" deyilənlərin diqqətini çəkir və ondan yuxarı qurumlara şikayət edirlər. Guya o, uşaqlara dərs deyil, nağıl danışır və işi nəticəsizdir. Dərhal ekspert təyin olunur və onun dərsləri nəzarətdə saxlanılır. Mütəxəssislər onun uşaq larla ünsiyyətinin sehrini dərhal dərk edir lər və bu üsulu rəhbərlərinə şid dətlə tövsiyə edirlər. Mütəxəssislər onun bu cür mühazirə metodunu kimdən öy rəndiyi ilə maraqlanır. Feyzioğlu "Mən bu üsu lu nənəmdən öyrənmişəm" dedikdə mü təxəssislər bir daha təəccüblənir. Təəccüb lənməkdə də haqlıdırlar, çünki burnu bu ludlarda olan Ankaranın "mütəxəs sis ləri" belə Anadolunun qoynunda yatan zən gin likdən xəbərsizdirlər.

Yücel Feyzioğlunun nənəsindən öyrəndiyi üsulu bütün alman məktəblərinə yaymağa çalışırlar. Yalnız "dönər mədəniyyəti" ilə tanınan türk mühacirinin əsl mədəniyyəti, Anadolunun bir kənar bölgəsindən gələn təvazökar ziyalı tərəfindən mühafizəkar alman mədəniyyətinə dammağa başlayır. Yazdığı nağılların oxunaqlılığı ilə kifayət lənməyən Yücel Feyzioğlu işin səriştə sini yerindəcə öyrənmək üçün dərhal qol larını çırmalayır və könülsüz tələbə həya tına qədəm qoyur. Andersen Yazıçılar Akademiyasında iki il ərzində o, nağıllarını həm öyrənir, həm də beynində yenidən yo ğurur. Alman Türkologiya İnstitutundakı mən bələri araşdırır. Nə qədər çox öyrənirsə, bir o qədər yaxşılaşır və öyrəndikcə ana dilinin çevikliyinə bir o qədər yiyələnir. Nağıllara yeni rəng, yeni həvəs, yeni ümid, yeni ifadələr qatır. Hər nağılda nənəsinin parlaq təbəssümü, itirilmiş sevgilisinin göz lərinin rəngi var. Fərqli dil və üslubda yazılmış Kəloğlan nağılları ən keyfiyyətli şəkildə çap olunaraq Almaniyanın bütün şəhərlərində məktəb və kitabxanalara çatdırılır. Qrimm qardaşlarının tərtib etdiyi rəngarəng və müxtəlif alman nağılları ilə yanaşı, Kəloğlan yarışa qatılmağa gecikməyəcək. İndi türk uşaqlarının al man uşaqlarına örnək ola biləcəkləri bir qəhrəmanı var. Uşaqlar Kəloğlanın şəxsiy yətinin varlığını hiss etmək imtiyazını qazanırlar... Yücel Feyzioğlu türk dünyası ilə 1982-ci ildə nağılların dalınca qaçarkən tanış olub. O, Azərbaycanda və Anadoluda danışılan nağılların müxtəlif variantları və yeni nağıllarla qarşılaşır. Bu qarşılaşma onun qarşısında tamam başqa bir dünyanın və düşüncələrin qapılarını açır.

Eyni sivilizasiyaya malik dünyanın nağılları eyni qazanda olmalıdır. O vaxt itirmədən geniş türk dünyasının solmaqda olan nağıllarını bir araya toplayıb on lara yeni ifadələr verməyə çalışır. Düz iyir mi beş il Azərbaycandan, Tuvadan, Krımdan, Dağıstandan, Özbəkistandan və başqa türk ellərindən yığa bildiyi nağılları üstüstə yığır... Ürəyindəki sözləri də onlara əlavə edir. Ümidli və məhsuldar sözlər... Ona görə də nağıllarda tez-tez işlədilən "gerçək olmayan hadisələri anlatmaq" ifadəsi Yücel Feyzioğlunun qələmində fərqlənməyə başlayır. Çünki onun yazdığı nağıllarda "qeyrireallığın" zaman-zaman reallıqla əvəz olunduğu dərhal görünür. Nağıl danışanda, yazanda özünü məcbur etmir: o, nağılı bəzən olduğu kimi, bəzən də olması lazım olduğu kimi yazır. Onun mətnləri bəzən improvizasiya, bəzən də qay dalar təəssüratı yaradır. Amma oxuduqca məqsədin işığa və ümidə doğru olduğunu bütün əzəməti ilə ortaya qoyur və zəhərlənmiş zehinləri təravətləndirmək funksiyasını öz üzərinə götürür.

 Keçmişdən dilimizin, musiqimizin, hekayələrimizin rənglərini uşaqların beyninə çatdıran Nağıl Dədə Yücel Feyzioğlu bütün bunları nağıllarına sevgi qataraq edir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.04.2024)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Nar, qədim əyyamlar, günəş, çiçək – bir sözlə Şərq koloriti, rəng harmoniyası və fikir azadlığı. Bu gün sizlərə Azərbaycan Respublikasının Əməkdar rəssamı – Cabbar Oğuz barədə məlumat verəcəyəm.

 

Cabbar Oğuz (Cabbar Şaban oğlu Dadaşev) 4 noyabr 1949-cu ildə Oğuz (keçmiş Vartaşen) rayonunun Bucaq kəndində müəllim ailəsində anadan olub. Orta təhsilini başa vurduqdan sonra - 1967-ci ildə Sumqayıt şəhərindəki 44 nömrəli texniki peşə

məktəbinə daxil olub, çilingər peşəsinə yiyələnib. 1968-ci ildə Bakı şəhəri “Təcrübə-eksperiment kombinatı”nda əmək fəaliyyətinə başlayıb.

1969-1971-ci illərdə ordu sıralarında - hərbi xidmətdə olub. Ordu sıralarından tərxis olunandan sonta yuxarıda adı çəkilən kombinatda gecə növbəsində əmək fəaliyyətini davam etdirib.

İşləməklə yanaşı 1975-1980 ci illərdə keçmiş V.İ.Lenin adına APİ-nin (indiki ADPU-nun) Ümumi Texniki Fənlər fakültəsinin “Rəsm, rəsmxət və əmək şöbəsi”ni bitirib.

1980-1983-cü illərdə həmin institutda tədris-ustası vəzifəsində işləməklə yanaşı saathesabı dərs də aparıb.

1983-cü ildən “Respublika Tədris metodik mərkəzində” baş-metodist vəzifəsində çalışıb. 1988-ci ildən keçmiş SSRİ və Azərbaycan Respublikası Rəssamlar ittifaqlarının üzvü olub.

Dəfələrlə ölkəmizdə və xarıci ölkə sərgilərində iştirak edib. Yüzlərlə əsərin müəllifidir.

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar rəssamıdır.

14 aprel 2021-ci il tarixində vəfat edib. Allah rəhmət eləsin.

Onun rəsmlərindən bir neçəsini oxucuların ixtiyarına veririk.  “Neft ticarəti” rəsmi isə bu gün portalın RƏSM QALEREYASInda yerləşdiriləcək.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.04.2024)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”  portalı klassik poeziyamızın ünlülərindən olan Mirzə Şəfi Vazehin (1794-1852) indiyədək çap edilməmiş 65 lirik şeirinin dərcini davam edir.  Şeirlər Azad Yaşarın təqdimatında sizlərə çatdırılır.

 

“Ötən ilin noyabrında görkəmli şair, xəttat və pedaqoq Mirzə Şəfi Vazehin vəfatının 160-cı ili tamam oldu. Bu ildönümüylə bağlı oxucuların diqqətinə təqdim etdiyim silsilə şeirlər Fridrix fon Bodenştedin 1851-ci ildə Almaniyada nəşr olunan “Mirzə Şəfinin nəğmələri” kitabına salınmışdı.

Nüfuzlu dilçilərimizdən Fəxrəddin Veysəlli və Yusif Savalan tərəfindən edilən sətri tərcümələr əsasında onları yazıldığı vaxtdan təxminən 180 il sonra ədəbi irsimizə təkrar qazandırmağa çalışdım. Bu mətnlər M.Ş.Vazeh irsindən çevirdiyim 270 şeirin hələlik çap olunmayan qisminə daxildir.” (Azad Yaşar)

 

 

25

 

Bu axşam çox oturduq

ahıl ev sahibiylə.

Durultduq damarlarda

axan qanı mey ilə.

 

Yüksəldi həyat eşqim,

artdı canımda tabım.

Damağıma dad verdi

Kaxetiya şərabı.

 

Uzatdım bu ləzzəti

sümürdüm qurtum-qurtum.

Sözlərimi ahənglə,

şeir ilə yoğurdum.

 

Dedim: “Kaş bu vücudum

meylə coşub-daşaydı.

Sonra ona qarışıb,

ümmana qovuşaydı.  

 

Balıqlar da bu meydən

müdrik, sərməst olaydı.

Dünyada hər nə varsa,

o ümmana dolaydı:

 

Kitablar, mədrəsələr,

tilsimlər, möcüzələr.

Batmasa köhnəliklər

o ümmanın dibində –

dünya... çətin düzələ.

 

İstərdim azad edim

dünyada hər dustağı.

Donuq elmi təlimlər

kaş itirib təsirin, 

boğulaydı ümmanda.

Daha güclü olaydı

yenidən doğulanda!

 

Qoca sözümü kəsdi:

“Dur bir, ey Mirzə Şəfi!

Taxma xəyaldan qanad.

Tənin şərab olana,

ümmana qoşulana

qədər sən meyini dad!

 

 

26

 

Cahil necə anlasın müdrik nə dəyər biçir

bu dünyaya... hər dəfə gülgün meydən içəndə?!

Odur ki qoy özünü tay bilməsin müdrikə

meyxanalar küncündə sərxoş yatan hər bəndə.

 

Meydir qanadlandıran durğun xəyalımızı,

İçimiz çiçəkləyər... Haqqın nəfəsi dəysə

və könlümüz gülşənə dönər... Haqq suyu içsə...

yoxsa bizdə gözəllik, sevgi hissi nə gəzər?!

 

Gül-çiçəklə döşənər, qədəm bassaq haraya,

min bir ulduz sayrışar başın üstə bir anda.

Çiçəklər bizi səslər çəməndən,

lap yaxından,

ulduzlar salamlayar uzaqdan,

asimandan.

 

Qəfil canlanar hər şey...

açılar dəli könlüm,

birdəfəlik unudar hər dərdi, hər gümanı.

Qalan ömrü yaşaram

içimdə gəzdirərək

o çiçəkli çəməni, o ulduzlu səmanı.

 

 

27

 

İçmək xatirinə içmə heç zaman,

bu işə bir az rəng, bir az da hiss qat.

Şərabın sehrinə uyan kəsləri

badənin dibində dəfn edir həyat.

Görsən ki cənginə alıbdır səni,

ondan uzaq dayan, onu unut, at.

Meyi su yerinə içirsənsə sən,

bil ki, o nemətə layiq deyilsən.

 

Şərabda misilsiz qüdrət gizlənib,

dağıda da bilər, qura da bilər.

Onu dadan kəslər ya müdrik olar,

ya özün səyliyə... vura da bilər.

Birinin ağlını, gözünü açar,

birinin üfqünü daralda bilər.

Meyi su yerinə içirsənsə sən,

bil ki, o nemətə layiq deyilsən.

 

 

28

 

Mirzə Şəfi məclisdə badəsin qaldırınca,

Səngiyər ətrafdakı səs-küy, söhbət, uğultu.

Çünki o deyəcəyi kəskin sözlərdə tapır

Məclis əhli coşqunu, təsəllini, umudu.

 

Danışdıqca yerini tapar haqq da, nahaq da,

Odur – xoşu-naxoşu gözlər önünə sərən, 

Şərabın xumarıyla içi çölünə daşan, 

Müdrikliklə üsyanı özündə cəmləşdirən.

 

 

29

 

“Ey cavan, hikmətdən sənə dərs versəm,

anlarsan həyatın məğzin, əxlaqın.

Könlünə zərrəcə Haqq nuru düşsə,

ayırd eyləyərsən qaranı, ağı.

 

Qoy hüsnün ağlına kölgə salmasın –

bunu nöqsan tutan... mütləq tapılar.

Bəlağət birləşsə gözəl hüsnünlə,

açılar üzünə bütün qapılar.

 

Qurtul bataqlıqdan, qurtul çöllərdən,

hər şeyin gözəlin dad cahanda sən.

Ömrünə yeni bir növraq qazandır,

mey ilə, yar ilə gülüstanda sən.

 

Açıq fikirli ol,

şən ol, diri ol,

bəzənsin qoy nitqin misralarımla.

Hikmət sirlərinə könül ver daim,

qoy sənə yad olsun xəyanət, yalan.

 

Nadan qılıncla da dönməz düz yola,

arif – hal əhlidir, zora nə gərək?!

Biz könül ovlarıq

eşqlə şərabı

şirin nəğmələrdə vəsf eyləyərək.

 

Bitməz-tükənməzdir hüsnün cəzbəsi,

bir həsrət qarışır ona, adətən.

Ən uyğun məskəndir insanın qəlbi

olsa... nəğmələrin sirrinə vətən. 

 

 

30

 

Deyirlər ki:

Sevdinsə, həqiqətin böyüyün,  

yəhərli-yüyənli tut minəcəyin bədöyü.

 

Ayırmasın ayağın atın üzəngisindən

həqiqəti düşünən başın sahibi əsla.

Həqiqəti dilinə gətirən kəsin gərək

Çiynində qolları yox, bir cüt qanadı ola.

 

Mirzə Şəfi şeiriylə hap-goplardan uzaqdır,

Çün bilir – yalançının qənimi... uca Haqdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.04.2024)

 

Ölkəmizdə Kino ssenarilərini dərc edən bir mətbu orqan, dərgi yoxdur. Ümumən, son illərdə heç dramaturji kitablar da nəşr edilmir. Kinoşünaslıq, kinotənqid sahələri də öz qürub dövrünü yaşayır. Bu da kinomuzun inkişaf strategiyasının ziddinədir.

Hazırda həm Mədəniyyət Nazirliyinin, həm də Kino Agentliyinin reallaşdırmaq istədikləri geniş fəaliyyət spektrində bu nöqsanların aradan götürülməsi də aparıcı rol oynayır.

Bu günlərdə “Elm və təhsil” nəşriyyatı tərəfindən tanınmış kinodramaturq, yazıçı, Azərbaycan Kini Agentliyinin direktoru Orxan Fikrətoğlunun “Kinocizgilər” adlı kitabı işıq üzü görəcək. Kitabda həm tammetrajlı, həm qısametrajlı bədii və sənədli film ssenariləri, ekran həlli üçün uyğunlaşdırılmış qısa hekayələr və novellalar yer alıb.

Bu gündən etibarən oxucularımızı “Kinocizgilər” kitabındakı yazılarla tanışlıq gözləyir. Xüsusən, kino sahəsi ilə maraqlananlar üçün, gənc ssenaristlər və rejissorlar üçün düşünürük ki, bu dərclər faydalı olacaq.

 

“TURAN” bədii film ssenarisini təqdim edirik.

 

 

Titr yazı. Batum. 1918-ci il. 4 iyun.

Osmanlı qoşunlarının qərargahı...

Azərbaycan və Osmanlı tərəfləri masa arxasında hərbi sənəd imzalayırlar.

Azərbaycan tərəfdən hərbi yardım haqqında sənədi Məmməd Əmin Rəsulzadə, Osmanlı tərəfdən isə ferik Mürsəl paşa imzalayır.

Məmməd Əmin Rəsulzadə sənəd imzalanandan sonra ayağa qalxıb üzünü Osmanlı paşalarına tutur.

Məmməd Əmin Rəsulzadə: – Sizi və özümü bu tarixi günlə təbrik edirəm. Azərbaycan hökuməti Osmanlı tarixinə bir cəbhə kimi deyil, hüquqi dövlət kimi daxil olur. Sizdən alınacaq hərbiyyə gücümüz dövlət yaratma­ğımıza yetəcək. Biz birlikdə çox güclü olacağıq, bəylər. Qafqaz İslam Ordusu birliyimizin gücüdür. Sizdən hərbi yardım istəyirəm. Xahiş edirəm, Beşinci Qafqaz divi­ziyasını da Qafqaz İslam Ordusunu qüvvətləndirmək üçün Gəncəyə göndərəsiz.

Sənədin imzalanma törənində iştirak edən yarbay Zehni bəy: – İkinci süvari alayı da bu gün Gəncəyə doğru hərəkətə başlayıb. Mənimlə birgə yarbay Cəmil Cahid bəy də doqqu­zuncu Qafqaz alayı ilə xidmətinizdə olacaq; Ənvər paşanın əmridir.

Yarbay Cəmil Cahid bəy: – Artıq bütün hazırlıqlar bitdi, paşam.

Məmməd Əmin Rəsulzadə: – Allah yardımçımız olsun, bəylər, – deyir.

 Türk qoşun hissələri eşelonlarla Batumdan çıxıb Gən­cə­yə doğru irəliləyir...

Sürətlə gedən hərbi eşelonlar...

Eşelonların damlarında oturub “Çırpınırdı Qara dəniz, baxıb Türkün bayrağına” şərqisini oxuyan türk mehmet­cikləri...

 

***

Titr yazı. 1921-ci il. Qarabağ. Sentyabr.

Qaranlıq və nabələd meşə yolları ilə onbaşı İzzət atın üstündə təqibdən qaçır...

Onu arxadan bolşeviklər təqib edirlər...

Bolşeviklər ona güllə atırlar...

Atılan güllələrdən biri onbaşı İzzətə dəyir...

Onbaşı İzzət atdan yıxılıb huşunu itirir...

Onun başının üstünü kəsdirmiş atlı bolşe­viklər...

Bolşeviklər onu atının belinə qaldırıb hərbi hissələrinə doğru aparırlar.

 

***

Titr yazı...1918-ci il. Dekabr. Şamaxı...

Qarlı aşırımı aşan kiçik erməni dəstəsi...

Onlardan biri erməni dilində mahnı oxuyur...

Erməni əsgərlərindən biri cığırla üzüyuxarı dırmanan dağkeçisi görür...

Erməni əsgəri keçiyə güllə atır...

Güllə keçiyə dəymir...

Keçi qaçıb canını qurtarır..

Əsgərlərdən biri deyir: – Gülləni türkə saxla, Vaco.

Ermənilər bir-birinin ləpirini basdalamaqla qarlı aşırı­mı aşıb qaranlıqda güclə sezilən kəndə yaxınla­şırlar...

Dəstə dağ döşündəki türk kəndinə girir...

Dəstədəki erməni döyüşçülərindən biri: – Aram, gecənin düşməsini gözləyək, – deyir.

Aram: – Düz deyirsən, gözləsək yaxşıdır, – deyə təkliflə razılaşır.

Cahan savaşından silah-sursat oğurlayıb qaçmış bu kiçik erməni dəstəsi kəndin girəcəyində düşərgə salır.

Onlar uzaqdan görünən türk daxmalarına sarı baxırlar...

Daxmalardan birinin içi...

İki azyaşlı qız uşağı xalça üstə yatıb...

Başı çarşablı qarı ləyəndə uzun hörüklü qadının saçlarını yuyur...

Qarı qadının saçlarını yuya-yuya deyir: – Uşaqlıqdan sa­çın qıvrım idi. Nə qədər əlləşirdim, yuya bilmirdim. Su saçını açmırdı. Hələ də qıvırcıqların şaxı sınmayıb, qızım. Beş qarın doğmağına baxma... həmin cod saçlı uşaqsan ki, durmusan...

Başı yuyulan qadın suyun saçlarından tam süzülməsini gözləyib ayağa qalxır...

Yaş saçlarını kürəyinə töküb gülümsünür...

Daş aynada saçlarına baxır...

Qadın: – Ay ana, kimdir daha saçlarıma baxan... Os­man­dan dörd ildir xəbər yoxdur. Bundan sonra mən saçı neyni­rəm? – deyir.

Qarı qızının sözlərini ağzında qoyub ləyənə doğru əyilir; ləyəni götürüb eşiyə çıxır...

Qarı “Bismillah” deyib ləyəndəki suyu çölə atır.

Çöldə itlər hürüşür...

Qadın aya salavat çevirib içəri keçir...

Kəndin girəcəyindəki erməni düşərgəsi...

Ermənilərdən biri: – Türkün qanı halaldır... Lap uşaq ol­sun, qadın olsun, – fərq etməz. Keşişlərimizdən eşitmişəm.

İkinci erməni: – Vaxtdır, qalxın.

Erməni dəstəsi kəndin meşə tərəfdən birinci daxma­sına tərəf sürünür.

Daxma saçı yuyulan qadının daxmasıdır...

Erməni dəstəsi pəncərələrdən sakitcə içəri keçirlər...

Ermənilər ən əvvəl xalça üstə yatmış uşaqları boğub öldürürlər...

Erməni döyüşçülərindən biri indicə saçı yuyulmuş qadını zorlayır...

Ermənilərdən bir başqası başı çarşablı qarını tüfəngin süngüsü ilə başından vurub öldürür...

Sonra qarının qarnını qəmə ilə yarıb, masa üstə qaynayan samovarı yarılmış kəsiyə yerləşdirir...

Qadını da bir-bir zorlayıb öldürəndən sonra ermə­nilər daxmaya od vururlar...

Erməni dəstəsi kəndin o biri evlərini də atəşə tutur...

Öldürülən qoca və qarılar...

Kənddə kişi olmadığından ermənilərə müqavimət göstə­rən yoxdur...

Erməni dəstəsi kəndin daxmalarını yandırır...

Alışıb yanan daxmalar...

Erməni dəstəsi qaça-qaça kənddən çıxır...

Kəndin yanan daxmaları...

Ağlayan uşaq səsləri eşidilir...

Başı, döşü kəsilmiş qadınlar torpaq üstə çaba­layırlar...

Öldürülmüş uşaq və qocaların cəsədləri...

 

***

Titr yazı... 1921-ci il. Qarabağ.

Səhərdir. Onbaşı İzzət gözlərini açır...

Həbsxanada olduğunu anlayıb ətrafına boylanır...

Quru saman üstə uzanmış qoca dustaq onbaşının gözlərini açmasına sevinir...

Qoca ayağa qalxıb İzzətə yaxınlaşır.

Qoca: – Qorxma... güllə üzünü sivirib keçib. Başına dəyməyib. Sarğını əlimlə sarımışam.

Onbaşı İzzət əliylə başına sarınmış sarğıya toxu­nur...

Sarğı qocanın köynəyinin cırılmış qoludur.

Onbaşı İzzət: – Çox sağ ol, ata.

Qoca: – Sən də sağ ol.

Onbaşı İzzət: – Sən bunlara neyləmisən?

Qoca: – Heç nə eləməmişəm. Atamdan iki inək qal­mışdı. Südünü sağıb dolanırdım. Gələn kimi inəklərimi əlimdən alıb adımı “kulak” qoydular. Dünən səhər isə sürüyə-sürüyə bura gətirdilər. İnəyin badına gedirəm deyəsən, qardaş. Sən neynə­misən? – soruşur.

Onbaşı İzzət sanki birdən yuxudan ayılıb qoca­dan: – Atım hanı? – soruşur.

Döyülməkdən ağzı-burnu şişmiş qoca çətinliklə gülüm­sünüb: – Sən də, deyəsən, atın badına gedirsən? – deyir.

Elə bu zaman həbsxanaya çevrilmiş tövlənin taxta qapıları cırıltıyla açılır...

İçəri girən bolşevik əsgər kəlmə belə kəsmədən açdığı atəşlə dustaq qocanı öldürür.

Onbaşı İzzət yerindən sıçrayıb çaşqın gözləri ilə silahlı bolşevikə baxır.

Bolşevik əlindəki tüfəngi onun sinəsinə tuş­layır.

Bolşevik: – Dünən niyə qaçırdın, niyə mənə de­mirdin artistsən? – soruşur.

Onbaşı İzzət bir şey anlamır...

Bolşevik: – Həqiqətən artistsən? – soruşur.

Onbaşı yenə dinmir.

Bolşevik: – Niyə danışmırsan?

Onbaşı dillənmir...

Bolşevik: – Çıx eşiyə, komandir səni görmək istə­yir, – deyir.

Onbaşı İzzət dustaq qocanın gözlərini sığıyıb tövlə qapılarından eşiyə çıxır...

Qocanın üzündə gülüş ifadəsi donub.

Elə bil qoca boş yerə öldüyünə gülür...

Bolşevik onbaşı İzzəti komandirin otağına qədər gətirib qapını döyür...

İçəridən komandirin kefli səsi eşidilir: – Gəl görüm kimsən.

Bolşevik onbaşı İzzəti komandirin otağına salıb tə­zim edir: – Yoldaş komandir, artisti tapşırığınızla otağınıza gətirdim. İcazə verin gedim.

Komandir: – İcazə verirəm, get.

İzzət komandirlə üz-üzə oturmuş Ravi-aşığı gö­rəndə bircə anlıq duruxur...

Komandirlə Ravi-aşıq iki-üç araq şüşəsini artıq boşal­dıb­lar. İkisi də keflidir...

Sükutu bolşevik komandir pozur: – Əsgərlərə niyə demə­mi­sən ki, artistsən?

Onbaşı İzzət heç nə başa düşmür...

Ravi-aşıq tələsik söhbətə qoşulur: – Hə, az qala unutmuşdum... O, həm də laldır, – deyir.

Komandir: – Bir dəqiqə... Sən məni, deyəsən, dola­mısan... Lal artist olar? Bəs o necə danışır? – soruşur.

Ravi-aşıq: – O, heç vaxt danışmır... Əsl artist onun atıdır. O, bu atın xidmətçisidir... – deyir.

Komandir: – Yaxşı, onu buraxıram, götür apar... Sənədi var da deyirsən?

Ravi-aşıq: – Əlbəttə var.

Komandir: – Amma at xalq artisti olsa belə qaytarma­yacam. Çox xoşuma gəlib. O, hərbi atdır, artist atı deyil.

Ravi-aşıq: – Nə deyirəm ki... At olsun sizin. Mənə artis­ti­mi verin, gedim. Onsuz repertuar pozulur. Atı başqa atla əvəz edərəm.

Komandir: – Yəni deyirsən bu lal nəsə bacarır?

Ravi-aşıq: – Bacarır. O, çox şey bacarır.

Özünü kefliliyə vurmuş Ravi-aşıq səndirləyə-səndirləyə ayağa qalxıb otaqdan çıxmaq istəməyən onbaşı İzzəti zorla eşiyə çıxarır...

Komandir qədəhdəki arağı başına çəkir.

Komandir keflənib tir-tap döşəməyə yıxılır...

Onbaşı İzzətlə Ravi-aşıq “Agit teatr”ın köçəri arabalarına doğru gedirlər...

Ravi-aşıq: – Hoqqa çıxartma. Atını səhər məndən istəyərsən, – pıçıldayır...

Onbaşı İzzət “Agit teatr”ın arabasına minən kimi huşunu itirir.

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.04.2024)