Şəfa Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət” (Şəki-Zaqatala bölməsi)

 

 

Daşdöşəyən bir oğlanla ayaqlarını daşlara basmağa qıymayan bir qızın həya rübəndli sevdasını düşünürdüm Xan sarayına doğru gedərkən. Şəkinin Yuxarıbaş məhəlləsinin əksər küçələri daşlıdır. Şəkililər demiş, “təşlik”dir. “Görəsən, indi də Şəkidə daşdöşəyən varmı?” sualı gəlir ağlıma. Kimdənsə bu barədə soruşmaq lazımdır, bir daşdöşəyən tanımaq lazımdır. Daşlardan danışar bir az... Cavab verər  misrama: “Daş ağararmı dan üzü?” 

...Tale yollarının da daşdöşəyəni olsa, yaxşı olmazmı? Gedəcəyin  arzu bağçasının yolunda heç azmayasan, ayaqlarını tikanlar qanatmaya, gözlərini  naməlumluq çəkib aparmaya... Ya da taleyinin bir şəbəkə ustası ola... Olar-olmazları  millimetr dəqiqliyi ilə elə qura ki, həyat qarşısında mat olmayasan, dərd palitrasında rənglər bir-birinə qarışmaya, “qurduq” deyə sevindiyimiz planlarımızın heç biri yerindən laxlamaya... 

 

-Salam, qızım, xoş gəlmisən!

Xan sarayının həyətindəki emalatxanaya belə tez çatdığıma təəccüblənsəm də, özümü o yerə qoymuram: 

 

-Salam, Tofiq müəllim!  

 

Ətrafa göz gəzdirirəm.  Budaqlarını  nənəmin saçaqlı şalı kimi o yan-bu yana səpələyən cökə ağacının altında oturub Şəkinin məşhur şəbəkə ustası, Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvü Rəsulov Tofiq Əşrəf oğlu.  Hə, bu cökə ağacı nənədir. Nəvələri bir az aşağıda,  zoğal ağacının yanında düzülüblər. Əyləşirəm cökə ağacının altındakı stullardan birinə. Və baxıram sağımdakı şəbəkə evciyə. Bu evciyin “adam”ı şəbəkə sənətinin özü qədər qədimdir, heyrətamizdir və... Və xəyalidir!   Mənsə evciyi quran, yaradan adamla söhbətləşəcəyəm. Onu da bilirəm ki, Şəki Xan sarayının və Şəkixanovlarının evlərinin şəbəkələrini  bərpa edən  usta ilə söhbət asan olmayacaq... Ya da bəlkə, su kimi axacaq sözlər? 

 

-Şəbəkəni kimdən öyrənmisiniz, Tofiq müəllim? 

 

-Atamdan. O da öz atasından. Babam Usta Yaqub  keçən əsrin məşhur şəbəkəçisi olub. Karvansarayın altında balaca dükanı da vardı. Babamla atam evdə işləyirdilər. Atam Rəsulov Əşrəf Əməkdar rəssam idi. Öz sənətini mənə öyrətdi.  Məndən başqa onun daha iki şagirdi də vardı ki, atam onların bu sənəti yaşadacağına ümidli idi. Biri Usta Soltandır, hazırda o da şəbəkə ilə məşğul olur. İkincisi isə Bakıda yaşayır. Əvvəl  şəbəkə ilə məşğul olduğu barədə xəbər alırdım, çoxdandır  xəbərim yoxdur. 

 

-Yəni  Usta Əşrəf, cəmi, 3 şagird yetişdirdi? 

 

-Təbii ki, şagirdləri çox idi. Amma şəbəkə elə sənətdir ki, öyrənməyə 10 nəfər gələr, sonda biri qalar, ya qalmaz.

 

-Çətinliyinə görə, yoxsa riyazi dəqiqliyə görə? 

 

-Yaxşı sual verdin, qızım. İndi işin sirrinə gələk. Şəbəkənin hazırlanma prosesini deyim. Əvvəl, eskiz qurulur. Bu eskiz dəqiq hesablamalara dayanır. 1 mm belə, o yan-bu yan olsa, şəbəkə ələ gəlməz. Şəbəkə işləməkçün həndəsəni, riyaziyyatı və rəsmxəti bilməlisən. Bunlardan əlavə, səbrin, hövsələn, aclığa, susuzluğa dözümün də olmalıdır. Şəbəkəni qurursan müəyyən ölçüdə, bitirhabitirdə yarımçıq qoyub su-çay dalınca qaçsan, əlin soyuyar. Əli işdən soyutmaq olmaz. İkinci mərhələ taxtanın işlənməsidir. Taxta 15 gün buxarda bişir. Bu müddətdə onun şirəsi qətrana dönüb axır. Şirə axmalıdır ki, sonradan taxtaya qurd düşməsin. Buxarda bişən taxta qurulandan sonra 100 il, 200 il olduğu kimi qalır. Taxtanın bişirilməsi həm də ona görə lazımdır ki, taxta elastikləşir, ömrü uzanır, əyilmir. 

 

-Elastikləşir?  Mən də elə güman edirdim ki, şəbəkə taxtası sabit olmalıdır. 

 

-Sabitdir. Başqa mənada dedim elastikləşməyi. Belə deyim də, kəskin bucaqlar işləyəndə bişməmiş taxta çatlayır, aralanır. Amma bişmiş taxta kəskin  bucaqlara oturur. Bir balaca detalın üzərində 15-20 prosedur həyata keçiririk. Taxta bütün bu prosedurlara dözməlidir. 

 

-Hansı ağaclardan istifadə edirsiniz şəbəkə üçün? 

 

-Tarixən şəbəkə üçün ən yaxşı material Şərq çinarı olub. Hazırda nadir ağac növü sayıldığından biz meşə fıstığı ilə işləyirik. Bu iki ağac eyni struktura malikdir deyə, meşə fıstığı da şəbəkəyə yarayır. İstənilən ölçüdə, istənilən formada olan şüşəli şəbəkənin, təxminən, 60%-i taxta, 40%-i şüşədir. 

 

-Şüşələri haradan alırsınız? 

 

-Xan sarayının şüşələri Murano şüşələridir. Şəki ipəyi aparılıb İtaliyaya, xanın sifarişi ilə  də o şüşələr gətirilib. İndi Rusiyadan alırıq. Hazırda əlimizdə 4 rəng şüşə var: yaşıl, qırmızı, sarı, göy. Bir də, bu rənglərin açığı, tündü var ki, naxışa, şəbəkənin növünə və ya kimsə şəbəkə sifariş edəndə onun zövqünə görə seçilir. 

 

Şəbəkənin növləri haqqında soruşmaq qərarındaydım ki, bir dəstə adam yaxınlaşır bizə. Öndə gələn xanım Şəki ləhcəsiylə salamlaşır, gülümsəyir. Sonra da arxaya çevrilib ingiliscə danışır, əliylə Tofiq müəllimi göstərir. Turistlərin yolunu heyrət dumanı kəsib; ikicə addımlıq yolu bəri gələ bilmirlər. Onlar üçün indi dünyada varsa-yoxsa elə o balaca şəbəkə evcikdir. Divarlarının aşağısı taxta şəbəkədir, yuxarısı “Gülabı” şəbəkə. Kiçik seyvanına düzülən şəbəkə hədiyyəliklər rəngbərəngdir. Və mən bilirəm ki, o rənglər, o naxışlar insana bir hiss yaşatmır: bütün hisslər əl boyda şəbəkəyə sığır. Ya da yox, “sığır” deməyim doğru olmaz, hisslər sərhədsizdir axı. Şəbəkədə əks olunur hisslər. Məsələn, qırmızı şüşənin yuxarı küncündən boylanır tünd-göy. Qırmızı ilə tünd-göy birləşəndə dan üzü olur. Zülmət aydınlığa təslim olarkən kainat tünd-göy donunu geyinir, amma bu donun yaxasının düymələri bağlanmır: günəşi-kainatın bağrındakı közü gizlətmir. Anbaan közün hökm etmək iddiası artır, böyüyür, tünd-göyü utandırıb maviləşdirir. Sonda hər ikisi mövcudluğun qətiyyətindəki güclə sezilən ironiyada ağ bayraq qaldırır-gün ağarır.   Axşammı? Yox, bu gün “hər əvvəl bir sona borclu” fəlsəfəsini açmaq istəmirəm. 

 

-Əlcəzair televiziyasından gəlmişdilər, bir az danışdım, bir hədiyyə də verdim, sevindilər.

 

Yalnız indi fərqinə varıram ki, həmsöhbətim  masadan uzaqlaşıbmış. Deyəsən,  dalğınlığımı o da hiss edir,-yaradıcılıq adamları dalğınlığı nemət sayır-ikimiz də gülümsəyirik.  Söhbətimiz qaldığı yerdən davam edir. 

 

-Şəbəkənin hansı növləri var?

 

-Şəbəkənin növləri  onun hazırlanma prosesinə görə fərqlənir. Məsələn: oyma və yığma şəbəkələr var. Daş şəbəkə ən qədim şəbəkə növüdür. Daşı oyur, iç-içə keçirə-keçirə yığırlar. Zərgərlikdəki şəbəkədə də oyma işlənir, eyni zamanda, orada bərkitmə, yapışdırma da var. Bizim işlədiyimiz yığma şəbəkədə isə yalnız taxta və şüşədir. Hərdən detalları bir-birinə nəylə yapışdırdığımızı soruşurlar.  Gözlərinin qabağında söküb-yığıram ki, yapışqan istifadə etmədiyimizi görsünlər. Yığma şəbəkə isə formalarına, başqa sözlə, naxışlarına görə növlərə ayrılır: “Əjdəri”-ən çətin formadır, “Cəfəri”-cəfəri bitkisinin yarpaqları kimi şaxələnir, “Xəttatkarlıq”-taxtadan yığılır, bax, o şəbəkə evciyin alt divarları yalnız taxtadır. Sonra var, “Şəmsi”-günəş yığılır, “Gülabi”-armudu stəkana oxşayır naxışlar.  Naxışların da 2 növü var: “Həndəsi naxışlar”, “Qeyri-həndəsi naxışlar”. İkinci növə “Nəbati naxışlar” da deyilir. Bundan əlavə, özümüzün yığdığımız yeni şəbəkə forması da var: “Nar şəbəkə”. 

 

-“Biz” deyirsiniz, şagirdlərinizi nəzərdə tutursunuz? 

 

Tofiq müəllim  gülür. Onun bu gülüşündə məğrurluq var. Bir ustadın öz şəyirdinin uğurunun, el dilində desək, ad almasının şahidi olması məğrurluqdur, əlbət! 

 

-Hazırda mənimlə birgə oğlanlarım İlqar və Vüqar Rəsulzadələr işləyir. Hər ikisi Rəssamlar İttifaqının üzvləridir. Sənət nəsildən-nəsilə ötürülür, yaşadılır. Bu, sevincdir, fəxarətdir!  Ümumiyyətlə, əzəl gündən şəbəkə sənətini gənc nəslə öyrətmək niyyətində olmuşam. Şəyirdlərim çox olub indiyədək. 

 

Həmsöhbətim susur, dağlara baxıb “ah” çəkir. Onun baxışlarında  təəssüf görürəm. Niyəsini soruşmuram. Özü deyəcək, bilirəm. Sadəcə, düşüncələrini təəssüfün əsarətindən xilas etməsi üçün ona  saniyələr, bəlkə, dəqiqələr lazımdır. 

 

-Bir də görürsən, kimsə uşağının əlindən tutub gəlib. “Usta, uşaq məktəbdə yaxşı oxumur, əlinə sənət ver”.  Heç kimi naümid qaytarmıram. Amma uşağın üzünə baxan kimi, bilinir ki, əbəkəni qavrayacaq, yoxsa gününü keçirəcək. Mən də, kiminsə uşağının burda ömrü yelə verməsini istəmirəm. Bir az məşğul oluram uşaqla, görürəm yox, bunun qavraması, riyazi biliyi yoxdur, əli də yatmır  işin incəliyinə, məcbur geri göndərirəm ki, barı, ayrı sənət öyrənsin. Düzdür, ulularımız deyib ki, “sənətkar günortayadək ac qalar”, lakin sənətkar da ortaya sənət qoymalıdır axı.  İndi Şəkidə belə, bəzi yerlərdə özünə “şəbəkə ustası” deyən var. Heç nə demirəm, gedin, onların işinə də baxın, bizim işimizə də. Taxta sıyrıqlarından, uyğun olmayan taxtalardan ucuzvari, ölçüsü böyük olan şəbəkələr hazırlayırlar. Onlarla mənim əl işimi özünüz müqayisə edin, özünüz əsl sənətin nə olduğu qənaətinə gəlin.  Ürəyimdən elə keçir ki, şəbəkəni öyrənməyə həvəsi olan gənclərimiz olsun, səbirləri çatsın işləməyə, zehinləri qavrasın həndəsəni.  İşin əziyyətini çəkirsən, bəzən aylarla işləyirsən, sonra nəticəsini görəndə yaşadığın xoşbəxtliyi heç nə əvəz etmir. 42-ci Dünya Şahmat Olimpiadası Bakıda keçirilirdi ha, (1-14 sentyabr, 2016) orada şəbəkədən hazırladığımız şahmat fiqurları nümayiş olunurdu. Hazırda İngiltərədə, İtaliyada, Fransada, Ukraynada, Vatikanda əl işlərimiz var. Azərbaycanın bu qədim sənətinin dünyaya çıxması, dünyada tanınması adama elə xoşbəxtlik yaşadır ki, ölçüyə gəlmir!  

 

Qeyd dəftərçəmə, telefonuma baxıram.  1 m2-də 300-dən başlayaraq 14000-ədək detal olan şəbəkə ustasının əməyi, yaradıcılığı qarşısında yazmaq nədir? Hə, “yazmaq eşqdir!” deyə bir şüarım var.  Bəs şəbəkə? O da bir növ “yazı” deyilmi? Hissləri anladan... Ya da əfsanələri... “Nar şəbəkə”də  “Qanlı daş” əfsanəsi yazılmayıbmı? Əbədiyyən bağrından qan sızmağa məhkum edilmiş o daşın qənimi bir ox atan oğlan idisə, həmdəmi  onun dərdini danışan yaradıcı insan  olsa, kainatın tarazlığı yerinə qayıtmazmı? 

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.08.2024)

 

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Yaman tez ruhdan düşür insanlarımız. Sanki hamının bir atımlıq barıtı, bir çimdik səbri var. 

 

Amma gərək belə olmasın. 

İnsan ömrü boyu hədəflər seçər, onlara doğru hərəkət edər. Bir iş alınmasa belə digəri alınacaq, yetər ki inanasan və gözləyəsən. 

Mən sizə Norveçin Bergen şəhərindəki bir abidə barədə danışım. Müəllifi Fredrik Raddum olan bu abidədə üzüqoylu yıxılmış azman bir kişini balaca bir quş yerdən qaldırır. 

Simvolik bir abidədir. Adı da “RUHDAN DÜŞMƏYİN”dir. Yəni, hətta kiçik quş belə sizin xilaskarınız ola, sizi yerdən qaldıra bilərsə, niyə ruhdan düşəsiniz axı?

Dostlar, hazırkı bu çətin zamanlarda yetər ki ruhdan düşməyəsiniz.

Sizə uğurlar!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.08.2024)

 

Planetdə Doktor Albanın kim olduğunu bilməyən və onun bütöv bir nəslin böyüdüyü hitlərinə qulaq asmayan insan çətin tapılar. Nigeriya mənşəli məşhur isveçli müğənninin 90-cı illərdə “It's My Life”, “Sing Hallelujah”, “Look Who's Talking”, “Born in Africa” və bir çox başqa mahnıları İsveçdən çox-çox kənarda da gənclər tərəfindən əzbər bilinirdi. Hətta ingilis dilini bilməyən uşaqlar da Albanın hitlərini oxuyaraq, onun mahnılarının sözlərini qeyri-müəyyən şəkildə xatırladırdılar. Ötən əsrin 90-cı illərinin kumirinin populyarlığı bu günə qədər azalmır. İyul ayında Alban Bakıda “Sea Breeze Resort”da keçirilən DREAM FEST festivalında iştirak edib və burada artistin şəxsi ulduzu da “Walk of Fame” xiyabanında qoyulub.

Alban Uzoma Nvapa AzərTAC-a müsahibəsində musiqi karyerasının necə başlamasından, Bakı haqqında təəssüratından danışıb. 
“Ədəbiyyat və incəsənət” daycest bölümündə Nərgiz Cəfərlinin götürdüyü həmin müsahibəni sizə təqdim edir.

-Alban, salam. Çox şadam və minnətdaram ki, gəncliyimin kumiri Azərbaycanın informasiya agentliyi AzərTAC-a müsahibə verməyə razı olub. Sağ olun.

-Siz də sağ olun. 

-Onda keçək suallara! İlk sualım: Hello Alban! Tell me how you're doing? (Salam Alban! Mənə deyin, necəsiniz? (“Hello Africa” mahnısının sözləri - müəllif)

-Təşəkkür edirəm. Yaxşıyam. (Gülür.)

-Heç kimə sirr deyil ki, Karolinska İnstitutunda diş həkimi ixtisası üzrə təhsil almısan. Bəs musiqi karyeran necə başladı və necə məşhur sənətçi oldun?

-Karolinska İnstitutunda oxuyanda pula ehtiyacım var idi, həftə sonları isə DJ işləyirdim. Məhz həmin dövrdə, 1990-cı ildə hər yerdə ildırım kimi guruldamağa başlayan “Hello Africa” mahnısı meydana çıxdı və çıxışlarım belə də davam etdi.

-Heç diş həkimi işlədinmi?

-Bəli, bir il.

-Bu, necə idi?

-Yaxşı, amma musiqi ilə çalışmaq daha əyləncəlidir.

-Həkim işləmək üçün darıxmırsan?

-Xeyr.

-Albomların milyonlarla tirajla satılıb. Sən hər yerdə görünürdün: televiziya ekranlarında, qəzet və jurnalların üz qabığında. Sonra geniş şəkildə tanınmağa başladın. Bu, həyatda sənə mane oldumu?

-Xeyr. Baxmayaraq ki, bəzən çətin olurdu. Axı məşhur adam bu və ya digər işi görə bilməz. Amma sən bununla yaşayırsan və sonunda öyrəşirsən.

-Musiqi karyeran burada, İsveçdə başlayıb. İsveçli olmayan bir insan üçün İsveç musiqi aləmində bunu etmək çətin deyildimi?

-Biz, ölkəyə yeni gələnlər, bilirik ki, sıfırdan başlamaq həmişə çətindir. Bu məsələdə təcrübəniz olduqda, daha asandır. Amma sonda bacardım.

-Bir müddət işində sakitlik yaranmışdı. Bunun səbəbi nədir və həmin müddətdə nə işlə məşğul idin?

-Körpə uşaqlarım, iki qızım vardı. İndi biri 19, digəri 16 yaşındadır. Uşaqlar dünyaya gələndə, gərək bir az yavaşlayaq.

-Keçək Bakı səfərinə. İyul ayında Emin Ağalarov tərəfindən Bakıda keçiriləcək DREAM FEST festivalına dəvət olundun. Festivaldan və Azərbaycan ictimaiyyətindən hansı təəssüratlarla ayrıldın?

-Bakı çox gözəl şəhərdir. Strukturlaşdırılmış və sakitdir. Tamaşaçılar isə fantastikdir. Mən bu şəhəri və onun insanlarını sevdim. Bakıda bəyənmədiyim heç nə yoxdur.

-Şəhəri gəzməyə, yerli mətbəxin təamlarını dadmağa vaxtın oldumu?

-Biz daha çox maşınla gedirdik. Yeməklərin Asiya və ərəb mətbəxi ilə ortaq cəhətləri var. Qızardılmış ət, çoxlu qızardılmış ət yedim. Ləzzətli idi.

-Adının ulduzu “Sea Breeze”də “Walk of Fame” xiyabanında qoyulub. Bununla bağlı təəssüratını bölüşərdin.

-Oraya gedib bu ulduzu qəbul etmək çox xoş idi. Mükafatın özü evdədir, ofisimdə ona tez-tez baxıram. Ulduzun üzərində “Alban” yazısını görmək çox xoşdur.

-Yerli ulduzlar da xarici sənətçilərlə birgə səhnədə çıxış etdilər. Onların çıxışı ilə maraqlandınmı və ya gələcəkdə kiminlə əməkdaşlıq etmək istərdin?

-Fakt budur ki, bir dəfə pərdə arxasına keçəndən sonra, demək olar ki, dərhal səhnəyə çıxdım. Mənim çıxışımdan sonra yağış yağmağa başladı. Beləliklə, konsert mənim ifamla başa çatdı. Çox təəssüf ki, məndən əvvəl çıxış edənləri görmədim.

-Sonuncu sualım. Bakıya qayıdıb solo konsert vermək istərdin?

-Bəli. Mütləq! Mən Bakını, Azərbaycanı sevirəm. Oraya təkrar getməliyəm? Bu, asandır! Problem yoxdur.

-Ən yaxın zamanda Bakıda solo konsertinə ümid edirik! Xoş söhbət üçün minnətdaram!

-Təşəkkür edirəm!

“Ədəbiyyat və incəsənət”
(21.08.2024)

 

Təbii ki, ədəbiyyatımızda və jurnalistikamızda söz yiyəsi olan Rəşad Məcidin bu gün 60 illik yubileyi günüdürsə, onunla bağlı yazılar, təbriklər də tükənməyəcək. “Ədəbiyyat və incəsənət”in dərc etdiyi növbəti yazı türk tərcüməçisi İmdat Əfşara məxsusdur. 

 

Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının önəmli təmsilçilərindən biri olan Rəşad Məcid duyğu və düşüncələrini şeir diliylə ifadə edərkən öz “səmimiyyətiylə” önə çıxır. Sadə bir dillə, yalın bir izahı mənimsəyən Rəşad Məcidin şeirlərini oxuyarkən, onun çəkdiyi acıların, yaşadığı sevinclərin, sarsıldığı ayrılıqların, yaşadığı məğlubiyyətlərinin, bitib-tükənməyən gözləməyinin izlərini görmək mümkündür. Bu səbəbdən gələcəkdə onun şeirləriylə əlaqəli araşdırma edənlər bu misraların izinə düşərək onun hayatı və yaşadıqlarıyla bağlı bir çox məlumatı əldə edə biləcəklər.

Rəşad Məcid bu şeir anlayışıyla ədəbiyyata Türk Ədəbiyyatında “I. Yeni” şeir axımının qabaqcılı olan Orxan Vəli ilə eyni pərdədən səslənir. Rəşad Məcid də eynilə Orxan Vəli kimi gündəlik həyatı, həyatın axışını, bu axış içində gördüklərini, yaşadıqlarını, yaşanılanlar qarşısındakı duyğu və düşüncələrini kəlmələrin, məzmunların arxasına saxlamadan, içindən gəldiyi kimi şeirə tökür. Beləcə həyatın içindən gələn bu şeirlərin misralarından bir şair ömrü poetik bir irmaq kimi axıb gedir. Bir hava limanında sevgiliylə ayrılığın, on gün öncəsində göy üzündə yaşanan ayrılıq ağrısını xatırlatmasını təsvir edən aşağıdakı sətirlər şairin şəxsən yaşadıqlarından başqa bir  şey deyildir:

 

Bir azdan göydə olacaqsan,

Buludlardan yuxarıda,

Ulduzlara yaxın

…

On gün əvvəlki səsim

Yəqin oralarda

10 min metr yuxarıda dolaşır.

 

Rəşad Məcidin bu kitabında yer alan şeirlərindən sevgiyə həsr olunanların böyük bir qismi oxucuda sadəcə “bir” şəxsə yazılmış təəssüratı yaradır. Bütün bu şeirlər sitəm, həsrət, sevgi ilə inşa edilmiş    bir dünyanı yıxıb, darmadağın edən o məchul şəxsə yönəlir… Onun həyatından, könlündən, ruhundan, hətta hüceyrələrindən ayrılıb, qopub gedən bu poetik qəhrəman, sanki bu şeirlərin də müəllifi və yaradıcısıdır…

Şairin həyatındakı bu böyük “ayrılıq”, şairin ruhundan bu bir anda “gediş” ilə yaranan boşluq Rəşad Məcidin həsrət çəkən misralarıyla böyük bir burulğana çevrilir və bu burulğan sanki duyğular seli halında  axıb gələn şeir irmağını içinə çəkib ayrılıq, həsrət, giley-güzar və vəfasızlıq dənizinə sürükləyir:

 

Sən elə telləri qırıb getmisən,

Sən elə yaralar vurub getmisən,

Təpəri yoxdu ki, dözüb dayansın,

Nə mənim dünyamın,

nə bu dünyanın.

 

Rəşad Məcid ayrılıq dənizində, ümidsizcəsinə çırpınan misralarıyla bir “axtarış” içində adətən boğulan sətirlərin müəllifidir. Onu bu axtarışa yönəldən hiss iliklərinə qədər işləyən və sonra daşa dəyən sevginin zəif də olsa parlayan ümid işığıdır. Gedənin qayıdacağına aid şairin ürəyində cücərən bu ümid onun misralarında həsrətə, darıxmaq hissinə qarışaraq bir çağırışa dönür:

 

Azdı, ya çoxdu demə,

Bir gündə iki görüş.

Giribdisə araya,

Acı söz, süni gülüş,

Bir də qayıt, bir də dön,

Təzə olsun bu gəliş.

 

Rəşad Məcidin şeirlərindəki ümidə tutunaraq edilən bu çağırış  gedənin gəlməyişiylə başqa bir axtarışa çevrilir sanki, şairin bundan sonra aradığı şey “vəfa”dır. Ancaq gedənin “vəfasızlığı” onun şeirində ağrıya, acıya, giley-güzara dönüşür:

 

Sən

“devlə yol gedə” bilməzsən,

Sənin bataqlıqda boğulanı

çıxarmağa gücün çatmaz

Sevgidən ölmək,

Darıxmaqdan ölmək

Ağlına batmaz.

Sənin sevməyə də, sevilməyə də

gücün yetməz.

 

Eşqin qədim kitabında qeyd olunmuş bütün aşiqlərin verdiyi ortaq bir hökm vardır: “Gözəllərdə vəfa yoxdur, axtarma!”

Hətta Füzuli: “Gər dersə ki, Füzuli gözəllərdə vəfa var, Aldanma ki, şair sözü əlbəttə yalandır”- etirafını edir.

Ancaq Rəşad Məcidin ümidləri kiçik bir qığılcımla yenidən alovlanır, ürəyindəki sevgi ümidi yenidən pöhrələnir. Onda gedənin geri qayıdacağına aid ümidlər yox olmur, bu gözləyiş başqa şeirlərə, misralara sirayət edir:

 

Boğuluram səfalət içində, 

Həyat adlanan

bu bataqlıqdan

çıxmağa gücüm qalmayıb

Bu yandan da sən gəlmirsən.

 

Sevgilinin dönməyəcəyi gerçəyi ilə dəfələrlə qarşılaşan, amma bu gerçəyə inanmaq istəməyən Rəşad Məcid hər şair kimi bir təsəlli qapısı axtarır. Nəhayət xatirələri bağrına basaraq o qapını aralayan Rəşad Məcid də “Bir də gəlməyəcək sənin tək qadın” təsəllisinə sığınır. Bu təsəlliylə keçmişin xatirələriylə könlünü, ruhunu ovunduran şair az qala “sevgidə” kamilləşərək daha sonra başqa bir ayrılığın ruhunda yaratdığı sarsıntıları tərənnüm etməyə başlayır…

Bu ikinci “ayrılıq” Rəşad Məcidin doğulub böyüdüyü yurdundan, torpağından ayrılıqdır. Onun bu kitabda yer almasa da, Qarabağda talan olmuş uşaqlığının və gəncliyinin şəhəri Ağdama, Laçına, Şuşaya yazdığı həsrət və özləm dolu şeirlərini bilirik. Bu kitabda yer alan və “Şuşa Dəftəri”  başlığıyla yazdığı şeirlərsə onun otuz il sonra vətən toprağıyla qovuşmağının tərənnümündən ibarətdir.

Rəşad Məcid gözəllərdən bir vəfa görməsə də, vəfalı vətən toprağına qovuşduğu üçün xoşbəxtdir. Çünki, onun poetikasında o topraqlar heç dəyişmədən əsl sahiblərini gözləyən sadiq bir sevgilidir. “Mənim sadiq yarım qara topraqdır” deyərək əbədi gerçəyi dilə gətirən Aşıq Veysəl kimi  Rəşad Məcid də bu vəfa və sədaqət qarşısında heyranlığını gizləyə bilmir. Öldüyümüz zaman belə bizi bağrına basan vətən toprağıyla görüşməkdən, toprağın vəfasından dolayı özünü xoşbəxt sayır. Çünki otuz il öncə vətən torpağından ayrılan, ayrılmağa məcbur qalan şair yenidən o torpaqlara döndüyündə torpaq onu köksündə çobanyastığı, kəklikotu, lalələr, güllər və çiçəklərlə qarşılayır. İsa Bulağı da, Turşsu da, Kirs Dağı da, Cıdır düzü də öz yerindədir və əsl sahiblərini gözləyirlər. Sədaqət timsali olan o torpaqlar şairi, dan yeri ağaranda Cıdır düzündə, bir günorta vaxtı İsa Bulağında, bir axşam üstü Turşşu yaylasında gəzərkən illər öncəsinə, uşaqlıq illərinə geri qaytarır:

 

Turşsudan doldurub şüşəni

Bir dəstə çiçək dərib

Yoxuşa dırmanırkən

Baxsan özünə…

Ey şair! İnan ki, bu

Turşşuyun hikmətidir,

Səni keçmişə göndərir

Körpə uşağa döndərir…

 

“Şuşa Dəftəri” Rəşad Məcidin Türkiyədə çıxan dördüncü kitabıdır. Daha əvvəl onun Türkiyədə “Bir Daha Gəlməyəcək (Şeirlər)”, “Dəlicəsinə” (Esselər), “Qələmsiz Yazılanlar”, (Sosial Media Ədəbiyyatı) adlı kitabları çap olunub. Türk oxucularının yaxından tanıdığı Rəşad Məcidin daha çox sərbəst vəzndə qələmə alınmış bu şeirlərinin də maraqla qarşılanacağını ümid edirəm.

Bu yaxınlarda Rəşad Məcidin 60 yaşı tamam olur . Çap etdiyimiz “Şuşa dəftəri” kitabı da  “Türk Ədəbiyyatı Vəqfi” tərəfindən doğum günü münasibətilə əziz dostumuza yubiley hədiyyəsi olsun. Onu ürəkdən təbrik edir, yaradıcılıq uğurları arzulayıram…

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.08.2024)

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Poetik qiraətdə yenidən daimi müəllifimiz, Cəlilabadda yaşayıb yaradan Əlizadə Nuridir. Bu dəfə o, “Nə olsun ki bir misrasan...” söyləyir. 

Xoş mütaliələr.

 

Nə olsun ki bir misrasan...

 

Bir dəfə bəxtim gətirdi

Dedilər ki: " zər tutursan"

Qəm əkib- biçirəm deyə

Sən məni rəncbər tutursan?

 

Ömür- axıb gedən çaymış...

O ay- sən baxan bacaymış.

Dünya səndən balacaymış-

Sən nə qədər yer tutursan?!

 

Bir nəfərsən, min sırasan,

Kirpiyimdə sırsırasan...

Nə olsun ki bir misrasan

Gör neçə əsər tutursan?!

 

Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.08.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

SUAL

Çingiz Aytmatov söyləyib ki: "İki insan bir-biri ilə tam bir uyğunluq içində yaşarsa, danışmadan da, qısa sözlərlə də anlaya bilərlər bir-birilərin."

 Bəs, nəinki, qısa cümlələrlə, hətta "qışqırtıya bürünmüş uzunboylu" cümlələrlə qonşularının da diqqətini çəkən ailələrə Aysel xanım hansı tövsiyəni verərdi? 

 

CAVAB

Sırf ailə qurmaq xətrinə, evlənmək xətrinə ailə qurmağa kimsə çalışmasın. Çünki ailə bir dövlətdir, bu dövlətin siyasi, iqtisadi, maddi, mənəvi problemlərini də ancaq uğurlu, ağıllı dövlət başçıları həll edə bilər.

Qoruyub saxlaya bilməyəcəyiniz heç bir şey üçün tələsməyin, deyərdim. Əgər bu səhvi etmisinizsə, ikiniz də bir-birinizə güzəşt edə bilmirsinizsə, yol yaxınkən bir çarə tapın. Ya səbirlə davam, ya da tamam anlamında...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.08.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bu gün ədəbiyyatımızın və jurnalistikamızın görkəmli siması olan Rəşad Məcidin 60 yaşı tamam olur. Öncə, təbrikdən başlayaq. Dünən, ölkə prezidenti bir sərəncam imzaladı. 

 

SƏRƏNCAM

 

R.M.Məcidovun 2-ci dərəcəli “Vətənə xidmətə görə” ordeni ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

 

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:                                             

 

Azərbaycan Respublikasında media sahəsində uzunmüddətli səmərəli fəaliyyətinə görə Rəşad Museyib oğlu Məcidov 2-ci dərəcəli “Vətənə xidmətə görə” ordeni ilə təltif edilsin.

 

İlham Əliyev

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 20 avqust 2024-cü il

 

*

Rəşad Məcid Azərbaycan Yazıçılar Birliyi sədrinin müavinidir, Azərbaycan Mətbuat Fondunun sədridir. “525-ci qəzet”in Baş reaktorudur. Əməkdar Mədəniyyət işçisidir. Gözəl publisistdir, şairdir, ictimai xadimdir. 

Söz adamı haqda söz deməkdənsə meydana onun sözlərini çıxarmaq daha düzgün deyilmi? 

İndi isə Rəşad Məcidin “Şuşa dəftəri” silsiləsindən şeirlərini təqdim edirik. 

 

ŞUŞA SEVGİSİ

 

Süzülür dan yerindən tarixlərin işığı –

Dahilər şəhərinin işıqdı yaraşığı!

Şəninə dastan yazır, 

söz qoşur haqq aşığı,

Əcdaddan paydı, deyir, 

qoca Şuşa sevgisi!

 

Azərbaycan əsgəri...

borc ödəyib canıyla,

Köksündə cüt gəzdirib bayrağı vicdanıyla!

İslanıb hər qarışı şəhidlərin qanıyla,

Dönüb yalçın qayaya, 

tunca Şuşa sevgisi!

 

Çox da qıvrılır yolu;

yol piyada, can atlı!

Ün yetməz zirvəsinə çox nəsillər can atdı...

Adında qoşa heca – sanki qoşa qanaddı

Qopmuş körpə dilindən

qönçə Şuşa sevgisi!

 

Məlhəmdi çiçəkləri, bulaqlar loğmanıdı,

Heyrət çökən dərələr ucalıq heyranıdı!

İndi onu cahana prezidentlər tanıdır;

Tarix görməyib əsla

bunca Şuşa sevgisi!

 

Qalxır hünərli şəhər, olur qızıl dirəkli

Daş deyil hörülən daş məhəbbətdi, ürəkdi!

Çağlayan sevgilərin ilham mənbəyi təkdi –

Ali Baş Komandanın uca Şuşa sevgisi!

 

 

ŞUŞA HAVASININ SİRRİ

 

Ləzzət kimə təndi,

dərd kimə tuşdu;

Biri səs qaynadır,

biri lal kimi?!

Şuşanın havası hamıya düşmür,

qismət bölünsə də sovqat bal kimi.

 

Hamının üzünü eyni meh öpür,

Hamının qanadlı beşiyi eyni.

Xəzinə, Daşaltı, Kirs dağı – o pir,

Cıdır düzü adlı beşiyi eyni!

 

Bəlkə not yazılıb hər çiçək üçün –

Neyləyək sirrini bilək torpağın?

Səsi, havacatı cücərtmək üçün

münbit olmalıdı ürək torpağı?!

 

Göyünmü, yerinmi töhfəsidir səs,

bilənlər var imiş bəlkə əskidən?

Kaş ki, sağ olaydı – biz bilən əbəs,

sorardıq Firudin Şuşinskidən!

 

Burda torağayın, burda bülbülün, 

hər otun çiçəyin öz nəğməsi var.

Adam var oxumaq onunçün zülüm, 

di gəl ki, bulağın, çayın səsi var!

 

Hava öz yerində, su öz yerində,

Qocaman muğamat qədimi oddu.

Allah vergisinin kökü dərində,

səsi nizamlayan ilahi koddu!

 

 

ŞUŞADA ADAMLAR

 

Gözlər seyr etməkdən yorulan deyil,

yeri, “Güllü bağ”dan milyon dəfə keç.

Könül qanad çalır, uçur elə bil

elə bil ayaqlar yerə dəymir heç!

 

Kim kimi görürsə, 

nə xoşdu, - deyir,

Adam uca boylu, inadlı olur.

Yolları enişdi, yoxuşdu deyin

Şuşada qonaqlar qanadlı olur!

 

CIDIR DÜZÜNDƏ DAN ÜZÜ

 

Günəşin doğulmağına

Cıdır düzündən baxmaq...

Dağların arxasından,

qıpqırmızı səmadan

haçan görünər deyə

Gözünü

dan yerindən ayırmamaq,

Qaynar təndirdən çıxan

imisti çörək kimi

əlini Günəşə sarı uzatmaq,

Ovcunu, 

barmaqlarının ucunu

yandıran Günəşin

Qırağından bir loxma kəsmək...

Və təzə çörək kimi

burnunun ucuna tutub

qoxulamaq Günəşi.

Xülyalara qapılmaq,

böyümək, 

ucalmaqdı,

Tanrı dərgahının

varlığına inanmaqdı

Cıdır düzündə durub

Günəşin doğulmağına baxmaq!

 

 

ŞUŞAYA GETMƏK

 

Yollar ağır, cığırlar dik, sıldırım çətin,

Qaya-qaya igidlərin tək adı – MƏTİN!

Şəhid düşən ərənliyin, məğrur qeyrətin

pak ruhunu ziyarətdir Şuşaya getmək!

 

Demə vətən Şirin imiş, Fərhadmış insan,

Lap ölsə də, haqq yolundan dönməz qəhrəman!

Qayaları al qan ilə yazılı dastan,

tükənməyən fəxarətdir Şuşaya getmək!

 

Hər qarışı qədim tarix, müqəddəs yaddaş,

Dərələri dərin fikir, yamacı sirdaş!

Qovuşuqdu qanı qana, qan çəkir, qardaş,

Qəlb qızdıran hərarətdi Şuşaya getmək!

 

Xarıbülbül sevdasına tutuşmaqdımı?

Saf havayla, nur yağışla qatışmaqdımı?

Yaradanın dərgahına yetişməkdimi,

Ya cənnətə səyahətdi Şuşaya getmək?

 

Büllur kimi yanır par-par göyə, yerə bax!

Pərvanəsi olana bax, səməndərə bax!

Cıdır düzü bələnibdi nəğmələrə, bax,

Çal-çağırlı səadətdi Şuşaya getmək!

 

Dahiləri yetişdirib suyu-çörəyi,

Vaqif, Cabbar, Bülbül, Xandı çarpan ürəyi.

Bəstəsinə təzim üçün Üzeyir bəyin

Sidq-ürəkdən ibadətdi  Şuşaya getmək!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.08.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı sizə şair və tərcüməçi Səlim Babullaoğlunun təqdimatında XX əsr yəhudi şeiri nümunələrini təqdim edir. Bu gün Nurit Sarxi haqqında bəhs edəcəyik.

 

Nurit Zarxi

Nurit Zarxi (1941)- tanınmış şairə və nasirdir, eyni zamanda uşaq müəllifi kimi tanınır. Qüdsdə anadan olub. Tel-Əviv Universitetində fəlsəfə və ədəbiyyat təhsili alıb. “Yediot axronot” qəzetində çalışıb. Çoxsaylı milli və beynəlxalq mükafatların sahibi, 20-dən artıq müxtəlif janrlı kitabların müəllifidir.

 

Kişilər

 

Onlar niyə xoşbəxt olmadım deyə məndən hesab sorurlar,
hər dəfə də məni söz ehtiyatları ilə sarsıdırlar.

 

Onlar dilimdən iltizam almaq istəyirlər taleyimlə bağlı,
və fikrimi yönəldirlər ki,
sən demə, o şəhərdə yaşamamağımızın səbəbi
mənim pişiyimmiş.

Beynəlxalq konfliktlər zamanı
onlar məni anamgilə sürgün edirlər,
sanki mənim “ana”lığım boş şeymiş.

Onların bəziləri öz bişirdiyim peçenyeni uzadırlar mənə,
“sağ ol” gözləyirlər elektrikin kəşfinə,
qışa və mürəbbələrə görə. Mürəbbə sevməməyim isə
heç nəyi dəyişmir, onsuz da xatirələrimi redaktə edirlər onlar.

Gizlində inanırlar ki, səhmlərim var mənim,
amma bölüşmürəm heç kimlə,
gündəlik istifadə üçün nələrisə almaq istəyəndə onlarla birgə
ya yorğun olurlar, ya da ölçülərimdən narazı qalırlar.

 

“Narsiszm” sözünü gözlərini qıyaraq tələffüz edirlər,
sanki qəlyan çəkib acıqla donquldanırlar
pəncərələri yelçəkəndən və miçəklərdən qoruyanlar kimi.
Qorxularından azad olan kimi isə
hava ehtiyacımı qısqanır, hirslənirlər.

Çıxıb gedəndə fincan boşluğu buraxırlar arxalarında,
əvəzində mənim leksikonumu götürürülər,
sonra isə öz ömürlərinə dalırlar –

 dənizə baş vuran Hollandiya kimi,
bir də ağrının mühərrikini işə salmaq üçün
heç bir sintaksis saxlamırlar mənim üçün.

Barbarlar

 

Təcili xatirə yaratmaq lazımdır.
Ev qurmaq.  Ola bilməz ki, həyatım yaşanmayıb,
səhrada lampa, balıqqulağı, yalın döşəməni örtən kilimləri
toplayan quzğunlar kimi; əsnək dolu və nə qədər ki o qocalmayıb
gündüzü gizlədən sevgi dolu gecələri olan həyatım.

Üstündə uşaqların şəkli, yoxa çıxmış o komod hardadır?
Gözlərini açan əsməçiçəyi içəri boylanır.
İndi hardadır uşaqlar? Dəyəsən zaman ciblərini boşaldıb.

Onda da səhər idi, indikitək, yayın əvvəli.
Çardağa çıxmışdıq (nərdivansız, birlikdə) şəkil çəkdirmək üçün.
o itmiş şəkildən bəllidir ki, elə də əziyyət çəkməmişdik,
sadəcə yalandan yorulmuşduq.

Ağaclardakı şəffaf sırğalar kimi
mənə aiddir xatirələrin ömrü.
Keçmişin çəyirtkə sürüsü barbar ordusu keçməsəydi,
talalarımızdakı bar-bəhər oğurlanmasa, tapdanmasaydı-
görəsən hardaydı, necə olardı onlar...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.08.2024)