Ülviyyə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Poeziyamızda bir ad var. Bu ad bizə gözəl lirik şeirlər bəxş edir, eləcə də ədəbiyyatımızın təbliği yolunda təqdirəlayiq işlər görür. Onun 70 illik yibiley tədbiri keçirildi. 

Təfsilatı:

Laçın şəhərində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin xüsusi nümayəndəliyinin və Laçın rayonunda Bərpa, Tikinti və İdarəetmə Xidmətinin təşkilatçılığı ilə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Bədii Ədəbiyyatı Təbliğ Bürosunun direktoru, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, şair, publisist Nazim Əhmədlinin 70 illik yubileyi keçirildi. 

Tədbir barədə Nazim Əhmədlidən bilgilər aldıq. 
İlk öncə tədbir iştirakçıları şəhidlərinin əziz xatirəsini bir dəqiqəlik sükutla yad ediblər.
Daha sonra qonaqlar şairin həyat və yaradıcılığını əks etdirən 20-dən çox kitabın yer aldığı sərgi ilə tanış olublar.

Nazim Əhmədli bir sıra beynəlxalq təşkilatların tədbirlərində ölkəmizi ləyaqətlə təmsil edib. Şeirləri, hekayələri respublika mətbuatında müntəzəm dərc olunub və rus, çeçen, alman, ingilis, yapon dillərinə tərcümə edilib, Türkiyə, özbək türkcələrində işıq üzü görüb. Nazim Əhməd yerli yazarların xaricdə də yayımlanmasına bacardıqa kömək edir. Məsələn, “Krımın səsi” dərgisində müntəzəm həmyerlilərimizin ədəbi nümunələrinə yer ayrılır. 
Elm, ədəbiyyat və incəsənət xadimlərinin iştirakı ilə keçirilən tədbirdə Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondunun prezidenti Umud Rəhimoğlu, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Moskva bölməsinin katibi, şair Nəsib Nəbioğlu, naşir Səbuhi Aslanov, AMEA-nın əməkdaşı, filologiya elmləri doktoru Esmira Fuad və başqaları Nazim Əhmədlinin yaradıcılığından söz açıblar, şairlə bağlı xatirələrini bölüşüb, onun şeirlərini oxuyublar.

Sonda şair həm müəllifi olduğu və həm də başqa yazarların kitablarını Laçında fəaliyyət göstərən "Simurq" kitabxanasına hədiyyə edib.


bir gün mən də bulud olum

bir gün mən də bulud olum,


göy üzündən baxım sənə;


sonra  qaralım, bozarım,


guruldayım yağım sənə;

əllərini uzat göyə,


yağma-yağma deyə-deyə;


mən də qoşulum küləyə


toxunsun ayağım sənə;

sonra dönüm işıq olum,


baxım sənə, aşiq olum;


yaşıl bir sarmaşıq olum,


dolansın budağım sənə;

bir az saral, bir az da sol,


bir az kövrəl, bir az da dol;


sonra bir şirin bulaq ol


qurusun dodağım sənə.

Düz tapdınız. Nazim Əhmədlinin şeiridir. Urvatlı şeir heç vaxt onu yazan şairi kölgədə saxlamaz.

Yubileyin mübarək, Nazim Əhmədli!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Əli Bağışın “Dörd tabut” hekayəsini təqdim edir.

“Qızıl saraylarda fərman verildi,

Tarix gəldi keçdi ac komalardan”

B. Vahabzadə.

Əri onu - Sonanı atıb Rusiyaya qazanc dalınca gedəndə Nihadının 2 yaşı vardı.

And-aman etmişdi ki, gedib özünə yer eləsin, qayıdıb gələcək, öz əzizlərini aparacaqdı ora.

Sonanın içində bir hiss yaranmışdı ki, o - Səttar bir daha qayıtmayacaq və onu bir daha görməyəcək.

Vaxt vardı, kənd cavanlarının çoxunun vurulduğu, dəli-divanəsi olduğu Sona üçün maqnitafonlarda Qədirin “Sona bülbüllər”i yorulub-yorulub heydən düşənəcən oxunardı.

Sona isə nə yanıqlı səsə fikir verərdi, nə də ona yanıqlı-yanıqlı baxan kənd oğlanlarına.

Və bir gün Sonanı sevənlərdən Səttarın (Səttar da boylu-buxunlu, atıb-tutan, vurub-yıxan bir oğul idi ha…) anası uzun tumanının ətəyindən tutub, onların taxta qapısından içəri girib Səttarın tərifini toz basmış küçələrdən göyün yeddinci qatına qaldırmış, Sonanın anasının qızından “hə”cavabı yerinə aldığı “özünüz bilərsiniz”indən sonra da elə göyün yeddinci qatına qaldırdığı oğluna  şad xəbəri çatdırmaq üçün göyün yeddinci qatına qanadlanmışdı.

Elə o gündən Qədirin “Sona bülbüllər”i o kəndin tozlu-torpaqlı küçələrindən birdəfəlik uçub getmişdilər - Sonanın dərdindən dəli-divanə olan cavanlar kimi.

Sonanın dərdindən dəli-divanə olanlardan biri Yanıq Kərəm kimi yanan Kərəm də bir bənd şeir yazıb bacısına - Gülgəzə vermişdi ki, mütləq Sonaya çatdırsın.

Bacısı da o dörd misranı oxumuşdu və heç nə başa düşməmişdi. Nə səkkizillik ortabab təhsili, nə baxdığı hind filmləri, nə də ki Meksika serialları köməyinə gəlmişdi:

Səni dəs gora verdilər,

Gəlin getdin, qız gəldin.

Elə bir ilə verdilər,

Yaz getdin, payız gəldin.

Vəssalam.

Sona da Gülgəz kimi heç nə başa düşməmişdi və eləcə kağızı parça-parça edib vermişdi yellərin ağzına…

O gün, bu gün Kərəmi görən olmamışdı…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2024)

Habil Yaşar, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qardaş Türkiyənin dəyərli yazarları ilə müsahibələrim davam etməkdədir. Bu dəfəki müsahibim yazıçı Seher Yılmaz Çerçi

xanımdır.

-Xoş gördük, Seher Yılmaz Çerçi xanım, necəsiniz? Zəhmət olmasa öncə özünüz haqqında məlumat verərdiniz.

-Salam. İlk öncə bu gözəl fürsətə görə sizə təşəkkür etmək istəyirəm. Günlər məktəb, tələbələr və yeni kitab həyəcanı ilə keçməkdədir. İlk öncə özümü sizə bir az təqdim edim. Mən Seher YILMAZ ÇERÇİ. 1978-ci ildə Alanyada anadan olmuşam. Universitetə qədər məktəb həyatımı orada keçirdim. Çanaqqalada məktəbəqədər müəllimlik təhsili almışam. 24 ildir dərs deyirəm. Müxtəlif şəhərlərdə işləmişəm. Son 17 ildir ki, Ankarada yaşayıram. Bir oğlum, iki pişiyim və bir itim var. Uşaqları, kitabları və heyvanları sevirəm.

-Ədəbiyyata gəlişiniz haqqında məlumat verə bilərsinizmi?

-Düzünü desəm, ədəbiyyata gəlişim bir az qəfil və sürətli oldu. Uşaqlıqdan həmişə yaxşı oxumuşam. Həmişə oxumağı çox sevmişəm. Kaş dünyada yazılan hər kitabı oxuya bilmək istədiyim zamanlar oldu. Oxumağa belə güclü həvəs. Çünki hər kitab başqa dünyalara açılan bir qapı idi. Amma uşaq vaxtı bir gün kitab çıxarım deyə xəyalım yox idi. Ya da cəsarətim. Kitab yazmaq həvəsim karyerama başlayanda və uşaq kitabları ilə çox vaxt keçirəndə formalaşdı.

-Uşaq kitablarınızln adlarını çəkə bilərsinizmi?

-Dediyim kimi, peşə həyatım boyu həmişə uşaq kitablarını izləmişəm. Tələbələrimin də kitabsevər olmasına çox önəm verirəm. Onların müxtəlif, əyləncəli və yüksək keyfiyyətli uşaq kitablarına çıxışının olmasını təmin edirəm. İllər keçdikcə beynimdə bəzi fikirlər yarandı və yazmaq qərarına gəldim. Xüsusilə mühit və təbiət məsələlərində. Bunlar önəm verdiyim və uşaqlarla tez-tez işlədiyimiz mövzulardır. Beləliklə, ilk kitabım “Bu Kapak Konuşuyor” və bir ay əvvəl işıq üzü görən ikinci kitabım “Pelerinsiz Kahraman” canlandı. Hər ikisi də ətraf mühitin çirklənməsi, tullantılar və təkrar emalı problemlərindən bəhs edən və uşaqları darıxdırmadan bu problemlərə diqqəti cəlb etməyə çalışan illüstrasiyalı uşaq kitablarıdır.

-Zaman sizin üçün nə ifadə edir?

-Zaman. Əlimizlə tuta bilmirik, gözümüzlə görə bilmirik, amma onun bizim üçün çox dəyərli olduğunu deyirik. Bəzən onun çox sürətli getdiyini düşündüyümüz üçün kədərlənirik, bəzən isə çox yavaş keçdiyini düşünürük. Nə qədər sürətlə keçdiyindən çox necə keçdiyi önəmlidir deyə düşünürəm. Doğulduğumuz zaman hamımız üçün müəyyən bir müddət müəyyən edilir, lakin onu doldurmaq bizim əlimizdədir.

-Türkiyədə oxuma səviyyəsi sizi qane edirmi? 

-Türkiyədə oxuma nisbəti və insanların oxumağa marağı ilə bağlı təəssüf ki, bu vəziyyət məni qane etmir. Çünki oxuma faizi çox aşağıdır. İnsanlar kitaba, mütaliəyə lazımi dəyəri vermirlər. Təbii ki, bunların hamısı təhsil səviyyəsi və maliyyə imkanları ilə düz mütənasibdir. Uşaqlara kitabları sevdirməkdə də güclü rəqibimiz var: Rəqəmsal dünya.

Təəssüf ki, texnologiya asılılığı çox vaxt kitablara olan sevginin önünə keçir.

-Azərbaycan ədəbiyyatını izləyirsinizmi? 

-Təəssüf ki, mən hələ Azərbaycan ədəbiyyatı ilə o qədər də tanış deyiləm. Sosial şəbəkələrdə eşitdiyim adlar var, amma yeni nəsil gənc yazarları deyim…

-Bir dahi yazıçıyla görüşmək imkanınız olsaydı kiminlə görüşmək istərdiniz?

-Bir ad düşünmədim, amma etiraf etməliyəm ki, bu, əslində mənim çox köhnə arzumdur. Xüsusilə dünya klassikası sayılan kitabların müəllifləri ilə tanış olmaq istərdim. Həqiqətən ustadım, bu kitabları necə yazmısınız, bu necə istedad, bu necə xəyaldır deyə soruşmaq istərdim. 

Hətta yazıçının təxəyyülünün ardınca gedə bilmək kimi fantastik arzularım da var idi. Yazarkən nə düşündüyünü, nə hiss etdiyini, hansı əhval-ruhiyyədə yazdığını bilmək istərdim.

-Bir yazar olaraq digər yazarlara məsləhətləriniz nədir?

-Əslində hələ özümü tam olaraq yazıçı kimi adlandıra bilmirəm. Sadəcə yazıram deyim. Bu çox uzun bir yoldur. Bu, səbr tələb edən, həyəcanlı və eyni zamanda yorucu bir yoldur. Bəzən tədbirlərdə məndən “kitab yazmaq üçün nə etməliyəm” deyə soruşurlar.

Hər şeydən əvvəl çox yaxşı oxucu olmaq lazımdır. Klassiklərdən tutmuş yeni nəşrlərə, uşaq kitablarına, hekayələrə... Nə qədər çox oxusaq, ruhumuz bir o qədər qidalanır. Klişe səslənə bilər, amma həyatı izləmək və yaxşı müşahidəçi olmaq da vacibdir. Bəlkə də axtardığımız mövzu tam yanımızdadır və biz bundan xəbərsizik. Məncə, detallara baxmaq və görmək çox vacibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2024)

Aida Eyvazlı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Əmanət etmişəm sənə oğlumu,

Birini almısan, birinə dəymə

Naftalana gedirik... 

Həmişə olduğu kimi aprel ayında səfərlərimiz şəhid ailələrini ziyarət olur. Bu dəfəki yol yoldaşlarım 2016-cı ilin aprel ayında şəhid olan Müşfiq Orucovun anası Aygün xanım və Lələtəpədə şəhid olan kəşfiyyat idarəsi rəisi, polkovnik Sənan Axundovun həyat yoldaşı Nəcibə Axundovadır. 

Yolu qısaldan söhbət olar. Sözümüz-söhbətimiz isə aprel günlərinin üstündə köklənir. Aygün xanım kədərli halda deyir:

-Naftalan mənim gözümə dağdır, lakin indi Zeynəb ananın hörmətinə gedirəm. Müşfiqin andiçməsi, əsgərliyi də bu Naftalanda keçdi. İlan mələyən yerlər idi. Gəlirdim balamı görməyə... Döyüşə də buradan getdi balam, qayıtmadı...  Naftalan əslində gözümdə qandır... Buranın yollarında Müşfiqli xatirələrim ağlayır...

... Ananın sözləri  bağrımızı yandırır... Özünü bütün məclislərdə ağır aparan, şəhid adına ləyaqəti ilə, vüqarı ilə hörmət gətirən Aygün müəllimə adətən heç yerdə dinib-danışmır. Heç vaxt şəhid anası statusundan, şəhid adından istifadə etmir. Dərdini yaralı könlünün gizlinində tək çəkir.

Bakıdan Naftalana qədər olan şüşə kimi yollarla gəlib Zeynəb bibinin evinə çatırıq. Onun yaşadığı binanı burada tanımayan yoxdur. Beşmərtəbəli binanın baş tərəfində eninə boyuna iki şəhid qardaşın böyüdülmüş şəkil-lövhələri asılıb. O qədər gözəldirlər ki, simaları bu köhnə binaya yaraşıq verir. Bu şəhərə gəlib -gedən hər kəs o şəkillərin qarşısında dayanıb baş əyir.

Bu iki gözəl oğlan, iki qardaşdan birincisi  -Mehman Dilqəm oğlu Bayramov 21 yaşında 1992-ci ildə şəhid olub. O şəhid olanda qardaşlardan ikincinin - evlərinin sonbeşiyi Vaqifin 13 yaşı var idi. Vaqif Dilqəm oğlu Bayramov isə 2016-cı ilin aprel ayının 5-də şəhid oldu. Vaqifin 37 yaşı var idi.

Qarabağ müharibəsində Naftalan şəhəri Vətən torpaqlarının azadlığı uğrunda 35 şəhid verib. O şəhidin 2-si Bayramovlar ailəsinin evindən gedib.  İki qardaşın şəhadəti arasında fərq 24 ildir. Vaqif hərbi seçmişdi ki, nə vaxtsa qardaşının qisasını alsın.

Beşmərtəbəli evin 4-cü mərtəbəsinə qalxırıq.  Fikirləşirəm ki, görəsən Zeynəb bibi bu pilləkənləri də düzgün tökülməyən blokun 4-cü mərtəbəsinə o ağrılı ayaqları, ağrılı ürəyi ilə necə qalxıb –düşür?

Mən bu evə 2017-ci ildə- Aprel döyüşlərindən bir il sonra, şəhidlər haqqında kitabımın ikinci cildini yazanda gəlmişdim. O gündən Zeynəb anaya bağlandım. Şeirləri  ilə, sözü-söhbəti, dünyagörüşü, mərdliyi, cəsarəti ilə ovsunladı məni.

Yenə də, həmişəki kimi gülərüzlə qarşıladı qonaqlarını.  Günorta saat 1-də Naftalan qəbristanlığına, şəhidlərimizin ruhunu  yad etməyə getdik. Şəhər qəbristanlığında uyuyan Şəhdləri yad etməyə xeyli adam gəlmişdi.  Zeynəb ana əlindəki əsa ilə oğlanlarının və anasının uyuduğu məzara yaxınlaşdı. Daşa dönmüş iki oğulun qarşısında dayandı :

-Bilmirəm ki, hansınızı ağlayım... Mehmanımın nişanəsi qalmadı, Vaqifimin üç nişanəsinin könlünü ala bilmirəm...  Nəfəsimi kəsən oğullarım, belimi bükən, şax qamətimi əyən balalarım... baharımı qışa döndərənlərim, yazımı yağışa çevirənlərim... Başımın qara buludları, saçlarımın ağı oğullarım...

...Şəhidlərimizi ziyarət edəndən sonra, Vaqifin vaxtı ilə təhsil aldığı  İ. Nəsimi adına 1 nömrəli tam orta məktəbin şagirlərinin hazırladıqları ədəbi-bədii kompozisiyaya tamaşa etdik. Zeynəb Bayramova çıxışını özünün qələmə aldığı şeri ilə başlayır:

Bir Aprel dünyanın aldatma agünü,

Göz açdın dünyaya bu yaz səhəri

Həkim təbrik etdi, oğlun olubdur.
Gülürdü atanın qara gözləri.

Neçəsi muştuluq istədi ondan,

Neçəsi aldatdı həmin gün onu.

Bundan incimədi, güldü sevincək,

Dedi xeyir olsun hər işin sonu.

İllər  ötüb keçdi 21 oldu
İyulun 1-də aldı bəd xəbər.

Vətəni çox sevən igid Mehmanım,

Vətəni uğrunda canından keçdi.

Bir aprel- bu fani dünyaya gəldi,

Bir iyul - əbədi dünyaya köçdü.

Sonra deyir:

-Mən bu şeri Mehmanım üçün yazmışdım. Mən bilmirdim ki, hələ bu dünyanın 2016-cı ilinin də apreli var. Mən aprel ayını sevmirəm. Vaqifi son dəfə Mehmanın doğum günündə 1- apreldə gördüm. Bu bizim sonuncu görüşümüz oldu. Həmin gün evdə çox qonaq olduğundan, oğlum yola düşəndə, onu qucaqlayıb yola salmağa imkanım olmadı. Bəlkə də mən onu qoxlayıb yola salsaydım, ona heç nə olmayacaqdı... Elə bilirdim ki, nəfəsim onu qoruyur. Oğlumun nəşini 10 apreldə ala bildik. 1992-ci ildə Mehmanımın tabutunu qarşılayıb, bir gecə evimdə qonaq saxlamışdım, qucaqlayıb doyunca öpmüşdüm balamı... Vaqifimi isə mənə gösərmədilər. Vaqifimi dəfn edəndə özüm məzarına düşdüm. Kəfənə bükülmüş balamın boynuna saldım qolumu, dedim, məni də onunla birlikdə basdırın. Kəfənin üstündən təpədən dırnağa qədər öpdüm-öpdüm... doymadım ki... ana balasından doyarmı??? Mən indi yaşamıram ki... Vaqifsiz yaşamaq çox ağırdır. Nəfəsim çatmır. 2 metr hündürlüyündə boyu olan iki xan çinar kimi oğul vermişəm torpağa. Mart ayı gələndə hamı sevinir ki, yaz gəlir... Mən isə mart ayından da qorxuram... Çünki martdan sonra aprel gəlir... İndi mənim əri və oğlu aprel döyüşlərində şəhid olan qonaqlarım var. Ərinin şəhid adını uca tutan bütün gəlinlərin qarşısında baş əyirəm. Övladları şəhid olan bütün analrın qarşısında baş əyirəm ki, belə oğulların dünyaya gətiriblər.

Zeynəb ana ürək sözlərini deyəndən sonra, şəhid yadigarları Nəcibə Axundova və Aygün Məmmədli də çıxış etdilər. Şəhid polkovnik Sənan Axundovun xanımı Nəcibə Axundova dedi: “...Belə düşünürəm ki, bizim şəhidlərimizin Tanrı dərgahında ruhları şaddır. Bu gün Qarabağ azaddır. Mən baxıram ki, Vaqifin nişanəsi olan üç gözəl balası böyüyür. Ümid atasının adına həsr olunan anım mərasimində şer söylədi. Adı kimi, özü də Ümiddir. Mənim həyat yoldaşım, iki övlad atası  Sənan Axundov kəşfiyyat idarə rəisi idi. İndi onun yerində oğlu böyüyür. Oğlum hərbi cərrah təhsili alır. Dönüb Vətənə xidmət edəcək. Polkovnik itirmişik, inşallah bir də general böyüdərik”.

Müşfiq Orucovun anası  Aygün xanım Məmmədli  çıxışında qeyd etdi:- Qarabağı görməyən, Qarabağı kitabdan- dəftərdən tanıyan oğullar, 90-cı illərdə dünyaya gəlmiş oğullar şükür ki, Qarabağı azad etdi. Zəfərə aparan yol apreldən başlayır. Bunu hamı bilir. Zəfəri ilk dəfə bal kimi bizə dadızdıran Vaqif kimi, Müşfiq kimi oğullar oldu. Mənim oğlum Müşfiq Naftalanda hərbi xidmət keçib. Bəlkə də elə mayor Vaqif Bayramovun əsgəri olub... Bütün şəhidlərimizin ruhu şad olsun, zəfər çaldıq, düşməni  yuvasına otuzdurduq. Dünyanın gözü kor olsun ki, bizim Zəfərimizlə, sülhümüzlə barışmaq istəmir, düşmənlərimizə kömək etməkdə israrlıdırlar. Ancaq bu vətən, bu dövlət yaşadıqca yaşayacaq, Vətənimizin qeyrətli oğulları- Vaqif kimi, Sənan kimi, Murad kimi, Samid kimi, Müşfiq kimi minlərlə şəhidi olan dövlət yəqin ki, heç vaxt basılmaz. Düşmən bizə, bizim iradəmizə heç vaxt qalib gələ bilməyəcək.”

Zeynəb bibi tədbirin rəsmi hissəsindən sonra, ehsan süfrəsinə dəvət edir qonaqları. Axşamüstü yenə Zeynəb bibi və Dilqəm dayının 4-cü mərtəbədəki pilləkəni yönsüz mənzilinə qalxırıq. Zeynəb bibinin övladları Polad, Ədalət və Məlahət, gəlinləri və nəvələri də gəlib bizimlə otururlar. Yarım saatdan sonra Məlahət xanım, Polad və Ədalətin ailəsi bizimlə sağollaşıb gedirlər.

Dördümüz qalırıq. Zeynəb bibi, Aygün müəllimə, Nəcibə müəllimə və mən. Xatirələr xatirəyə, söhbətlər söhbətə calanır. Hər kəs öz şəhidini yad edir. Ailə-gəlin münasibətlərindən danışlır. Zeynəb bibi deyir ki, şəhid adına verilən vəsaitin bir qəpiyini də götürmür. Hamısını Vaqifin balalarına yönəldibdir. Bizdən böyük olduğundan biz daha çox Zeynəb ananın xatirələrinə köklənirik. Bu xanım ana oğlu şəhid olandan sonra işləməyib. Ana ilk dəfə oğlu Mehman şəhid olandan sonra şeir yazıb. Tanrı onun iztirablarını, ağrılarını ovutmaq üçün belə gözəl məqam verib, indi ürəyi oğul həsrətindən, oğul dərdindən aşıb-daşanda qələmə sarılır, kağıza yoldaş olur.

1992-ci ildən Zeynəb ana cəbhə bölgələrinə gedir, əsgərlər üçün bişirdiyi qazab-qazan yeməkləri Mehman aparıb kazarmada və ya səngərdə könüllülərə, döyüçülərə verirdi. Mehman özü də könüllü kimi getmişdi döyüşə. Lakin torpaq, vətən qeyrəti onu səngərdən evə gəlməyə qoymurdu. Bir gecə isə üçrəngli bayrağa bükülmüş tabutunu gətirdilər.

... Oğul dağını ürəyində gəzdirən ana o gündən sonra toya getmədi, başına xına qoymadı. Əl götürüb oynamadı.  Qardaşının qisasını almaq istəyən Vaqif Naxçıvanski adına hərbi məktəbi bitirdi. Hərbi təhsilini davam etdirdi. İllər keçəndən sonra müdafiə nazirliyinə məktub yazıb, könüllü ön cəbhəyə getdi. Bütün ömrünü ön cəbhədə keçirdi...  2016-cı ildə hərbi hissədə siyasi işlər üzrə hərbi hissə komandiri idi. Aprel döyüşlərinin getdiyi vaxt dostlarına  göndərdiyi videogörüntüdə deyir ki: “Ordumuz irəliləyir, belə getsə torpaqlarımızı alacağıq, əgər dayandırmasalar Xankəndinə qədər gedəcəyik...”.

O döyüşə hər kəs inamla yollanmışdı. Aprelin 1-dən 2-nə keçən gecə Ali Baş Komandan İlham Əliyevin televiziya ilə xalqa müraciətini hər kəs yaxşı xatırlayır. İlham Əliyevi heç vaxt belə qəzəbli və narahat görməmişdik. O, qoruduğumuz mövqelərimizin ermənilərin yenə də təxribata əl atdıqlarını, bir neçə cəbhə və sərhəd bölgəsindən mövqelərimizi yenidən atəşə tutulduğunu elan edərək bildirmişdi ki, düşmənin cavabı veriləcək. Aprelin 5-nə qədər gedən döyüşlər, əsgərlərimizin iradəsi və Lələtəpə yüksəkliyinin alınması yeni bir tarix oldu. Lakin böyük güclər və ermənilərin tərəfdarları  ordumuzu döyüşü dayandırmağa vadar etdi...

Sonra biləcəkdik ki, 2-5 aprel günlərində Ordumuz iradə nümayiş etdirdi, bu təxribata cavab vermək həm də düşmənin qarşısında sınaq döyüşü imiş. Bu əməliyyatın səsi isə bütün dünyaya yayıldı. Hər kəs Azərbaycan oğullarının və ordusunun gücünə bələd oldu.

Aprelin 5-dən sonra düşmənin nəzarətində olan və ya neytral zonalar sayılan ərazilərdə vətən torpağı uğrunda şəhid olan balalrımızın nəşi qalmışdı... Buradan o tərəfini Zeynəb ananın öz dediyi kimi yazıram:

-Mən Vaqifi sağ bilirdim. Deyirdilər ki,  mühasirədədir. Gələcək. Yalnız aprelin 6-da qara xəbərini aldım. Dedilər ki, ermənilər onun cansız bədənini götürüblər. Qırmızı Xaç cəmiyyətinə, Təhlükəsizlik Xidmətinə - əlim çatan hər yerə yazdım. Aprelin

10-u gecə vaxtı balamın tabutunu gətirdilər...  Onun üzünü açmağa qoymadılar.  Vaqifi  Mehman kimi öpüb-oxşaya biulmədim. Ona görə bu gün də inanmıram onun yoxluğuna. Elə bilirəm ki, gələcək. Balamın tabutu gələnə kimi gecə-gündüz Allaha yalvarırdım.

HAŞİYƏ: Zeynəb ananın “Allaha yalvarış” adlı şeiri var, o deyir:

Mən sənə heç zaman şübhə etmədim,

İlahi sən mənim balama dəymə!

Nə qədər yandırdın, asi düşmədim.

Bir də insaf eylə, balama dəymə!

Mehmanın dərdinə dözə bilmirdim,

Vaqifin dərdini mən necə çəkim?

Əmanət etmişəm sənə oğlumu,

Birini almısan, birinə dəymə.

Vaqif həyatımdır, həm də nəfəsim

Nəfəssiz yaşamaq çətindir çətin.

Belimi sındırdın, qəddimi əydin

Ey qadir Allahım balama dəymə…

Deyirlər ki, Tanrı dərdi onu çəkə bilənə verir… Zeynəb bibi həmin payızda top və atəş səslərini izlədi. Onun evinin eyvanından  döyüş gedən ərazilər görünür. 44 gün ananın gözlərinə yuxu getmədi… İndi o bilirdi ki, şəhidimiz apreldə olduğundan daha çoxdur. İndi ana dizlərində taqət, ürəyində güc tapıb bizə zəfər qazandıran şəhidlərin analarının, ailələrinin yanında oldu. Dərdli dərdlini yaman anlayar. Dilləri bir, sözləri bir, yaraları bir olar… Zeynəb ana  general Polad Həşimovun anası Səmayə ana ilə də tanış oldu. Bu zaman məlum oldu ki, sən demə Vaqif Bayramov aprel döyüşlərində general Polad Haşımovun tabeçiliyində  xidmət edib. General haqqında çəkilən bir sənədli filmdə polkovnik Eldəniz Sadıqov  korpus komandiri Polad Həşimovun aprel döyüşlərində xüsusi şücaət göstərməsindən danışır və qeyd edir ki, aprel döyüşlərində nəşi düşmən tərəfdə qalan mayor Vaqif Bayramovun ermənidən alınmasında birbaşa general özü iştirak edir. Generala xəbər çatanda ki, hərbçisi öz əsgərlərini  mühasirədən xilas etmək üçün gedir və Talış tərəfdə qalır, mühasirədən çıxa bilmir. Lakin onun geri qayıtmadığını görən korpus komandiri deyir ki, elə qeyrətli komandiri erməninin əlində qoya bilmərəm. Tankı ermənilərin yaxın mövqelərinə tərəf sürdürüb, düşmənin postunu nişan alır. Deyir: “... Ya mayorumun sizdə olub-olmadığıını deyirsiniz, ya da mövqenizi darmadağın edəcəyik.”

Düşmən tərəf ondan yarım saat vaxt istəyəndə, deyir ki, 2 dəqiqə vaxt verirəm. Bir az keçmiş ermənilər razılığa gəlirlər ki, Vaqif Bayramovun nəşi təhvil veriləcək...  Danışıqlardan sonra onun nəşini 10 apreldə neytral zonadan götürmək olur.

Onun necə həlak olmasını isə illər sonra dostlarından biri anaya danışır. Zeynəb ana həmin hadisəni belə danışır:  “...Vaqif gedir ki, əsgərləri Şulan Bayramovu və Ulvin Məmmədovu mühasirədən çıxarsın. Özü də mühasirəyə düşür. Vəziyyətin yaxşı olmadığını görəndə, tabe olduğu hərbi hissədən kömək istəyir. Hərbi hissə komandiri ona kömək göndərmir. Deyir ki, səni heç kim məcbur etməmişdi ki, əsgərlərin dalınca gedəsən. Əksinə,

Vaqifin koordinatlarını düşmən tərəfə ötürür. Həmin adam “Tərtər hadisələri” cinayət işində həbs olundu. Oğlumu və digər hərbçiləri satan satqın, Vaqifin yasında da iştirak etmişdi. Özü demişdi ki, Vaqif ona hər zaman kömək edib, rütbə almaqda da kömək edib. Oğlumun düşmən tərəfdə qalması xəbərini eşidəndə sevinir komandiri... Sonradan bildim ki, bir dəfə Vaqif onun bir xahişini yerinə yetirməyib. Deyib ki, mənim zabit şərəfim var...  Bunu da mənə oğlumun hərbçi dostu danışdı. Bu məlun fürsət gözləyirmiş ki, Vaqifdən qisas alsın...”.

- Vaqif ayağından yaralanandan sonra, ratsiya ilə hərbi hissəyə xəbər verir ki, parolu dəyişsinlər... Balamın cansılz bədəninə baxış keçirən məhkəmə-tibb ekspertləri deyiblər ki, Vaqifin ayağı yaralanıb və bir də ki, çənəsinin altından üzü yuxarı güllə ilə vurulub. Həkimlərin gəldiyi qənaət belə olub ki, düşmən belə yaxın məsafədən atmayıb onu. Düşmənin atdığı güllə ayağına dəyib, sonra isə ələ keçməmək üçün özü özünü vurub. Vaqifim belə qeyrətli oğul idi.

Böyük qardaşı Ədalət onun cəbhə bölgəsinə, ön xəttə getməyə çox canfəşanlıq etdiyini görüb deyir ki, ay qardaş, bir az ehtiyatlı ol, düşmənlə üz-üzə qalarsan, sonra neyləyərsən, axı təkbətək qalanda bacara bilməzsən. Vaqif isə deyib ki, son gülləmə qədər döyüşərəm, gücüm çatmasa belə, dişlərimlə damarımı çeynəyərəm, lakin ələ keçmərəm...  Balam öz taleyini elə özü yazıbmış...”.  

Zeynəb ana bu xatirələri danışanda ağlamırdı, sadəcə hərdən nəfəsini dərib, dərindən ah çəkirdi. İndi taleyi ilə barışıb Zeynəb ana...

Ana deyir ki, iki oğul dərdini nisbətən yüngülləşdirən məqam isə 44 günlük döyüşün sonundakı Zəfər və Şuşanın alınması oldu. Mənfur düşməndən qisas alınmışdı. Hələ Şuşa alınmazdan əvvəl Zeynəb ana bu zəfərə inanırdı. Mən özüm həmin günlərdə tez-tez onunla əlaqə saxlayırdım. Deyirdi ki, Şuşanı alan, bayrağımızı yeni alınmış şəhərlərə sancan əsgərlərə, qəhrəmanlara öz pensiyamdan  pay göndərəcəm. Alınmış şəhərlərə bayraq asan beş qəhrəmana ana pay göndərdi.

Zeynəb ana şəhid oğullarının adını yalnız Vətən adına, qələbə adına olan tədbirlərdə çəkir. O hökumət qapılarını döyərək oğlanlarının adı üstündə kimsəni narahat etmir. Deyir ki, dövlət Vaqifin  balalarına qayğı göstərir, Mehmanımın isə bir nişanəsi qalmadı axı...

…Səhər Bakıya yola düşürük. Aygün müəllim Bayramovların evi ilə üzbəüz olan Şəhidlər xiyabanına gedir. Orada monumentin bir qanadının qarşısında dayanır. Əvvəlcə əllərini çəkir qara daşa, sonra həmin qara mərmər daşı öpür. Sonra əsgər kimi farağat dayanır. Deyir belə şəklimi çəkin. Sonradan bilirik ki, sən demə 2016-cı il martın 31-də Azərbaycanlıların soyqırımı günündə Naftalanda hərbi xidmət keçən oğlu Müşfiq Orucov nümunəvi əsgər kimi buraya hərbi hissə adından əklil qoyubmuş. Həmin şəkli də bizə göstərir ana. Sonra əlavə edir ki, çox istəmişdim ki, oğlumun ayağının izi qalan bu yerlərə gəlim, deyirdim bəlkə ətrini ala bilərəm. Lakin gəlməyə ürək eləmirdim. Lakin indi ürəyim rahatladı... Oğlumun ayağı dəyən, xatirələri qalan hər yer mənə həm doğma, həm də yaddır. İz-iz, səs-səs axtarıram balamı... Mən ondan heç doymadım ki... Elə gözəl arzuları var idi ki... Test üsulu ilə 700 bal yığıb universitetə qəbul olmuşdu... Arzuları çiçək açmadı Müşfiqin...

Aprel döyüşləri zamanı həlak olan şəhidlərin adı ilə çıxdığım yolda, ləyaqətli şəhid anaları və xanımlari ilə də tanış oldum. Aprel döyüşləri bizim düşmən üzərində çaldığımız Zəfərin ilk müjdəsi idi. Düşmən üzərində qələbə inamını bizə Aprel şəhidləri verdilər. Dünya Azərbaycan Ordusunun gücündən, Azərbaycanın Ali Baş Komandanı İlham Əliyevin iradəsindən xəbərdar oldu. Vaqif kimi neçə oğul arzulayırdı ki, bayrağımız Xankəndində dalğalansın. Onların heç biri   Xankəndi zəfərini görməsə də, indi ruhları bu şadyanalığı görür, o bayrağın başına dolanırlar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” Uşaq saatını davam etdirir və bu gün sizlərə Azərbaycan ədəbiyyatının klassiklərindən biri olan Süleyman Sani Axundovun “Əhməd və Məleykə” hekayəsi təqdim ediləcək.

 Böyük ədib bu hekayəni  "Qorxulu nağıllar" silsiləsindən qələmə alıb.

Qışın orta ayı idi. Soyuqdan hamı qaçıb ev lərdə gizlənmişdi. Hacı Səmədin külfəti isti otaqda süfrənin başına cəm olub, yemək üçün onu gözləyirdi. O isə o biri otaqda öz işinə məşğul idi.

 Hacı Səməd əlli yaşında, safürəkli, rəhmdil bir kişi idi. Hacı Səmədin külfəti qoca anasından, arvadından, doqquz yaşında bir oğlundan və bir də yeddi yaşında qızından ibarətdi.

Hacı Səməd oğlu Məmmədi ibtidai şəhər məktəbində oxudurdu və bu ildən də qızı Fatmanı şəhər qız məktəbinə vermişdi. Hacı Səməd başqa müsəlman atalara bərəks olaraq uşaqlarının dərslərinə, ədəb və tərbiyəsinə çox fikir verərdi.

Hacı Səməd işini qurtarıb yemək otağına gəldi. O, süfrənin başında əyləşdi, yeməyə başladılar. Şam qurtardı. Hacı Səmədin xörəyin üstündən çay içmək adəti idi. Bu vaxt külfətə ya kitab, ya gündəlik qəzetlərdən oxuyardı. Bu da olmasaydı, gəzib-gördüyü vilayətlərdən danışardı. Buna görə də gözlüyü gözünə taxıb əlinə qəzeti götürəndə hamı sakit olub onun danışığını gözləyirdi. Hacı Səməd isə səsini çıxartmayıb özözünə yavaşcadan oxumağa başladı. Fatma bu sakitliyə davam etməyib qoca nənəsinə dedi:

– Nənə, mənə bir qorxulu nağıl söylə.

 Fatmanın qardaşı Məmməd, bacısından bu sözü eşidib dedi:

– İndi ki qorxulu nağıl istəyirsən, bəs niyə o günü nənəm Məlikməmməd nağılını söyləyəndə div adı gələn vaxt nənənin qucağına qısıldın?

– Yox, mən heç qorxmurdum, – deyə Fatma cavab verdi. Bu halda Hacı Səməd qəzeti yerə qoyub dedi:

– Yaxşı, qızım, bu gecə nənənin əvəzinə mən sənə bir qorxulu nağıl söylərəm, bu şərtlə ki, qorxmayasan.

– Yox, ata, qorxmaram, söylə.

Hacı Səməd çaydan bir neçə qurtum içib başladı:

– Qızım, biri vardı, biri yoxdu, şimalşərqdə, meşə içində, çay kənarında Tatarcıq adında bir kənd vardı. Bu kəndin əhli əkinçilik və çarvadarlıqla güzəran edərdi. Qızım, həmin nağıl olunan kənddə Nurəddin adında bir kişi vardı. Bu Nurəddinin on yaşında Əhməd adlı bir oğlu, altı yaşında Məleykə adlı bir qızı və Xədicə adında bir arvadı vardı. Nurəddinin sənəti əkinçilik idi və mal-qaradan ancaq bir atı vardı. Nağıl olunan zaman bahar və yay çox quraqlıq keçməyə görə o vilayətdə taxıl susuzluqdan yanıb tələf oldu. Çox çəkmədi ki, ətraf və əknafda aclıq başlandı. Payızın əvvəlindən Nurəddin arabasını qoşub şəhərə kirayəçiliyə getdi. Orada qazandığı pulu dörd gündən, beş gündən bir evinə göndərərdi. Külfəti də onunla güzəran edərdi. Əhməd kənd məktəbində oxuyurdu. Atası tərəfindən gələn məktubları asanca oxuya bilirdi. Bir neçə gün bundan əqdəm Əhməd yazıb atasından özü üçün bir başlıq və bacısı üçün bir əlcək istəmişdi. Hər ikisi bu şeylərin tezcə alınmasını xahiş edirdi. Lakin beş gün keçdi, bir həftə keçdi, on gün keçdi, atalarından bir xəbər çıxmadı. Xədicə bərk qorxuya düşmüşdü. Evdə pul və çörək də tükənmişdi. Bir dəfə, əziz balalarım, söz vaxtına çəkər, belə bir gecədə, qarlı çovğunun şiddətli vaxtında, Əhməd və Məleykə atalarının yolunu səbirsiz gözləyən zaman kim isə qapını döydü. Uşaqlar cəld: – Atam gəldi, – deyə qapıya tərəf yüyürüşdülər. Amma onun əvəzinə kürkə bürünmüş, əlləri əlcəkli, başı başlıqlı qonşuları Şəhabəddin içəri daxil oldu. O kişi Nurəddinlə bərabər arabaçılığa getmişdi. Bunu görcək Xədicənin ürəyini qorxu aldı. Uşaqlar: – Əmi, bəs atamız hanı? – deyə soruşduqları vaxt ondan cavab almadılar. Şəhabəddin Xədicəni bayıra çağırıb ərinin atlı-arabalı dərəyə uçub ölməyini xəbər verdi və onun cibindən çıxan altı manatı verib cəld getdi. Xədicə rəngi-ruhu qaçmış, nitqi tutulmuş halda içəri girdi və uşaqlarını bağrına basıb zar-zar ağladı. Bunların ahnaləsi, boranın gurultulu səsi bir-birinə qarışmışdı. Bunlar axırda sakit oldular. Əhməd anasından soruşdu: – Ana, bu aclıq ildə atasız biz necə dolanacağıq, acından öləcəyik. – Qorxma, oğlum, bu saçlarımı satıb sizi ac qoymaram, – deyə Xədicə oğluna təsəlli verdi, sonra hər ikisini soyundurub yatağa uzandırdı. Bir azdan sonra uşaqlar yuxuya getdilər. Amma o gecəni Xədicə sübhə kimi yata bilmədi. Fikir, xəyalət onu götürmüşdü. Sahibsiz arvad, yetim uşaqlar, aclıq ildə necə dolansın? Bir neçə müddət keçdi. Xədicənin pulu lap qurtardı. Yavaş-yavaş ev şeylərini satmağa başladı. Xədicə bir də baxdı gördü ki, evdə heç bir şey qalmayıbdır. Uşaqlar da acdır. Çörək üçün hansı qonşuya getdisə, əliboş qayıtdı, çünki hamı bunların günündə idi. Acından zavallı uşaqlar taqət və gücdən düşmüşdülər. Yazıq Xədicə hər yerdən ümidi kəsilmiş, dizlərini qucaqlayıb bir küncdə mumiya kimi oturmuşdu. Gizlin ağlamaqdan gözlərinin yaşı da qurumuşdu. Qızım, axşam oldu. Acından Məleykənin qırmızı yanaqları saralmışdı...

Birdən Fatma özünü atasının qucağına atıb dedi: – Ata, demə, demə! Qorxuram.

 Hacı Səməd qızının başını sığallayaraq dedi: – Qorxma, qızım, dalı yaxşıdır. Qulaq as, harada qaldım? Hə, Xədicə Məleykəni soyundurub yerinə qoydu ki, bəlkə, yuxuya gedə. Amma yazıq tifil rahat ola bilmirdi. Axırda Xədicə onu sakit etmək üçün dedi: – Qızım, Məleykə, gözlərini yumub yat; onda gecə mələk bacamızdan sənə çörək salar. Məleykə gözlərini yumdu. Bir azdan sonra yuxuya getdi. Amma Əhməd anası ilə oyaq qalmışdı. Gecədən xeyli keçmiş bacadan gumbultu ilə bir şey icəri düşdü. Ana və oğul diksinmiş ayağa qalxdılar ki, görsünlər o düşən nədir. Gördülər ki, ağzı bağlı bir torbadır. Xədicə əli əsə-əsə  torbanın ağzını açdı. Gördülər ki, içi çörək, yemiş, cücə, yumurta və qeyri yeməli şeylərlə doludur. Bunu görcək Əhməd dedi: – Ana, gördünmü, mələk bacamızdan bizə çörək saldı. Xədicə heyrətdə qalıb cavab verə bilmədi. Bu halda torbanı boşaldanda içindən kağıza bükülmüş bir yumru şey çıxdı. Açanda gördülər ki, hamısı qızıl puldur. Bunu görən ana və oğul daha da artıq təəccüb etdilər. Bu halda Əhmədin gözünə pula bükülmüş kağızda yazı sataşdı: – Ana, burada yazı var; qoy görək nədir? – deyə Əhməd kağızı oxudu. "Qızım Məleykə, mən bir qoca səyyaham. Yolda evinizin yanında faytonumun çarxı oxdan çıxdı, onu salıncan mən istədim ki, sizdə bir az qızınıb, rahat olam. Qapıya gəldikdə anan dediyi sözləri eşitdim. Geri qayıdıb bu şeyləri və pulu sənin üçün hazır etdim və təzədən gəlib bacanızdan atdım. Yaşa, qızım, yaşa, mən qoca babanı da yaddan çıxartma. Xüdahafiz. Səyyah Cəmaləddin". Bu halda Məleykə oyanıb dedi: – Ana, mələk bacamızdan çörək saldımı? – Bəli, qızım, ancaq mələk yox, baban Cəmaləddin, – deyə Xədicə Məleykənin qabağını yeməli şeylərlə doldurdu. O gecəsi iki bala, bir ana şadlıqlarından bilmirdilər ki, nə etsinlər. Axırda hamı şad-xürrəm yıxılıb yatdılar. İndi siz də, əziz balalarım, durun yatın, səhər dərsə gedəcəksiniz.

Bu sözlərlə Hacı Səməd sözünü tamam etdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2024)

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Xəstəlik və onunla mübarizədən söhbət düşmüşkən, mütləq bu günlərdə dünyanın bir çox ölkəsində milyon tirajlarla çap olunan bir bestseller barədə də söz açmaq istəyirəm, rusiyalı müəllif Valeriy Sinelnikovun «Öz xəstəliyini sev» kitabı barədə. Tibb institutunun tələbəsi olarkən yazmağa başladığı və uzun illər üzərində çalışdığı bu kitabla Sinelnikov həm ayrı-ayrı xəstəliklərin yaranma səbəblərinə fərqli baxış ortaya qoyub, həm ağrını kəsməyin vasitələrini qeyd edib, həm də dərmansız, tibbi müdaxiləsiz sağalmanın yollarını göstərib. İlk baxışda oxucunu təəccübləndirəcək, hədsiz dərəcədə qeyri-ənənəvi olan Sinelnikov təliminə haradasa sağlamlığa elmi və metafizik baxışın sintezi kimi də baxmaq olar.

Tibbdə Qomeopatiya adlanan alternativ tibb növü var. Həddən artıq güclü preparatların sağlam adamlarda yaratdığı simptomlarla pasientin xəstəlik simptomlarının bənzərliyinə əsaslanan bu tibb növü ilə bir təbib kimi çoxsaylı xəstə müalicə edən Sinelnikov özü də bilmədən tədricən yeni tibb növünün müəllifinə çevrilməyə müvəffəq olub.

«Qomeopatiya məni fərdi tibb növü kimi cəlb etdi. Onun əsas prinsipi xəstəliyi boğmaq yox, orqanizmin dinamik müvazinətinin bərpasıdır. Qomeopatiyanın həm xəstəliyə, həm də xəstəyə öz individual, unikal yanaşma tərzi var. Burada bütün dərmanlar təbii xammaldandır (otlardan, minerallardan, zəhərlərdən, həşəratlardan, heyvan ifrazatlarından)» yazan Sinelnikov Qomeopatiya üsulu ilə işləyərkən rəsmi tibb elminin müalicə edə bilmədiyi xəstəlikləri belə müalicə etməyə başlayıb, amma bəzən müalicə, hər halda, effektiv olmayıb. Belə olduqda o, pasientlərinin davranışına göz qoymağa başlayıb və qəribə bir hal aşkarlayıb. Deməzsənmiş, bəzən xəstəliklər xəstələrçün müəyyən bir funksiya daşıyırmış. Bəzilərində açıq, bəzilərində qapalı.

Sinelnikov psixologiyanı, psixoterapiyanı oxuyur, hipnozu mənimsəyir, insanın şüuraltısını öyrənməyə başlayır. Neyrolinqvistik proqramlaşma barədə R.Bendlerin və D.Qrinderin elmi işləri ilə tanış olur, zen-buddizm, sufilik, yoqa, daosizm barədə çoxlu kitablarla tanış olur.

Və aydınlaşdırır ki, hər bir insan özü özü üçün xəstəlik yaradır. Qidalanma, infeksiyalar, hava şəraiti yalnız xəstəliyin inkişafı üçün fon ola bilər. İnsanın daxilində – qəlbində hər hansı xəstəliyi yaradıb inkişaf etdirən bir nəsnə mövcuddur.

Sinelnikov «İnsan şüurunun və şüuraltı proqramlaşdırmanın Bibliya modeli»ni yaradıb. Onun fikrincə, yaratdığı bu model qədimdən, lap elə «Bibliya» dövründən mövcuddur, modelin mahiyyəti isə budur: Lap uşaqlaqdan bizim beynimiz və şüuraltımız ətraf mühitin görüntüsünə yönəli proqramlaşdırılıb. Biz məhz bu proqramla yaşayaraq özümüzə bol ağrı və problem yaradırıq. Biz bunu dəyişmək istəyirik, amma necə, bilmirik.

Sinelnikovun gətirdiyi qaydalara sabah nəzər yetirərik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2024)