“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı POEZİYA SAATInda bu gün sizlərə Nicat Hulapın şeirlərini təqdim edir. Sabah 25 yaşını qeyd edəcək Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin üzvü olan Nicat Hulapın şeirlərində hüdudsuz türk ruhu duyulur.

Göy üzü ruhlar evidi,

Gedib sığınıb Tanrıya, – söyləyən şairin 3 şeirini məmnuniyyətlə oxucularımızla bölüşürük.

 

Gecə yuxusunda qurd görən oğlan

 

Bilirdin taleyin yazılıb qəmlə,

Gecə yuxusunda qurd görən oğlan

Savaşda ölmədin yuxuda ölmə,

Gecə yuxusunda qurd görən oğlan

 

Səni öz taleyin, bəxtin döyəclər,

Göynədər könlünü gecikən geclər,

Sənə neyləyəcək mayası biclər,

Gecə yuxusunda qurd görən oğlan

 

Keçdi bəd əllərə neçə yaxalar,

Yedi məclislərdə doydu çuxalar,

Çin olar qurd olan bütün yuxular,

Gecə yuxusunda qurd görən oğlan

 

Kəndirlər saxlamaz boynunu sənin,

Ağaclar görənməz boyunu sənin,

Hanı süründəki qoyunun sənin,

Gecə yuxusunda qurd görən oğlan

 

 

Şaman yuxusu

 

Altayın ucqarında otsuz, çölsüz, ağacsız

Tanrı, su bir də torpaq, atlar qalıb adamsız

Atlar qalıb tək-tənha, at ruhu bir başına

Atların yəhərləri, nalları bir başına

Savaşçılar qarışıb torpağa, daşa dönüb

Ruhları göy üzündə adlar yaddaşa dönüb

Atdığı ox ucları göydən asılı qalır

Yazdıqları yazılar daşda yazılı qalır

Yaddaşının küncünü qurdalasan hər türkün

Kurqanların ruhunu, atların, qurdun, börkün

Bozqurdun dişlərində min ilin qanı qalır

Asiyanın köksündə türklərin anı qalır

Bozqurdla susqun çöldə yaşıyır türk balası

İnsanlığın, tarixin yaddaşın ilk balası

Çadırında ocağın közünü qarışdırır

Qılıncıyla düşmənin gözünü qarışdırır

Qırmızı ət bişirir xanların şişlərində

Qan izi var qan alsın, qan qalsın dişlərində

Gecə şaman yuxusu, ot yuxusu görəndə

Tanrıyla od başında, Qurd yuxusu görəndə

Oyansam da bilirəm, ruhumun dərinində

Türk balası bir qurdla qaçır qan dişlərində

 

 

Göy üzü ruhlar evidi

 

Bu yerdə kim yarıdı ki,

Bəxtindən, şair yarıya

Çiçək dərdim ürəyimdən,

Çiçəksiz qalan arıya

 

Dərdə dostdu könül tarım,

Ölsəm göyə dərd aparım,

Mən qoymadım arzularım,

Qız kimi evdə qarıya,

 

Ölüm ruhdan uca idi ?

Ruhsuz bədən axı nədi?

Göy üzü ruhlar evidi,

Gedib sığınıb Tanrıya.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2024)

 

 

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

 

İstəyirəm sizə tulum musiqi aləti barədə söhbət açım. Hansı ki, bu alətlə ilk və son tanışlığım, onda ifa edilən canlı müsiqini dinləməyim düz 24 il əvvəl bir el şənliyində olmuşdur. Həm də bir təsadüf nəticəsində. Çox qəribə, ecazkar və heyrətamiz təsir bağışlamışdı mənə.

Marağım məni bəzi araşdırmalar aparmağa sövq etmişdi. Məlum olmuşdu ki, içi boş ağacdan, qamışdan və ya digər əşyalardan düzəldilən belə nəfəsli çalğı alətləri sonralar fərqli əşyalardan düzəldilərək, uzun bir zaman yaşamış və hazırkı görüntüləri ilə zəmanəmizə gəlib çatmışlar.

Bunlardan biri də tulumdur. Tulum bizim etnik nəfəsli çalgı alətimizdir. Arxoloji tapıntılar sübut edir ki, bu çalğı alətinin tarixi çox qədimlərə gedib çıxır. Tulumun yaranma tarixi sinifli cəmiyyətin ilk dövrlərinə aid edilir. Yaranmasında insan amili ilə yanaşı, bölgənin iqlimi, flora və faunası, təsərrüfat fəaliyyəti, inancları, adət-ənənələri və s. çox önəmli rol oynamışdır. Yayıldığı coğrafiyanı öyrənəndə belə məlum olur ki, tulum, əsasən, əhalinin sıx məskunlaşdığı dağlıq ərazilərdə və yaylaq yerlərində geniş yayılmışdır. İlkin olaraqkiçikbaşlı heyvançılığın inkişaf etdiyi və qamışın bol olduğu bölgələrdə çoban çalğı aləti kimi formalaşması göstərilir.  Bunu alətin repertuarına qədim “Sayaçı mahnıları”nın daxil edilməsi də təsdiqləyir.

Səs tembri zurnanın səsinə bənzədiyi üçün bəzən ona "tulum zurnası" da deyilib. Tulum çox vaxt solo aləti kimi, bəzi hallarda isə balabançılar dəstəsində istifadə edilirdi. Havanın dəri içərisində depolanması, eyni anda iki fərqli səsin eşidilməsi onu digər nəfəsli çalğı alətlərindən ayıran başlıca özəlliklərdəndir.

         Bir vaxtlar Qərbi Azərbaycan (eləcədə Cənubi Azərbaycan), Naxçıvan, Qarabağ, Laçın, Qazax, Tovuz və Muğan ərazisində geniş yayılmışdı. Hazırda Azərbaycanda, əsasən, Naxçıvan Muxtar Respublikasında rast gəlmək olar. (Naxçıvanda, Şerur rayonunda tulum zurna müşayiəti ilə ifa olunan yallılar da mövcutdur. (“Tulumu” yallısı kimi). İrfan Çalıkın “ Asos Journal”da çap olunmuş “Türkiye tulum çalğı aleti və yapısal kaynaklı icra zorluqları” məqaləsində oxuyuruq: “Tulum çalgısının yoğun olarak varlığını gösterdiği ülkelerin başında Türkiye ve Azerbaycan olduğunu söylemek mümkündür… Bunun nedeni bu çalgıya hayat veren kültürün yoğun olarak yaşanması, bu çalgıyı kullananların çokluğu ve tulum çalgısı yapım ustalarının fazla oluşudur”. Etnoqrafik araşdırmalar da göstərir ki, vaxtı ilə xalqımızın toyları, xına gecələri, köç, bayram şənlikləri (xüsusən yaylaq və Novruz şənlikləri) və digər mədəni-kütləvi tədbirlərində tulum musiqisindən  geniş istifadə edilirmiş. Bu alətdə müxtəlif havaları, mahnı (“Köçəri”, ‘Narey”, “Güley narey”) və rəqs melodiyalarını (“Loçimənə”, “Tulumu”) ifa ediblər. Ən çox el (köçəri) havaları çalıblar. Məsələn, “Yallı” kütləvi rəqsinin müşayiəti üçün 3 tulum və əl ilə vurulan bir nağaradan ibarət ansambl təşkil olunurmuş. İki və ya bir tulumda melodiyanı çalırdılar, üçüncü və ya o biri iki alətdə dəmsaz saxlayırdılar. Çox vaxt tulumda çalanlar, özləri də rəqsdə iştirak edirdilər. Tulumda digər nəfəsli alətlərdən fərqli olaraq barmaqların ucu ilə deyil, onların orta hissələri ilə çalırdılar. Ağır havaları çalarkən bütün dəliklərdən, yüngül havaları isə sol əlin iki, sağ əlin isə dörd barmağından istifadə edirdilər, ən aşağı dəliklər isə açıq qalırdı.

Onu da qeyd edək ki, tulum təkcə türk xalqları arasında deyil, fərqli adlarla (duda, sabouna, gudastviri, gajde, valınka, mezud və s.) və formalarla Qafqaz, eləcə də bir sıra Avropa xalqları arasında geniş istifadə edilmişdir. Lakin həmişə bu alətlərdə ifa olunan musiqilər meydana çıxdığı bölgənin özəlliklərini daşımışdır. O cümlədən Azərbaycanda da.

         Təmiz türk sözü olan “tulum” sözünə türkdilli xalqların ən qədim mətnlərində tez-tez rast gəlmək mümkündür. Hələ XIV əsr musiqi bilicisi A.Marağalı tulumun forması və hazırlanması barədə yazmışdı. Avropalı səyyah İosafat Barbaro Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsənin sarayında onun şərəfinə verilmiş ziyafəti belə təsvir edir: “Şahın hüzuruna getdiyim birinci gün şərqiçilər və çalğıçılar onun yanında idilər. Bu çalğıçıların yarım metrdən bir az çox uzunluqda alətləri olub onun incə ucunu yuxarıya doğru tutmuşdular. Bu alətdən başqa ud, kamança, çalpa və tulum da var idi”.  XVII əsr səyyahı Ö.Çələbi də öz əsərlərində tulum barədə bir sıra önəmli bilgilər təqdim etmişdir. P.Vostrikovun 1902-ci ildə Tiflisdə çap olunmuş “Azərbaycan tatarlarının musiqisi və mahnıları” məqaləsində də tulum kimi tanınan nəfəs aləti qısa təsvir olunur.

Tulum xüsusi üsulla aşılanıb yumşaldılmış keçi və ya qoyun dərisindən hazırlanırdı. Gəlin, dərinin hazırlanması texnologiyası ilə tanış olmaq üçün türk tulumcusu Murat Atacanın dediklərini oxuyaq: “Bundan yirmi, yirmi beş sene önce her evde üç, beş tane ev besisi hayvan beslenmekteydi, hayvanlar bu evlerdeki tuz, ekmek kırıntısı ve sebzelerden tüketiyordu bu yüzden en iyi deri ev besisi hayvanlardan elde edilmektedir. Dağda otlayan hayvan sürekli ot tüketmekte ve tuzdan yoksun kalmakta fakat ev besisi hayvan ahırda hem fazla yorulmuyor hem de daha iyi kilo aldığı için derisi daha kaliteli oluyor. Derisi kalın, boyu da uygun olduğu için genelde 2 yaşına girmiş keçi derisi kullanılmaktadır. Hayvan kesildikten sonra kanının kıl üzerinde bırakılmaması gerekir. Kan bittikten sonra Keçinin ayakları bilekten aşağıya doğru soyulur et kısmına gelmeden önce sağ ya da sol ayağından bir delik açılır ve pompa yardımıyla bu delik içerisinden hayvanın vücuduna hava basılır. Bu işlem sırasında hayvanın eti ile derisi arasında hava girmiş olur, daha sonra yumruk yardımıyla deri hayvandan çıkartılır ve kullanılmaya hazır hale getirilir. Hayvan üzerinden çıkartılan derinin, kandan, tuzdan, terden ve kokudan arındırılması için bol suda yıkanması gerekmektedir. Bu işlemden sonra deriye mısır unu yedirilir ve bir kovanın içinde hiç hava almayacak şekilde bekletilir. Süreç içerisinde kovada bekleyen deride ekşime meydana gelir ve tüyler deriden kolay bir şekilde arındırılır. İşlem sırasında mısır ununun kullanılmasının sebebi mısır ununun içindeki yağ özüdür. Mısır unundaki bu yağ özü deride bulunan kötü kokuyu üstüne çektiği gibi derinin kendisine de yağ bırakmaktadır. Yapılan bu işlem sonrasında deri tekrar yıkanır, daha dayanıklı ve daha sarımsı bir görünümü olması için tuz, mısır unu ve ceviz büyüklüğünde şap ile bir hafta boyunca bu karışım içerisinde tekrar bekletilir. Bir hafta sonra deri tekrar yıkanır ve asılarak kurumaya bırakılır”. Tulum xüsusi üsulla aşılanıb yumşaldılmış keçi və ya qoyun dərisindən hazırlanırdı. (türk dilindən türk dilinə “tərcüməni” absurd hesab etdim).

         “Bütöv soyulmuş dərinin iki ayağı möhkəm bağlanılır. Qalan ikisindən birinə tuluma hava doldurmaq üçün sümükdən və ya qamışdan hazırlanmış, ağzında tıxacı olan boru,  digərinə isə aləti ifa etmək üçün iki qoşa boru (gövdə) bərkidilir.

Uzunluğu 260-280 mm olan həmin gövdələrin üzərində 7 oyuq açılır. İfaçı sol qoltuğunda tutduğu içərisi hava ilə doldurulmuş tuluğu azacıq təzyiqlə sıxmaqla havanı borulara daxil olmağa məcbur edərkən hər iki əlin barmaqları ilə oyuqları açıb-bağlamaqla istənilən səs ucalığını əldə edə bilir. Birinci boruda melodiya çalınır, ikincisində isə həmin melodiyanın tonikası saxlanılır. Aşağı ucuna isə çox vaxt camış buynuzundan boruağzı (buynuz, şapbır) keçirirlər. Bəzək üçün boruağzının kənarlarında deşiklər açıb, ora ipə taxılan müxtəlif rəngli muncuqlar asırlar.

Alətin çox çalınması və eləcə də səslərin diapazonu tuluğun sıxılması ilə tənzimlənir. Tulum təxminən öz ölçüsü boyda olan kisənin içinə salınır. Başqa nəfəsli alətlərə nisbətən tulum çətin ifa olunur. Burada tuluq və ona keçirilən musiqi alətləri arasında yaranan əlaqə ifaçıdan böyük məharət tələb edir. Buna baxmayaraq tulumun üstün cəhəti də vardır. Tulumu hava ilə doldurduqdan sonra onu bir müddət çalmaq mümkündür. Məhz bu üstünlüklərə görə də belə bir alətin yaranması zərurəti meydana çıxmışdır”. 

Qədim musiqi alətlərimiz, o cümlədən tulum ölkəmizin ərazisində yaşanmış tərəqqini izah edir, mənəvi, həm də musiqi dünyamız haqqında məlumat verir. Onu da qeyd edim ki, mənfur qonşularımız (ermənilər) digər mahnı və musiqi alətlərimiz kimi tuluma da nəfis salmışlar. Hətta bir neçə dəfə bunu özlərinin milli musiqi aləti də adlandırmışlar. Ona görə də belə musiqi alətlərimizin yaşadılmasının, heç olmasa, gənc nəsillərə onlar haqqında informasiyaların verilməsinin olduqca faydalı olduğunu zənn edirik. Nə xoş ki, bu gün Naxçıvan Muxtar Respublikada fəaliyyət göstərən uşaq musiqi məktəblərinin bir neçəsində tulum musiqi aləti gənc ifaçılara öyrədilir. Tulumu və onun musiqisini toylarımızda, el şənliklərimizdə görmək və eşitmək arzusu ilə.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2024)

                                                                          

 

 

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının AÇIQ MİKROFON rubrikasında növbəti ziyalımız - Sərraf Balaxan heykəllər barədə danışır. 

 

Aşıq Ələsgərin heykəli/abidəsi haqqında fərqli fikirlərin (xüsusən heykəli bəyənməyənlərin fikirlərinin) tutarlı əsasları vardır. Xalqımızın düşüncəsində heykəl anlayışı uca, əzəmətli, əbədi anlamında başa düşülür. “Heykəl ucaltmaq” ifadəsi də buradan gəlir. 

 

Biz heykəli yüksəkdə, əlçatmaz bir yerdə təsəvvür edirik. Azərbaycanda heykəllər ilk dəfə qoyulanda məhz belə olmuşdur. Bəzən heykəllərin pyedestalları – bünövrələri heykəldən daha əzəmətli və hündür olmuşdur. Nizaminin, Füzulinin, Nəriman Nərimanovun, hətta Sabirin, Səməd Vurğunun da heykəlləri əlçatmaz yüksəklikdə yerləşdirilmişdir. İnsanlar heç onların ayaqlarına belə toxuna bilmirlər. 

Bəlkə də dəqiq olmayacaq, amma mənim gördüyüm pyedestalı kiçik olan ilk heykəl Əliağa Vahidə qoyulmuşdur. Sonradan o pyedestaldan tamamilə götürülərək bir ağac kimi İçəri Şəhərdə əkildi.  

Azərbaycanda ümumən pyedestalsız ilk heykəl deyəsən Müslüm Maqomayevə qoyuldu. O zaman insanlar Aşıq Ələsgərin heykəlinə göstərdikləri münasibəti o heykələ də göstərdilər. 

Heykəlin alınıb-alınmaması sənətşünasların mövzusudur. Məni heykəldə cəlb edən əsas məqam onun dinamik olmasıdır. Koroğlunun, Niyazinin, Müslüm Maqomayevin, Rəşid Behbudovun və Aşıq Ələsgərin heykəllərində məhz bu dinamika var. Diqqətlə heykələ tamaşa etdikdə elə təsəvvür yaranır ki, sanki o indi əllərini hərəkət etdirəcək, yaxud bir addım atacaq. Azərbaycanda daha öncə ucaldılan heykəllərin mütləq əksəriyyəti statik olmuşdur.

Xatırlayıram, Çində bir sıra şəhərləri gəzdim, orda heykəllərin hamısı dinamik idi, hətta nəhəng heykəlində belə Konfusi insanlara kitab oxuyurdu.

Dinamizminə görə heykəli bəyəndim.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2024)

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Poetik qiraətdə sizlərlə yenidən daimi müəllifimiz Əlizaəd Nuridir. Bu dəfə şair Darıxmağın rəsmini çəkir...

Xoş mütaliələr.

 

Darıxmağın rəsmi

 

Yuxuma dağıtmısan,

Saçının yumşağını.

Sən yoxsan,kim böyütsün

Bu sevda uşağını?

 

Yol tapıb çıxa bilmir,

Bu tinim, bu dalanım.

Mən sevgi qaçqınıyam-

Gəl, səndə daldalanım...

 

Bu yolu göndərmisən,

Sən mənə azmaq üçün?

Ürəyim- bir divarmış

Şəklini asmaq üçün.

 

Ümidim körpə kimi,

Ağlayır qundağında.

Arzularım can verir

Kədərin qucağında...

 

Hardasan, hardan bilim,

Mən hara üz döndərim?-

Darıxmağın rəsmini 

Çəkib sənə göndərim...

 

Özün məndən uzaqsan,

Kölgən keçir yanımdan.

Adına soyuq dəyər-

Düşmə  dodaqlarımdan...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2024)

Habil Yaşar, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bu dəfə sizlərin görüşünə dəyərli rəssam Validə xanım Əliyeva ilə gəlmişəm.

 

-Salam Validə xanım. Necəsiniz? İlk olaraq özünüz haqqında məlumat verə bilərsinizmi? 

 

-Bakıda anadan olmuşam. Ömrümün payız çağındayam. Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının, şüarı "Dünyanı sənət xilas edəcək" olan Aktivist Rəssamlar Assosiasiyasının  üzvüyəm. Rəsm çəkməyə uşaqlıqdan həvəsim olub, 2015-ci ildən professional məşğul oluram. Rəsm həyatımın bir parçasına çevrilib, nəfəsim olub. Azərbaycanda və onlayn sərgilərdə iştirak edirəm. 2021-ci ildə Muzey Mərkəzində keçirilən "Zəfər yürüşü” və 2022-ci ildə Azərbaycan və Pakistan rəssamlarının müştərək sərgisində iştirak etmişəm. Bir çox tablolarım yerli və xarici insanların şəxsi kolleksiyasında var.

 

-İlham mənbəyiniz nələrdir və çəkdiyiniz rəsmlərin mövzusu haqqında bilmək istərdik.

 

-Tablolarım arasında müxtəlif mövzulara rast gələ bilərsiniz. Rəsm çəkmək üçün mövzu axtarmıram, o özü məni tapır. Dünyanı və ətrafı müşahidə etmək kifayət edir. Dünyada və Azərbaycanda baş verən proseslər işlərimə öz təsirini göstərir. Bir tablom üçün yazdığım şeir də var:

"Əgər olsaydı dünya cənnətdən ibarət,

Mən də şəkil cəkərdim güldən, çiçəkdən.

Çirkinləşib zəmanə, çox insan cılızlaşıb,

Şeytandan betərlər hər yerdə məskunlaşıb. 

Dağılan insanlar, ölən şəhərlər ürəyimi ağrıdır..."

İstər qadın və sevgi, batal, təbiət, natürmort olsun, mövzunun hamısını ruhumla işləmişəm. Əsərlərimi övladım sayıram və mənim üçün çox dəyərlidirlər.

 

-İncəsənətin cəmiyyət üçün vacib məqamlarını izah edə bilərsinizmi?  

 

-İncəsənət cəmiyyət üçün məncə bir təbliğat üsuludur. Adından da göründüyü kimi gördüyü, eşitdiyi incə-incə insanın şüuraltına həkk olunur. Rəsm, poeziya, musiqi, kimin ücünsə ədəbində, davranışında, tərbiyəsində silahdır, kimincün də ruha qida, yaşamağa, yaratmağa. Odur ki, incəsənətin cəmiyyətimizin formalaşmasında və inkişafında rolu danılmazdır deyə düşünürəm.

 

-Sənət bacarıqlarınızı necə inkişaf etdirirsiniz?

 

-İnsan bir işlə illərlə məşğul olarsa istər-istəməz təcrübə qazanır. İstedad insana Allah tərəfindən bəxş edilən bir lütfdür. Rəsm çəkmək öyrədilmir, öyrənilir. Rəssam kətanda rəsmi təkcə çəkmir, həm də yazır. Kətanda rəsm yaza bilmək üçün usanmadan çalışmaq lazımdır. Özümdən heç vaxt razı qalmıram, bu mənə güc verir.

 

-Sənət həyatınızın başqa sahələrində sizə kömək edirmi?

 

-Maddiyatı nəzərdə tutursunuzsa mən heç vaxt sənətə gəlir mənbəyi kimi baxmamışam, amma rəssam əməyinin qarşılığını görməlidir. Hər bir insan əməyi qiymətləndiridiyi kimi... Dəyər vediyim insana hədiyyə də edə bilərəm və bundan mənəvi zövq alıram.

 

-Bir sənətkar olaraq iş-həyat balansını necə idarə edirsiniz?

 

-Rəsm çəkəndə hər şeyi unuduram, vaxtı, vədəni, hərdən özümü belə. Axşamın nə zaman düşdüyünü, ya sabahın necə açıldığını gözlərim ağrıyanda bilirəm. Arada fasilələr olanda cəmiyyət içinə çıxıram, təbiətlə təmasda olmagı çox sevirəm. Xəzərsə mənim üçün tam başqa aləmdir.

 

-Gələcək planlarınız haqqında məlumat verə bilərsinizmi?

 

-Deyirlər ki, Allahı güldürmək istəyirsənsə gələcək planlarından danış. Bu ilin axırı fərdi sərgim olmalıdır. Sərgi məsuliyyət tələb edir. İnşallah, Allah utandırmaz.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2024)

Təqdim edir: Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bu dəfə sizə gündəliyimə qeyd etdiyim maraqlı əhvalatlardan, fikirlərdən bəhs edəcəyəm. İl 2022.

 

Olmuş kədərli əhvalat

Bir oğlan bir qızla tanış olur. Qız özü haqda danışanda necə elitar, necə elmli olduğunu dilə gətirir, hər gün bir yeni kitab alıb gün ərzində oxuyub bitirdiyini də söyləyir. Oğlan buna çox sevinir. Qızın ad günündə ona kitab mağazasına yenicə gəlmiş ən sonuncu dünya bestsellerini alır, həmin gün ayın 28-i olduğundan məhz 28-ci səhifəyə də bir dənə ikiyüzlük hədiyyə kuponu qoyur ki, qız açıb kuponu görəndə ikiqat sevinsin, birlikdə gedib hədiyyəni alsınlar.

Oğlan kitabı qıza hədiyyə edib gün ərzində ondan zəng gözləyir, zəng gəlmir, səhəri gün də zəng gəlmir, heç növbəti günlərdə də.

Bir il keçir, o qız hələ də o kuponu görə bilmir.

 

Real dialoq

Bulvarda bir qadın təzəcə tanış olduğu qadınla dərdləşir:
-Zəmanə nə yaman dəyişib, bir görün indiki cavanlar necə geyinirlər. Xüsusilə qızlar. Bir o qıza baxın- saçları qısa, şalvarı dar, heç bilmirsən ki, qızdır ya oglan…
-O mənim qızımdır.
-Eləmi? Bağışlayın, bilmədim ki, siz onun anasısınız.
-Anasi yox, mən onun atasıyam.

 

Qocanın etirafı

Axırıncı dəfə əlim qız əlinə uşaq vaxtı “bənövşə bəndə düşdü” oynayanda dəyib.

 

Fəlsəfəmaniya

Aristotel eşşəyi tərs minib gedirmiş. Soruşurlar, belə niyə edirsən, niyə tərs minmisən eşşəyi?

Deyir, arxadan gələn təhlükəni görüm deyə.

Soruşurlar, bəs qarşıdan gələn təhlükə?

Deyir, qarşıdan gələni eşşək də görə bilər.

 

Həftənin mıxı

-Xanım, lipuçka ilə epilyasiya ağırdır?

-Baxır hansı zonadan.

-Aran zonasından, Kürdəmirdən.

 

Anons

Günün sitatı: “Heç kəsin yanında heç nə danışmayın. Çünki çatdırılma və quraşdırılma pulsuzdur. “

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2024)

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Əlisəfa Azayevin hekayəsi təqdim edilir. 

 

 

Vəkil Abbas Qaradağlı ittihamnaməni oxuyanda çox pis oldu. Orada nələr yazılmamışdı: "oğurluq", "ehtiyatsızlıq", "qəsd..." Hətta əlacsız qalıb hüquqlarını müdafiə etdiyi Bəhriyyə ilə bir də görüşəsi oldu. Qız fağır, yeniyetmə birisi idi. Soruşdu:

- Sən o oğlanı tanıyırdınmı?

- Yox, əmi... - deyə qız pıçıldadı.

- Həmin gecə qapı-pəncərəni bağlamışdın?

- Hə... hə...

- Tamam çılpaq yatmışdınmı?

- Yox... Xalatla idim...

Zərərçəkmiş bu an kövrələn kimi oldu. Kişi onu sakitləşdirməyə çalışdı:

- Yaxşı... Sakit... Səni başa düşürəm...

Qız inildədi:

- Əclafdı da... Zorla otağıma girib, indi hər şeyi danır...

- Onun deməyi ilədi bəyəm?! Məni yandıran prokurorluq işçilərinin hərəkətidi.

Cinayət işi ilə beləcə tanışlıqdan sonra vəkil prokurorluğa tərəf üz tutdu. Müstəntiq Adil Nəsirovu tanıyırdı. Yenicə təyinat almış təcrübəsiz birisi idi. Onunla görüşəndə vəkil dedi:

- Oxudum ittihamnaməni.

- Hə... Belə tez... - Müstəntiq gülümsədi.

- Prokuror deyəsən heç onunla tanış olmadan təsdiqləyib.

- Ola bilər... İnanır da...

- Ancaq bu insan taleyi məsələsidi axı. Siz orada göstərmisiniz ki, guya oğlan həmin gün sərxoş, içkili olub... Mənzili səhv salıb... Əslində isə həmin yaşayış yeri mənzil deyil, həyət evidi...

- Ola bilər...

- Bir də ki, cinayətin subyekti... Axı orada oğurluq olub. Qızın xeyli qır-qızılı aparılıb. Fakt da təsdiqlənib. Oğlanın üstündən, evlərindən tapılıb.

- Hə...

- Deməli, cinayətin subyektiv cəhəti ehtiyatsızlıq yox, ancaq qəsd ola bilər...

Beləcə, söhbət uzandı. Müstəntiq dağ rayonlarının birindən olduğunu dedi. Hətta onların nəsillikcə qalayçı olduqlarını deyəndə, vəkil qeyzlənmiş halda dedi:

- Canım, sən nə danışırsan?! Qalay buraya kənar yerlərdən gətirilə bilər. Bizdə qalay yoxdur, olmayıb da...

- Niyə?!

- Bəli, heç Qafqazda olmayıb. Onu bura cənubi-şərqi ölkələrdən gətiriblər həmişə...

Prokurorla da vəkilin söhbəti heç də yaxşı keçmədi. Soruşanda katibə qız dedi:

- Prokuror məşğuldur.

 Vəkil qeyzləndi:

- Onun məşğul olmayan anı varmı görəsən?! Yəqin indi də televizora... Seriallara, multfilmə baxır...

Qız incik halda pıçıldadı:

- Yaxşı, yaxşı, sakit olun, eşidər...

- Eşitsin də... Siz gəlişimi xəbər verin. Mənim gözləməyə vaxtım yoxdur.

- Bir səbrli olun da...

- Axı tələsirəm, iş var... Məhkəmədə olmalıyam...

Bu an qapı açıldı. Prokuror Heybət Vəlizadə otaqdan çıxanda qarılaşdılar. Prokuror səsləndi:

- Salam... - Sonra onu içəri dəvət elədi, - gəlin... Orada dayanmayın.

Vəkil içəri girsə də, prokuror yerinə keçənə oxşamadı. Elə ayaq üstə söhbət edəsi oldular. Bu da vəkili qeyzləndirən kimi oldu. Dilləndi:

- Cənab prokuror, müstəntiq təcrübəsizin biri olsa da, siz ki, dünyagörmüş adamsınız.

- Hə... Yenə nolub ki?

- Necə, nolub ki? O ittihamnaməni bəyəm oxumamısınız?!

- Niyə ki... Oxumuşam...

- Görünür onda fikirli olmusunuz. Siz ona beləcə qol çəkib, onu təsdiq etməzdiniz.

- Orada xeyli cəfəngiyyat yazılıb, axı. Ziddiyyətli fikirlər var. Cinayətin subyektiv cəhəti düzgün təyin olunmayıb. Oğurluq hara, ehtiyatsızlıq hara. Gün kimi aydındır ki, bu hərəkət qəsd olub...

- ...

- Pul şirin şeydir, daha bu qədər yox da...

Prokuror incik halda dedi:

- Yaxşı-yaxşı.. Nə ucu deyil, nə axırı, indidən başlamısınız. Sözünüz var məhkəmədə deyərsiniz.

- Elə bilirsiz ki, deməyəcəyəm?! Hələ bu işdə zorlamanın əlamətləri də var. Qız yeniyetmədir, utanır, hər şeyi deyə bilmir. Siz onu müayinə də etdirməmisiniz...

Prokuror pörtmüş halda dilləndi:

- Ünvanı səhv salmayın... Müstəntiq...

- Bəs siz kimsiniz, cənab prokuror?! Qanunların icrasına nəzarət edən birisi?

Prokuror yalnız indi vəkilə əyləşmək üçün yer göstərmədiyinə peşman oldu. Artıq gec idi. Yenə də səsləndi:

- Yaxşı, əyləşin..

- Yox... Sağ olun... Mən gedirəm... Məhkəmədə görüşərik... Siz heç ikiçayarası haqqında eşitmisinizmi?

- Hə də... Arazla Kürün arasındakı ərazini deyirsiniz? Suqovuşanı?

Vəkil qımışaraq başını yellədi:

- Yox, canım... Söhbət Hammurapi qanunlarının yarandığı yerdən, ərazidən gedir.

- Hə... Qədim daş dövründən...

- Paleolit...

- Orta daş dövrü...

- Mezolit...

- Yeni daş dövrü..

- Neolit...

Prokuror söhbətə şirinlik qatmaq istədi:

- A kişi, sənin bu hüquq sahəsində nə işin var. Tarixçisən, get işinlə, araşdırmanla məşğul ol da.

- Nə meydan sulayırsınız...

Vəkil hakimin yanında da dilxor olmuşdu. Axırı əlacsız qalıb tunc dövrü abidələrindən söhbət salmış, sonra da sözarası demişdi:

- Belə münasibət yaramaz... Bu işdə xoşagəlməzlik, pulun səsi, cingiltisi eşidilir.

Hətta arada ona dedi:

- Siz tarixi, coğrafiyanı yaxşı bilərsiniz. Bizdən cənubda hansı şor sulu göl yerləşmişdir?

Hakim Mehdi Qafarov onun sözlərinə başını bulasa da, sonradan əlacsız halda dilləndi:

- Ölü dənizi deyirsən? Şor sulu olur da. Orada çimmək də olmur. Əsl doymuş məhluldu.

Vəkil gülümsədi:

- Məlumatına, izahatına görə çox sağ ol... Söhbət Cənubi Azərbaycandan gedir...

Onun yaxınlığında Urmiya gölü yerləşir...

Hakim udqundu, kəkələdi, dilləndi:

- Çox xahiş edirəm ki, məni siyasi cəncələ, skandala çəkməyəsiniz. Bilirsiniz ki, bura rəsmi yerdi. Ondan-bundan danışarıq, sonra da cavab verməli olarıq... Qonşu ölkə ilə münasibətlərimiz bir o qədər isti deyil...

- Hə... Bilirəm... Nə vaxt yaxşı olub ki?!. Ermənilərə yardım göstərir, silahlandırırlar da...

- Axı dedim... Xahiş etdim ki, burada belə söhbətlər lazım deyil.

- Onda sizinlə nə barədə danışaq?

- İş barədə...

- Cinayət işini dedim də... Onu diqətlə oxumusunuzmu?! Cənab hakim, prokuror səhv edə bilər... Ancaq siz məhkəmə araşdırması aparırsınız axı. Belə səhvləri ortaya çıxarmalı, araşdırmalı, sonra qərar verməlisiniz...

- Fikirlərinizdə ziddiyyət var...

- Elə sizinki kimi...

O gün məhkəmə xeyli gərgin keçdi. Vəkil çıxışı zamanı odlu-alovlu halda dedi.

- Yaxşı, belə olsun... Hərəniz bir palaz təki iri diplomu alıb qoymusunuz cibinizə... Biriniz müstəntiq, biriniz prokuror, digəriniz də hakimsiniz... Bax bu linzanın böyüdücü şüşəsində görünməlidi axı. Belə yanlışlığa yol vermək olmaz. Bu cinayət işi düzgün tövsif olunmayıb. Onu oxuyanda hara baxıb görəsən?

Zalda həzin pıçıltılar, gülüş səsləri eşidildi:

- Hara olacaq ki?!.

- Güzgüyə...

- Kitaba...

- Qanunlara...

- Qəzəllərə...

- Pula....

Hakim əsəbi halda əlindəki taxta çəkicini altlığa döyəcləyərək, içəridə sakitlik yaratmağa çalışdı:

- Bir sakit olun da!

Vəkil qeyzlənmiş halda:

- Bəli, hamınız hüquqşünassınız. Ancaq öz ixtisasımızı necə bildiyimizi deyə bilməyəcəyəm. Bax bu ölkənin adını - "Azərbaycan" sözünün mənasını deyin, izah edin mənə, onda deyim ki, əsl ali təhsilli adam, kadrosunuz.

Bu an prokuror hiddətlənmiş halda dilləndi:

- Cənab hakim, mən etiraz edirəm. Bir dillənin də. Bu məhkəməni tarix dərnəyinə çevirib.

Hakim səsləndi:

- Düz deyir də. İşdən kənara çıxmaq olmaz!..

- Elə isə cinayət işindən danışaq da . Bu işin subyektiv cəhəti ehtiyatsızlıq deyil axı...

Zalda yenə də pıçıltılar, qımışmalar baş alıb getdi.

- Ə, buna da vəkil deyərlər...

- Gör onlara necə padxod edir...

- Hamısını salıb qoz qabığına da...

- Yoxsa haqlı deyil?..

- Bu pul axmaq şeydir...

- Hakimin dili batıb...

O gün məhkəmə iclası beləcə xeyli gərgin keçsə, hətta səhər, sonrakı gün də davam etsə də, nəticə ümidverici olmadı. Hakim çaşqınlıq, xəcalət içində, mürgü döyə-döyə demək olar ki, elə ittihamnamədə yazılanların əksər hissəsini çıxardığı öz hökmündə yazdı. Qərarı elan edəndə səsi titrəsə də, xəcalət çəkməyi bəlli olmadı...

Vəkil isə təslim olana oxşamırdı. Məhkəmənin həyətində gəzinə-gəzinə öz-özünə mızıldanır, deyirdi:

- Canım, belə də iş olar. Heç olmasa mən fərq imtahanı verib, hüquqşünas olmuşam. Bunlar isə anadangəlmə hüquqşünasdırlar. Hərəsi bir özəl universitet bitirib. Bu da axırı... Cinayətin subyektiv cəhətini ayırd edə bilmirlər.

Müttəhimin adamları çıxarılan hökmdən şad halda gülüb-danışır, deyirdilər:

- Ə, bu vəkil niyə donquldanır ey belə.

- Cəzanın yüngüllüyündən narazıdır da...

- Onun sözünə baxan kimdi ey?!.

- Sən onu demə... Şikayətçi olsa, işlər korlana bilər...

- Özbaşınalıqdır bəyəm?..

- İndi nə desən olar...

Vəkil isə indi də məhkəmə icraçılarından birini çənəsi altına alıb, onu sorğu-sual edib deyirdi:

- Oğul, heç olmasa sən de... Hüquqşünassan da?

- Bəli.

- Haranı qurtarmısan?

- BDU-nu...

- Deyirəm ki, bəlkə, mənim ağlım çaşıb...

- Niyə ki?..

- Oğurluq cinayətinin subyektiv cəhəti nədi?

- Özgə əmlakı...

- Obyektiv cəhəti...

- Gizli qaçırılma...

- Subyekti?

- Cani, oğrudur...

- Subyektiv cəhəti?

- Oğurluğun qəsdən edilməsidir.

Vəkil sevindiyindən onu qucaqlayıb öpdü, şadyanalıq edə-edə dedi:

- Eybi yoxdur, al bu konfeti, ye... Ağzını şirin elə... İndi gör mən bu əclafları nə günə qoyuram...

Məhkəmə icraçısı Yavər cavan oğlan idi İstilənən kimi olub dedi:

- Əmi, konfetinə görə çox sağ ol, ancaq sən Allah bu qalmaqalını məndən uzaq elə. Hakim eşidib inciyər.

- Ə, mənim işim elə əsasən prokurorladı. O, gərək bu işin beləcə düyün düşməsinə yol verməyəydi də...

- Nolub ki?

- Xəbərin yoxdu?.. Məhkəmə müttəhimin xeyrinə qərar çıxartdı da. Guya ki, kişinin oğlu həmin gecə özündə olmayıb, ehtiyatsızlıq edib. Başı gicəllənib... Ovsunlanıb... Cəfəngiyyatdı da... Qədim misirlilər elə ona görə də məhkəmədə işə baxan hakim işə düzgün baxmayanda onu bağışlamırlarmış. Beləsinin dərisini soydurub, oturduğu stula sərirlərmiş ki, sonrakı hakim əvvəlki hakimin başına gələnləri xatırlayıb, özü üçün nəticə hasil eləsin ki, işə düzgün baxmasa onun da taleyi belə ola bilər.

Vəkil vəsadətinin nəzərə alınmadığı üçün məhkəmədən, çıxarılan hökmdən narazı idi. Odur ki, elə həmin gün də öz etirazını yaxıb məhkəməyə təqdim elədi. İşi yuxarı məhkəməyə göndərdilər. Vəkil hirsindən gecə də yata bilmirdi. Qarşısına çıxana deyirdi:

- Ə, canım, belə də iş olar?! Bizim işimiz indi belədi də... Qanun-qayda qalıb bir tərəfdə... Ovuc içindəki xətlərə... Karta... Ulduzlara, qəhvə çöküntüsünə baxıb fal açan kimi hərəkət edirlər.

İndi də cavanlar onu söhbətə tutmuşdular:

- Cənab vəkil, dedektiv sözü nə deməkdir? Mahiyyəti?

- Ümumidən xüsusiyə getmək.

- Hərə bir söz deyir də...

- Əslində üç keyfiyyət əsas hesab edilir...

- Hansılar?

- Müşahidəçilik...

- Sonra...

- Nəticə çıxartmağı bacarmaq...

- ...

- Bir də bilik.

Vəkilin isə öz dərdi özünə bəs idi. İşlərin belə getməsindən çox gileyli idi. Allah var adamın başının üstündə, yeniyetmə qız kimsəsiz olduğu üçün ondan elə bir pul da almamışdı. Şəhərə yola düşəndə manatları sayası oldu: "Eh, nə edim, birtəhər gedib-qayıdaram da. Orada mənim iştirakım hökmən lazımdır".

Apellyasiya məhkəməsində işə geniş tərkibdə hakimlərin iştirakı ilə baxılırdı. Zalda bir o qədər çox adam yox idi. Sədrlik edən dilləndi:

- Oğurluq işi... Vəkil buradadırmı?.. Qaradağlı...

Abbas müəllim cəld yerindən qalxaraq dilləndi:

- Hə, mən... Buradayam...

Hakim gülümsədi:

- Familiyanız çox gurultuludur. Ancaq necə vəkil olduğunuz da diqqətdən yayınmır. Hədəfi düzgün tapmısınız...

Vəkil qımışdı:

- Mən köhnə ovçuyam da...

- Necə ovçu olmağınızı bilmirəm. Ancaq vəsadətiniz maraq doğurdu. Həqiqəti yazmısınız... Oğurluq cinayəti ehtiyatsızlıq üzündən ola bilməz. Prokuror, hakim nə qədər don geyindirsələr də, xoruzun quyruğu görünür axı... Burada məhəbbətdən söhbət gedə bilməz... Bəli, cəfəngiyyatdı.. Düzüb-qoşmağı da bacarmırlar... Guya ki, qız lüt anadangəlmə, çılpaq olub... Gözəgəlimli imiş... Oğlan özünü ələ ala bilmir, sevgilisinin qapısı ilə otağı dəyişik salır... Ehtiyatsızlıq edir... Yox, yaramaz... Qəsd olub ki, qızılları aparıb da.. Qıza toxunub-toxunmaması da aydınlaşdırılmayıb...

Beləcə, həmin cinayət işinə dair çıxarılmış hökm ləğv edilib, yenidən baxılmaq üçün qonşu rayonun məhkəməsinə göndərildi. Hakim də həmin gün təsdiq elədi: "Bəli, vəkil haqlıdır. İşdə xeyli ziddiyyətli fikirlər var... Bunlar araşdırılımalı, yeni məhkəmə hökmü çıxarılmalıdır... Pulun səsi ədalətə mane olmamalıdır".

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2024)