“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə layihəsi olan “Şənbə qonağı”nda İntiqam Yaşar bu dəfə sizi şair Elşən Əzimlə görüşdürür. O Elşən Əzimlə ki, ədəbi mühit, poeziya barədə danışmaqla yanaşı, 18 yaşında Kəlbəcərdən çıxdıqdan sonra 45 yaşında ora necə qayıtmasından da danışır.

- Salam Elşən bəy, Mingəçevirdə keçən 30 ilə yaxın müddətdə yaradıcılıq fəaliyyətiniz ürəyinizcə oldumu, bu ilərdəi bir kəlbəcərli kimi Kəlbəcərdə olsaydınız necə olardı?

- Bu 29 ilin 4 ilini hərbi xidmətdə olmuşam. Hərbi xidmətimin ilk aylarında atəşkəs elan olundu. Ordu sıralarına gedəndə ən böyük arzum işğal olunmuş torpaqlarımızın azad olunması uğrunda döyüşmək idi. Əsgərlik illərində atəşkəs səbəbiylə bu arzuma çata bilməsəm də 4 ilə yaxın xidmət etdim. O zaman müharibə vəziyyəti olduğundan ordudan tərxis haqqında əmr verilmirdi. Hərbi xidmətdə olduğum illərdə də şeir yazırdım, hətta bakılı, şamaxılı uşaqlara qoşulub meyxana da deyirdim (gülür). Yaradıcılığımın ən romantik, ən  kövrək dövrü Gəncədə keçirdiyim tələbəlik illəri ilə bağlıdır. Mingəçevirdəki yaradıcılıq fəaliyyətimdə də bir çox uğurlarım oldu. 1999-cu ildə Mingəçevirdə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Mingəçevir filialı açıldı. O vaxtdan sonra şəhərdə ədəbi mühit canlanmağa başladı. 1997-ci ildən paytaxt mətbuatında çap olunmağa başlasam da Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Mingəçevir filialının açılışından sonra bu prosses daha da sürətləndi. Bu illər ərzində 3 şeir kitabım nəşr olundu, ölkədə və ölkə xaricində bir sıra tədbirlərə qatıldım. Bir sözlə, ədəbi aləmdə və xalq arasında şair kimi tanınmağım Mingəçevirdə yaşadığım illərlə bağlıdır. Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinə üzv olmağım isə mənim üçün Türk dünyasının ədəbi həyatına bir açılım rolu oynadı.
Şeir yazmağa elə Kəlbəcərdə ikən başlamışdım. İlk şeirlərimi hələ ibtidai siniflərdə oxuyarkən çəkdiyim şəkillərin altında yazırdım. O vaxt da indiki kimi təbiət peyzajları çəkirdim, yazdığım şeirlər də təbiətlə bağlı idi. Artıq altıncı sinifdə oxuyanda qafiyəsi, hecası yerli-yerində olan qoşmalar, gəraylılar yaza bilirdim. Yəqin ki, Kəlbəcərdə olsaydım, şeirimin ovqatı, ruhu bambaşqa olardı. Çünki Kəlbəcərdə yazılan şeirlərin bir ayrı nəfəsi, havacat ruhu, fərqli intonasiyası, ritorikası olurdu. Əlbəttə, mənim də şeirlərim daha çox kəlbəcərli olardı. Ancaq onu dəqiq bilirəm ki, bu illəri doğma yurdumda yaşasaydım belə Kəlbəcər aşıq şeiri ənənəsi ilə məhdudlaşmazdım. Atam çox yaxşı ədəbiyyat müəllimi idi. O, məni hər zaman ciddi ədəbiyyata yönəldirdi. Mütaliəmə ciddi fikir verirdi, bəzi toyxana şeirlərinin təsirinə düşməkdən çəkindirirdi. Hər iki valideynim ədəbiyyatçı olduğundan daim “Ulduz”, “Azərbaycan”, “Gənclik” jurnallarına, “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetinə abunə olurduq. Evimizdə zəngin kitabxana vardı. Bütün bunlar ədəbi zövqümün formalaşmasında mənə çox kömək edirdi.

- Bölgələrdə keçirilən ədəbi tədbirlərdə həmişə iştirak edirsiniz. Ədəbi mühit baxımından paytaxtdan kənarda yaşayan yazar üçün çətinlik hiss edirsinizmi?

- Azərbaycanda hər zaman sənətin bütün növlərində bölgə-paytaxt fərqi hiss olunub. İndi sosial şəbəkələrin olduğu, çap olunmağın çətin olmadığı dövrdə bu fərq elə də nəzərə çarpmasa da, dəqiq fikir verdikdə çox qayğıların olması göz önünə gəlir. Bölgədə yaşayan sənət adamlarına bir növ həvəskar kimi baxılır. Doğrudur, mən bu fikirlə razı deyiləm, öz yaradıcılığımla belə düşüncələri alt-üst etməyə çalışıram, bəzən müvəffəq oluram da. Ancaq yenə də müəyyən çətinliklərin olduğu danılmazdır. Bölgədə yaşayan ədəbiyyat adamlarının iş yerləri ədəbiyyatla, sənətlə bağlı olmadığından bəzən prossedən kənarda qalırlar. Ancaq bir məsələ də var ki, paytaxtda yaşayan şair və yazıçılar da ədəbiyyatla dolana bilmirlər, kitablarının satışı ilə maddi vəziyyətlərini sabit saxlamağı bacarmırlar, müxtəlif sahələrdə çalışırlar, ən yaxşı halda jurnalist kimi, redaktor kimi, tərcüməçi kimi fəaliyyət göstərirlər. Və ya bölgədə yaşayanlar da təqaüd alır, kitab nəşr etdirir, ciddi ədəbi mediada çap olunur və s.  Deməli o qədər də böyük fərqimiz yoxdur.

- Elşən Əzim Kəlbəcərdə doğulmuş şairlər arasında yaradıcılığını yüksək qiymətləndirdiyi hansı şairlərin adını çəkə bilər?

- Kəlbəcərlilər poeziyaya yanaşmada ənənəyə çox sadiqdirlər. Hətta bəzən ifrata vararaq “filankəs yaxşı şairdir, eyni Sücaət kimi yazır” və ya “filankəs Bəhmən kimi yazmırsa, deməli yaxşı şair deyil” kimi düşüncələr sərgiləyirlər. Bu da yeniliyə qarşı önyarğı yaradır. Bəzən Kəlbəcərdən olan istedadlı şairlər bu düşüncənin məngənəsində sıxılaraq təkrarçıya çevrilir. Mən təbii ki, Kəlbəcərdən olan əksər ciddi şairlərin şeirlərini əzbər bilirəm, Dədə Şəmşiri də, Bəhməni də, Sücaəti də, Məmməd Aslanı da, Ənvər Rzanı da, Əyyub Cabbarovu da, Adil Cəmili də uşaqlıqdan sevə-sevə oxumuşam və əzbərləmişəm. Dövrümüzdə də istedadlı şairlərimiz çoxdur. Ələmdar Cabbarlı, Namiq Dəlidağlı, Xəqani Həbiboğlu, Elməddin Nicat, Məhəbbət Kəlbəcərli, Yusif Hüseyn, Daşqın Ziyəddinoğlu, Cabir Qurbanov, Əlövsət Saldaş və b. həm el arasında, həm də ədəbi müstəvidə sözü, özü olan şairlərdir. Kəlbəcər adətən yalnız poeziya ilə tanınır. Xatırladım ki, nasirlərimiz də var. Hələ sovet dövrünün 70-ci illərindən roman və  povestləri kitab halında çap olunan yazıçı-publisist Zahid İsmayılov Kəlbəcərin Zülfüqarlı kəndindəndir. Dövrümüzün ən tanınan nasirlərindən olan Məqsəd Nur da əslən bizim kənddəndir. Ağsaqqal yazarımız Qənbər Şəmşiroğlunun da həcmli və oxunaqlı nəsr əsərləri var. Ələmdar Cabbarlının və mənim də hekayə və povestlərimiz ölkə mətbuatında yayımlanır.

- Məşhur "Qıfıl" şeirinin müəllifi, Kəlbəcərdə anadan olmuş Elşən Əzimin 2020-ci ili. 

- 2020-ci il tək Elşən Əzim üçün əziz deyil, tariximizin ən şərəfli səhifələrindən biridir. 44 günlük şanlı Vətən Müharibəsində igidlərimizin göstərdiyi şücaət, xalqımızın birliyi, Ali Baş Komandanın iradəsi tariximizə qızıl hərflərlə yazıldı. Bu ili başıuca, alnıaçıq yaşadıq. 18 yaşımda çıxdığım yurduma 45 yaşımda geri döndüm. Bütün bunları sözlə ifadə etmək çox çətindir. Bəzən mənə elə gəlir ki, yuxu görürəm.

-  Heca vəzni ilə yaradıcılığa başlasanız da, vəznlərə şablon yanaşmaları mütəmadi tənqid edirsiniz. Ümumiyyətlə vəznlər, formalar haqda fikirləriniz maraqlıdır.

- Hansı vəzndə, hansı janrda yazmağından asılı olmayaraq, yazdığını şeir adlandırırsansa, orada əsas güc poeziyanın olmalıdır. Bəzən heca vəznli, əruz vəznli şeirlər yalnız ritmdən, səsdən ibarət olur, oxucunu bu səs aldadır. Bizim oxucu hər şeydən çox pafosa inanır. Daha dəqiq desək, bizim oxucunu pafosla aldatmaq asandır. Bax elə indi də ədəbiyyatda 44 günlük vətən müharibəsinin pafos dövrü yaşanır. Bu pafos həm nəsrdə, həm də şeirdə açıq-aşkar görünür. İkinci dünya müharibəsinin getdiyi dövrdə və ondan sonrakı on ildə sovet yazıçı və şairlərinin yazdığı əsərlər, çəkilən filmlər sabun köpüyünə bənzəyən pafosdan başqa bir şey deyildi. Sonrakı illərdə isə daha ciddi sənət nümunələri yarandı. Ona görə bəzən janrların, vəznlərin gətirdiyi pafosu, yalanı tənqid edirəm. Özüm əsasən hecada yazsam da mənə elə gəlir ki, sərbəst şeir daha səmimidir. Universiteti bitirində diplom işim Ədəbi tənqid mövzusunda olub. Bu sahədə az-çox biliyə malikəm. Bu yaxınlarda tənqidçi Əsəd Cahangirin sosial şəbəkədə təqdim etdiyi hekayə müzakirələrində yaxından iştirak edirdim. Yazdığım şərhlərə təəccüblənən Əsəd bəy mənim yaxşı tənqidçi potensialımın olduğunu demişdi. Bəlkə də tənqidçi Elşən Əzimlə şair Elşən Əzim bir-biri ilə tərs mütənasibdir. Çünki tənqid etdiyim nüansların bir çoxu elə öz yaradıcılığımda da var. Ümumiyyətlə mən təzadlı adamam, el dilində desək, "çətin adam"...

-  Kəlbəcərə getdiniz, Kəlbəcər işğaldan azad olunduqdan sonra. Nələr yaşadınız, nələr hiss etdiniz?

- Havanın açıq vaxtı Ömər aşırımından Kəlbəcərə tərəf baxanda sirli-sehrli bir gözəlliyin şahidi olursan. Göz işlədikcə sıra-sıra, cərgə-cərgə dağlar, qayalar görünür. O yerlərə nabələd adam inanıram ki, bu mənzərənin qarşısında bir az da vahimələnər, Murovu aşağı enəndən sonra bir labirintə düşəcəyini düşünər. Mən isə hara gedəcəyimi, hansı dağın dolaylarından, hansı dərəninin dərinliyindən keçəcəyimi yaxşı bilirdim. Bu otuz ildə Kəlbəcər yaddaşımı itməyə qoymamışdım, hər gün Kəlbəcəri düşünmüşdüm, cığır-cığır, qarış-qarış yadımda saxlamışdım. Kəndimizə çatanda maşını məktəbin qənşərində, Tutqu çayının üstündəki körpünün yanında saxladıq. Nə edəcəyimi bilmirdim, quruyub qalmışdım. Elə bu an bacım zəng elədi, “çatdınızmı” deyə soruşdu. “Kəndimizdəyəm” sözünü sonadək deyə bilmədim, hönkürdüm. Bəlkə də bu hönkürtü olmasaydı ürəyim dayanardı, bəlkə də məni o zəng xilas elədi.  Çünki zəng gələnə qədər çox ağır hallar keçirirdim. Bu barədə artıq geniş bir yazı hazırdı.

- Kəlbəcərə qovuşandan sonra yeni mətnlər yazıldımı?

- Elə Kəlbəcərdə olanda bir qoşma yarandı, heç yerə yazmadan söylədim, yanımdakı yoldaşlar telefona çəkdilər. Evimizə çatanda dəhşətli bir mənzərə gördüm. Təbii ki, ev dağılmışdı, divarların bir hissəsi qalırdı. Həyətimizdəki meyvə ağaclarından yalnız biri qalır. Digər ağaclar sanki evin içinə köçüblər, evi sakinsiz qoymayıblar. O mənzərə “Atam ağac, anam ağac, qardaşım ağac” şeirinin yaranmasına səbəb oldu. İkinci gedişimdə də bir şeir yazıldı. Bütün təəssüratlarımı cəmləyib ”Ulduz”  jurnalının “Özüylə söhbət” layihəsi üçün bir yazı yazmışam. 18 yaşında Kəlbəcərdən çıxan Elşənlə 45 yaşında Kəlbəcərə qayıdan Elşənin söhbəti...

-Elşən bəy, “İllərin o tayında qalan qız”ı sonra heçmi görmədiniz? Bir kitabınızın adı da o cür adlanır. Kitabınızı həmin qız gördümü, görəsən?

- Bu suala səmimi və ətraflı cavab vermək üçün hələ çox gəncəm. Adətən belə mövzular qocaldıqdan sonra yazılan memuarlarda yer alır. O şeir də tələbə vaxtı yazılıb, o qız da o zaman olub. Sonralar heç görmədim, harda olduğunu da bilmirəm.

- Kəlbəcərə hansı şairlə getmək istərdiniz?

- Kəlbəcər azad olunandan sonra düşündüm ki, orada qonaqlarım çox olacaq, hətta bu barədə planlar da qururam ki, şair dostlar gələndə necə qarşılayım, haralara aparım. İkinci dəfə, İTV -nin çəkilişinə gedəndə baxdım ki, şair dostlarım İbrahim İlyaslı və Ehtiram İlham da oradadır. İbrahim İlyaslı məni qucaqlayıb hönkürdü. Kaş o mənzərəni lentə alan olaydı.  Bütün şair dostlarımı orda qarşılamaq mübhəm arzularımdan biridir. Yəqin ki, ilk qonaqlarımdan biri də siz olacaqsınız.

-  Bu gün gəncliyin yaratdığı poeziya nümunələri ilə öz gəncliyinizin arasında müqayisə, paralellər aparırsınızmı? Necə ifadə etmək olar fərqləri, bənzərlikləri?

- Mənim üçün heç zaman mövzu məhdudiyyəti olmayıb. Gəncliyimdə də, indi də müxtəlif mövzularda yazıram. Həyatın, cəmiyyətin ən görünməyən tərəflərindən belə şeir üçün mövzu çıxara bilirəm. Şeir ən incə detalların axtarışında olmalıdır, şair heç kimin görmədiyi detalı görəndə şair olur.  Çox istedadlı gənclərimiz var. O gəncin yaradıcılığını daha çox sevirəm ki, onun istedadıyla yanaşı intellekti də olsun. XXI əsr üçün savadsız yazar anlayışı qəbul edilməzdir, təbii, ilhamı dağ çayı kimi coşqun olsa da... Qayıdıram yuxarıda qeyd etdiyim mövzu məsələsinə; bəzən gənc yazarlar sevgi mövzusundan kənara çıxa bilmirlər. Sabah o sevgi bir qədər indiki coşqusunda olmayanda nə yazacaqlar? Təbii ki, özləri özlərini təkrarlamaq zorunda qalacaqlar. Bir də ki, gənclərə nəsihət verəcək qədər yaşlı deyiləm. Özümü gənc hesab edirəm (gülür).

-Təşəkkür edirəm, maraqlı söhbət üçün.

- Çoxdandır ürəyimcə ədəbiyyat söhbəti etmək imkanım yox idi. Maraqlı suallarla ürəyimi boşaltmağa imkan yaratdığınız üçün mən təşəkkür edirəm.

Bəlkə son deyil, elə əvvəl buradan başlayır...

Yenə Müqəddəs Saxa (Yakut) Respublikasına rəsmi dəvət almışdım. Gözümüzdən uzaq, könlümüzə çox yaxın bir ölkədən. Qədim türklərin izi, mədəniyyəti, tarixi olan ölkədən. Tanrının bəyaz donda saxladığı  bu gözəl insanların vətəninə ilk səfərimdə də əziz bir dostumun xeyir-duası ilə onun evindən  yola çıxmışdım. Qismət, tale yazısı imiş, bu dəfə də məni həmin əziz dostun evindən uğurladılar. Ankarada Mustafa Kamal Atatürkün məzarını ziyarət edib yoluma davam etdim. Hava limanından isə  məni Mustafa Kamal Atatürkün fotolardan boylanan baxışları yola saldı. Gömrük sərhəd-keçid məntəqəsini keçəndə, dönüb qeyri-ixtiyari  Türkiyəni quran kişiyə əl salladım. Böyük Atatürkün  sevdiyi, lüğətini oxuduğu  Saxa -yakutlarının ölkəsinə gedirəm.

Mustafa Kamal Atatürkün iş stolunun üstündə Eduard Karloviç Pekarskinin tərtib etdiyi “Yakut lüğəti”nin 4 cildliyi  xüsusi yer tutardı. Atatürkü görən şahidlər yazırdılar ki, 1936-cı ilin  avqustunda  Floriya köşkündə iqamətgahda keçirilən dil qurultayından sonra ziyafət təşkil olunur. Yemək süfrəsi ətrafında sözlərin etimologiyasından bəhs edilir. Atatürk “tonalite” kəlməsinin kökünü soruşur.  Süfrə başında oturanlar bu sözün fransızlara məxsus olduğunu isbat etmək istəyirlər. Mustafa Kamalın işlər müdiri Sürəyya Bəy fransız dilində lüğəti gətirir, bu lüğətdə  həmin sözün kökünün yunancadan gəldiyi izah edilir. Atatürkün bir bildiyi var idi,  cavab onu qane etmir. “Ton” sözünün Asiya ölkələrindən gəldiyini sübut etmək üçün Yakut lüğətini gətizdirir. Yakut lüğətində isə “ton” sözünün “səs” mənasını verdiyi məlum olur. Beləliklə Atatürk fransızlara “ton” sözünün yakut dilindən keçdiyini bir daha isbat etmiş olur. Və süfrə ətrafında otutanlara yakutların sakların törəsi olduğunu da izah edir. İndi həmin “Yakut lüğəti” 4 cildliyi Mustafa Kamal Atatürkün Anıt qəbirdəki mavzoleyində saxlanılır. O kitabın səhifələrində Atatürkün qeydləri yer alır. Mən də Mustafa Kamal Paşamızın gözündən uzaq olan, könlünə yaxın tutduğu sakların- saxalıların ölkəsinə gedirəm. Qütb dairəsinin kəsişdiyi üfüq xəttinədir yolum. Bəlkə son deyil, elə əvvəl buradan başlayır...

Təyyarə ilə Ankaradan İstanbula 1 saat, İstanbuldan Moskvaya 3 saat, Moskvadan  Yakutsk şəhərinə isə 6 saat  uçmalı oluram. Ümumilkdə yollarda 17 saat keçirirəm.  Təyyarəyə daşına biləcək qədər baqaj yükü vermişəm, üç zənbilə və çemodanlara yerləşdirdiyim  kitabları, ABAD-dan, Türkiyədəki Azərbaycan Səfirliyindən götürdüyüm  Qarabağ zəfərini tərənnüm edən hədiyyələri zərif çiyinlərimdə daşımaq çətin olsa da şərəflidir. Ancaq ruhən yorğun deyiləm, fikirləşirəm ki, yalın ayaqla  Şuşaya çıxan,  Qarabağı azad edən igidlərimizin çiyinlərindəki yük bundan da ağır idi. Bir də ki, ötən əsrin 1926-cı ilində Saxadan Bakıda keçirilən I Türkoloji Qurultaya gəlmək üçün 4 nəfər yakut türkündən ibarət nümayəndə heyəti: siyasi xadim İsidor Baraxov, klassik şair, dramaturq Anempodist Safronov –Alampa, şair və dilçi alim Aleksey İvanov Kunde və nümayəndə heyətinin rəhbəri, filosof, alim və klassik yazıçı Aleksey Kulakovskiy –Eksekyulyaxı xatırlayıram. Moskvada  A.Kulakovski-Eksekulyax xəstələnir, xəstəxanaya yerləşdirilir. Az keçmir ki, vəfat edir. Qalan üç ictimai və dövlət xadimi gəlib  Bakıda keçirilən I Türkoloji qurultaya yetişir və çıxış edirlər. Həmin o böyüklər də Saxadan Bakıya gələndə yolları çətin və əziyyətli olmuşdu, məndən  çox əziyyət çəkmişdilər. Deyilənlərə görə Bakıya 6 aya gəlib yetişmişdilər. Türkçülüyün, ədəbiyyatın yolu asan oldusa, yaxşı əsər alınmayacaq. Türk İmperiyaları da asan qurulmayıb, çətin olub, şərəfli olub bu yol. Alın təri ilə yazılan bütün türk əsərləri gözəldir. Istər tarix olsun, istər döyüş olsun, istər dövlət, istərsə də kitab. Tanrı belə bir şərəf yolunu mənə qismət edibsə, nə xoş halıma. 

Moskvadan Yakutska uçan təyyarəyə oturanda elə  fikirləşdim ki, yəqin ki, 6 saatlıq yolun 3 saatını  yataram. Ay yatdın haaa...  Ətrafıma baxıb, lap bizim məşhur mahnımızda deyildiyi ki, “Mən ki, həsəd aparıram, yatanlara gecələr...”i fikirləşirəm. Deyirəm  ki, görəsən indi təyyarə salonunun ortasında dayanıb, bu mahnını oxusam buradakılar mənə nə deyər? Amma sözün əsil mənasında səsimi başıma atıb oxumaq istəyirəm. Çünki ruhum yerindən oynayır. Axı darıxdığım yerlərə gəlirəm. Bu yerlərdə, bu torpaqda 2019-cu ilin  may ayının sonu, iyunun əvvəli qardaş bildiyim, türk dünyası sevdalısı? şair Əkbər Qoşalı ilə birlikdə izlərimizi qoyub qayıtmışdıq. Vətən mücadiləsi aparan, Saxa Yakutiyada dövlət quran Platon Oyunskinin kitabını azərbaycancaya tərcümə etmişəm, redaktoru Əkbər Qoşalı olub. Bu kitabın Azərbaycanda çıxması Saxa -yakut xalqı üçün hadisəyə çevrilib. Bu kitab Türkiyədə də nəşr olunub.

Elə indi də əslində bu  sakral topraqlara məni çəkib gətirən həmin o “Qırmızı şaman” kitabının alov dilli işığıdır, -  düşüncəmdə yəqin ki, yanılmıram.

Səhər saat 9-da bir saat gecikmə ilə Platon Oyunski adına hava limanında təyyarəmiz eniş edir.  Məni Saxa Yazıçılar İttifaqının gənc üzvü, türk izlərinin, saxa türklərinin qədim yazı tarixini, naxışlarını, tamğalarını araşdıran, bu sahədə dürlü-dürlü elmi və bədi əsərlər, şerlər yazan Qavril Androsov və Saxa milli libasında üç nəfər qarşılayır. Onların əllərində duz-çörək və kımız dolu çoron var.  Kımız bütün türkdilli xalqların -  Altaylarda, Mərkəzi Asiyada, Şimalda yaşayan türklərin həyat eliksiri, can dərmanı sayılan içkisidir. Çox böyük həvəslə kımızı alıb başıma çəkir və duz-çörəyi dadıram. Məni milli Saxa paltarında qarşılayanlara isə Ankaradan aldığım şirniyyatlardan və özümlə götürdüyüm Azərbaycan çayından hədiyyə edirəm.

Qavril Androsov özü qədim Tattı Ulusundandır. Platon  Oyunskinin həmyerlisi olmağı ilə fəxr edir. “Çolbon” jurnalının redaktorudur. Bir neçə gündən sonra bu jurnalın 95 yaşı tamam olacaq. 1926-cı ildə nəşrə başlayan jurnalın ilk redaktoru Alampa Safronov olub. Bu il Saxa xalqı onun 135 illiyini qeyd edir.

İnsanın SÖZ-dən güclü heç nəyi yoxdur

Hava limanının çıxışında bizi gözləyən avtobusa otururuq. Avtobusun salonunda  gələn qonaqlar artıq öz yerlərini tutublar. Şəhərin mərkəzindəki “Tıqın Darxan”- otelinə çatırıq. Bizə dincəlməyə zaman verirlər. Qütb xəttinə yaxın Saxa Respublikası ilə olan saat fərqi səbəbindən “Böyük qarın alqışı” festivalına gələn qonaqların əksəriyyətinin yerli vaxta uyğunlaşması çətin olur. Məsələn Bakı ilə Yakutsk şəhəri arasında saat fərqi 5 saat, Ankara ilə isə 4 saatdır. Özümü tarazlayıb, yerli vaxtla  13.30-da yuxudan ayılıram, otelin foyesində  yığışan qonaqların yanına enirəm. Bir-birimizlə tanış oluruq. Adına el arasında “Dilbər xatun” deyilən Natalya Xarlampyevanı görüb ona yaxınlaşıram. Ən doğma  adamlar kimi görüşürük. Qazaxıstanın məşhur gənc şairi Sayat Kamşıger, Başkordıstan Parlamentinin deputatı, Yazıçılar Birliyinin sədri  Zəki Əlibəyov, Kareliyadan “Sever” jurnalının baş redaktoru , bir neçə dövlət mükafatı lauraetı Yelena  Pietilyaynen, Tatarıstanın məşhur uşaq şairi və ədibi  Rafis Kurban, Tatarıstanın gənc türkçü şairi, Musa Cəlil mükafatının laureatı  Ruzal Muxametşin, Qırğızıstanın məşhur ədəbiyat nominasiyaları laureatı Altınay Temirova, Xakasiya Respublikasının əməkdar mədəniyyət xadimi, şair  Natalya Axpaşeva, Murmanskdan gələn  bir çox ədəbi mükafatlar laureatı  İlya Vinoqradov, Kalujsk vilayəti Yazıçılar Birliyinin sədri, RSFSR Yazıçılar Birliyinin həmsədri Vadim Teryoxin,  Rusiyanın Böyük Ədəbiyyat mükafatının laureatı Boris Lukin də qonaqlar arasındadırlar. Proqramdan məlum olur ki, biz əvvəlcə   Semyon və Safron Danilov qardaşlarının abidəsi önünə çiçək dəstələri qoymalıyıq. Çünki bu ilki festival Semen Danilovun  xatirəsinə həsr olunub. Festival iştirakçılarının hər biri onun “Qar” şerini öz ana dilinə tərcümə edib. Sayat Kamşıqerlə köhnə dostlar kimi görüşürük. Ötən il Vətənimizdə döyüşlər gedəndə Sayat Kamşıger Azərbaycan əsgərlərinə şer həsr etmişdi. Onun şerini dilimizə mən çevirdim.

Biz şəhərin mərkəzində ucaldılan Semyon və Safron Danilov qardaşlarının abidəsi önünə gəlirik. Tanrı elə bil ki, gəlişimiz münasibəti ilə böyük qarı lütf edib, dünyanı ağ rəngə bürüyüb. Buralara qar oktyabrın 14-dən yağmağa başlayıb. Əslində bu ağ rəng əhvalımı çox yüksəldib. Saxa (Yakut) Respublikasının Mədəniyyət və Mənəvi İnkişaf naziri Yuri Kupriyanov qonaqları salamlayır. Çıxışında çox maraqlı məqamlara toxunur. Deyir ki:

-Biz, əcdadlarımızın dediyi kmi, göydən yağan qarı alqış, bərəkət sayırıq. Uzaq Şimalda yaşayan yakutlar üçün qar təmizlik, ağlıq, yeni münasibətlər rəmzidir. Sizin bu dəfəki gəlişinizlə festivalımızı açıq elan edirik. Əslində ilin-günün bu vaxtında, belə bir festivalı keçirməklə pandemiyaya çağırış edirik. Çünki biz sağlamlığın, təmiziliyin tərəfindəyik. Arzu edirəm ki, heç kim xəstələnməsin. İnanıram ki, pandemiyanın tələbləri çərçivəsində “Böyük qarın alqışı” festivalı uğrla başa çatacaq. Biz bir- birmizlə faydalı fikir mübadilələri edib, ədəbi əlaqələrimizin, mədəniyyətlərimizin bilriyindən və müxtəlifliyindən danışacağıq. Bu fikir mübadilələri çərçivəsində biz həm də ilahi sözün gücünü təsirləndirməliyik. İnsanları sözümüzə inandırmağı bacarmalıyıq. Mən belə hesab edirəm ki, insanın SÖZ-dən güclü heç nəyi yoxdur. İnsanın varı-dövləti sözdür. Qoy sizin də sözünüz hər zaman güclü və təsirli, bərəkətli olsun, zərb-məsələ çevrilsin, istiliyi ürəklərə yayılsın. Uzun müddət Saxa Yazıçılar Bilriyinin sədri olmuş Semyon  Danilov və qardaşı  Safron Danilovun da sözü əbədi yaşasın. Bizim sevimli xalq yazıçısı, Platon Oyunski adına Dövlət mükafatının laureatı Natalya Xarlampyevanın müəllifi olduğu “Böyük qarın alqışı” festivalının dili sevgi, məhəbbət, vətən dilidir. Biz hamımız bu dildə danışmağı bacarmalıyıq.

Daha sonra Natalya Xarlampyeva öz ustadı Semyon Danilovdan, onun sabiq SSRİ məkanında tanınmış yazıçılarla olan sıx ədəbi əlaqələrindən danışır. Sonda bizim hamımız böyük yazıçı və dramaturq  Danilov qardaşlarının abidəsi önünə çiçək dəstələri qoyub Saxa Media Holdinqdəki görüşə tələsirik.

Burada keçirilən  “Avrasiya ilhamı: dünən, bu gün və sabah” dəyirmi masa ətrafındakı görüşdə  respublikanın tanınmış ictimai xadimləri və fikir adamları iştirak edirlər. Saxa Media Holdinqinin sədri Viktor Jamaxanoviç Kolesov rəhbərlik etdiyi qurumun əlaqələrindən, bugünkü qlobal media və informasiya məkanında tutduğu mövqedən söhbət açır. Panel müzakirələrdə medianın dünyadakı gündəlik çağırışlara münasibətləri müzakiə olunur, fəlsəfi və dinamik, yanaşmanın əhəmiyyətindən danışılır. Sonda isə, saxalılara məxsus olan qonaqpərvərlik diqqətdən qaçmır. Vikor Jamaxanoviç festival iştirakçılarına Saxada istehsal olunan ətirli çay və şokalad təqdim edir.

Semyon Danilov: Qarda cığır açan yol adamıyam.

Proqramımız o qədər zəngin və maraqlıdır ki, yol yorğunluğunu unutmuşuq. Günorta yeməyini “Tıqın darxan” otelinin restoranında yeyirik. Süfrəyə  saxa-yakut mətbəxinin dadlı yeməkləri düzülüb: Salamat ( bu bizim quymağın ağ rəngdə olan variantıdır), maral ətindən növbənöv soyuq və isti yeməklər və bir də ki, stroqanina –  dondurulmuş çiy balıq. Nahardan sonra bizi Şimal Şərq Federal Universitetinin prezidenti Yevgeniya xanım Mixaylova ilə görüşə aparırlar. Onunla “Mamontlar muzeyi”ndə görüşürük. Axşamüstü saat 17-də isə M. K.Ammosov adına Şimal-Şərqi Federal Universitetində Poeziya festivalının açılış mərasimi başlayır. “Böyük qarın alqışı” Beynəlxalq festivalının açılışının bu universitetdə keçirilməsi ənənə halını alıb. ŞŞFU (Şimal Şərq Federal Universiteti)nin elmi Şurasının böyük zalında “Yakutiyanın virtouzları” skripkaçı qızlar ansamblının ifasında klassik musiqilər səslənir. Bu gənc qızların hamısı bir boyda, bir biçimdədir. Deyirlər ki, skripkaçılar məktəbini də ölkənin ilk prezidenti Nikolay Yefimov yaradıb. İndi bu ansamblın solistləri dünyanın bir çox məşhur səhnələrində konsert proqramları ilə çıxış edirlər.

Festivalın təşəbbüskarı Rusiya Yazıçılar Birliyinin üzvü, Yakutiya Respublikasının Yazıçılar Birliyinin sədri, RSFSR-in əməkdar mədəniyyət xadimi Natalya Xarlampyeva çıxış edir. Saxa ədəbiyyatının qoruyucusu, gənc yazarların himayəçisi olan bu xanım müəllifi olduğu “Böyük qarın alqışı” beynəlxalq festivalının necə ərsəyə gəldiyindən, özündə hansı ideyaları ehtiva etdiyindən danışır:

-Bizim bu qarışıq zəmanəmizdə - üz-üzə, göz-gözə görüşmək böyük sevincdir. İki ilə yaxındır ki, biz bu ünsiyyətdən məhrumuq. Böyük ayrılıqlar həyatımızda öz izini qoysa da, bizim beynəlxalq əlaqələrimizə təsir edə bilməyib. Uzaqda-yaxında yaşayan dostlarımızla hər zaman ədəbi və dostluq əlaqələrimizi qoruyub saxlaya bilmişik. 2012-cü ildən sonra ənənəvi hal alan beynəlxalq poeziya festivalı Saxa-yakut xalqının qədim tarixi və ədəbiyyatını, mədəniyyətini, bu ədəbiyyatı yaradıb gələcək nəslə ötürənlərin şərəfinə keçirilir. Artıq 6-cı dəfə keçirilən ənənəvi festivalda adətən dünyanın bir çox ölkələrini təmsil edən 60-dan çox yaradıcı insan iştirak edirdi. Bu dəfə belə olmadı. Lakin  biz az tərkibdə olsa da, böyük klassikimiz, şair Semyon Danilovun sözünün işığına yığışa bildik. Onun “Qar” şeri poeziya festivalına qatılanların ana dillərində tərcümə olunub. Bir də ki, qonaqlarımızın hər birinin Tanrının alqışı sayılan bəyaz qar haqqında yazdığı şerləri universitetin tələbələri tərəfindən səsləndiriləcək. Poeziya festivalının keçirilməsi təşəbbüsünü 9 il bundan əvvəl irəli sürəndə, belə də düşünmüşdüm ki, sözün işığına gələn qonaqlarımız  həm də qarın bəyazına bələnəcəklər. Semyon Danilovun yazdığı kimi: “Gəl sənə söyləyim, ey əziz dostum, Mən Şimal adamı, qar adamıyam. Bəyaz qar içində dünyaya gələn, Qarda cığır açan yol adamıyam.” Bu festival nəticəsində xalqımız və vətənim üçün nə qədər həmfikir dostlar tapmışam. Xarakter etibarı ilə özümdən razı adam olmadığımı dostlarım yaxşı bilir. Lakin bu gün həm özümdən razıyam, həm də xoşbəxtəm. Bütün zəncirləri və inadları qıraraq mən öz Vətənim üçün bu gözəl işi görməyi bacarmışam. Qoy qarın alqışı, poeziya və dostluq bizimlə olsun. İndi pəncərədən çölə baxsanız görərsiniz ki, göydən lopa-lopa qar dənələri yağır. Hər tərəfi bəyaz işığa bürüyüb. Bax beləcə bizim yurdumuza yağan bəyaz qar təbiəti və ürəkləri bəzəyir. Sizin də könlünüzün işığı heç zaman azalmasın.

Söz tələbələrə verilir. Onlar Semyon Danilovun, Natalya Xarlampyevanın, eləcə də festivalın qonaqlarının  şerlərini əzbərdən oxuyurlar. Mənim “Yakutska qar yağar” şerimi isə jurnalistika fakultəsinin 1-ci kurs tələbəsi Nikolay səsləndirir. Xüsusi improvizasiya, xüsusi avazla  oxuyur. İlk dəfədir ki, öz şerimi başqa dildə dinləyirəm. Sevincliyəm. Sonra qonaqlara söz verilir. Natalya Xarlampyeva məni və Qırğızıstandan gələn Altınay Temirovanı fəxri qonaq qismində təqdim edir. Mən öz çıxışımda universitet tələbələrinə dillərini, torpaqlarını qorumağı tövsiyə edirəm. Qarabağ zəfərimizdən, xarı bülbüldən, oxşar taleyimizdən, dilimizdən, kökümüzdən danışıram. Çıxışımı alqışla qarşılayırlar. Burada bir qurd ürəkli şairəni kəşf edirəm. O, xakas qızı Natalya Axpaşevadır. Gənclər üçün şer oxuyur. Oxuyur desəm yanılaram, hayqırır, türkçülüyü qorumağa, tariximizə sahib çıxmağa səsləyir.

Saxa yakutlarının məclislərinin, toy və tədbirlərinin, festivallarının ən mühüm atributlarından biri də xomusla ifa etdikləri boğaz mahnılarıdır. Bu dəfə festivalda  məşhur xomus ifaçısı Erkin Alekseyev və xalq mahnılarının qoşa ifaçıları  Klavdiya və German Xatılayevlər  öz məharətlərini göstərirlər. Onlar Xomusda çox rəngarəng improvizələr edir, eyni zamanda Klavdiya və German cütlüyü yakut folklorundan ibarət xalq mahnılarını səsləndirirlər. Səslər mənə elə tanış gəlir ki... Nənəmin, anamın laylalarındakı həmin səslərdir, həmin döyüntülər, həmin avazlardır... Eyni ilə beşik başında layla çalanda, sevincdən zümzümə edəndə, həsrət göz yaşları tökəndə... onlardan bu ritmləri, bu səsləri  eşitmişəm axı... yaddaşım məni aldada bilməz... Laylaları laylama, oxşamaları oxşamalarıma bənzəyən doğma saklarım, saxalılarım...

Poeziya festivalının 1 gününü beləcə arxada qoyuruq.

  ***

Səhər yatağımdan durub, pəncərədən çölə boylanıram. Pəncərəmdə şaxtanın çəkdiyi əsrarərngiz tablonu görürəm. Bir anlığa uşaqlığımı xatırlayıram. Nə vaxtsa Bakıda, Sumqayıtda da gözəl qış keçərdi. Anam sevinclə “Uşaqlar, durun, əl-üzünüzü yuyub, pəncərədən baxın, qar yağıb...”- deyib bizi yuxudan oyadardı. Sonra səhər naharını yeyib, isti əlcəklərimizi, paltomuzu, papağımızı geyindirib bizi qarla oynamağa yola salardı. Həyətə düşməyəndə isə pəncərədə qarın və şaxtanın vurduğu naxışlardan zövq alar, özümüzə naxış seçər, yoldan keçən maşınları sayardıq... İndi bu gördüyüm naxışlar məni o günlərimə aparır... uşaqlığım üçün necə darıxdığımın fərqində oluram...

(Davamı var)