“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının 3X3 rubrikasında çağdaş ədəbiyyatımızın 3 nümayəndəsinə 3 sualla müraciət edilib. Aqşin Yeniseydən, Orxan Fikrətoğlundan və Kənan Hacıdan əməkdaşımız Ümid Nəccari soruşub ki:

-Bugünkü Azərbaycan ədəbiyyatında ədəbi mühiti necə dəyərləndirirsiniz? Ümumiyyətlə, ədəbi mühit varmı?

-Azərbaycanda yazıçıların əsas problemi olan kitablarının az sayda satılmasına, ədəbiyyata diqqətin azlığına başlıca səbəblər nə ola bilər? Və çıxış yolunu nədə görürsünüz?

Ölkəmizdə təşkil olunan kitab sərgiləri ədəbi mühiti canlandıra bildimi?

Orxan Fikrətoğlunun cavablarını təqdim edirik:

-Düşünürəm, ədəbi mühit yoxdur. Ədəbsiz bir mühit var. Bu ədəbsiz mühit necə şəkillənib: təsəvvür edin ki, fərqli-fərqli dəstələr təşkil olunub. Bu dəstələr məhəlli, bölgə və yaxud dostlar tərəfindən yaradılmış şəkilindədir. Onların öz aralarında seçdiyi və qəbul etdiyi, qəbul etmədiyi və gündəmə çıxartdığı “dahi”lər var, amma blok şəkilində “dahi”ləri var, “zəyif”ləri var, “irəli” gedənləri var.

Təəssüf olsun ki, ümumi Azərbaycan ədəbi mühiti mənzərəsini formalaşdıran, obyektiv qiymət verməyi bacaran ədəbiyatın elitası yoxdur. Xalqın yaddaşında Sovet dönəmindən qalmış yazıçı və şair adında tanınan insanlar var. O cümlədən, publisistik reallıqda, ədəbiyyatla junalistika arasında formalaşmış bir mühit. Mən şəxsən onların heç birini ədəbiyyat nümunəsi kimi qəbul etmirəm. Bu “yazıçı”lar hətta özlərindən sonra gələn yeni nəslə məsləhətlər verirlər. (gülür). Bu absurddur. Və konkret ədəbi mühitin olmadığına görə, küllü halda dəyərləndirmək mümkün deyil.  Məsələn, çox istedadlı insanlar var ki, sosial şəbəkə yazarlarına çevriliblər. Çox istedadlı yazarlar var ki, maddi baxımından məcbur olaraq jurnalistə çevriliblər və saytlarda işləyirlər. Çox istedadlı yazarlar var ki, ümumiyyətlə, gündəmdə deyillər və ona görə də, vahid ədəbi mühit haqqında danışmaq mümkün deyil

-Bir mənalı olaraq, bu gün kitaba qayıtmaq təhsilimizin problemidir. Kitaba qayıtmaq cəmiyyətimizdə ziyalıya verilən qiymət problemidir. Xalqın ədəbiyyatı sosial sifariş olaraq yazıçıya vermək problemidir. Ümumiyyətlə, xalqın müariflənmək istəmək problemidir. Təsadüfi deyil ki, bugünkü sosioloqlar, politoloqlar, siyasi texnoloqlar həm ruhani və həm mənəvi baxımdan ədəbiyyatın gərəksiz bir sahə olduğunu, yəni, gəlir gətirməyən bir sahə olduğunu bizə sırımaq istəyirlər. Əlbəttə, bütün ömrünü ədəbiyyata sərf etmiş bir adam kimi bu deyilənlərə inanmıram və qəbul etmirəm. Bununla belə, ədəbiyyat bazar reallığında özünü doğrulda bilməz. Ədəbiyyat dövlət himayəsində də özünü doğrulda bilməz, çünki dövlət əgər ədəbiyyatı sifariş verəcəksə, özünə uyğun bir şəkildə sifariş verəcək və özünə uyğun olanları yazdıracaq. Bazar da elədir. Bazarın şüuru heç yoxdur. Yenə dövlət sənə sifariş verirsə müəyyən ideolojini sifariş verir, bazar sənə düşünə bilməyən kütlənin küt maraqlarından qaynaqlanan bioloji sifarişlər verir. Tutaq ki, sevgi, səni gərginlikdə saxlayan detektiv janra aid bir şeylər... Düşünürəm ki, hər ikisi də ifratdır və ədəbiyyata aid deyil. Ona görə də, yazıçının bir nömrəli problemi onun kitabının satılması deyil, onun dəyərinin qaytarılmasıdır. Yazıçı cəmiyyətdə dəyər olaraq qəbul olunmalıdır. Ölkəni filosoflar idarə etməlidir, ədəbiyyatı ədəbiyyatçılar idarə etməlidir. Kapital gəlir deyil. Məsələn, mən şəxsən kitab sərgilərində öz kitabını satan yazıçı satıcılarını görəndə içimdən bir kədər keçir. Sizi əmin etmək istəyirəm ki, heç də xoş şəkillənmə deyil. Yazıçı daha elitdir, yazıçı daha yüksəkdədir və yazıçının etdikləri, yazdıqları millətin təməl prinsiplərinin formalaşmasına yönəlir. Əlbəttə ki, kitab satan yazıçı xalqın yaddaşında və gözünün qabağında heç vaxt hər hansı bir böyük fikiri söyləyən ziyalı kimi şəkillənə bilməz, mümkün deyil. Çünki arada bir bazar xətti var.

-Canlandıra bilmədi! Əlbəttə ki, canlandıra bilmədi. Ora dəvət olunan və kitabların seçilməsi, müəlliflərin çağırılması subyektivdir. Məsəl üçün, elə yazıçı var ki, ümumiyyətlə kütlə içinə çıxmaq istəmir. Və yaxud, kitabını oraya gətirib bu yeni qurallarla sərgiləmək istəmir. Amma bütün xalq bilir ki, o, ciddi yazıçıdır və onun ədəbiyatını istəyirlər.  O təşkilatçılar o yazıçıları müəyyən etməyə qadirdimi? Ümumiyyətlə, təşkilatçılar monitorinq aparmışdılarmı ki, hansı kitablar daha oxunaqlıdır? Ümumiyyətlə, bütün bunların arxasında Azərbaycan dövlətinin maraqları dururdumu? Mən sonuncu Beynəlxalq Kitab Sərginsində ən yüksək yerdə İran bayrağını gördüm. Mənə çox maraqlı gəldi, Azərbaycan bayraqları, Türkiyə bayraqları bir kənarda idi, amma ən yüksək yerdə bir İran bayrağı dalğalanırdı. Satılan kitabların otuz-qırx faizi dini zəmində kitablar idi. Bu gün bu bizə lazımdırmı? Əlbəttə ki, biz müsəlmanıq və müsəlman dəyərlərini paylaşmalıyıq. Amma tutaq ki, Azərbaycan dilçiliyi, Azərbaycan dövlətinin təməl prinsipləri ilə bağlı, vətəndaş inistutları, qeyri-hökümət təşkilatlarının təşviqi ilə bağlı varıydımı kitablar? Düşünürəm az idi. Gerçək ədəbiyyat- Xaqanidən üzü bu yana, klassik ədəbiyyatdır.

Şəxsən məndə çap olunmamış 350 Şirvan şairinin şeir var, nə zaman çap olunacaq? Məndə bütün Bakı tarixinə  dair sənədlər var, haçan çap olunacaq? Hansı nəşriyyat bu missiyanı üzərinə götürəcək? Ümumiyyətlə, düşünürəm, Azərbaycanda kitab işi formalaşmayıb, yazıçı ilə nəşriyyat münasibətləri qanun vasitəsilə tənzimlənməyib. Bunlar çox ciddi məsələlərdir.

Macarıstan Parlamentinin vitse-spikeri Beynəlxalq Türk Akademiyasını ziyarət edib

Ötən gün Macarıstan Milli Assambleyasının sədr müavini Şandor Lejakın başçılıq etdiyi nümayəndə heyəti Beynəlxalq Türk Akademiyasını ziyarət edib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Beynəlxalq Türk Akademiyasından daxil olan məlumata görə, fəxri qonaqlar Türk Akademiyasının kitabxanasının tanınmış macar türkoloq İştvan Konqur Mandokiyə aid qiymətli kitab fondu ilə ilə tanış olublar. 

Sonra macar dilində “550 qazax atalar sözü və məsəlləri” və “Kunların təsvirli xronikası” kitablarının təqdimatı olub.

Tədbirdə Macarıstan Milli Assambleyasının sədr müavini Şandor Lejak, Beynəlxalq Türk Akademiyasının prezidenti vəzifəsini icra edən Füzuli Məcidli, Macarıstanın Qazaxıstandakı səfiri Otto İvan Rona, Qazaxıstan XİN xüsusi tapşırıqlar üzrə səfir Erjan Mukaş, tanınmış alim və dövlət xadimi Adil Axmedov, Nazarbayev Universitetinin Türkologiya kafedrasının müdiri, türkoloq Yulay Şamiloğlu, macar türkoloqu David Şomfai Kara, həmçinin dövlət və ictimai xadimlər, tanınmış elm adamları və ziyalılar iştirak ediblər.

Beynəlxalq Türk Akademiyasının prezidenti vəzifəsini icra edən Füzuli Məcidli Akademiyaya müşahidəçi üzv olan Macarıstanın təşkilatın fəaliyyətlərində aktiv iştirak etdiyini, tərəflər arasında sıx elmi əlaqələrin mövcud olduğunu qeyd edib və indiyədək həyata keçirilən layihələr haqqında məlumat verib. Macarıstan Milli Assambleyasının sədr müavini Şandor Lejakın birbaşa dəstəyi ilə macar alimləri tərəfindən hazırlanan hər iki kitabın təqdimatının məhz Akademiyada keçirilməsinin böyük önəm daşıdığını vurğulayıb.

Vitse-spiker Şandor Lejak təqdimata ev sahibliyi etdiyi üçün Türk Akademiyasının rəhbərliyinə təşəkkürünü çatdırıb və bildirib ki, “550 qazax atalar sözü və məsəlləri” toplusunu şair Ferens Buda macar dilinə tərcümə edib. Kitab macar türkoloqu İştvan Konqur Mandokiyə həsr olunub və alimin Orta Asiyaya tədqiqat səfərləri zamanı çəkilmiş fotoşəkilləri də nəşrə əlavə olunub. 

“Kunların təsvirli xronikası” kitabında isə 20-ci əsrin əvvəllərinə qədər kunların (kuman-qıpçaqların) mənşəyi, məskunlaşması və tarixinə dair elmi araşdırmaların nəticələri yer alıb. Nəşr üç hissədən ibarətdir. Birinci fəsildə Kunların tarixi təsviri, ikinci hissədə isə Kunlarla bağlı 33 terminin izahı verilmişdir. Sonuncu hissədə 49 yaşayış məntəqəsinin tarixi təsvir olunur. Kitabda elmə məlum hadisələrlə yanaşı, az məlum olan faktlar, eləcə də Kun xalqı üçün çox işlər görmüş görkəmli şəxsiyyətlərin və hökmdarların fəaliyyəti haqqında məlumatlar yer alıb.

TDT Ağsaqqallar Şurasının keçmiş üzvü, tanınmış alim və dövlət xadimi Adil Axmedov, tanınmış türkoloqlar Yulay Şamiloğlu, Aybolat Kuşkumbayev və digərləri təqdimatın əəmiyyətini vurğulayıb və Macarıstanla elmi əməkdaşlıqla bağlı fikirlərini bölüşüblər.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Sərəncamı ilə elan edilmiş “Şuşa İli” çərçivəsində silsilə tədbirlər davam edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AzərTAC-a istinadən  xəbər verir ki, “Şuşa İli” çərçivəsində UNESCO-nun mənzil-qərargahında “Mədəni irsin aşkarlanması və qorunub saxlanılması sahəsində regional əməkdaşlıq” adlı konfrans keçirilir. Konfransda Heydər Əliyev Fondunun himayəsi və Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin dəstəyi ilə işıq üzü görmüş “Qarabağ xanlığı: tarixi və mədəni kimlik” adlı albom-kitab da təqdim edilib. Müxtəlif ölkələrdə, eləcə də beynəlxalq təşkilatlarda bu kitab vasitəsilə Qarabağ xanlığının tarixi və mədəni kimliyi tanıdılır. 

“Şuşa İli” çərçivəsində UNESCO-nun mənzil-qərargahında “Mədəni irsin aşkarlanması və qorunub saxlanılması sahəsində regional əməkdaşlıq” adlı konfransı Azərbaycanın UNESCO-dakı daimi nümayəndəsi Elman Abdullayev giriş sözü ilə açaraq, tədqiqat layihəsini 1972-ci il Ümumdünya İrs Konvensiyasından irəli gələn mədəni irsin qorunması üzrə beynəlxalq əməkdaşlıq tələbinə töhfə kimi qiymətləndirib. 

Tədbirin moderatoru fransız jurnalist Jan-Mişel Brun Azərbaycan mədəniyyətinin tərkib hissəsi olan Qarabağ bölgəsi mədəni irsinin muğam, memarlıq, xalçaçılıq, atçılıq kimi sənətlərinin bəşəri mədəniyyətin inciləri olduğunu vurğulayıb. 

Gürcüstan Milli Muzeyinin direktoru, məşhur arxeoloq professor David Lordkipanidze son illər Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə Gürcüstan Milli Muzeyinin arxivində saxlanılan və Azərbaycanın zəngin tarixi-mədəni irsinə aid maddi dəlillərin aşkarlanması istiqamətində aparılan unikal layihələr haqqında məlumat verib. Bu əməkdaşlıq nəticəsində bir neçə il əvvəl Heydər Əliyev Mərkəzində təşkil edilmiş “Tarixin şah əsərləri” adlı sərginin, Gürcüstan Milli Muzeyinin fondlarında aşkarlanmış İrəvan xanlığının tarixi və mədəni irsinə aid nadir eksponatların geniş xarici auditoriyaya tanımağa imkan yaratdığını qeyd edib. 

“Qarabağ xanlığı” kitabının həmmüəlliflər qrupunun rəhbəri, professor Eldar Nadiradze Rusiya İmperiyası dövründə toplanmış obyektiv etnoqrafik materiallar əsasında hazırlanmış bu tədqiqat işinin Qarabağ bölgəsində uzun əsrlər boyu Azərbaycan mədəniyyətinin üstün mövqeyi və dərin tarixi köklərini əks və sübut etdiyini qeyd edib. 

Gürcü həmkarlarına fədakar əməkləri üçün təşəkkürünü bildirən Azərbaycan Tarixi Muzeyinin şöbə müdiri, Qarabağ xanlığının mədəni irsinin ondan əvvəl bu bölgədə hökmranlıq etmiş tarixi Azərbaycan dövlətlərinin minillik mədəniyyətinin davamı olmasından danışıb. 

“Azad edilmiş Qarabağa səfərim zamanı mən Azərbaycan irsinin 30 illik erməni işğalı nəticəsində barbarcasına dağıdıldığının şahidi oldum”, - deyən Roma Sapienza Universitetinin tədqiqatçısı Daniyel Pomiyer Vinçelli Azərbaycanın Qarabağda xristian irsi də daxil olmaqla bütün mədəni və tarixi irsə həssaslıqla yanaşdığını və mühafizə etdiyini diqqətə çatdırıb. 

Müzakirələri yekunlaşdıran Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin xüsusi tapşırıqlar üzrə səfiri Elşad İskəndərov erməni işğalı illərində Qarabağ bölgəsində Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən Azərbaycan irsinin tamamilə məhv edildiyini bildirib. Bu baxımdan xarici muzeylərdə qorunmuş Qarabağ xanlığı irsinin dərindən tədqiq olunmasının tarixi həqiqətlərin üzə çıxması baxımından xüsusi əhəmiyyət daşıdığını vurğulayıb.

Qeyd edib ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Sərəncamı ilə elan edilmiş “Şuşa İli” təşəbbüsü Qarabağ bölgəsi, xüsusilə də Şuşa şəhərinin qədim tarixə malik Azərbaycan kimliyi haqqında elmi həqiqətlərin beynəlxalq səviyyədə tədqiqinə və tanıdılmasına təkan verir. Məhz “Şuşa İli”ndə Heydər Əliyev Fondunun himayəsi ilə Qarabağ xanlığının tarixinə aid 100 ildən artıq müddətdə Tiflis arxivlərində mövcud olmuş zəngin kolleksiyanın nüfüzlu elmi nəşr halında işiq üzü görməsi və bu nəşrin ilk təqdimatının azad edilmiş Şuşada keçirilməsi dərin rəmzi məna daşıyır. E.İskəndərov gürcü alimlərin bu istiqamətdə tədqiqatının bundan sonra da geniş tarixi və mədəni ictimaiyyətin diqqət mərkəzində olacağına əminliyini ifadə edib.

Tədbirin sonunda natiqlər iştirakçıların suallarının cavablandırıblar. 

Tədbir iştirakçılarına ingilis, fransız və ərəb dillərində olan “Qarabağ xanlığı” kitabı hədiyyə edilib.