Super User

Super User

Mədəniyyət Nazirliyi, Təhsil Nazirliyi, “Azərbaycan Televiziya və Radio Verilişləri” Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti, Xətai Rayon İcra Hakimiyyəti, Azərbaycan Rəssamlar İttifaqı, Azərbaycan Dövlət Rəsm Qalereyası və Xətai Sənət Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə elan olunan “Baharın rəngləri” adlı respublika uşaq rəsm müsabiqəsinin yekun sərgisi bu gün bağlanacaq.

Sərgi Xətai Sənət Mərkəzində keçirilir. 

 

Sərginin kataloqunda (https://www.yumpu.com/.../read/67594586/baharn-rnglri-2023) adlar və əsərlər elan olunub. İştirakçılar bir ay ərzində əsərlərini Xətai Sənət Mərkəzinə təqdim ediblər,  təqdim olunan əsərlərin seçimi  3 yaş kateqoriyası üzrə - 11 yaşa qədər, 11-16 və 16-21 yaşarası aparılıb.

Uşaqlara təbiəti sevdirmək və təbiətin qoruyucusu olan bir gəncliyin formalaşmasına xidmət məqsədilə keçirilən müsabiqəyə 2000-dən çox uşaq 3000-ə yaxın əsər göndərib və 800-dən çox uşağın hərəsindən bir əsər olmaqla sərgilənmək üçün seçilib. 

Əsərləri seçilən və sərgidə nümayiş olunan müəlliflər sertifikatla, fəal tədris mərkəzləri isə (dərnək, incəsənət məktəbi və s.) təşəkkürnamə ilə təltif olunacaq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.03.2023)

Professor Əlibala Məhərrəmzadə “Ev tapşırığı: Uğur düsturunu tapacağıq”  layihəsini sizlərə təqdim edir. Bu dəfəki mövzumuz böyük uğrlar sərgiləmiş Uorren Baffetin uğur qazanmaq qaydalarıdır. Qaydalar 13-dür. Hər buraxılışımızda sizlərə 1 yeni qayda verərək əvvəlkiləri də təkrarən saxlayırıq ki, biliyiniz daha təkmil və mükəmməl olsun.

 

Beləliklə 12-ci qayda.

Həmişə hər şeyin perspektivinə diqqət edin

«Həmişə öz növbəti gedişinizi və ondan sonrakını qiymətləndirin. Ətrafınızda baş verən şeylərə adekvat baxmağa çalışın. Belədə çox şey əldə edəcəksiniz».

 

Əvvəlki qaydalar bunlar idi:

Unutmayın – həmişə  özünə investisiya qoymaq lazımdır!

«Hər gün öz xarakterinzin zəif cəhətləri üzərində çalışın, onları daha yaxşı edin, öz qabiliyyət və bacarıqlarınızı inkişaf etdirin. Özünə investisiya qoymaq həmişə universitetlərə təhsil haqqı ödəmək anlamında deyil. Mənim iki diplomum var, amma mən onları çərçivəyə salıb divardan asmıram. Mən hətta bilmirəm ki, onları hara qoymuşam».

«Yox!» deməyi öyrənin

«Siz «yox» deməyi öyrənməsəniz, heç vaxt öz zamanınızı tam olaraq idarə edə, ona nəzarət edə bilməyəcəksiniz».

Heç vaxt başqalarına qulaq asmayın

«Çalışın, başqalarının düşüncəsinə əsaslanan qərar qəbul etməyəsiniz. Karyeramın əvvəlində mənə yalnız uğursuzluq vəd edirdilər. Hətta mən investorlardan 100 min dollar toplamağı bacaranda da həmin şəxslərin  fikirləri dəyişməmişdi. Təsəvvür edin, 10 ildən sonra bu pullar mənə 100 milyon dollar gətirəndə onların sifətlərinin ifadələri nə cür oldu.

Özünüzə yalnız öz daxili şkalanız ilə qiymət verin!»

Cəld və məhsuldar hərəkət edin

«Qərarı çox uzadıb çox düşünməyin. Həmişə çalışın, hər şeyin məğzini cəld, zamanında anlayasınız. Sonradan başa düşəcəksiniz ki, bu, pul qazanmağın yeganə vasitəsidir».

Çalışın, öz gəlirlərinizi təkrar investisiyaya qoyasınız

«Öz ilk biznesinizlə qazandığınız pulu çalışın xərcləməyəsiniz, işin inkişafına qoyasınız. Haçansa mən dostumla bərbərxanada oyun avtomatı quraşdırıb bir qədər pul qazanmışdım. Amma bu pulu digər yeniyetmələr kimi xərcləmədik, dövriyyəyə buraxdıq. Nəticədə, 26 yaşda artıq mənim 1,4 milyon dollarım var idi».

Hər şey barədə əvvəlcədən razılaşın

«İstənilən işi başlayanda dərhal  maliyyə məsələsində razılaşın. Bunu etməsəniz, böyük ehtimalla siz aldadılacaqsınız. Bu dərsi mən yeniyetməlik vaxtımda əxz eləmişəm. Necəsə, mənim babam məndən və dostumdan mağazasını təmizləməyi xahiş etmişdi. Biz 5 saat ərzində süpürgələrlə işlədik, yeşikləri daşıdıq. İş qurtaranda babam bizim ikimizə cəmi 90 sent ödədi. Həmin anda şəraitin ədalətsizliyindən mən çox sarsılmışdım».

Ən xırda şeylərə belə diqqət edin və onlardan öz maraqlarınız üçün istifadə eləyin

«Həmişə xırda şeylərə diqqət etsəniz yaxşıca qənaət etmiş olacaqsınız. Bir yaxşı nümunə gətirim: Mənim bir tanışım evinin küçə divarlarını rəngləmək qərarına gəlmişdi, o bunu çox ağılla etdi. 4 divarın hamısını yox, yalnız əsas küçəyə baxan divarı rənglədi».

Öz pullarınızdan düzgün istifadə edin

«Birinci yarımqayda: heç vaxt pulunuzu itirməyin. İkinci yarımqayda: heç vaxt birinci qaydanı unutmayın.

Foreks bazarında ticarətlə məşğulsunuzsa həmişə məntiqsiz risklərdən qaçın. Ticarətlə necəgəldi məşğul olmayın. Həmişə pula qənaət metodundan yararlanın ki, nəticədə kapitalınız qorunsun və artsın».

Öz vəsaitinizlə yaşayın!

«Çalışın, heç vaxit borca pul göitürməyin. Götürsəniz, heç cür inkişaf edə bilməyəcək, bütün həyatınızı yoxsulluq içində keçirəcəksiniz. Cəld borclarınızı qaytarın və dövriyyəyə buraxmaq üçün azacıq kapital  toplayın».

Qətiyyətli olun!

«Qətiyyətsizliklə siz heç nəyə nail ola bilməyəcəksiniz. 1984-cü ildə mən bir kompaniya almışdım. Bu kompaniyada bir qadından – kompaniyanın qurucusundan çox xoşum gəlirdi. İş onda idi ki, böyük maliyyəsi olmayan və olduqca qətiyyətli olan bu xanım yalnız qətiyyəti hesabına mebel satışı ilə məşğul olan böyük bir mağazalar şəbəkəsi aça bilmişdi».

Çökən müəssisədən vaxtında çıxmağa çalışın!

«Gəncliyimdə mən bir dəfə qaçış yarışlarına pul qoymuşdum, uduzdum, pulumu qaytarmaqçün yenə qoydum, yenə uduzdum. Bundan sonra mən fikrimi toplamağı bacardım. Sonralar mənə yalnız ziyan gətirən biznesdən dərhal çıxmağa başladım».

 

13-cü qayda  “Uğurun sizinçün nə olduğunu anlayın!” olacaq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.03.2023)

 

Martın 16-da Milli Aviasiya Akademiyasında Cəfər Cabbarlı adına İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrının aktyorları tərəfindən Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 100 illik yubileyinə həsr edilmiş “Qurtuluş” tamaşası göstərilib.

 

AzərTAC xəbər verir ki, tamaşa Milli Aviasiya Akademiyasının (MAA) rektoru, akademik Arif Paşayevin təşəbbüsü, Mədəniyyət Nazirliyinin və Azərbaycan Aviasiya İşçiləri Həmkarlar İttifaqının təşkilatçılığı ilə MAA-da Cəfər Cabbarlı adına İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrının aktyorları tərəfindən səhnələşdirilib.

Tamaşa MAA-nın rektorunun köməkçisi, prorektorları, professor-müəllim heyəti və tələbələri tərəfindən böyük maraqla izlənilib.

Sonda Cəfər Cabbarlı adına İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrının bədii rəhbəri İftixar Piriyev MAA-nın rektoru, akademik Arif Paşayev başda olmaqla kollektivə təşəkkürünü bildirib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.03.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı dünya ədəbiyyatı irsində əhəmiyyətli yer tutan Emil Zolyanın naturalizm cərəyanının nəzəri əsasını təşkil edən “Eksperimental roman” məqaləsini tanınmış ədəbiyyatşünas Məti Osmanoğlunun tərcüməsində diqqətinzə çatdırır.

 

 

Emil ZOLYA

 

EKSPERİMENTAL ROMAN

 

Ədəbi esselərimdə tez-tez eksperimental metodun roman və dram əsərlərində tətbiqinin zəruriliyindən bəhs etmişəm. Təbiətə qayıdış, çağımızı valeh edən naturalizmin inkişafı insanın zehni fəaliyyətinin bütün növlərini tədricən geriyə dönülməz elmi yola yönəldir. Lakin elmin də ədəbiyyata istiqamət verməsi fikri təəccüblü görünə bilər, çünki bu fikir dəqiq ifadə olunmayıb və anlaşılmamış qalıb. Buna görə də eksperimental roman deyəndə, mənim fikrimcə, nəyi başa düşməli olduğumuzu aydınlaşdırmağı faydalı hesab edirəm.

Beləliklə, mən burada yalnız Klod Bernardın “Eksperimental təbabətin öyrənilməsinə giriş” kitabında heyrətamiz güc və aydınlıqla ifadə etdiyi eksperimental metodun ədəbiyyata tətbiqindən danışmalı olacağam. Nüfuzlu bir alimin bu kitabı mənim üçün mötəbər təməl olacaq. Bu kitabda sualın hərtərəfli şərhi verilib və mən ondan təkzibedilməz arqumentlər kimi lazım olan sitatları gətirməklə kifayətlənəcəyəm. Beləliklə, mən kompilyasiya işinə başlayacağam və bütün məqamlarda Klod Bernarda istinad edəcəyəm. Fikrimin aydınlaşması və ciddi elmi həqiqət xarakteri daşıması üçün çox vaxt “həkim” sözünü “romançı” sözü ilə əvəz etməyim kifayət edəcək.

Ona görə “Giriş”i seçdim ki, çoxlarının nəzərində tibb hələ də incəsənətdir – lap roman kimi. Klod Bernard bütün həyatı boyu tibbin həqiqi elm yoluna girməsi üçün mübarizə apardı. Biz də tədricən empirizmdən qurtulan və eksperimental metod sayəsində həqiqəti dərk etməyə başlayan elmin dilinin açılması ərəfəsindəyik. Klod Bernard sübut edir ki, kimya və fizikada cansız cisimlərin öyrənilməsində tətbiq edilən bu metod canlıların öyrənilməsində, fiziologiya və tibbdə də tətbiq edilməlidir. Mən də öz növbəmdə sübut etməyə çalışıram ki, əgər eksperimental metod fiziki həyatın dərk olunmasına gətirib çıxarırsa, ehtiraslar həyatının və zehni həyatın dərk olunmasına da gətirib çıxarmalıdır. Bu, sadəcə, eyni yolun kimyadan fiziologiyaya, fiziologiyadan antropologiyaya və sosiologiyaya aparan pillələri məsələsidir. Sonda isə eksperimental roman gəlir.

Aydınlıq üçün “Giriş”in xülasəsini verməyi zəruri hesab edirəm. Bu elmi əsərin planı və orada işlənən mövzu ilə tanış olduqdan sonra oxucular mətndən istinad etdiyim çıxarışları daha yaxşı başa düşəcəklər.

Təbabətin bundan sonra fiziologiyaya əsaslanmaqla və təcrübi metoddan istifadə etməklə elmi yola qədəm qoyduğunu göstərən Klod Bernard ilk növbədə müşahidəyə əsaslanan elmlərin eksperimental elmlərdən nə ilə fərqləndiyini açıqlayır. Və o, belə bir nəticəyə gəlir ki, mahiyyət etibarilə təcrübə şüurlu şəkildə ərsəyə gətirilmiş müşahidədir. Bütün eksperimental mülahizələr şübhə üzərində qurulur, çünki eksperimentatorun təbiət qarşısında heç bir qərəzli niyyəti olmamalıdır və o həmişə mühakimə azadlığını saxlamalıdır. O, hadisələri yalnız sübut olunduğu zaman qeydə alır.

Kitabın ikinci hissəsində Bernard əsas mövzuya keçir və sübut edir ki, orqanizmlərin müstəqil mövcudluğu onlara eksperimentin tətbiq edilməsinə mane olmur. Fərq yalnız ondan irəli gəlir ki, cansız cisim xarici və adi mühitdə olduğu halda, canlı orqanizmlərin elementləri daxili və daha mükəmməl bir mühitin içindədir, lakin daxili mühit də xarici mühit kimi daimi fiziki və kimyəvi xassələrə malikdir. Buradan həm canlı varlıqlar, həm də cansız cisimlər üçün təbiət hadisələrinin mövcudluğu şəraitində tam determinizm meydana gəlir. Klod Bernard müəyyən hadisələri yaradan, “şərtləndirən” səbəbi "determinizm" adlandırır. Bu, onun dediyi kimi,  birbaşa səbəbdir, hadisələrin mövcudluğunun və ya baş verməsinin fiziki və maddi vəziyyətindən başqa bir şey deyildir. Deməli, eksperimental metodun məqsədi, hər hansı elmi araşdırmanın vəzifəsi canlı və cansız varlıqlara münasibətdə eynidir: bunun hər ikisində hansısa hadisə ilə onun birbaşa səbəbi arasında əlaqə tapmaq lazımdır, başqa sözlə desək, hər hansı bir hadisənin baş verməsi üçün hansı şərtlərin lazım olduğunu müəyyənləşdirməyə ehtiyac var. Eksperimental elm "niyə" sualı ilə məşğul olmamalıdır, o yalnız və yalnız hadisənin necə baş verdiyini izah edir.

Canlı varlıqlar və cansız cisimlər üzərində təcrübələr haqqında ümumi mülahizələri qeyd edən Klod Bernard yalnız canlılar üzərində aparılan təcrübələrlə bağlı mülahizələrə yer verir. Burada böyük və yeganə fərq ondan ibarətdir ki, canlı orqanizmlərin tədqiqi zamanı gərək öyrənilən hadisələrin ahəngdar bir bütövlük təşkil etdiyini nəzərə alasan. Daha sonra o, canlı varlıqlar üzərində eksperimentdən – tibbi  əməliyyatdan, anatomik hazırlıq şəraitindən, canlıların seçilməsindən, hadisələrin öyrənilməsinə riyaziyyatın tətbiqindən və nəhayət, fizioloqun laboratoriyasından danışır.

“Giriş”in son hissəsində Klod Bernard öz fikirlərini gücləndirərək eksperimental fizioloji tədqiqatlardan nümunələr verir. Daha sonra o, fiziologiyada eksperimental tənqiddən nümunələr verir və nəhayət, eksperimental tibbin hansı fəlsəfi xarakterli maneələrlə qarşılaşdığını göstərir. O, birinci sıraya fiziologiyanın təbabətə yanlış tətbiqini, psevdoelmi cəhaləti, eləcə də həkimlər arasında mövcud olan bəzi illüziyaları qoyur. Bununla belə, yekunda deyir ki, empirik və eksperimental təbabət nəinki bir-birinə uyğun gəlmir, əksinə, onları bir-birindən ayırmaq olmaz. Kitabın son sətirlərində eksperimental təbabətin heç bir tibbi doktrinaya və heç bir fəlsəfi sistemə uyğun gəlmədiyi deyilir.

Bu, ümumi şəkildə desək, "Giriş"in, üstünün əti götürülmüş skeletidir. Ümid edirəm ki, bu qısa sxem Klod Bernardın mətninə müraciət edərkən qaçılmaz olaraq yaranacaq boşluqları doldurmaq üçün mənə kifayət edəcək, yəqin ki, oradan yalnız "eksperimental roman" anlayışını müəyyənləşdirmək və şərh etmək üçün mənə lazım olan sitatları götürəcəyəm. Yenə deyirəm, Klod Bernardın əsəri mənim üçün yalnız üzərində dayandığım, arqumentlərlə və hər cür dəlillərlə dolu olan təməldir. Dili açılmaq ərəfəsində körpəlik dövrünü yaşayan eksperimental təbabət bizdə hələ südəmər olan və danışmaq səviyyəsinə yetişməmiş eksperimental ədəbiyyat haqqında təsəvvür yarada bilər.

 

I

 

İlk növbədə belə bir sual yaranır: ədəbiyyatda eksperiment mümkündürmü? İndiyə qədər onda yalnız müşahidədən istifadə edilib.

Klod Bernard müşahidə və eksperiment haqqında çox danışır. Burada onların ikisi arasında çox aydın bir hədd qoyulur: “O kəs müşahidəçi adlanır ki, sadə və ya mürəkkəb təhqiqat metodlarından istifadə edərək, hadisələri dəyişdirmədən öyrənir və buna görə də həmin hadisələri təbiətin ona təklif etdiyi kimi qəbul edir; eksperimentator isə sadə və ya mürəkkəb tədqiqat üsullarını tətbiq etməklə təbiət hadisələrini təbiətin yaratmadığı şərait və ya şərtlərdə meydana çıxması üçün hər hansı məqsəd naminə dəyişdirir və ya fərqli hala gətirir”. Məsələn, astronomiya yalnız müşahidədən istifadə edən elmdir, çünki astronom səma cisimlərinə təsir edə bilməz; kimya isə eksperimental elmdir, çünki kimyaçı təbiətə təsir edir və onu dəyişdirir. Bu, Klod Bernardın fikrincə, müşahidə və eksperiment arasındakı yeganə əsas fərqdir.

Mən eksperiment və müşahidənin indiyə qədər mövcud olan müxtəlif təriflərini təhlil edərkən Klod Bernardın ardınca getmək imkanında deyiləm. Dediyim kimi, o belə qənaətə gəlir ki, əslində, eksperiment şüurlu şəkildə yaranmış müşahidədir. Onun sözlərini sitat gətirirəm: “Eksperimental metodda faktların nəzərdən keçirilməsi, yəni tədqiqat həmişə əsaslandırma ilə müşayiət olunur – adətən, eksperimentator irəli sürülmüş fikrin düzgünlüyünə nəzarət etmək, onu yoxlamaq məqsədilə eksperiment aparır. Deyə bilərik ki, bu halda eksperiment nəzarət məqsədilə aparılan müşahidədir”.

Ancaq naturalist romanda müşahidənin hansı rol oynadığını və eksperimentin hansı rol oynadığını təyin etmək üçün bu parçanı sitat gətirməyim kifayətdir: “Müşahidəçi sadəcə olaraq, öz gözü qarşısında hansı hadisələrin baş verdiyini müəyyən edir... O, hadisələrin fotoqrafı olmalıdır; onun müşahidələri naturanı dəqiq əks etdirməlidir... O, təbiəti dinləyir və təbiətin diktəsi ilə yazır. Ancaq fakt müəyyən edildikdə və hadisə müşahidə edildikdə fikir yaranır, əsaslandırma məsələyə müdaxilə edir, sonra isə eksperimentator hadisəni yozan rolunda çıxış edir. Eksperimentator – az və ya çox ehtimal olunan, lakin müşahidə etdiyi hadisələrin ilkin təhlili üzərində elə bir eksperiment quran şəxsdir ki, məntiqi təxminlər silsiləsi əsasında fərziyyəyə və ya apriori ideyaya nəzarət etmək mümkün olsun... Təcrübənin nəticəsi məlum olduqda isə eksperimentator özünün təxmin etdiyi əsl müşahidə ilə üz-üzə gəlir, bu müşahidəyə də o biri müşahidələr kimi, heç bir ön yarğılı fikirlə yanaşmaq olmaz. Təxmin etdiyi  müşahidə ilə üz-üzə gələn eksperimentator yoxa çıxmalı, daha doğrusu, bir an içində müşahidəçiyə çevrilməlidir; və yalnız eksperimentin nəticələrini adi müşahidədə olduğu kimi təsbit etdikdən sonra o, eksperimentin ifadə olunmuş fərziyyəni təsdiq və ya təkzib etdiyini düşünməyə, müqayisə və mühakimə etməyə başlayacaq”.

Bütün mexanizm burada verilib. Bu, kifayət qədər mürəkkəbdir və Klod Bernard belə deməli olmuşdu: “Bütün bunlar tibb kimi qeyri-dəqiq elm sahəsində tədqiqat aparan bir alimin başında baş verəndə, burada müşahidədən doğan elementlərlə eksperimentdən alınan elementlərin o qədər sıx çulğalaşması olur ki, həllolunmaz bir qarışıqdakı elementlərin hər birini analiz etməyə çalışmaq qeyri-mümkün və mənasız olardı”. Ümumiyyətlə, onu deyə bilərik ki, müşahidə “göstərir”, eksperiment isə “öyrədir”.

Romana müraciət etsək, görərik ki, romançı həm müşahidəçi, həm də eksperimentatordur. O, müşahidəçi olaraq faktları müşahidə etdiyi kimi təsvir edir, başlanğıc nöqtəsini müəyyənləşdirir, personajlarının fəaliyyət göstərəcəyi və hadisələrin cərəyan edəcəyi möhkəm zəmini hazırlayır. Sonra o, eksperimentator olur və eksperiment aparır – yəni konkret əsər çərçivəsində personajları hərəkətə gətirir, orada baş verən hadisələrin ardıcıllığının tədqiq olunan hadisələrin məntiqinin tələb etdiyi kimi tam eyni olacağını göstərir. Burada, demək olar ki, həmişə qarşımızda, Klod Bernardın sözü ilə desək, “əyanilik üçün” bir eksperiment var. Romançı həqiqət axtarışına çıxır. Məsələn, götürək Balzakın “Betta bacı” əsərindəki baron Yulo obrazını. Balzakın müşahidələri ilə müəyyən edilən əsas fakt məhvolmadır, ehtiraslı kişilər özünü, ailəsini və cəmiyyəti məhv edirlər. Yazıçı süjeti ona müşahidələrdən məlum olan faktlara əsasən seçir, sonra eksperiment aparır, ehtiras mexanizminin necə işlədiyini göstərmək üçün Baron Yulonu silsilə sınaqlara məruz qoyur, öz personajını bu və ya digər mühitə daxil edir. Tamamilə aydındır ki, qarşımızda təkcə müşahidə yox, həm də eksperiment var, çünki Balzak topladığı faktları göstərən fotoqraf roluna tam əməl etmir, birbaşa öz obrazını özünün idarə etdiyi müəyyən şəraitlərdə yerləşdirmək məqsədini güdür. Vəzifə bunu göstərməkdir ki, hansısa insan ehtirası hansısa mühitdə, hansısa şəraitdə inkişaf edərsə, nə baş verəcək, ayrıca fərd və bütün cəmiyyət baxımından bu nələrə səbəb olacaq; və “Betta bacı” kimi eksperimental roman, sadəcə olaraq, yazıçının ictimaiyyət qarşısında bir neçə dəfə təkrar etdiyi təcrübənin protokol qeydini əks etdirir. Bir sözlə, bütün əməliyyat bundan ibarətdir ki, faktlar naturadan götürülür, sonra hadisələrin yaranma mexanizmi öyrənilir, bunun üçün hadisələrə dəyişən şərait və ətraf mühit təsir edir, onlar heç vaxt təbiətin qanunlarından kənara çıxmır. Son məqsəd isə insanı anlamaq, onu ayrıca bir fərd və cəmiyyətin bir üzvü kimi elmi baxımdan dərk etməkdir.

Əlbəttə, burada biz kimyada və hətta fiziologiyada əldə etdiyimiz dəqiqlikdən uzağıq. İnsan ehtiraslarını tərkib hissələrinə parçalayan və onları təhlil etməyə imkan verən reagentlər hələ kəşf edilməmişdir. Bu essedə bir neçə dəfə sizə xatırlatmalı olacağam ki, eksperimental roman təzəcə dünyaya gəlmiş eksperimental tibbdən daha gəncdir. Ancaq mən onun artıq hansı nəticələri əldə etdiyini müəyyən etmək fikrində deyiləm, yalnız metodun özünün nə olduğunu aydın şəkildə ifadə etmək istəyirəm. Əgər eksperimental romanın müəllifi hələ də bütün elmlərin ən qaranlığı və ən mürəkkəbi ərazisində əl havasına hərəkət edirsə, bu da onun mövcudluğuna mane olmur. Və naturalist roman, şübhəsiz ki, indi qarşımızda göründüyü kimi, yazıçının öz müşahidələrinin köməyi ilə bir insan üzərində apardığı həqiqi bir eksperiment hesab edilməlidir.

Yeri gəlmişkən, bu təkcə mənim deyil, həm də Klod Bernardın fikridir. Bir yerdə o deyir: “Praktik həyatda insanlar bir-birləri üzərində eksperiment aparmaqdan başqa heç nə etmirlər”. Bu isə onun daha inandırıcı ifadəsi, eksperimental romanın bütöv bir nəzəriyyəsidir: “Biz öz əməllərimiz haqqında danışarkən sadiq bir bələdçimiz – şüurumuz var: biz nə düşündüyümüzü, nə hiss etdiyimizi bilirik. Başqa bir insanın hərəkətlərini mühakimə etmək, onu bu cür hərəkətlərə sövq edən səbəbləri anlamaq istədikdə isə vəziyyət tamamilə fərqlidir. Təbii ki, gözümüzün qabağında bu insanın hərəkətləri, eləcə də, şübhəsiz, bizim fikrimizcə, onun hiss və istəklərinin başqa təzahürləri var. Bundan əlavə, biz hesab edirik ki, əməllər və onların səbəbləri arasında zəruri əlaqə var. Bəs həmin səbəb nədir? Biz bunu hiss etmirik, özümüzdə olduğunu dərk etdiyimiz kimi onu dərk etmirik; ona görə də onu şərh etməli, gördüyümüz hərəkətlərə və eşitdiyimiz sözlərə görə təxmin etməliyik. Bu adamın bir hərəkətini digər hərəkətləri ilə tutuşdurmaq məcburiyyətindəyik; hər hansı bir şəraitdə onun özünü necə apardığına baxacağıq – bir sözlə, eksperimental metoda əl atacağıq”. Yuxarıda dediklərimin hamısı alimin bu son ifadəsində yığcam şəkildə ifadə olunub.

Klod Bernardın məni heyrətləndirən başqa bir obrazlı ifadəsi: “Eksperimentator təbiət hadisələrini təhqiq edən müstəntiqdir”. Biz romançılar da insanları və onların ehtiraslarını araşdıran müstəntiqlərik.

Və eksperimental metodun indiki imkan daxilində bütün ciddiyyəti ilə  tətbiqinə  bu nöqteyi-nəzərdən baxanda işığın dərhal şəfəq saçmağa başladığını görün. Biz – naturalist yazıçılar gülünc bir qınağa tuş gəlmişik, guya biz sadəcə fotoqraf olmaq istəyirikmiş. İnsanın həm temperamentini, həm də şəxsiyyətinin digər təzahürlərini nəzərə almağımızla bağlı təsbitlərimizə heç kim qulaq asmır, cavab olaraq bizə qarşı axmaq arqumentlər irəli sürməkdə davam edirlər, gerçəkliyi dəqiq şəkildə təsvir etməyin mümkün olmadığını və heç olmasa bir neçə bədii əsər yaratmaq üçün faktları “nizamlamağın” zəruri olduğunu deyirlər. Yaxşı, onda romanda eksperimental metodu tətbiq edin, bütün fikir ayrılıqları aradan qalxacaq. Eksperiment ideyası modifikasiya ideyasını ehtiva edir. Biz həqiqi faktlardan çıxış edirik, gerçəklik bizim sarsılmaz təməlimizdir; lakin faktların mexanizmini göstərmək üçün biz hadisələrə üz tutmalı və onları istiqamətləndirməliyik və burada biz yaradıcı təxəyyülümüzə sərbəstlik veririk. Beləliklə, aşağıda müraciət edəcəyim forma və üslub məsələlərinə toxunmadan, indidən iddia edirəm ki, romanda naturalistik metodu tətbiq etməklə, təbiilik çərçivəsindən kənara çıxmadan naturanı dəyişdirməliyik. Yuxarıdakı "Müşahidə göstərir, təcrübə isə öyrədir" tərifinə sadiq qalaraq biz  artıq kitablarımızın eksperiment yolu ilə öyrətmək hüququnun tanınmasını tələb edə bilərik.

Bu, yazıçının rolunu azaltmır, əksinə, onu son dərəcə yüksəldir. Ən sadə təcrübə belə həmişə öz mahiyyətində müşahidə nəticəsində yaranan ideyanı ehtiva edir. Klod Bernardın dediyi kimi: “Təcrübə ilə təsdiqlənmiş fikir heç bir halda özbaşına deyil, sırf bizim uydurmamız deyil: onun həmişə müşahidəyə məruz qalan gerçəklikdə, yəni naturada dayaq nöqtəsi olmalıdır”. Eksperimental metod tamamilə müşahidə nəticəsində yaranan ideyaya və ona qarşı şübhələrə əsaslanır. “Sonra eksperiment ilə nəzarət olunan ideya, – o davam edir, – kortəbii yaranır və öz təbiətinə görə tamamilə fərdi olur; bu, xüsusi duyğudan irəli gəlir, bu "quid proprium"dur, yəni hər bir insanın orijinallığı, özünəməxsusluğu, mənəvi varlığının incəlikləridir”. Daha sonra Klod Bernard şübhəni elmi idrakın güclü alətinə çevirir: “Alimin şübhə etməsi təbiidir; alim yalnız özünə və özünün izahlarına şübhə edir, elmə isə inanır; hətta eksperimental elmlərdə belə canlı təbiət hadisələri kimi həm də ölü təbiət hadisələri üçün mütləq olan bir meyarın və ya mütləq prinsipin – hadisələrin determinizminin mövcudluğunu etiraf edir”. Beləliklə, eksperimental metod romançını dar bir çərçivəyə qapamır, onun bir mütəfəkkir kimi zehninə, sənətkar istedadına tam sərbəstlik verir. Axı yazıçı görməli, anlamalı, icad etməlidir. Müşahidə olunan faktlardan onun qarşıdakı eksperimentlə – reallığı dərindən dərk etmək üçün yazılmalı olan romanla bağlı ideyası doğulmalıdır. Bu eksperimentin planını düşünüb qurduqdan sonra isə o, hadisələrin determinizminə yalnız uyğun gələn faktları qəbul edən bir insan kimi eksperimentin nəticələrini tam sərbəst götür-qoy edəcək. O, tam biliyə çatmaq üçün şübhədən çıxır və yalnız özünün sökdüyü və yenidən yığdığı ehtiraslar mexanizminin təbiət qanunlarına uyğun işlədiyinə əmin olduqda şübhəyə son qoyur. İnsan ağlı üçün daha böyük və daha sərbəst həll olunan problem yoxdur. Sonralar biz sxolastiklərin, ideal sistemləşdiricilərinin və nəzəriyyəçilərin yoxsulluğunun, bununla yanaşı, eksperimentatorların zəfərinin şahidi olacağıq.

Sonda bir daha təkrar edirəm ki, naturalist romançılar müşahidə edir və eksperiment aparırlar, onların bütün yaradıcılığı şübhədən doğulur, bu şübhə isə yaxşı başa düşülməyən həqiqətlərdən və izaha gəlməyən hadisələrdən mayalanır; günlərin birində bu və ya digər eksperimentin aparılmasının zəruri olduğu düşüncəsi naturalist romançıların istedadını oyadır və onlar faktları təhlil edib anlamağa çalışaraq eksperiment aparmağa başlayırlar...

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.03.2023)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış ədəbiyyatşünas və pedaqoq Məti Osmanoğlunun gənc yazarlar üçün ünvanladığı “Naturalizm cərəyanı” məqaləsini təqdim edir.

 

Naturalizm ədəbi cərəyan kimi XIX əsrin ikinci yarısında Fransada yaranıb və proqramlı şəkildə formalaşıb. “Naturalizm” termini latın dilindən gəlir, mənası  “təbii” deməkdir.  Bu cərəyanın qarşısına qoyulan başlıca məqsəd psixoloji və sosial gerçəkliyi bədii əsərlərdə təbiət elmlərində istifadə olunan metodlar vasitəsilə təsvir etmək idi. Naturalizm cərəyanının təmsilçiləri gerçəkliyin və insan xarakterinin obyektiv, dəqiq və qərəzsiz təsvirinə can atdıqlarını iddia edirdilər.

 

Bu cərəyanın nəzəriyyəsinə əsasən, roman gerçəkliyi necə var, o cür təsvir etməli, həyatı ideallaşdırmaqdan, ona bəzək-düzək vurmaqdan çəkinməlidir. Təbiəti tədqiq edən romanın qarşısına sədlər çəkərək onu məhdudlaşdırmaq olmaz: roman tarix, fiziologiya, psixologiya, siyasət, sosial iqtisadiyyat, din məsələlərinə müdaxilə etməlidir.

Naturalizm anlayışının ədəbiyyatşünaslığa gətirilməsi isə  fransız yazıçısı Emil Zolyanın adı ilə bağlıdır. Onun “Eksperimental roman” məqaləsi həkim Klod Bernardın “Eksperimental təbabətin öyrənilməsinə giriş” əsərinə əsaslanır. E.Zolya K.Bernardın  müşahidə və eksperiment haqqında fikir və mülahizələrini ədəbiyyata tətbiq edərək  bədii yaradıcılığı təbiət elmlərinin XIX əsrin ikinci yarısında əldə etdiyi nailiyyətlərlə bir araya gətirməyə çalışmışdı. E.Zolyanın fikrincə, naturalizm təbiətə münasibətdə dəqiq elmlərin son nailiyyətləri ilə eyni səviyyəyə yüksəlməli, Viktor Hüqonun idealist-romantik “fantasmaqoriyasını” aradan qaldırmalı idi.

K.Bernardın “müşahidə göstərir, eksperiment isə öyrədir” mülahizəsinə istinad edən E.Zolya romançının həm müşahidəçi, həm də eksperimentator olduğu fikrində idi. O vurğulayırdı ki,  roman yazan yazıçı “müşahidəçi olaraq faktları müşahidə etdiyi kimi təsvir edir, başlanğıc nöqtəsini müəyyənləşdirir, personajlarının fəaliyyət göstərəcəyi və hadisələrin cərəyan edəcəyi möhkəm zəmini hazırlayır. Sonra o, eksperimentatora çevrilir və eksperiment aparır – yəni konkret əsər çərçivəsində personajları hərəkətə gətirir, əsərdə baş verən hadisələrin ardıcıllığının tədqiq olunan hadisələrin məntiqinin tələb etdiyi kimi tam eyni olacağını göstərir”.

Fransız ədəbiyyatında E.Zolyadan sonra yazıb-yaradan yazıçılar bu cərəyana yeni rənglər əlavə elədilər. Gi de Mopassan romanlarında öz tərcümeyi-hal faktlarından daha çox istifadə etdi, Alfons Dode naturalizmə satira və yumoru gətirdi.

Keçən əsrin əvvəllərində dünya ədəbiyyatında naturalizm yenidən canlandı. Almaniyada Q.Hauptmanın, İsveçdə C.Strindberqin, Rusiyada M.Qorkinin, A.Kuprinin, İ.Buninin, ABŞ-da T.Drayzerin, C.Londonun və C.Steynbekin yaradıcılığına naturalizmin təsirlərini görmək mümkündür.

Ədəbiyyatşünaslıqda belə bir yanaşma da mövcuddur ki, naturalizm realist metodun zirvəsi idi və ədəbiyyat bu zirvəni fəth edəndən sonra realist metod tərəddüd keçirməyə düçar oldu.  Xüsusilə Birinci Dünya müharibəsi kimi qlobal fəlakət gerçəkliyin realist və romantik ölçülərə sığmayan qatma-qarışıq mahiyyətini üzə çıxartdı, hər hansı bir nəzəriyyə ilə izah etməyin mümkün olmadığını ortaya gətirdi. Beləliklə, ədəbiyyatda digər cərəyanların, gerçəkliyə fərqli pəncərələrdən baxmağın yolu açılmış oldu.

 

Emil Zolyanın naturalizm cərəyanının nəzəri əsasını təşkil edən “Eksperimental roman” məqaləsi söylənənlərə əyani sübutdur ki, Məti Osmanoğlunun dilimizə çevirdiyi həmin məqaləni irəliləyən saatlarda diqqətinzə çatdıracağıq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.03.2023)

 

Martın 16-da Azərbaycan Musiqi Mədəniyyəti Dövlət Muzeyində “Heydər Əliyev İli” çərçivəsində “Bahar gəlir” adlı tədbir keçirilib.

 

Tədbir Musiqi Mədəniyyəti Dövlət Muzeyi ilə Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasının birgə təşkilatçılığı ilə reallaşıb.

Muzeyin direktoru, Əməkdar mədəniyyət xadimi Alla Bayramova çıxış edərək tədbirin əhəmiyyətindən danışıb. Qeyd edib ki, Novruz xalqımızın birlik, bərabərlik və həmrəylik bayramıdır. 

Vurğulanıb ki, Novruz bayramının təşəkkül tapmasında, inkişaf etməsində xalqımızın mühüm töhfəsi var. Sovet dövründə Novruz bayramının keçirilməsinə sərt qadağalar qoyulsa da, xalqımız onu həmişə qeyd etməyə can atıb. Milli adət-ənənələrimizə, o cümlədən Novruz bayramına yüksək qiymət verən Ulu Öndər deyib: “Novruz xalqımızın əsrlərdən bəri qoruyub saxladığı və bütün dövrlərdə həmişə əziz tutduğu bayramlardan biridir. Onun tarixi də Azərbaycan xalqının tarixi kimi keşməkeşli, enişli-yoxuşlu olmuşdur. Bu qədim bayramın müstəqil respublikamızda dövlət səviyyəsində qeyd edilməsi öz milli köklərimizə, adət-ənənələrimizə, tarixi keçmişimizə dərin ehtiram bəslədiyimizi və sarsılmaz tellərlə bağlı olduğumuzu nümayiş etdirir”. 

Muzeyin şöbə müdiri Ülviyyə Şəmmədova xalqımızın qədim tarixini əks etdirən, milli adət-ənənələrimizi özündə birləşdirən Novruz bayramı haqqında ətraflı danışıb.

Tədbir konsert proqramı ilə davam edib.

Konsertdə Bakı Musiqi Akademiyasının professor-müəllim və tələbələrinin ifalarında Azərbaycan və Qərbi Avropa bəstəkarlarının əsərlərindən ibarət “Bahar gəlir” adlı konsert proqramı təqdim olunub.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.03.2023)

Cümə, 17 Mart 2023 10:00

Şandor Petefi və Ramil Əhməd

Şandor Petefinin əsərlərinin türk dillərinə ən yaxşı tərcüməsi üzrə müsabiqədə həmyerlilərimiz fərqləniblər

 

Macarıstanda görkəmli şair Şandor Petefinin 200 illik yubileyi münasibətilə onun əsərlərinin TÜRKSOY təşkilatının üzvü olan xalqların dillərinə ən yaxşı tərcüməsi üzrə müsabiqə keçirilib. Mükafatların Macarıstanın milli bayramı olan 15 Mart tarixində təqdim edilməsi ona verilən önəmdən xəbər verib. 

Müsabiqədə Türk Dövlətləri Təşkilatının üzv dövlətləri – Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan və Türkmənistan şairləri iştirak ediblər. Bu ölkələrdən olan yüzdən çox şair Şandor Petefinin əsərlərinin 500 tərcüməsini təqdim ediblər. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı fəxrlə bildirir ki, bu qədər şair arasından yeddi şair seçilərək qalib elan edilib. Onlardan ikisi - Ramil Əhməd və Cavid Mövsümlü Azərbaycandandır. Dauren Berikkajyulı (Qazaxıstan), Tolukbek Mendebayev (Qırğızıstan), Dursun Ayan (Türkiyə), Akmırat Rəcəbov (Türkmənistan) və Rustam Musurmon (Özbəkistan) bu müsabiqənin digər qalibləridir. 

Bədii tərcümələr üzrə müsabiqə Macarıstan Baş nazirinin dəftərxanası, Xarici İşlər və Ticarət Nazirliyi, Kişkunfeleqixaz meriyası, Macarıstan Yazıçılar Assosiasiyası, Macarıstan Elmlər Akademiyası, Milli Mədəniyyət İnstitutu, Petefi Ədəbiyyat Muzeyi və Tolstov Cəmiyyətinin dəstəyi ilə təşkil edilib. 

Mükafatların təntənəli təqdimatı mərasimi Kişkunfeleqixazdakı Mor Ferents adına Mədəniyyət Mərkəzində keçirilib. 

Mükafatlandırma mərasimində Azərbaycanın Macarıstandakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Tahir Tağızadə də iştirak edib.

Mərasimdə giriş nitqi ilə çıxış edən şəhər meri Yojef Çanyi xatırladıb ki, 1948-ci il martın 15-də Peşt və Budada inqilab alovlanıb. Əvvəlcə macar xalqının üsyanının yatırılması üçün milli qvardiya və Habsburq imperiyasının ordu hissələri cəlb olunub. Sonra avstriyalıların köməyinə xarici monarxiyalar yetişiblər. 

Müsabiqənin hər bir iştirakçısı Petefinin şeirlərini seçməklə yanaşı, onun “Azadlıq və sevgi” poemasını öz ana dilinə tərcümə etməli idi. Qeyd etdiyimiz kimi, Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələrindən olan şairlər müsabiqəyə 500-ə yaxın tərcümə təqdim ediblər. Hər bir ölkədən olan qalib-namizədlər Macarıstana səkkizgünlük səyahət hüququ qazanıblar. 

Macarıstan parlamentinin sədr müavini Şandor Lejak mərasimdəki çıxışında ədəbi fəaliyyətlə yanaşı, türkdilli xalqların mədəniyyətlərin yaxınlaşmasında yaxından iştirak edən TÜRKSOY beynəlxalq təşkilatının baş katibi Sultan Rayevin əməyini yüksək qiymətləndirib. O, bədii tərcümə proqramına dəstəyə görə Türk Dövlətləri Təşkilatının ölkələrinin səfirlərinə də təşəkkürünü bildirib. 

TÜRKSOY beynəlxalq təşkilatının baş katibi Sultan Rayev çıxışında qeyd edib ki, Şandor Petefinin əsərlərinin tərcüməsi üzrə uğurla başa çatan müsabiqə şairin yaradıcılığının təşkilata üzv olan ölkələrdə təbliği baxımından mühüm tədbirdir. O, tərcümə müsabiqəsini təşkil etdiyinə görə rəhbərlik etdiyi təşkilatın adından Şandor Lejaka minnətdarlıq edib. 

Müsabiqə çərçivəsində Kişkunfeleqixaz şəhəri Şandor Petefi adına Şəhər Kitabxanasının ən yaxşı təmsilçiləri və Mor Ferents adına Xalq Mədəniyyət Assosiasiyasının qiraətçilər müsabiqəsinin qalibləri də mükafatlara layiq görülüblər. Parlamentin sədr müavini Şandor Lejak orta məktəb şagirdləri Noemi Şeri, Dora Adam və Jofiya Qalfiyə hədiyyə paketləri təqdim edib.

Elə Petefi günlərində qədirbilən macarlar öz dahi şairlərinə iki şəhərdə abidə ucaldıblar. 

Qaliblərdən olan istedadlı şairimiz Ramil Əhməd söyləyir: 

“Jaszszentlazso şəhərində Şandor Petefinin  heykəlinin açılış mərasimində iştirak etdik. sonra isə Moricgat şəhərində növbəti heykəlinin açılışı mərasimində olduq. Bir həftə ərzində Macarıstanda Petefiyə

iki heykəl açıldı. Hər ikisində iştirak etmək, bu tarixi anların bir parçası olmaq xoş idi.”

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.03.2023)

Nyu-York şəhərindəki məşhur “Carnegie Hall” mədəniyyət mərkəzinin “Weill” konsert salonunda keçirilən VIII “Florida Keys” beynəlxalq musiqi müsabiqəsinin qala-konsertində Çexiyada təhsil alan istedadlı gənc skripkaçı Canel Nəcəfli də iştirak edib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinə istinadən xəbər verir ki, 20 yaşlı həmyerlimiz çıxışında bildirib ki, Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin dəstəyi ilə müasir Azərbaycan dövlətinin qurucusu, görkəmli siyasi və dövlət xadimi Heydər Əliyevin anadan olmasının 100 illiyinə həsr olunmuş qala-konsertdə çıxış etmək çox məsuliyyətli və şərəfli olub. “Həmin axşam çox özəl və gözəl idi. Xarici iştirakçıların ifasında Azərbaycan əsərlərini dinləmək zövq verirdi”, - deyə skripkaçı öz təəssüratlarını bölüşüb. 

Qeyd edək ki, bu il Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasının 4-cü kurs tələbəsi (qiyabi) və Çexiyanın Pilsen Konservatoriyasının 4-cü kurs tələbəsi, respublika və beynəlxalq müsabiqələr laureatı Canel Nəcəfli üçün uğurlu başlayıb. O, Gənclər və İdman Nazirliyi tərəfindən “2023-cü ilin gənci” mükafatına layiq görülüb, xalqımızın Ümummilli Lideri Heydər Əliyevin 100 illiyinə həsr olunmuş “Yeni adlar” layihəsi çərçivəsində Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında solo konsertlə çıxış edib. “Çox qürurlu və sevincliyəm. Çünki builki uğurlarım xalqımız üçün çox əlamətdar ildə – “Heydər Əliyev İli”ndə baş verib”, - deyə musiqiçi vurğulayıb.

“Florida Keys” müsabiqəsində ikinci yer tutduğu üçün qala-konsertdə çıxış etməyə dəvət olunan azərbaycanlı gənc musiqiçi məşhur “Weill” salonunun səhnəsində görkəmli bəstəkarımız Fikrət Əmirovun “Məhəbbət rəqsi” əsərini ifa edib. Canel Nəcəfli həm də Fikrət Əmirovun əsərinin parlaq ifasına görə diploma və Əmirovlar ailəsinin xüsusi mükafatına layiq görülüb. 

Xatırladaq ki, Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin “Biz dəmir yumruğun gücü ilə Şuşadayıq” layihəsi çərçivəsində işğaldan azad edilmiş Şuşanı ziyarət edən ifaçı həyatda ən böyük arzusuna çatıb. O, Şuşa qalasının qarşısında “Sarı gəlin”, Cıdır düzündə isə “Ay Laçın” xalq mahnılarını skripkada ifa edib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.03.2023)

Ötən gün bəstəkar, pianoçu, caz-muğam üslubunun banisi, Azərbaycanın Əməkdar artisti Vaqif Mustafazadənin doğum günü idi. Bu münasibətlə müxtəlif tədbirlər, o cümlədən Azərbaycan Musiqi Mədəniyyəti Dövlət Muzeyinin filialı olan Vaqif Mustafazadənin mənzil-muzeyində unudulmaz sənətkarın xatirəsinə həsr olunmuş tədbir keçirildi.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, tədbirə mərhum cazmenin yaxınları, ictimai və musiqi xadimləri iştirak edirdi. 

Vaqif Mustafazadənin mənzil-muzeyinin direktoru Afaq Əliyeva çıxış edərək görkəmli sənətkarın yaradıcılığından danışdı, onun caz-muğam üslubunun banisi kimi xidmətlərini vurğuladı. 

Afaq xanım qeyd etdi ki, Vaqif Mustafazadə Azərbaycan caz musiqisinin banisi və yeni caz fikrinin təsisçisidir. O, dərin köklərə malik qədim Azərbaycan muğamı ilə caz musiqisini uğurlu sintez edərək, dünya musiqi inciləri xəzinəsinə caz-muğamın təkrarolunmaz nümunələrini bəxş edib. Fortepiano və simfonik orkestr üçün konsertin, tamamlanmamış "Muğam" simfoniyasının bir sıra caz kompozisiyalarının və pyeslərin müəllifi olub.

Sonra söz xatirələrə verildi. Əməkdar incəsənət xadimləri Elnarə Dadaşova və Zümrüd Dadaşzadə unudulmaz sənətkarla bağlı xatirələrini bölüşdülər, onun yaradıcılığından bəhs etdilər. 

Vurğuladılar ki, Vaqif Mustafazadənin Azərbaycan musiqiaində etdiyi yeniliklər bu gün də aktualdır və bir çox musiqiçilər ifalarında onun yaratdığı caz-muğam sintezindən istifadə edirlər. O, XX əsrin görkəmli caz pianoçularından biri və bəstəkar olmaqla yanaşı, yaradıcılığı dövründə “Orero” ansamblına, “Qafqaz” caz üçlüyünə, “Leyli” və ”Sevil” qadın vokal-instrumental və “Muğam” instrumental ansambllarına rəhbərlik edib. Vaqif Mustafazadə bir neçə beynəlxalq caz müsabiqəsi və festivallarının laureatı olub. İllər keçsə də Vaqif Mustafazadə və onun sənəti bugünkü kimi seviləcək, sənət adamlarının tədqiqat mövzusu olacaq.

Tədbir konsert proqramı ilə davam edib. Konsert çərçivəsində gənc ifaçılar Vaqif Mustafazadə və digər bəstəkarların əsərlərini səsləndirdilər.

Bu küləkli və yağışlı Bakı gününü Vaqif Mustafazadə xatirəsi isitməkdə idi.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.03.2023)

Daycest bölümündə sizə AzərTAC agentliyinin müxbirinin dahi cazmen Vaqif Mustafazadənin ev muzeyindən reportajını təqdim edirik. 

İçərişəhərdə yerləşən ev muzeyində olan əməkdaş muzeyin direktoru, sənətkarın adını daşıyan xeyriyyə fondunun rəhbəri Afaq Əliyeva ilə görüşüb, söhbət edib.

 

Muzeyin Vaqif Mustafazadənin anası Zivər Əliyeva tərəfindən yaradıldığını bildirən həmsöhbətim deyib ki, 1989-cu il iyulun 28-də fəaliyyətə başlayan muzey ötən illər ərzində bir sıra mühüm işlərə, layihələrə imza atıb: “1994-cü ildə muzey Azərbaycan Musiqi Mədəniyyəti Dövlət Muzeyinin filialı statusunu alıb. 1989-1997 illər ərzində muzeyin müdiri Zivər Əliyeva olub. Muzeydə 1214 eksponat qorunub saxlanılır. Bunların arasında Vaqif Mustafazadəyə aid fotoşəkillər, afişalar, qramvallar, müxtəlif sənədlər, rəsm əsərləri, məişət əşyaları və s. eksponatlar var. Mənzil muzeyi 3 otaqdan ibarətdir. Ekspozisiyada Vaqifin həyat və yaradıcılığına aid fotoşəkillər, müxtəlif sənədlər, şəxsi əşyalar və s. təqdim olunur. 2004-cü ildə muzeyi tamamən təmir-restavrasiya etməyə başladıq. 2005-ci ildə muzeyin əsaslı təmirdən sonra açılışı oldu”.

Muzeyin tərkibində fəaliyyət göstərən Vaqif Mustafazadənin adını daşıyan xeyriyyə fondunun fəaliyyətindən də söz açan Afaq Əliyeva deyib ki, görülən işlərin nəticəsi olaraq 1999-cu ildə sənətkarın ilk musiqi albomu buraxılıb. Mütəmadi olaraq fond və ev-muzeyi tərəfindən təşkil olunan tədbirlərə toxunan A.Əliyeva 2005-ci ildə Moskvada V.Mustafazadəyə həsr olunmuş festivalı xüsusi ilə qeyd edib.

Muzeydə sənətkara məxsus şəxsi əşyalar sırasında köhnə radio diqqətimi çəkir. Muzeyin rəhbəri deyir ki, Vaqif Mustafazadə 16 yaşından bu radio qəbuledicisi ilə caz musiqilərini həvəslə dinləyib. O, Bill Evans və saksofonçu Con Koltraneni dinləməyi çox sevirdi. Onları dinlədikdən sonra V.Mustafazadə royal arxasında oturaraq həmin musiqiləri böyük coşqu ilə ifa edirdi. Onun çox gözəl musiqi duyumu var idi. O, anında dinlədiyi musiqini həmin an ifa edərək improvizə edə bilirdi.

Caz-muğam üslubunun yaranma tarixinə nəzər salan A.Əliyeva maraqlı məqamlara toxunur: "Vaqif cazı sevdiyi kimi anası Zivər xanım da muğamı çox sevirdi. Zivər xanım hətta dahi bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəylinin ilk tələbələrindən olub. Vaqif Mustafazadə bu səbəbdən də uşaqlıqdan muğam sədaları ilə böyümüşdü. Onun cazla muğamı sintez etməsi böyük bir hadisə idi. 1969-cu ildə V.Mustafazadə Gürcüstandan Azərbaycana qayıdır. Həmin zamanlarda ölkəmizdə "Bakı caz-69" adlı mötəbər caz festivalı keçirilirdi. O, bu festivalda iştirak edir. Bakılılar onu yenidən ölkəmizdə gördüklərindən məmnun olaraq, onun ifalarını təntənəli şəkildə alqışlayırdılar. Festivalda Vaqif Mustafazadə "76 kompozisiyası"nı ifa etməyə başlayır və anidən "Bayatı-Şiraz" muğamına keçid edir. Əsər 76 taxtdan ibarət olduğuna görə belə adlanır. O anlayır ki, Azərbaycan musiqisində böyük yenilik edib. Cazla muğamı sintez edərək birləşdirir. Bu, həqiqətən də musiqidə yenilik idi. Bundan sonra isə təkcə ölkəmizdə yox, bütün dünyada caz-muğam üslubu yaranmış olur”.

Amansız ölümün Vaqifi tez apardığını söyləyən Afaq Əliyeva deyib: “Təbii ki, Vaqif davamlı olaraq çox yeniliklər etmək istəyirdi, amma qismət olmadı. Buna baxmayaraq o, çoxsaylı ölməz əsərlər qoyub getdi. Bu gün Vaqif Mustafazadənin yolunu qızı Əzizə Mustafazadə böyük uğurlarla davam etdirir. Əzizə 7-8 yaşında Tbilisidə keçirilən caz festivalında laureat olub. Ə.Mustafazadə hazırda Almaniyada yaşayır və bəstəkarın mədəni irsini layiqincə təbliğ edir. O, 1997-ci ildə İngiltərə Kraliçasının klubunda konsert proqramı ilə çıxış edib və Kraliça ona "Cazın şahzadəsi" adını verib. Hazırda dünyada Əzizə Mustafazadəni hamı bu adla tanıyır".

Daha sonra muzeyi gəzərək burada sərgilənən görkəmli caz ustasının şəxsi əşyaları ilə də tanış oluruq.

Muzey bələdçisi Nigar İmanova bura daha çox xarici qonaqların üz tutduğunu bildirir: “Muzey ziyarətçilər tərəfindən böyük maraqla qarşılanır. Xaricilərlə yanaşı, yerli ziyarətçilər arasında tələbələr daha çox üstünlük təşkil edir. Onların Vaqif Mustafazadə irsinə sonsuz sevgisini muzeyin qeyd kitabına yazdıqları xoş sözlərdən bir daha hiss etmək olur. Qonaqlar daha çox görkəmli bəstəkarın şəxsi əşyalarına və şəkillərinə maraq göstərirlər”.

Sonra muzeyin digər bölmələri ilə də tanış oluruq. Burada qorunan hər bir əşya böyük cazmenin həyat yoluna, yaradıcılığına, onun fitri istedadına bir növ bələdçilik edir, insana xoş, həzin hislər bəxş edir və adamı özü ilə çox da uzaq olmayan bir keçmişə aparır.

Muzeyin digər əməkdaşı Fəridəxanım Seidzadə də deyir ki, bura mütəmadi olaraq məktəblilər, tələbələr gəlirlər. Muzey İçərişəhərə gələn turistlərin daha çox üz tutduğu məkanlardandır: “Ziyarətçilərin, qonaqların buradan xoş təəssüratla ayrılmaları bizi sevindirir”.

Elə biz də Vaqif Mustafazadənin ev-muzeyini eyni hisslərlə tərk etdik.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.03.2023)

Sayt Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərəfdaşı olaraq yenilənmiş, yeni bölmələr əlavə ediımiş, layihənin təbliği üzrə funksional fəaliyyət aparılmışdır.