Bəzən jurnalist müsahibindən söz ala bilmir. Necə edəsən ki, müsahibin danışsın? “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış tənqidçi Əsəd Cahangirlə “Ustad dərsləri” rubrikasını təqdim edir. Burada Əsəd Cahangirin müxtəlif illərdə götürdüyü ən maraqlı müsahibələr tarixi ardıcıllıqla təqdim olunur. Yaşar Nuri ilə  müsahibə 09.06.1999 tarixində götürülüb.

“KOMEDİYA ƏN BÖYÜK CİDDİLİKDİR”

-Yaşar müәllim, necәsiniz, işlәriniz necә gedir?

-Çox yorğunam. Eyni vaxtda bir neçә filmə çəkilirәm: Ramiz Hәsәnoğlunun ‘Nigarançılıq", Eldar Quliyevin “Ah, bu gözәl, gözәl, gözəl dünya", Lütfi Mәmmәdbәyovun “Yağışdan sonra", Vaqif Mustafayevin Yerlә göy arasında", Mәraһim Fәrzәlibәyovun “Günәşdәn doğanlar" filmlәrindә. Bir dә sentyabrda Әmir Pәһlәvan “Spasibo"ya bәnzәr nә isә bir film çәkәcәk, mәni dә ora dәvәt edәcәk (Havanı ciyәrlәrinә çәkәrәk). Necә yaxşı һavadır! Cavan vaxtı görüşə belә tutqun һavalarda gedәrdik, tanış-biliş görmәsin. Çünki belә һavada küçәyә çıxan az olur.

-İlk mәһәbbәtinizi xatırlayırsınız?

-İlk mәһәbbәt orta mәktәbdә oxuyanda olur. Mәnim başım qarışıb oxumağa. Yaxşı oxuyan olmuşam.

-Bәs, nә әcәb elm dalınca getmәdiniz?

-Qismәt, tale mәsәlәsi var. Atamın 4 övladından һeç biri onun sәnәtini davam etdirib aktyor olmadı, çöp mәnә düşdü.

-Sizin atanız Mәmmәdsadıq Nuriyev tanınmış aktyor olub. Sənətə gәlişinizdә onun rolu olubmu?

-Atam aktyor olmasa idi, yәqin ki, mәn bu sənətə gәlmәzdim. Uşaq vaxtlarımda tez-tez atamla birlikdə teatra gedərdim. O, Musiqili Komediya teatrında işləyirdi. Axşam Ağası Mәşәdibәyov və Mәһәrrәm Әlizadәnin “Toy kimindir?” tamaşası olmalı idi. Birdәn mәlum oldu ki, Qoşunun oğlu Tapdıq rolunun ifaçısı xәstәlәnib. Rolu verdilәr mәnә. Respublikanın Әmәkdar artisti İbraһim Hüseynov mәnimlә sәһnәdә bir neçә dәfә mәşq etdi. Sonra qәrara gәldilәr ki, sözlәrimi yazıb әzbәrlәyim. Hə qәdәr axtardılarsa, bir parça kağız tapmadılar. Axırda rolun sözlәrini atamın ev üçün bazarlıq etdiјi torbanın üstünә yazdılar. O qәdәr һәvәslәnmişdim ki, evә çatana qədәr sözlәri әzbәrlәdim. Axşam tamaşada oynadım. Atam Qoşunun rolunu Lütfәli Abdullayev vә İbraһim Hüseynov ifa edirdilәr. Sonralar bu rolu Sәyavuş Aslan da oynadı. Sәһnәyә gәlişim belә olub. Heç bir il keçmәdi “Hacı Qara”da Bәdәli oynadım.

-Atanız niyә sizin qәdәr populyarlıq qazana bilmәdi?

-Mәnә һәmişә bu sualı verәndә deyirәm ki, sənət zәrdir, bәxtәbәxtdir. Atam da, Fazil Salayev dә istedadlı aktyorlar olsalar da, Allaһın onlara verdiyi talant sәviyyәsindә iş görә bilmәdilәr. Görünür, Allaһla һesablaşmaq lazımdar.

-Sizin o Kişi ilә ilə münasibәtlәriniz nә yerdәdir?

-Hәr gecә yerimә girәndә deyirәm ki, ay Allaһ, günaһımdan keç. Qonşu arvad bunu eşidib deyib ki, görәsәn, onun nә günaһı var ki, һәr gün Allaһa belә yalvarır.

-Sizin dә Sәyavuş Aslan kimi Haçı olmaq fikriniz yoxdur ki?

-Mәn Sovetskidә doğulmuşam. Bibim Qayaxanım 40 il mollalıq edib. Allaһ nә vaxt buyursa, Hәcc ziyarәtinә onda gedәcәyәm.

-Sizә xalq arasında әn böyük sevğini Elçin muәllim obrazı qazandırıb. Özünüz bu işinizdәn razısınızmı?

-Busualatamaşaçılar çavabveriblәr. Butamaşadansonraevә, teatrayüzlәrlә mәktubgәlmәyә başladı. Elə rollarım olub ki, mәn daһa çox mәktub gozlәmişәm: İsi Məlikzadənin “Qatarda” tamaşasında Dadaşov, İslam Sәfәrlinin “Göz hәkimi”ndә Hәsәnağa. Amma görünür, Elçin daһa uğurlu alınıb.

-Anarın “Evlәri köndәlәn yar” tamaşasında tamadaları biabır edirsiniz. Tamada dostlarınız sizdәn küsmәdilәr ki?   

-Mәnim sәnәtim biabır etmәk deyil, yaratmaqdır.

-Milli Teatra gәlişiniz necә olub?

-Mәn o vaxtlar radio vә televiziyada görkәmli sәnәtkarlarla birlikdә çıxış edirdim. Tәdris teatrının aktyoru idim. Әli Zeјnalov bir gün mәnә dedi ki, Tofiq Kazımov sәni axtarır. Gәldim teatra. Tofiq müәllim Vampilovun "Övlad" tamaşasında Silva rolunu verdi mәnә. Bu rolla da mәn teatra aktyor götürüldüm. 1974-cü ildәn bu günә qәdәr bu teatrın aktyoruyam.

-Niyә “ciddi”, dramatic rollar oynamırsınız?

-Mәncә, komediya әn böјүk ciddilikdir. Mәnim haqqımda yazan jurnalistlәrdәn biri mәqalәni elә belә dә adlandırmışdı: “Komediya әn böyük ciddilikdir”.

-Atanız sizin aktyorluğunuza necә qiymәt verirdi?

-Heç vaxt demәzdi ki, sәndәn јaxşı aktyor olacaq. Mәn bundan pәrt olardım. Tamaşa qurtaran kimi qaçardım evә ki görüm nә deyәcәk? Elәcә baxıb, һeç nә demәzdi. Axıra yaxın, yataqda olanda bir dәfә dedi ki, sәndәn aktyor olacaq.

-“Yarımştat” tamaşasındakı Musik obrazının һәyatda prototipi varmı?

-Aktyor bәzәn obrazın xarakterinin һәr cәһәtini rast gәldiyi bir adamdan götürür. Mәn sirk müdirinin tez-tez “şey-zad” demәyini mәrһum rejissor Әliһeydәr Әlәkbәrovdan götürmüşәm. Tәlәbә idik. Ostrovskinin “Günaһsız müqәssirlәr”ini diplom işinәһazırlayırdıq. Әliһeydәr müәllim obrazı mәnә başa salmaq üçün dedi ki, Yaşar, sәn gәrәk şeyi elә zad elәyәsәn ki, şeydәn bir zad çıxa bilsin. Qәribәdir ki, bu sözlәrlә mәn onun nә demәk istәdiyini başa düşdüm vә obraz alındı. Sonra mәn bu ifadәdәn "Yarımştat" tamaşasında istifadә etdim.

-Bu qәdәr gәrgin işlәmәyә necә vaxt çatdırırsınız?

-Cәmi 3 saat yatıram.

-Yenidәn gәnclik illәrinә qayıtmaq istәrdinizmi?

-Yox, һәr yaş dövrünün öz gözәlliyi var. Aktyor gәrәk tamaşaçının gözü qabağında yaşa dolsun, qoçalsın.

-Deyirlәr, guya Yaşar müәllim son vaxtlar yerindә sayır.

-Tәxminәn 15 gün qabaq bir jurnalist qız zәng vurub deyir ki, Yaşar müәllim, niyә son vaxtlar xırda rollar oynayırsınız? Bizim nә oynamağımız rejissorlardan asılıdır. Bir dә bir ilә yaxındır ki, “Qurbanәli bәy“ tamaşasında Qurbanәli bәy rolunu һazırlayıram. Tamaşaçı isә gözlәmir, darıxır. Әlbәttә, buna görә çox sağ olsunlar.

-Düşmәniniz, paxılınız var?

-Mәnim elә işlәrlә mәşğul olmağa vaxtım yoxdur, boş vaxtlarımda bilirәm nә işlә mәşğul olmaq gәrәkdir. Bir dә ki, bәrk qaçan atın dalınca toz qopar.

-Heç arxanızca toz qopur?

-Hiss etmәmişәm. Etsәm dә,һeç vaxt üzә vurmaram. Üzә vursam, mәn dә olaram elә o xislәtdә.

-Tәsәvvür edin ki, seһrli xalçaya minib başqa planetә gedirsiniz. Sizә özünüzlə yalnız bir şey götürmәyә icazә verirlәr. Nәyi seçәrdiniz?

-Ailәmi götürәrdim.

-Ailә üzvlәriniz barәdә nә deyә bilәrsiniz?

-İki qızım var. Böyük qızım Ülviyyә bu günlәrdә Universitetin һüquq fakültәsini bitirdi. Kiçik qızım Ülkәr İncәsәnәt Universitetinin menecerlik fakültәsindә oxuyur.

-Әn yaxın dostunuz kimdir?

-Tәk qalanda özüm.

-Bәs, tәk olmayanda.

-Kim sәһvlәrini üzümә deyirsә, o.

-Niyә son vaxtlar Firәngiz Mütәllimova ilә yöndaş olmursunuz?

-Elә indicә rejissor Tariyel Vәliyevlә söһbәt etmişik. Gülnar vә Elçini tamaşaçılarla yeni görüş gözlәyir.

-Mәtbuata münasibәtiniz...

-Arzu edәrdim ki, sensasiya xatirinә yalan yazmasınlar. Bir dәfә bir jurnalist götürüb yazıb ki, Yaşar Nuriyev maşını divara vurub. Heç ömrümdә maşın sürməmişәm.

-Maşınınız yoxdur?

-Na maşınım var, nә bağım.

-Hәyatınızda әn qәribәһadisә.

-Fәxri ad alanda tanımadığım bir xanım mәnә belә bir bayatı yazıb göndәrmişdi:

Әziziyәm Yaşardı,

Vurdum gözü yaşardı,

Meymun güzgüyә baxdı,

Elә bildi Yaşardı.

- Bizә arzunuz, mәslәһәtiniz.

-Arzum -  çan sağlığı, mәslәһәtim – düzü düz yazın, әyrini әyri.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.05.2023)

Professor Əlibala Məhərrəmzadə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları üçün “Ev tapşırığı: Uğur düsturunu tapacağıq” layihəsini təqdim edir. Uğur şərtləri barədə danışmaqda davam edirik. Burada, əsas yerlərdən birini də kitablar tutur.

Zaman-zaman ən yaxşıların seçimini etməyə ən müxtəlif mənbələr cəhd göstəriblər. Onların ən nüfuzlularını qruplaşdıranda (bu qruplaşmada tiraj, satış həcmi, yayıldığı areal, buraxdığı iz və s. əsas götürülür) kitab mağazalarındakı yüzlərlə rəngbərəng cildlərin içində azmayaraq «nəyi və niyə oxumaq» sualına mütləq cavab tapmaq mümkün olur.

Biz biznesdə, peşə fəaliyyətində uğur qazanmağın yolunu göstərən ən çox tələb olunan kitablardan 10-na nəzər yetirdik. İndi də gəlin, ümumiyyətlə adi insanı uğurlu insana çevirən, insanın düşüncə tərzini, adət və xasiyyətini, xarakterik cəhətlərini dəyişən ən populyar kitablardan 10-na nəzər yetirək.

Bu kitablar, əziz oxucularım, insanlara düzgün istiqamət verir, sürətli və keyfiyyətli dəyişikliklərə bir təkan olur.

Beləliklə, seçdiyim növbəti 10-luğu sizlərə təqdim edirəm.

1-2-ci yerləri ötən günlərdə sizlərə təqdim etmişdik. Bu dəfə 3-cü yerlə tanış olun.

1.Entoni Robbins. «Özündə nəhəngi oyat»

2.Robin Şarma. «Titulsuz lider»

----------------

3.Bodo Şefer. «Qaliblərin qanunları»

Avropanın bir nömrəli maliyyə konsultantı, yazıçı və biznesmen, dünyanın bir çox ölkələrində seminarları anşlaqla keçən Bodo Şeferə, təsadüfi deyil ki, «Maliyyə Motsartı» adını veriblər. Milliyyətcə alman olan Bodo Şeferin təqdim etdiyi qanunlardan ən birincisi – («Gərək tənbəl olmayasan») – haradasa, onun özünün bütün həyat və fəaliyyətinə bir işıq tutur. Çünki, Bodo Şeferə görə, bütün uğurlara çatmaq üçün çalışqan və yalnız çalışqan olmaq məcburidir.

Bodo Şefer insanları iki canlıya bənzədir: ördəyə və qartala. O, yazır ki, ördəklər daim qaqqıldayırlar, başqalarının yanlarında özlərinə bəraət qazandırmağa cəhd göstərirlər, qartallar isə heç nəyə baxmadan fəaliyyətdədirlər.

Qalib olmaq üçün, əziz oxucularım, Bodo Şeferin təbirincə, ördək yox, qartal olmaq lazımdır!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.05.2023)

Təbii ki, indi dünyanın diqqəti qardaş Türkiyədədir. Prezident seçkilərinin zamanı artıq gəlir. Bu həftəsonu hər şeyi seçici səsləri həll edəcək. Demokratik seçki keçirmək ənənəsi ilə öyünən Türkiyədə kim prezident olacaq? Hazırkı prezident hakimiyyətini qoruyub saxlaya biləcəkmi?

Bu arada “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının əməkdaşı Malik Alim seçki öncəsi baş vermiş ilk insidentin səbəbini axtarıb tapmağa cəhd edib. Buyurun, tanış olun.

Dünyanın xəbər agentlikləri bu xəbəri manşetlərinə çıxardılar: Ərzurum şəhərində seçkiöncəsi mitinq təşkil edən müxalifətin nümayəndəsi - İstanbul şəhərinin meri Əkrəm İmamoğlu daşa basılıb. Onun ətrafındakı 15 nəfər xəsarət alıb.

İmamoğlu Kamal Kılıcdaroğlunun vahid namizəd olduğu müxalifət blokunun ən əsas simalarından biridir, Kılıcdaroğlu qalib gəldiyi təqdirdə ölkənin vitse-prezidenti olmağa bir nömrəli namizəddir.

Beləliklə, bu olay müxalifət liderinin şanslarına əsl kölgə salmış oldu.

Eyni vaxtda İstanbulda Rəcəb Tayyib Ərdoğanın keçirdiyi mitinq isə 1,7 milyon nəfər toplayaraq tam əmin-amanlıqla keçdi. Bu olay qüvvələr nisbətinin Ərdoğanın xeyrinə yüz fazi dəyişməsini ortaya qoymuş oldu, belə ki, seçkiyə bir həftə qalmış proqnozlar hər iki namizədin xeyrinə bərabər idi. Bəs necə oldu ki, əyalətlərdə böyük dəstəyi və elektoratı olan Kılıcdaroğlu daşa basıldı?

Bizə belə gəlir ki, bunun bir səbəbi də İstanbul mitinqi zamanı Rəcəb Tayyib Ərdoğanın çıxışında işlətdiyi bu fraza ola bilər:

-Ədalət və inkişaf partiyası, eləcə də bizim alyansımızdakı digər partiyalar heç vaxt LQBT-ni (cinsi azlıqlar hərəkatı – red.) dəstəkləməyəcək. Çünki ailə bizim üçün müqəsddəsdir. Biz LQBT-ni dəstəkləyən hər kəsi seçki qutularında basdıracağıq!

Bu çıxışda atılan daş təbii ki, səs toplamaq üçün ermənilərin – türkün düşmənlərinin dəstəkçisi qismində çıxış edən, eləcə də cinsi azlıqları müdafiə edən Kılıcdaroğlunun bostanına atılmışdı. Ərzurum kimi dini, milli-əxlaqi dəyərlərin möhkəm əsasları olan bölgədə Əkrəm İmamoğlunun daşa basılması səbəbləri indi aydın olmurmu?

Bəli, Türkiyə həlledici proseslərə qucaq açıb. Seçkinin sonucu dünyanın siyasətini, eləcə də Azərbaycanın siyasi durumunu müəyyənləşdirməyə qadirdir.

Azərbaycanda isə hazırda əksəriyyət Rəcəb Tayyib Ərdoğanı dəstəkləyir. Gəlin unutmayaq ki, Ərdoğan – turan ideyasının hərəkətverici qüvvəsidir həm də.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.05.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Zahirə Cabirin Ümummilli lider Heydər Əliyevə həsr edilmiş, azyaşlı oxuculara ünvanlanan hekayələrinin dərcini davam edir. Növbəti hekayə “Armud ağacı” adlanır.

ZAHİRƏ CABİR

Armud ağacı

Naxçıvanda hər evin həyətində, yaxud qarşısında tut ağacı görərsən. Ümumiyyətlə, tut ağacı əkmək bir adətdir. Bu ağac daş kimi bərkimiş torpaqda belə bitir. Uşaqlar tutun yetişməsini səbirsizliklə gözləyirlər. Elə ki, tut yetişdi, səhər obaşdan yataqdan qalxan kimi ağaca dırmaşıb doyunca tut yeyir, sonra səhər yeməyinə başlayardılar. Ağappaq tutlar iri və bal kimi şirin olurdu.

Heydərgilin həyətinin aşağı tərəfində, quyunun yanında bir armud ağacı var idi. Çox qəribə armud ağacı idi. Bu armudlardan demək olar ki, heç bir həyətdə yox idi. Deyilənə görə bu ağac başqa ölkədən gətirilmişdi. Nəhəng, qollu-budaqlı ağacın meyvələri noyabrın axırınadək ağacda qalırdı, armudların hər biri az qala bir kilo ağırlığında, daş kimi bərk olardı. İzzət ana armudları yığar, evin altındakı zirzəmidə saxlayardı. Zirzəmi çox soyuq olurdu. İzzət ana süpürgə düzəldilən kollardan cod çubuqlar qırıb dirəklərə bağlayar, armudları saplağından həmin asılqandan asırdı, buna Naxçıvanda «milax» deyirlər. Asılqandan asılan armudlar bır qədərdən sonra yumşalıb, dondurma kimi soyuq, ətırli, şirin olurdu. Marta qədər qalırdı. Naxçıvanda qış çox sərt keçirdi. Qışda meyvə tapmaq müşkülə dönürdü. İzzət ana armudları onun qapısını döyən hər bir insana, yəni tanıdığı, tanımadığı, ürəyi armud istəyən hər bir xəstəyə göndərərdi.

Fevral ayının axırları idi. Boz ay özün göstərir, qarlı çovğunlu günlər bir-birini əvəz edirdi. Belə günlərin birində Heydərin dərs dediyi məktəbdə tarix müəlliməsi artıq iki həftə idi ki, dərsə gəlmirdi. Az sonra uşaqlar xəbər tuturlar ki, müəllimənin anası xərçəng xəstəliyinə tutulub, yataqdadır. Heydər bu xəbəri eşidəndə çox pis olur. Evə gəlib anasına deyir ki, həmin armuddan müəllimənin anası yesə sağalar. İzzət ana “Əlbəttə ki, oğlum”- deyə Heydərə təsəlli verir. Bir neçə armuddan, qızılgül ləçəklərindən bişirdiyi mürəbbədən, bir ovuc gülqənddən müəllimin xəstə anası üçün pay düzəldir. İzzət ananın bişirdiyi gülqəndin sorağı bütün qonşuların dilindən düşmürdü. O, qızılgülün ləçəklərini qənd tozu ilə döyüb ona zəncəfil, darçın qatardı. Belə gülqənd mədə və soyuqdəymə xəstəliklərində istifadə olunan ən təsirli, əvəzsiz dərman hesab edilirdi.

Səhərisi gün Heydər anasının hazırladığı bağlamanı, yəni xəstə payını götürüb müəllimənin evinə gedir. Müəllimə Heydəri görəndə təəccüblənir:

- Heydər nə zəhmət çəkib gəlmisən. Mənim üçün darıxmısan? Tarixdən keçilənləri öyrənə bilirsən? Yəqin ki, tarix dərslərini əvəz edən müəllim qoymaz ki, siz dərslərdən geri qalasınız.

Heydər əlindəki bağlamanı açıb içindəki armudları göstərib deyir:

-Baxın, müəllimə görün nə gətirmişəm. Bu armudları yeyən hər bir xəstə mütləq şəfa tapır. Anam deyir ki, bu armudlar çox şəfalıdır, ölünü də dirildir. Kim yeyirsə mütləq sağalır.

Müəllimə bağlamadakı armudlara xeyli tamaşa etdi. Ürəyinə gəldi ki, doğrudan da belə armud heç görməyib, sehrli armudlardan mütləq anasına yedirtməlidir. Müəllimə Heydərə təşəkkür edib anasına salamını çatdırmağı tapşırır.

Yazın əvvəli idi. Bu gün Heydər məktəbə böyük həvəslə gedirdi. Elə bil ürəyinə dammışdı ki, tarix müəlliməsi dərsdə olacaq. Doğrudan da məktəbdə müəlliməni görəndə sevincindən gözləri yaşardı: ”Müəllimə nə yaxşı gəldiz. Sizin üçün çox darıxmışdım. Ananız necədir?”

Müəllimə də sevincli gözləri ilə onu qucaqlayıb, bağrına basdı: “Oğlum, sənin gətirdiyin sehrli armudlar onu həyata qaytardı. İnanılmaz möcüzə baş verdi. Həkimlər, - bu möcüzədir, ancaq biz bu möcüzənin izahını tapa bilmirik, - deyə heyrətlərini bildirirdilər”.

Həmin gün Heydər çox böyük sevinclə məktəbdən evə gəldi. Paltarlarını soyunmamış anasını qucaqlayıb əllərindən öpdü:

-Anacan sənin göndərdiyin armudlar doğrudan da sehrli imiş. Müəllimənin anası sağaldı. Amma, mənə elə gəlir ki, həmin armudları şəfalı edən sənin mərhəmətin, qızıl ürəyin, insanlara olan böyük sevgindir.  

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.05.2023)

Bu gün Ümummilli lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 100-cü ildönümüdür. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı yazıçı, professor Əlibala Məhərrəmzadənin “5-6 il qabağı görmək bacarığı” adlı yazısını təqdim edir.

Təbii ki, hər bir azərbaycanlı kimi mənim də örnək götürəcəyim şəxs Heydər Əliyevdir. Bu böyük şəxsiyyət mənim üçün qlobal idealdır. Müdriklik, dərin düşüncə, analiz qabiliyyəti, düzgün qərar qəbul edə bilmək, iradə və dözümlülük, ən ağır vəziyyətlərdə belə sınmamaq, əyilməmək Heydər Əliyev şəxsiyyətini xarakterizə edən bariz xüsusiyyətlərdir.

Yüksək idarəçilik qabiliyyəti ilə 1982-ci ildə keçmiş SSRİ-nin Politbüro adlı ali idarəçilik orqanına qədər gedib çıxan, SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin 1-ci müavini vəzifəsinə yüksələn Heydər Əliyevə Kremldə münasibətlər təbii ki, bir qeyri-rusa olan mənfi münasibətlər çərçivəsində idi, velikorus şovinizmi özünü göstərirdi. Bu haqsız hücumlar, basqılar, xüsusən o dövrün ən populyar qəzeti olan «Pravda» da «Əliyevçilik və yeni zaman üçün göz yaşları» başlaqlı yazı-ittihamla öz apogey nöqtəsinə çatmışdı. Tanınmış kinodramaturq Ramiz Fətəliyev demişkən, «Heydər Əliyevi çox vaxt ona görə dərk edə bilmirdilər ki, onun kimi 5-6 il qabağı görməkdən məhrum idilər». Təhdidlər, maneçiliklər nəhayət 1987-ci ildə bu böyük şəxsiyyəti istefa verməyə məcbur etdi. Zəngin təcrübəsi, bilik və bacarığının çiçəklənən dövründə işsiz qalması elə SSRİ-nin dağılması ərəfəsində olduğundan, onun işsizlik dönəmi çox da uzun çəkmədi. Tezliklə ittifaqa daxil olan bütün 15 respublika, o cümlədən də Azərbaycan müstəqillik əldə etdi.

1990-cı ildə Rusiyanın paytaxtı Moskvadan öz doğma vətəninə – müstəqil Azərbaycana dönən Heydər Əliyev Kremldəki haqsız hücumların sanki davamını yaşadı, meşşan düşüncəli keçmiş partiya funksionerlərinin təhdidi və təqibi ilə elə ilk addımdaca Bakının hava limanında rastlaşdı, ölkə parlamentində ona olan basqılar, paytaxtda yaşamasına icazə verilməməsi kimi haqsızlıqlar bu böyük şəxsiyyətə hədsiz dərəcədə təsir etdi, güclü zərbə oldu. Amma bu polad iradəli şəxs «onu sıradan çıxmış hesab edənlərə» tezliklə yerlərini göstərməyi bacardı. Ümumxalq sevgisi sayəsində ilk öncə – 1991-ci ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinin sədri vəzifəsinə yüksəlməklə hələ məğlub olmadığını, hələ öz sözünü deyəcəyini bəyan etmiş oldu. Ona qırmızı işıq yandıran respublika rəhbərliyi ölkəni vətəndaş müharibəsi, anarxiya və xaosa sürükləyəndə – 1993-cü ildə isə o, xalqın tələbi ilə bu dəfə ölkə rəhbərliyinə gətirildi.

Müstəqil Azərbaycanın memarı olan bu böyük şəxsiyyət tək öz ölkəsində deyil, dünyanın siyasi arenasında böyük nüfuz qazanmışdı, yüzlərlə mükafatı, fəxri adları var idi. Vəfatından sonra da unudulmadı, adı dünyanın bir çox guşələrində küçələrə, parklara verildi. Bu gün Azərbaycanın bütün şəhər və rayonlarında, Belqradda, İstanbulda, Kiyevdə, Tbilisidə, Qəlyubiyyədə (Misir), Sankt-Peterburqda və daha haralarda Heydər Əliyevin büstü, abidəsi ucalır.

Məncə, uğur qazanmaq istəyən bir insan üçün Heydər Əliyevin həyat yolu ən böyük örnək ola bilər. Şəxsən mən 1976-cı ildə – Heydər Əliyev hələ Azərbaycan SSR-yə rəhbərlik edərkən dünyaya gələn bir şəxs kimi bütün həyatım boyu özümü Heydər Əliyevin şagirdi hesab etmişəm, onun tərcümeyi halını öyrənmiş, məqalə və çıxışlarını mütaliə etmişəm. Doğrudan da bu şəxs böyük bir məktəbdir və onun həyatda uğur qazanmaq istəyən, motivasiya axtaran hər bir kəs üçün nümunə olacaq həyat yolu vardır.

Və mən çox xoşbəxtəm ki, bu böyük şəxsiyyətə olan simpatiyamı təcəssüm etdirə bilmişəm. Belə ki, mənim ssenarim əsasında Ukrayna Milli Televiziyası tərəfindən «Heydər Əliyev: Liderlik dərsi» adlı sənədli film çəkilib (rejissoru Georgi Spasokukotski, redaktoru Möhsün Qədiroğlu) və müvəffəqiyyətlə nümayiş olunub.

Bu filmin ən maraqlı məqamlarından biri keçmiş SSRİ dövründə cidi-cəhdlə gizlədilən bir faktın üzə çıxarılmasıdır. Belə ki, filmdə Çernobıl faciəsi zamanı (1986-cı ildə SSRİ-nin Çernobıl atom-elektrik stansiyasında qəza baş vermiş, ətrafa radioaktiv hissəciklər yayılaraq insanlığa böyük təhlükə yaratmış, 30 kilometrlik zonada həyat məhv olmuşdu) Heydər Əliyevin keçmiş SSRİ rəhbərliyinin «panika yaratmamaq» məzmunlu siyasi iradəsinə qarşı çıxmasından, 800 000  qadının və uşağın təhlükəsiz zonaya köçürülməsinə nail olmasından da bəhs edilir, müsahibə verən Ukraynanın keçmiş baş nazirinin müavini Konstantin Masik Heydər Əliyevi Ukrayna xalqının xilaskarı adlandırır.

Kitabımızın mövzusunun daha yaxşı əhatələnməsi üçün Heydər Əliyev fenomeninə bir neçə əcnəbi insanın xatirələri ilə müxtəlif aspektlərdən nəzər yetirməyiniz, düşünürəm ki, çox faydalı olardı. Gəlin, milliyyətcə  bir rusun, bir amerikanlının və bir ərəbin bu böyük şəxsiyyət barədə olduqca səmimi sözlərinə diqqət edək.

                                                           Birinci xatirə

«Böyük dövlətlərdə, xüsusilə də ABŞ, Fransa, Böyük Britaniya, Almaniya və s. kimi ölkələrdə məşhur olmaq o qədər də çətin deyil. Ancaq kiçik ölkələrdə, eyni zamanda da, müstəqilliyini yenicə qazanmış dövlətlərdə rəhbərlik missiyasını yerinə yetirmək çox çətindir. Və belə bir ağır işin öhtəsindən, təbii ki, ən layiqincə gəlmək – ancaq Heydər Əliyev kimi böyük təcrübəsi olan, ağıllı, müdrik siyasətçiyə nəsib ola bilər. Onun həyat və fəaliyyəti təkcə azərbaycanlılar üçün yox, bütün ölkələrin insanları üçün örnəkdir.

Şahidi olduğum bir hadisəni qeyd edim. Dünyanın nüfuzlu xəbər agentliklərindən biri olan İTAR-TASS-da keçmiş Sovetlər birliyindən olan jurnalistlər təcrübə keçərkən söhbət gəlib Heydər Əliyevə çıxdı. MDB-dən və Baltikyanı ölkələrdən olan bir çox jurnalistlər öz azərbaycanlı həmkarlarına həsədlə dedilər ki, əgər bizdə də prezident Heydər Əliyev olsaydı, onda hər mühazirədə, hər seminarda, hər görüşdə biz də öz ölkəmiz haqda əcnəbilərdən çoxlu təriflər, yaxşı sözlər eşidərdik».

Yasen Zasurski (professor, Moskva Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsinin dekanı)

                                               İkinci xatirə

«Bir neçə il əvvəl mənə məlumat verildi ki, Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev tibbi müayinə üçün bura – Klivləndə gələcək. Və o gəldi. İngiliscə çox danışmırdı, amma mavi gözlərindən hiss edə bilirdim ki, nə deyir. Özünü yaxşı hiss etmədiyi günlər əlimi sıxmağından və sıcaq təbəssümündən özümü xoşbəxt hiss edirdim. Soyadımı tam tələffüz etmirdi və sadəcə «Salam, Houli» - deyirdi. Onun danışığı, təbəssümü, əlimi sıxması heç zaman yaddaşımdan silinməyəcək. Bu xatirələri uzun illər ürəyimdə təsəlli kimi saxlayacağam, nəvələrimə danışacağam.

Mən fəxrlə deyə bilərəm ki, Heydər Əliyevi – tarixin gedişində dönüş yaratmış o böyuk şəxsiyyəti tanıyırdım».

Herri Houlihən (ABŞ-ın Klivlənd Klinikası Təhlükəsizlik Xidmətinin rəisi)

                                               Üçüncü xatirə

«Ötən əsrin 70-ci illərində Heydər Əliyev Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası nümayəndə heyətinin başçısı kimi Suriyaya səfər etmişdi. Suriya televiziyasının işçisi kimi mən cənab Heydər Əliyevlə görüşüb ondan səfərlə bağlı müsahibə götürdüm. Müsahibənin gedişində Heydər Əliyev məndən soruşdu: «Moskvadan nə istərdin? Mən də müsəlmanam, bir şey lazımdırsa, çəkinmədən deyə bilərsən».

Onun belə sadə, səmimi münasibəti məni cəsarətləndirdi və özümün ən vacib problemim üçün ona müraciət etdim. O vaxtlar mən Suriya vətəndaşı olan, ancaq Moskvada yaşayan bir qızla evlənmək istəyirdim. Lakin müvafiq sovet dairələri qıza Moskvadan Suriyaya gəlməyə icazə vermirdilər. Mən bu problemin həlli üçün Heydər Əliyevə müraciət etdim. O isə gülümsəyib dedi: «Mən elə bilirdim, sənin xahişin böyük bir problem barədə olacaqdır. Elə bu? Həll edərik!»

İki həftədən sonra Moskvada viza bölməsindən nişanlıma bildirdilər ki, müvafiq dairələrin onun Suriyaya getməsinə heç bir etirazı yoxdur. Beləcə, biz ailə qura bildik, Heydər Əliyev mənim ailə səadətimin bünövrəsini qoydu.

Mən, həyat yoldaşım və üç övladım ömrümüz uzunu o böyük şəxsiyyətə minnətdar olacaq, onu unutmayacağıq»

Məhəmməd Xeyir Vadi (Suriyanın Çin Xalq Respublikasındakı səfiri)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.05.2023)