Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

“İrəvan qədim şəhərlərdən birisi hesab olunur. Bu şəhərin binası və təmiratı Zəngi adlanan çayın sol kənarında vaqe olubdur. Şəhərin bir hissəsi Zəngi çayının kənarında ucalmış təpə üstündə, digər bir hissəsi çuxurda düşübdür. Şimali-qərbi və şimali-şərqi tərəflərdən şəhər əhatə olunubdur uca təpələr ilə, amma cənub və qərbi-cənub tərəfləri açıq və düz yerlərdir ki, onda gözəl bağ, bağça və məzrələri vardır.

…Şəhri-İrəvan keçmişdə mərkəzi-üləma, füzəla və şüəra olub”. - İrəvan şəhərinin coğrafiyası ilə bağlı bu tərif-təyin görkəmli Azərbaycan ədəbiyyatşünası Firidun bəy Köçərliyə aiddir.

 

İndi Ermənistan Respublikasının paytaxtı olsa da, tarixdən bəlli olduğu kimi, ermənilər İrəvana geniş surətdə 1828-ci il Türkmənçay (Rusiya-Qacarlar) müqaviləsindən sonra, 1828-30–cu illərdə köçürülüb. 1918-ci ildə isə yeni qurulan - tarixdə ilk erməni dövlətinin - Ermənistan Respublikasının paytaxtı olub. - Tarixdə başqa belə fakt demək olar yoxdur, - yəni, bir şəhər 90 il içində ora mərhələlərlə köçürülmüş başqa bir xalqın paytaxtı statusunu daşısın… Çünki:

-Orada ərazi üzərində öncədən əhalisi olmayan bir şəhər deyil, mədəniyyətcə zəngin, müsəlman-türk şəhəri mövcud idi;

-90 il öncə ora köçürülmüş bir xalq, uluslararası siyasi proseslərdən yararlanaraq həmin şəhəri özünün milli-siyasi paytaxtı elan etməyə nail oldu;

-Bu, şəhər-mülkiyyət və kimlik transformasiyasının dramatik, hüquqi baxımdan da problematik bir örnəyidir.

İrəvanda: 

1829-cu ildə 9889 nəfər azərbaycanlı, 2174 erməni, 1831-ci ildə 7331 nəfər azərbaycanlı, 4484 erməni, 1886-cı ildə 7228 nəfər azərbaycanlı, 7142 erməni, 1897-ci ildə 12516 nəfər azərbaycanlı, 12529 erməni yaşayırdı.

SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 18 iyul 1988-ci il tarixli iclasında keçmiş SSRİ-nin ilk və son Prezidenti Mixail Qorbaçov da vurğulayırdı ki, XX yüzilliyin əvvəlində İrəvan şəhərinin sakinlərinin 43 faizini azərbaycanlılar təşkil edirdi.

Artıq

1922-ci ildə bu qədim Azərbaycan şəhərində 

5124 nəfər azərbaycanlı, 40396 erməni, 

1926-cı ildə isə 4968 nəfər azərbaycanlıya qarşı 57295 erməni yaşamaqdaydı…

Şəhərin adı 1936-cı ilədək Erivan/İrəvan adlansa da, 1936-cı ildə dəyişdirilib rəsmən Yerevan qoyuldu...

Aydındır ki, şəhər əhalisi zorən dəyişən dinamika nümayiş etdirdiyi kimi, onun siması, infrastrukturu və s. də dəyişdirilirdi.

İrəvanda son yüzillikdə Ermənistan hökumətinə aid strukturların yerləşdiyi binalar azərbaycanlılara məxsus evlər, mülklər və hətta qəbristanlıqlar sökülüb-dağıdılaraq onların yerində tikilib. İndi Paşinyanın əyləşdiyi Hökumət Evi, Ermənistan parlamentinin, Ermənistan Prezidentinin, İrəvan meriyasının və b. binaları bir vaxtlar o koordinatlarda mövcud olmuş, bizimkilərə xas ev-eşik, mal-mülk, bağ-bağat və (artıq vurğuladğımız kimi) hətta məzarlıqların yerində alçaqlıqla “ucaldılıb”…

Belə tikililərin bəzisi İrəvanın ünlü azərbaycanlılarından Məhəmməd ağa Vəkilovun mülkünün yerində - onun tapulu torpağında tikilib. Biz bu yazıda Vəkilovlara vurğu etsək də, ümidvarıq, digər nəsillərin nümayəndələri də öz səsini (bir daha) ucaldacaq, daha konkret və azbilinən, unudulan bilgiləri ictimaiyyətə çatdıracaqdır. Və indiyədək bu planda iş görmüş, araşdırmalar aparmış, əsərlər yazıb kitablar bağlamış aydınlarımıza könül dolusu salam-sayğılarımı yetirirəm!

 

Haşiyə-1: 

 

İRƏVAN VƏKİLOĞULLARI

 

Qazax-İrəvan-Şərur-Dərələyəzdə (eləcə də, Tiflis və Dərbənddə) məskunlaşan Vəkiloğulları - Vəkilovlar nəslinin bir hissəsi İrəvan şəhərində yaşayıb. Onların ulu babaları - Paşa bəy və Cəfər bəy Kərim bəy oğulları buraya Qazaxdan köçüb.

Vəkilovlar İrəvanda artıb-şaxələnib, həmin çağların bu türk-müsəlman şəhərində mötəbər ailələrdən sayılıb. Köhnə İrəvanda onların adını daşıyan "Vekilovskaya ulitsa" olub. Nəslin nümayəndələrindən Hacı Cəfər bəy İrəvanda məscid tikdirib. Sonralar, bir çox digər küçələr (Pənah Xan, Sultanlıq, Naxçıvan, Daşlı, Dəyirman, Karvansaraylar, Təpəbaşı küçələri, Qəriblər gecəsi, Məscid döngəsi və b) kimi həmin küçənin də adı dəyişdirilib.

Vəkilovların İrəvanda Təlmə adlanan bağları, dəyirmanları, çörək dükanları olub. İndiki İrəvanda "Rossiya" kinoteatrının qarşısından uzanan geniş ərazi də onların olub.

İrəvan Vəkilovlarının kökündə dayanan Paşa bəy Kərim bəy oğlunun İrəvana XIX yüzilin ortalarında köçdüyü təxmin edilir. Onun bu şəhərə gəlişinin səbəbi tam bəlli deyil.

Paşa bəydən bir oğul - Kərim bəy qaldığı güman edilir. Kərim bəyin də öz növbəsində üç oğlu olub - Məhəmməd bəy, Paşa bəy, Cəfər bəy (görünür, Hacı Cəfər bəydən oğul davamçı qalmadığından Kərim bəy əmisinin adını oğluna qoyub).

 

MƏHƏMMƏD AĞA VƏKİLOV 

(MƏHƏMMƏD BƏY KƏRİM BƏY OĞLU VƏKİLOV)

 

Məhəmməd ağa şəhərin sayılan adamlarından olub. Onun övladları bunlardır: Kərim bəy, Qədim bəy, Yusif bəy, Hüseyn bəy, Səkinə xanım, Sura xanım, Həbib bəy. 

 

İrəvan şəhərində doğulmuş ünlü Vəkilovlar:

Pofessor Telman Hüseyn oğlu Vəkilov - 

bir müddət Azərbaycan SSR Qazlaşdırma Komitəsinin sədri, sonra (keçmiş) SSRİ-nin Neft-Qaz Sənayesi nazirinin müavini işləyib;

Polkovnik Qədim bəy Vəkilov - 

Il Dünya müharibəsinin iştirakçısı olub, Berlinin azad olunmasında iştirak edib, Berlinin rayonlarından birinin hərbi komendantı olub;

Professor Vaqif Vəkilov - hazırda Tibb Universitetinində çalışır;

Məhəmməd ağa Vəkilovun oğlu Kərim bəy diplomatik fəaliyyətlə məşğul olub.

Böyük nəsil olan Vəkilovların İrəvan qolunun nümayəndələrindən həyatda olanlar var və onlar İrəvanda keçirdikləri günləri yaxşı xatırlayır.

(Haşiyənin sonu)

 

İrəvanda “Векиловскаяулица” - Vəkilov küçəsi

(Վեկիլովփողոց; خیابانوکیلوف (Xiyaban-e Vəkilov); Vakilov Street) mövcud olması, onların şəhərsalma və inzibati mühitdə tanınmış hüquqi subyekt olduqlarının göstəricisidir. O dönəmin gerçəklərini, dövrün iqtisadi intonasiyasını nəzərə alsaq, deməli, Vəkilovlar ticarət obyektləri (dəyirman, çörək dükanı və s.) – daşınmaz əmlak üzərində hüquqi mülkiyyət haqqını sübut edən iqtisadi göstəricilərə malik olub.

Ayrıca, “Təlmə/Dəlmə” adlanan bağlar və torpaq sahələri və s. – özəl torpaq mülkiyyətçiliyi hüququnun tarixi izidir. 

Vəkilovlardan Hacı Cəfər bəyin tikdirdiyi məscid – yalnız ictimai nüfuz deyil, həm də mülki və dini hüquq əsaslı tanıqbəlgəsi (şəhadətnamə) kimi səciyyələndirilə bilər.

1924-cü ildə şəhərşünas-memar Aleksandr Tamanyanın (04.05.1878, Yekaterinodar (Krasnodar), Rusiya İmperiyası - 20.02.1936, İrəvan, Ermənistan SSR) işlədiyi baş plana əsasən İrəvanın mərkəzində Lenin (indiki Respublika) meydanı yaradılırdı. Burada əsas məqsəd Ermənistan SSR hökumətinin yerləşməsi üçün monumental bina tikmək, bununla da, İrəvanın klassik Azərbaycan (Türk-İslam) şəhəri imicini “Sovet Ermənistanının paytaxtı” imici ilə dəyişmək - şəhərə yeni obraz vermək olub.

Aydındır ki, İrəvanın simasını köklü şəkildə dəyişim planı yalnız bir tikili və bir küçə, bir meydanla ölçülmürdü. Bu plan içrə, Vəkilovların, eləcə də digər İrəvan azərbaycanlılarının torpaqları müsadirə olunub, mülkiyyət hüquqları pozulub, varidatları dağıdılıb.

Alternativ (və daha simvolik) məkan olan İrəvan Xan Sarayının ərazisi mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları üçün məqsədli şəkildə seçilməyib (Hökumət Evi “Xan Sarayı” assosiasiyasında - paralel adında qalmasın deyə)… Saray isə sonradan yerlə bir edilib...

Hökumət Evi və çevrəsindəki yeni tikililərin memarlıq və ideoloji göstəricilərinə gəldikdə, onlar neoklassik və “erməni milli üslubu”nda tikilib, monumental görüntü yaradılıb. Müvafiq meydan və bina başda olmaqla, yeni tikililərlə “erməni dövlətçiliyi”nin simvolunu yaratmağa cəhd olunub (Respublika Meydanı, Hökumət Evi 1, 0010 İrəvan, Ermənistan; ətraf İnfrastruktur: Ermənistan Tarix Muzeyi, Milli Qalereya və s.)

Bütün bu vurğuladığımız məqamlar Sovet hakimiyyətinin İrəvanda öncəki mədəniyyət qatlarını yox etmək siyasəti ilə tam üst-üstə düşür...

Başqa vacib vurğular:

-Dövlət binaları tikilərkən yaxınlıqda sökülmüş binaların – o cümlədən Vəkilovlar mülkünün yararlı daş, ağac və s. materiallarından da istifadə edilib;

-Respublika Meydanı – sonradan Ermənistanın siyasi rəmzinə çevrilib və burada kütləvi siyasi aksiyalar, dövlət tədbirləri keçirilib. - O cümlədən şəhərin əsl sakinlərinin, Azərbaycanın, Türk-İslam aləminin əleyhinə çıxışlar edilib, Azərbaycanın, Türkiyənin bayraqları o meydanda qorxaqcasına ayaqlanıb, alçaqcasına yandırılıb…

(Davamı olacaq)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.04.2025)

 

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

23 aprel – Beynəlxalq Kitab Günü münasibətilə UNEC-in Qida Sənayesi Kollecinin nəzdində fəaliyyət göstərən "QSK KÖNÜLLÜLƏRİ"nin "Söz Dünyası" Kitab Klubunun təşkilatçılığı ilə yazıçı, publisist və ictimai xadim Varislə görüş keçirilmişdir.

 

Tədbirin məqsədi gənclər arasında kitaboxuma mədəniyyətinin təşviqi, ədəbiyyata marağın artırılması və yaradıcı mühitin formalaşdırılması olmuşdur. Görüş zamanı Varis öz yaradıcılıq yolu, müasir ədəbiyyatın mövcud vəziyyəti və yazıçı məsuliyyəti barədə geniş məlumat vermiş, tələbələrlə səmimi müzakirələr aparmışdır. Tələbələrin suallarını cavablandıran qonaq, eyni zamanda gəncləri mütaliəyə, yazmağa və düşünməyə təşviq etmişdir.

Tədbirin sonunda yazıçı iştirakçılara öz imzası ilə rəhbərlik etdiyi Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun Mədəniyyət Nazirliyi ilə birgə ərsəyə gətirdiyi mütaliənin faydası barədə kitabları hədiyyə etmiş, bu mənalı jesti ilə Kitab Gününə xüsusi rəng qatmışdır.

Görüş iştirakçılar tərəfindən maraqla qarşılanmış, ədəbiyyatsevərlərin yaddaşında ilhamverici bir gün kimi qalmışdır.

 

Qeyd edək ki, "Söz Dünyası" Kitab Klubu QSK KÖNÜLLÜLƏRİ tərəfindən təsis olunmuşdur və fəaliyyətində tələbə, müəllim və kollec əməkdaşlarının ədəbi-mədəni inkişafına töhfə verməyi hədəfləyir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.04.2025)

 

SZİZ DÜŞÜNDÜRƏCƏK BİR MÜSAHİBƏ OLACAQ: “Düşüncələriniz davranışlarınıza, vəziyyətlərinizə, imkanlarınıza və həyatınızın digər aspektlərinə böyük təsir göstərir, çünki istədiyiniz şeyə çatdığınız ilk yer ağlınızdadır.”

“Tədqiqatçılar hesab edirlər ki, insanlar beş duyğu orqanı vasitəsilə gündə təxminən 34 giqabayt məlumat alır. Və ehtiyac duyduğu məlumatları süzgəcdən keçirən beyninizin ağıllı sistemidir...”

 

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Salam əziz izləyicilərimiz. Bu dəfə " Qonaq kürsüsü" rubrikasının qonağı psixoloq, yazar Tehranda nəşr olunan «Xudafərin» dərgisinin təsisçisi və baş redaktoru Dr. Hüseyn Şərqidərəcək Soytürkdür.

Xoş gördük, əziz Hüseyn bəy. Sizi portalımızda yenidən gördüyümüz üçün şadıq, zamanın dəyərini anlayıb keçək suallarımıza.

 

1) Hüseyn bəy, tez- tez eşidirik ki, düşüncəmizi dəyişsək, həyatımızı da dəyişəcəyik. Düşüncələrin həyatımıza təsiri necədir?

 

-Salam Ülviyyə xanım, xoş gördük. Söylədiyiniz kimi, vaxtı itirməyək, suallarınızı cavablamağa hazıram.

Kainat surət çıxaran maşınla maraqlı bir oxşarlıq daşıyır! Nə versən, o sənə qayıdacaq! Mənfi düşüncələri gözəl, müsbət düşüncələrə çevirmək bütün həyatınızı dəyişə bilər. Ağlınızın qanad verdiyi şey reallığa çevrilən xəyal ola bilər.

Bir məqsəd haqqında düşünəndə, onu zehnində qəbul edəndə, onu əldə edilə bilən hesab edəndə və ona fokuslananda, mütləq uyğun hərəkətlə o məqsədə çatacaqsan. Amma nəyisə edə bilməyəcəyinizi zehninizdə qəbul etdikdə, əməldə bunu edə bilməyəcəksiniz. Və hər iki halda, siz haqlısınız.

Nəyisə bacarmaq və ya bacarmamaq ilk olaraq düşüncələrinizdə görünür və qəbul edilir. İstəsəniz də, istəməsəniz də, düşüncələrinizi dəyişdirmək həyatınızın gedişatını dəyişə bilər. Əgər həyatınızın dəyişməsini və böyümə, tərəqqi, böyük uğur və zənginlik yolu keçməsini istəyirsinizsə, düşüncələriniz üzərində işləyin ki, öz həyatınızda (və bəlkə də sonradan başqalarının həyatında) nüfuzlu insan ola biləsiniz.

Fikirləri dəyişdirməyin açarı bunlardır :

Ən yüksək bal və uğurları əldə etmək üçün düşüncələrinizi dəyişdirərək idarə etməlisiniz. Düşüncələriniz davranışlarınıza, vəziyyətlərinizə, imkanlarınıza və həyatınızın digər aspektlərinə böyük təsir göstərir, çünki istədiyiniz şeyə çatdığınız ilk yer ağlınızdadır. Əgər müsbət düşüncələriniz varsa, yaxşı və müsbət hadisələr həyatınıza yol açacaq, beyninizi neqativ düşüncələrlə qidalandırsanız, daim bəlalarla, xoşagəlməz hadisələrlə qarşılaşacaqsınız.

Tədqiqatçılar hesab edirlər ki, insanlar beş duyğu orqanı vasitəsilə gündə təxminən 34 giqabayt məlumat alır və ehtiyac duyduğu məlumatları süzgəcdən keçirən beyninizin ağıllı sistemidir. Əslində, beyin sizə beyninizdən istədiyiniz və diqqətinizi cəmlədiyiniz məlumatları verir. Tutaq ki, siz küçədə gedərkən bütün məlumatlar beyninizdə qeyd olunur. İşarələrdəki adlar, ətrafınızdakı müxtəlif avtomobillər,  fərqli xüsusiyyətlərə malik minlərlə piyada, ağacda quş, müxtəlif mağazalar və s... Bəs siz, həqiqətən, bu məlumatlardan hansına diqqət yetirirsiniz?!

Beləliklə, ilk addım olaraq ağlınıza və düşüncələrinizə diqqət yetirməyə çalışın, özünüzü kəşf edin və motivasiya və ehtirasınızı qiymətləndirin. Əslində düşüncələriniz dünyanızı yaradır və ətrafınızdakı mühitə təsir edir. Çünki kainat sizin düşüncələrinizə diqqət yetirir və zehninizdə aydın və canlı obraz yaratdığınızı tam olaraq sizə verir.

Müsbət əlaqələr bəsləyin!

Müvəffəqiyyətə, nemətlərə və zənginliyə nail olmaq üçün sizə lazım olan tək şey istədiyiniz münasibətə sahib olmaq və tam olaraq istədiyiniz yaxşı şeylər haqqında düşünməkdir. İstəklərinizə diqqət yetirmək müsbət düşünmək deməkdir. Biz dəfələrlə görmüşük  ki, insanların qorxduqları şey başlarına gəlib və onlar həmişə bizim bəxtimizdən və pis şeylərin başımıza gəldiyindən həmişə şikayət edir və şikayətlənirlər! Onlar unudublar ki, yazıq ağıl yaxşı və pis düşüncələri ayırd etməkdə acizdir və yalnız sənin istədiyin şeyi sənə verir!

 Düşüncəmiz və həyatın mənası  insandan insana, gündən günə, saatdan saata dəyişir. Ona görə də vacib olan ümumi həyatın mənası deyil, daha çox hər bir fərdin müxtəlif anlarda həyatının mənasını və məqsədini tapmasıdır. Bu ümumi sual şahmat çempionundan şahmat oyununda fiqurlar üçün ən yaxşı hərəkətin nə olduğunu soruşmağa bənzəyir.. İnsanın bir ömür xərclədiyi və həyatda yerinə yetirməli olduğu konkret bir missiyası olduğu heç bir mücərrəd məna yoxdur. Onun bu vəzifə və missiyanı yerinə yetirməkdə davamçısı yoxdur və həyat dönməzdir. Onun məsuliyyəti bənzərsiz və misilsizdir və onu yerinə yetirmək imkanı da misilsizdir. Həyatdakı hər bir vəziyyət insana mübarizə aparmağa imkan verən qızıl fürsətdir. Ona bir düyün verir ki, onu açmaq şansı olsun. Bunu açmaq üçün düşüncəyə müraciət etmək gərəkdir.

 İnsan həyatının mənasının nə olduğunu soruşmamalı, daha çox bilməlidir ki, o, bu sualla üz-üzədir. Bir sözlə, fərd öz həyatına cavabdehdir və həyat sualına yalnız o cavab verə bilər. 

Məncə, ağlınızın yaxşı və ya pislə heç bir əlaqəsi yoxdur, əksinə istədiyiniz və ya istəmədiyiniz şeydir. Buna görə də, müsbət münasibət ətrafınızda baş verən müsbət hadisələri görməyə kömək edir. Odur ki, düşüncələrinizi dəyişdirib arzuolunmazlarınıza (mənfi) deyil, öz istəklərinizə (müsbət) diqqət yetirmək daha yaxşıdır.

Düşün dəyiş və hərəkətə keç. hədəflərinizə çatmaq üçün bir addım (kiçik də olsa) atın. Əgər həyatda uğur qazanmaq istəyirsinizsə, sadəcə əllərinizi dizlərinizin üstünə qoyun və ayağa qalxın. Əhəmiyyətli və uğurlu insanların həyatı onların işi ilə sıx bağlıdır. Həyatınızı dəyişdirmək üçün hədəfləriniz və arzularınız haqqında düşünməli, sonra hərəkətə keçməlisiniz, ehtiraslarınızı müəyyən etməli və bu yolda onları araşdırmalısınız.

İstədiyiniz şeyin aydın və dəqiq vizuallaşdırılması sizə doğru zamanda doğru yerdə olmağa kömək edəcək. Əslində, beyniniz tələb etdiyiniz məlumatı doğru zamanda və doğru yerdə seçir və göstərir. Beləliklə, xəyallarınızda güclü olun və xəyallarınızın aydın mənzərəsini yaradın və düşüncələrinizi dəyişdirərək istəklərinizlə bağlı müsbət düşüncələri qoruyun.

Müsbət bir münasibətə sahib olmaq və əslində istədiyinizə diqqət yetirmək üçün keçmişinizi unutmaq və ya pis keçmiş hadisələri müsbət düşüncələrlə əvəz etməyi bacarmalısınız. Maraqlıdır ki, bu yolda uğur qazanmaq üçün “özünüzlə danışmaq kifayətdir” və bununla da diqqətinizi istəklərinizə yönəldin. Şübhəsiz ki, bu istəklərə tabe olmaqla nəfsinizdən başqa heç nə qazanmazsınız! Fikirlərinizi dəyişmək tezliklə öz nəticələrini göstərəcək!

Həvəsli olun ki, özünüzü motivasiya edə biləsiniz. Xoşbəxt bir ruh, arzularınızı həyata keçirmək və yolunuza xoşbəxt və uğurla davam etmək üçün həyatın yaxşı hədiyyələrindən maksimum istifadə etməyə imkan verir. Əslində, hədəfinizə çatmaq üçün kifayət qədər motivasiya hiss etdikdə, istədiyinizin arxasınca sərbəst və sürətlə gedirsiniz və yolunuzda heç bir maneə təsəvvür etmirsiniz, çünki hər şeyin həll oluna biləcəyinə inanırsınız.

Dünyanızı dəyişmək üçün düşüncələrinizi dəyişdirməyi üstün tutmağı bacarmalısınız. Ola bilsin ki, zənginliyə, uğura, xoşbəxtliyə və sevincə nail olmaq sizin üçün dəyişiklik deməkdir, ona görə də əvvəlcə onlar haqqında düşüncənizi dəyişin.

 

--Antisipasiya qorxusu (baş verməmiş bir hadisə və ya vəziyyət barədə əvvəlcədən narahatlıq, gərginlik və qorxu hiss etmək) ilə necə mübarizə aparmaq olar?

 

-- Antisipasiya qorxusu o demkədir ki, biz hadisələri  vaxtından əvvəl təxmin etməyə başlayırq halbuki belə bir olay yoxdu. Sadəcə, zehnimizin yaratdığı sorundur. Onu başqa mənaları da məşğul olmaq, vaxtından əvvəl danışmaq və ya bir şey hərəkət haqqında təxmin etmək, qarşısını almaq, üstün tutmaq, qabaqda olmaq, vaxtından əvvəl istifadə etmək, irəliləmək vaxtından tələsmək anlamındadır.

Antisipasiya qorxusu (Antisipasiya narahatlığı), müəyyən hadisələrə və ya şəraitə cavab olaraq yaranan bir narahatlıq növüdür. İnsanlar ictimai çıxış, iş müsahibəsi və ya performans göstərmək kimi müəyyən vəziyyətlərdə özlərini bacarıqsız və ya narahat hiss edə bilərlər. Bu narahatlıq adətən insan Antisipasiya qorxusu  problemləri ilə üzləşməkdə özünü aciz və ya bacarıqsız hiss etdikdə baş verir və emosional və davranış dəyişiklikləri ilə müşayiət oluna bilər. Antisipasiya qorxusu narahatlığının müalicəsi adətən məsləhət və istirahət üsulları kimi psixoterapiyadan ibarətdir.

Antisipasiya qorxusu narahatlığından əziyyət çəkənlərin sürətli ürək döyüntüsü olur. Bunlar çoxumuzun müxtəlif vəziyyətlərdə qarşılaşdığı tanış simptomlardır. Bunlar narahatlıqla qarşılaşdığımız simptomlardan yalnız bir neçəsidir. Bizi təhlükədən qorumaq üçün nəzərdə tutulmuş ümumi bir duyğudur. Narahatlığın müxtəlif səbəbləri ola bilər və eyni simptomlara səbəb ola bilər. Bəzən heç bir təhlükə olmadan biz gərginlik, narahatedici fikirlər və Antisipasiya qorxusu narahatlığı adlanan xüsusi emosiyalar yaşayırıq. 

Antisipasiya qorxusu- narahatlığı yeni, tanış olmayan və ya stresli vəziyyətlərə cavab olaraq ortaya çıxan bir növ narahatlıq pozuqluğudur. Bu, işin hesablanması kimi həssas və vacib vəziyyətlərdə qarşılaşa biləcəyiniz bir hissdir. Əslində, alışmadığınız vəziyyətlərlə qarşılaşdığınız zaman gərginlik və narahatlıq yaşayırsınızsa - məsələn, yeni yerə səyahət etmək və ya yeni bir iş üçün müsahibə vermək - o zaman Antisipasiya qorxusu narahatlığı yaşayırsınız.

Bir çox insanlar həyatlarının bir nöqtəsində Antisipasiya qorxusu narahatlığı yaşayırlar. Vəziyyət yüngül olduqda, Antisipasiya qorxusu narahatlığı müalicə tələb etmir.

Antisipasiya qorxusu narahatlığı xüsusi bir tibbi vəziyyət deyil. Bunun əvəzinə, bu, bir çox insanın "rahatlıq zonasından" kənarda olduqları zaman yaşadıqları normal narahatlığı təsvir etmək üçün bir yoldur. Nəticə etibarı ilə insanlar, adətən, yalnız ara-sıra, adətən yeni və ya çətin bir iş gördükləri zaman Antisipasiya qorxusu narahatlığı yaşayırlar.

Antisipasiya qorxusu  narahatlığı pozğunluğu da tibbi pozğunluğun bir növünə çevrilə bilər ki, bu da insanların gündəlik həyatına əhəmiyyətli təsir göstərə bilər.

 

Psixoloji konsultasiya

Antisipasiya qorxusu narahatlığının simptomları

Tanımadığı vəziyyətlərə cavab olaraq bir az stress və ya narahatlıq hiss etmək normaldır. Problem və ya potensial təhlükə ilə qarşılaşdığınız zaman bu stress bədəninizi cavab verməyə hazırlamağa kömək edir. Bununla belə, həddindən artıq narahatlıq diqqəti cəmləməyi çətinləşdirən xoşagəlməz simptomlara səbəb ola bilər.

 

Digər tərəfdən, hər kəs fərqli reaksiya verir və simptomlar nə qədər stressdən təsirləndiyinə görə insandan insana dəyişə bilər. Müəyyən şərtlərə cavab olaraq insanlar aşağıdakı simptomlarla qarşılaşa bilər:

Konsentrasiyada çətinlik

Duyğuları və əhval-ruhiyyəni idarə etməkdə çətinlik

Emosional uyuşma

Adi hobbilərə marağın itməsi

Atlama və ya narahatlıq

Əzələ gərginliyi və ağrı

Bulantı və iştahsızlıq

Yuxu problemləri

İshal

Başgicəllənmə

Quru ağız

Yüngüllük

Artan ürək dərəcəsi və sürətli, dayaz nəfəs

Titrəmiş əllər

Büzülmüş əzələlər

Qıcıqlanma

Əzələ gərginliyi

ürəkbulanma

Əsəbi olmaq

Narahatlıq və ya titrəmə

tərləmə

Yüksək qıcıqlanma

Narahatlıq, yuxu problemi və çaxnaşma hissi də Antisipasiya qorxus narahatlığının ümumi simptomlarıdır.

Bu cür vəziyyətlər bəzən sıx narahatlıq və ya qorxu dövrü olan çaxnaşma hücumuna da səbəb ola bilər. Bu simptomların qarşısını almaq üçün insanlar bəzən narahatlıq reaksiyasına səbəb olacağını bildikləri vəziyyətlərdən qaçmağa başlaya bilərlər.

Antisipasiya qorxusu narahatlığına səbəb olan şey insandan insana dəyişə bilər. Stress və narahatlıq səbəbləri bunlar ola bilər.

Antisipasiya qorxusu narahatlıq pozğunluğunun yaranmasının əsas səbəblərindən biri yeni vəziyyətlər yaşamaq və ya dəyişən və keçid vəziyyətində olmaqdır. Nə gözlədiyinizə və necə cavab verəcəyinizə əmin olmadıqda, çox güman ki, özünüzü narahat və əsəbi hiss edəcəksiniz.

Antisipasiya qorxusu  narahatlığı, keçmişdə müəyyən bir vəziyyətdə mənfi və ya üzücü bir təcrübəniz varsa da baş verə bilər. Məsələn, əgər bir dəfə ictimaiyyət qarşısında çıxış edərkən pis təcrübəniz olubsa, növbəti dəfə oxşar vəziyyətlə qarşılaşdığınız zaman narahatlıq keçirə bilərsiniz.

Ümumilikdə narahatlığa daha çox meyllisinizsə, Antisipasiya qorxusu  narahatlığı yaşama ehtimalınız da yüksəkdir.

Anksiyete pozğunluqlarının inkişafında rol oynaya biləcək digər amillər arasında genetika, beyin kimyası və ətraf mühitin təsirləri daxildir.

Antisipasiya qorxusu narahatlığı psixoloqların diaqnoz qoyduğu xüsusi bir tibbi vəziyyət deyil. Bununla belə, bu, hələ də bir insanın həyatına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərə bilər və insan bunun öhdəsindən gəlmək üçün kömək istəyə bilər.

Antisipasiya qorxusu  narahatlığı ilə ümumiləşdirilmiş narahatlıq pozğunluğunu ayırd etmək vacibdir. Antisipasiya qorxusu  narahatlığı pozğunluğu müəyyən bir vəziyyətə cavab olaraq baş verir.

Antisipasiya qorxusu  narahatlığı tez-tez özünə kömək və ya özünə kömək strategiyalarından istifadə etməklə idarə oluna bilər, lakin bir insanın narahatlığı çox narahatlıq doğurursa və ya gündəlik həyatına müdaxilə edirsə, daha peşəkar müalicə tələb oluna bilər.

Psixoterapiya, dərman və ya bu iki variantın birləşməsi stress və narahatlığı müalicə etmək üçün istifadə olunur.

1. Dərman müalicəsi

Həkiminiz anksiyete simptomlarını idarə etməyə kömək etmək üçün Xanax (alprazolam), Klonopin (klonazepam) və ya Ativan (lorazepam) kimi narahatlıq əleyhinə dərmanlar təyin edə bilər. Bu dərmanlar asılılıq riski daşıdığından, adətən yalnız qısamüddətli istifadə üçün təyin edilir.

2. Ekspozisiya terapiyası

Ekspozisiya terapiyası həkimin Antisipasiya qorxus  narahatlığını azaltmaq və idarə etmək üçün istifadə edə biləcəyi psixoterapiya üsullarından biridir.  Adından da göründüyü kimi, ifşa terapiyası özünüzü qorxduğunuz vəziyyətlərə məruz qoymağı əhatə edir.

Vaxt keçdikcə bu məruz qalma narahatlığınızı tədricən azaltmağa kömək edəcək və özünüzü bu stresli vəziyyətdə tapdığınız zaman emosiyalarınız üzərində daha çox nəzarət imkanı verəcəkdir.

3. Mənfi düşüncələrlə məşğul olmaq

Antisipasiya qorxus  narahatlıq pozğunluğunu müalicə etmək üçün xəstənin mənfi düşüncələrini və narahatlıq hisslərini daha müsbət və faydalı düşüncələrlə əvəz etmək üçün idrak-davranışçı terapiya (CBT) kimi psixoterapiya texnikasından istifadə edə bilər.

4. Sakitləşdirici üsullar

Antisipasiya qorxus  narahatlıq pozğunluğunun öhdəsindən gəlmək üçün bir sıra istirahət üsullarından da istifadə edə bilərsiniz. Bəzi istirahət strategiyalarını öyrənin və tətbiq edin ki, narahat bir vəziyyətdə olduğunuz zaman sakit qalmaq üçün bu üsullardan istifadə edə biləsiniz.

Məsələn, dərin nəfəs almağa çalışın. Proqressiv əzələlərin rahatlaması (PMR) bədəndəki müxtəlif əzələ qruplarının tədricən sıxılmasını və sonra rahatlamasını ehtiva edən başqa bir faydalı taktikadır.

5. Fiziki fəaliyyət

Fiziki məşq və ya qrup idmanı, əyləncəli fiziki məşqlərdə iştirak etmək, əyləncəli istirahət fəaliyyətində iştirak etmək və ya ümumiyyətlə idman etmək kimi fiziki fəaliyyətlər Antisipasiya qorxusu  narahatlığı ilə mübarizədə çox faydalı ola bilər. Zehinlilik və ya meditasiya və ya yoqa kimi məşqlər etmək hər cür narahatlığın idarə edilməsinə və müalicəsinə böyük təsir göstərir.

6. Kofein qəbulunu azaldın

Antisipasiya qorxusu narahatlığının simptomlarını idarə etməyə kömək edə biləcək başqa bir amil kofein istehlakını azaltmaqdır. Bəzən yüksək kofein istehlakı bəzi insanlarda artan stress və narahatlığa səbəb ola bilər. Nəticədə, həddindən artıq narahat olan insanlara kofein qəbulunu azaltmaq tövsiyə oluna bilər.

Davamlı Antisipasiya qorxus  narahatlığı bəzi insanlarda bir sıra fəsadlara səbəb ola bilər. Depressiya, həddindən artıq stress, cəmiyyətdə olmaq istəməməsi, pisləşən psixi və fiziki vəziyyətlər, yuxusuzluq və digər bu kimi şeylər davam edən Antisipasiya qorxusu  narahatlığının fəsadları ola bilər.

Bəzi insanlarda bu tip pozğunluq panik ataklara da səbəb ola bilər. Akademik və iş vəziyyətlərində bu cür narahatlıq yaradıcılığı və tapşırıqları yerinə yetirmək qabiliyyətini azalda bilər və nəticədə bu fərdlərin intihar riski daha yüksəkdir.

Antisipasiya qorxusu  narahatlığının müalicə variantlarına dərman və psixoterapiya daxildir.

Antisipasiya qorxusu  narahatlığının qarşısını almaq üçün özünüzü və stress və narahatlıq keçirdiyiniz vəziyyətləri tam başa düşməlisiniz.

Antisipasiya qorxusu narahatlığının qarşısının alınması yolları

Vəziyyətləri idarə etmək və nəzarət etmək, narahatlıq hisslərinin qarşısını almağın ən yaxşı yollarından biridir. Anksiyete haqqında məlumat əldə edin və onun əlamətlərini tanıyın. Zehinlilik, istirahət üsullarını tətbiq etmək və təkrarlamaq və düzgün nəfəs alma texnikalarından istifadə etmək, məsləhətçidən kömək axtarmaq və pəhrizinizi tənzimləmək Antisipasiya qorxus  narahatlıq pozğunluğunun idarə edilməsində və qarşısının alınmasında sizə çox kömək edə bilər.

Antisipasiya qorxusu  narahatlığı hisslərinə necə reaksiya verdiyinizi qiymətləndirmək vacibdir. Özünüzü başqalarından təcrid etməyə meyllisiniz? Özünüzü daha yaxşı hiss etmək üçün impuls alışlar edirsiniz? Yoxsa stressi aradan qaldırmaq üçün emosional yeməyə və ya spirtə müraciət edirsiniz? Bu qeyri-sağlam mübarizə mexanizmlərini tanıdıqdan sonra mürəkkəb və narahat emosiyaların öhdəsindən gəlmək üçün daha sağlam və effektiv yollar axtara bilərsiniz.

Zahirən, Antisipasiya qorxusu  narahatlığı və sosial narahatlıq çox oxşar görünə bilər. Onlar bir qədər üst-üstə düşür, çünki sosial narahatlığı olan insanlar adətən Antisipasiya qorxusu narahatlığına səbəb olan hadisələrdən qorxa bilərlər.

Xüsusi və məhdud vəziyyətlərdə qorxu və ya narahatlığın təsviri; başqaları tərəfindən izlənilmək və mühakimə olunmaqdan davamlı qorxu.

 

Antisipasiya qorxusu (Gələcək qorxusunu) və narahatlığını müalicə etmək

Müdirinizlə görüşdən əvvəl gecəni yata bilməyəcək qədər narahat olmusunuzmu? Bəlkə də, partnyorunuzla danışdığınız zaman ovuclarınız tərləyir.

Heç kimin gələcəyin nə olacağını, iş və ya münasibət vəziyyətlərinin necə gedəcəyini bilməməsi tamamilə normaldır. Və ya bəlkə də təbii fəlakətlər, yaxınlarınızın itkisi və ya daha az rast gəlinən hadisələr sizi daha çox narahat edir.

Baş verə biləcək və ya olmaya biləcək pis şeylərdən gözlənilən narahatlıq, qorxu və narahatlıq. Bu, müxtəlif kontekstlərdə baş verə bilər, lakin o, adətən proqnozlaşdıra bilməyəcəyiniz və ya idarə edə bilməyəcəyiniz şeylərə diqqət yetirir. Yenə deyirəm, bu narahatlıqlar normaldır, lakin gündəlik həyatınıza təsir etməyə başlasa, gözlənilən narahatlığın əlaməti ola bilər.

Gözlənilən narahatlıq keçici əsəbilikdən zəiflədən qorxu hissinə qədər dəyişə bilər.

Gözlənilən narahatlıqla, ən pis vəziyyət ssenarilərini təsəvvür etmək üçün çox vaxt sərf edə bilərsiniz. Bu arzuolunmaz nəticələrə çox diqqət yetirmək də məyusluğunuzu və səmərəsizliyinizi artıra bilər.

Antisipasiya qorxusu ilə bağlı narahatlıq və gələcək qorxusu və ya narahatlıq pozğunluq deyil, bir simptomdur.

Gələcək üçün narahatlıq və ya gözlənilən narahatlıq özlüyündə psixi pozğunluq deyil, lakin bəzi psixoloji pozğunluqların əsas əlaməti ola bilər.

Gözlənilən narahatlıq və ya gələcəklə bağlı narahatlıq və gələcək qorxusu özlüyündə psixi sağlamlıq pozğunluğu deyil, ümumiləşdirilmiş narahatlıq pozğunluğunun bir əlaməti kimi görünə bilər.

Sosial antisipasiya qorxusu rədd edilmək və ya mənfi mühakimə etmək qorxusunu ehtiva edir. Çox vaxt bu qorxuları fiziki narahatlıq əlamətləri də müşayiət edir. Əgər sosial narahatlığınız varsa, utanc verici bir şey söyləməkdən və ya dostlarınıza və ya işinizə başa gələ biləcək ciddi sosial səhv etməkdən narahat ola bilərsiniz. Gələcəkdə başqalarının tənqidindən narahat olmaq hər hansı bir mövzuda fikirlərini bölüşməyi və ya fikrinizi bildirməyi çətinləşdirə bilər.

Müəyyən bir fobiya gündəlik əşyalar və ya təcrübələrdən güclü bir qorxu ehtiva edə bilər. Saat, hörümçək, hündürlük və ya avtobusa minmək. Fobiyaları olan insanlar çox vaxt qorxduqları şeylə təmasda olmaqdan çox narahat olurlar.

Fobiya ilə bağlı gözlənilən narahatlıq o qədər güclü ola bilər ki, nəyin bahasına olursa olsun çölə çıxmaqdan çəkinirsiniz, bu da dostlarınız və yaxınlarınızla münasibətlərinizi gərginləşdirə bilər.

Antisipasiya qorxusu narahatlıq panik pozğunluğunun ümumi bir simptomudur. Çaxnaşma hücumları sinə ağrısı, nəfəs almaqda çətinlik və güclü qorxu hissi də daxil olmaqla bir çox xoşagəlməz hissləri ehtiva edir. Əgər çaxnaşma hücumu keçirmisinizsə, xüsusilə də onu nəyin tətiklədiyini bilmirsinizsə, başqa bir çaxnaşma ola biləcəyindən narahat olmaq çox təbiidir.

Çaxnaşma hücumları ilə bağlı narahatlıq həddindən artıq ola bilər. Başqalarının qarşısında nəzarəti itirməkdən narahat olmaq sizi ictimai yerlərdən qaçmağa vadar edə bilər. Sükan arxasında olarkən panik atak keçirmə qorxusu avtomobil idarə etmənizə mane ola bilər ki, bu da hərəkət etmək qabiliyyətinizə təsir edə bilər.Travma yaşamış bir çox insan onu yenidən yaşamaq qorxusu ilə yaşayır. 

Travma ilə əlaqəli tetikleyiciler, gözlənilən narahatlıq hisslərinizi artıra bilər. Əgər hadisə heç vaxt ağlınızdan uzaq deyilsə, baş verənləri xatırlamağa və başqa bir şey haqqında düşünməyə çalışmaq üçün onun yenidən baş verməsindən narahat olmağa çox vaxt sərf edə bilərsiniz.

Narahatlıq haqqında özünüzlə necə danışdığınız vacibdir. Baş verən pis şeylərdən narahat olmaq təbiidir. Bu narahatlıqlar öhdəsindən gəlməyə başlayanda özünüzə xatırlayın (mehribanlıqla) mənfi şeylər haqqında düşünməyə çox vaxt sərf etməyiniz həyatda yaxşı şeylərdən həzz almağınıza mane ola bilər.

Hadisələrdən narahat olmağa başlayanda özünüzdən soruşun: "Hadisəni şərhiniz doğrudurmu?" Əgər (dürüst) cavabınız yoxsa, enerjinizi indiki məqama yönəltməyə çalışın.

Qorxduğunuz şey haqqında danışmaq həmişə asan deyil, lakin bəzən bu qorxuları ifadə etmək onların daha az qorxmasına kömək edə bilər.

Narahatlığınız barədə yaxınlarınızı məlumatlandırmaq da faydalı ola bilər, xüsusən də simptomlarınızla təcrid olunmuş hiss edirsinizsə. Dostlar və ailə gəzintiyə çıxmaq və ya birlikdə yemək bişirmək kimi müsbət diqqəti yayındıran şeyləri dinləməklə və təmin etməklə dəstək ola bilərlər.

Peşəkar psixoloqdan kömək istəyin, peşəkar yardım almağa dəyər. Narahatlıq çox yaygındır və insanların çoxu onunla rahat yaşamaq üçün əlavə dəstəyə ehtiyac duyur.

 

-- Psixologiyada güclü olmaq ifadəsi nələri özündə cəm edir?

 

-- Psixoloji və emosional  güclülük həyatda bizə bunlari verir

Həyatın bizə atdığı problemləri idarə edə bilmədikdə həyat çox xaotik ola bilər; Ona görə də bu problemlərlə inamla qarşılaşmaq daha yaxşıdır.

Hər kəs psixi və fiziki cəhətdən daha güclü ola bilər. Siz sadəcə öz inamınızı və möhkəmliyinizi artırmaq üzərində işləməli və çətin anlarda hisslərinizi ifadə etməyi öyrənməlisiniz. Bu dəyişikliklər bir gecədə baş verməyəcək, lakin siz tezliklə uğursuzluqlarınızla necə davrandığınızda fərq görəcəksiniz.

Güclü psixaya sahib olmağın və güclü insan olmağın yolları

Güclü şəxsiyyətə malik insanlar onları digər insanlardan fərqləndirən və həyatda uğur qazandıran qeyri-adi davranış xüsusiyyətlərinə malikdirlər. Bu insanlar həyatda uğur qazanmaq üçün duyğularını, düşüncələrini və davranışlarını idarə edirlər. Əgər siz də əqli cəhətdən güclü insan olmaq istəyirsinizsə bunları edin: 

Vaxtınızı boşa keçirməyin.

Güclü mənəviyyata malik insanlar bilirlər ki, həyat həmişə öz yolu ilə getmir, ona görə də onlar heç vaxt əlverişsiz şəraitə və ya başqalarının onlara münasibətinə görə peşman olmaqla vaxtlarını itirmirlər və hər zaman bütün hərəkətlərinə görə məsuliyyət daşıyırlar.

Müvəffəqiyyətli insanlar maksimum bacarıqlarından istifadə edir və uğursuzluqlarını gələcəkdə uğur qazanmalarına kömək etmək üçün istifadə edirlər. Bu insanlar işə başlamazdan əvvəl Yas ayəsini oxumur və mənfi düşüncələri özlərindən uzaq tutmur, əksinə, uğur qazanmaq üçün əllərindən gələni edir və uğur qazanmaq üçün həmişə müsbət fikirlərə sahib olurlar.

Pozitiv düşüncə psixologiyada güclü olmağın açarıdır.

Güclü ruhlu insanlar həmişə başqalarının onları idarə etməsinə imkan vermir və başqaları tərəfindən idarə olunmur. Duyğularını idarə edir və hisslərinə necə reaksiya verəcəyini bilirlər.

Mənfi insanlardan uzaq durumanın yolu güclü psixologiadan keçir.

Bu insanlar onlara depressiya gətirənlərlə əlaqəni azaldır və onları kədərli, qəzəbli və ya etibarsız hiss etdirən zəhərli ünsiyyətdən qaçırlar. Daim tənqidi fikirdə olan və pozitiv və nikbin ünsiyyət quran insanlarla əlaqə saxlamağı xoşlayanlarla təmasdan qaçırlar.

Güclü ruhlu insanlar güclüdür, dəyişiklikdən qorxmur və çevikdirlər, buna görə də müsbət dəyişiklikləri alqışlayır və istedadlarını onlara uyğunlaşdırırlar.

Söhbət insanların əqli cəhətdən güclü və ya zəif olmasından getmir, çünki hamımızın bir qədər əqli gücü var. Bununla belə, təkmilləşdirmə üçün həmişə yer var. Zehni gücü inkişaf etdirmək, mənfi şərtlərə baxmayaraq, emosiyaları idarə etmək və düşüncələri və davranışları müsbət şəkildə idarə etmək qabiliyyətini təkmilləşdirmək deməkdir. Məhz bu zehni güc sayəsində biz müsbət düşüncə tərzimizi qoruyub saxlaya bilirik və çətinlikdən və tələblərdən asılı olmayaraq istənilən vəziyyətin üstünə qalxa bilirik. Zehni cəhətdən güclü olmaq emosiyalarınızı yaxşı başa düşmək, təzyiq altında yaxşı çıxış edə bilmək və qarşılaşdığınız problemlərlə effektiv şəkildə məşğul olmaq deməkdir.

Bəzi insanlarda fiziki güc digərlərinə nisbətən daha asan inkişaf etdiyi kimi, zehni güc də bəzi insanlara daha təbii gəlir. Bunlar arasında zehni gücünüzü inkişaf etdirmək üçün bir neçə amil həlledici rol oynayır, o cümlədən:

Genlər əhval pozğunluğu kimi psixi problemlərdə rol oynayır.

Bəzi insanların şəxsiyyət xüsusiyyətləri onlara daha təbii, realist düşünməyə və daha müsbət davranmağa kömək edir.

Həyat təcrübələriniz özünüz, başqaları və bütövlükdə dünya haqqında necə düşündüyünüzə təsir edir.

Təbii ki, bu amillərdən bəzilərini dəyişə bilməzsiniz. Uşaqlığınızın pis və acı xatirələrini silə bilməzsiniz. Əgər genetik olaraq DEHB-yə meyllisinizsə, hələ də edə biləcəyiniz heç bir şey yoxdur. Amma bu o demək deyil ki, zehni gücünüzü artıra bilməyəcəksiniz. Siz vaxt, enerji və təcrübə qoymaqla zehni gücünüzü artıra bilərsiniz.

Həyat yaxşı gedirsə, çox vaxt əqli cəhətdən güclü hiss etmək asandır; Amma işin itirilməsi, təbii fəlakətlər, yaxın adamın xəstəliyi və ya ölümü kimi problemlər yarandıqda, bəzən çətinliklərə dözmək qaçılmaz olur. Əqli cəhətdən güclü olanda həyatın çətinliklərinin öhdəsindən gəlməyə daha yaxşı hazırlaşırsan.

 

Zehni gücün artırılmasının faydalarına aşağıdakılar daxildir:

Zehni güc (güclü psixologiya) təkcə böhranlarla qarşılaşdıqda deyil, gündəlik həyatda da faydalıdır. Stress səviyyənizi azaltmaq üçün problemləri daha effektiv və effektiv şəkildə həll edə bilərsiniz. Şiddətli stress və narahatlığın səbəbləri haqqında öyrənmək üçün klikləyin.

Zehni gücünüz artdıqca özünə inamınız da artacaq və dəyərlərinizə uyğun davranacaqsınız. Bu hərəkət ruhunuza rahatlıq gətirəcək və həyatınızda həqiqətən vacib olanı dərk etməyə kömək edəcək.

Məqsədiniz nə olursa olsun, istər daha yaxşı valideyn olmaq, istər iş məhsuldarlığını artırmaq, istərsə də idman sahəsində daha yaxşı performans göstərmək olsun, bilməlisiniz ki, zehni gücünüzü artıraraq tam zehni və fiziki potensialınıza çatmağınıza kömək edəcək.

Psixoloji qabiliyyəti yüksək olan insanlar həyatın çətinlikləri qarşısında hansı xüsusiyyətlərə malikdirlər? Bəs onların həyatın böhranları qarşısında dağılmasına hansı amillər mane olur? Gücü və zəifliyi insanın zədəsinin dərəcəsini müəyyən edə bilən şəxsiyyətin ən müəyyənedici komponentlərindən biri möhkəmlik adlanan amildir.

 

Dözümlülük səviyyəsi yüksək olan insanlar onları böhrandan qoruyan 7 görkəmli xüsusiyyətə malikdir.

- Gerçəkliyi olduğu kimi qəbul etmək və hekayəni inkar etməkdən və ya təhrif etməkdən çəkinmək.

Bu insanlar bir problemlə qarşılaşdıqda qaçmaq əvəzinə, kömək almaq və onu həll etməklə zehni yüklərini azaltmağa çalışır və həyatda gələcək çətinliklərə daha yaxşı hazırlaşırlar.

- Qərar və seçimlərinizin nəticələrini qəbul etmək

Qurban roluna düşmək və öz qərarlarına və hərəkətlərinə görə başqalarını günahlandırmaq əvəzinə, davranışlarına və qərarlarına görə məsuliyyət daşıyırlar və şəfqətlə təzminat axtarırlar.

- Özünü izləmək bacarığı (yüksək özünə nəzarət)

Güclü insanlar kritik vəziyyətlərdə yüksək özlərinə nəzarət edir və davranışlarını, düşüncələrini və duyğularını bilirlər. İstəklərini vəziyyətə əsasən tənzimləyirlər və davranışlarının həm özlərinin, həm də başqalarının həyatına hansı təsirləri ola biləcəyini bilirlər.

- Özünü islah etmək gücünə sahib olmaq

Başqalarını düzəltməyə çalışmaq əvəzinə, vəziyyətlərlə qarşılaşdıqda və onlara cavab verərkən davranışlarını müsbət nəticələr verəcək şəkildə tənzimləməyə çalışırlar. Yəni, onlar böhranlardan öyrənməyə məşq edir və çətin vəziyyətlərdə öz inanc və davranışlarını düzəltməyə çalışırlar.

- Keçmişin üzərində dayanmaq əvəzinə ona məna vermək

Acı keçmişdə yaşamaq əvəzinə, ağrılarını və təcrübələrini anlamırlar. Və özlərindən asılı olmayan məsələlərə cavab olaraq məna yaratma üsulundan istifadə edirlər. Mənfi emosiyalarla məşğul olmaq əvəzinə, böhranlarda ümidverici məna tapmağa çalışırlar.

- Duyğulara toxunmaq və mövzulara məntiqlə diqqət yetirmək

Bu qrup insanlar duyğulara həddən artıq qarışmaq, onlara toxunmaq və hadisənin qısa müddətli həyəcanını yaşamaq əvəzinə, daha çox məntiqi ağıllarına güvənir və problemin kök səbəbini tapmaqdan əlavə, problemin həllinə kömək etmək üçün hadisəni müxtəlif rakurslardan emal etməyə çalışırlar.

- Keçmiş hadisələri dəfn etmək əvəzinə, hadisələrin səbəbini müəyyən etməyə çalışırlar.

Onlar cari davranışlarına təsir etmiş və böhranın davam etməsinə imkan verməyən keçmiş emosional sarsıntıları müəyyən edir və həll edirlər. artırmaq və qəzəb dağı yaratmaq.

 

-- Konforizm və onun fəsadları haqqında izləyicilərimizə məlumat vermənizi rica edirik.

 

-- Konformizm konkret prinsiplərə və inanclara güvənməkdənsə, başqalarına və qrupa uyğun gələn və uyğunlaşan reallığa, siyasətə, davranışa və ya düşüncəyə istinad edir. Bu düşüncə sosial uyğunluq adı altında istənilən aldatma və ikili standartlara haqq qazandıra bilər.

 “izdihamla getmək”, “külək istiqamətində hərəkət etmək”, “çörəyi dizinin üstündə olmaq”, “uyğunlaşmaq üçün çalışmaq”, “ buqələmun sifət” və s. Konformist öz qabına uyğun gələn və ilkin olaraq müəyyən bir formaya malik olmayan maye maddə kimidir. Konformist, bir sözlə, külək əsintisi kimidir.

Uyğunluq  deməkdir və konformist öz məqsədinə çatmaq üçün xalq tərəfindən qəbul edilən bir şəkildə davranan şəxsdir. Əsl mahiyyətini və niyyətini üzə çıxarmaqdan qaçır. Konformist, buqələmun kimi ətraf mühitə qarışır.

Sosial cəhətləri və ehtiyacları nəzərə alaraq, bu məsələyə daha yaxından baxmaq və nəticələri ictimaiyyətə paylaşmaq çox yaxşı olar.

Ola bilsin ki, konformizmin müxtəlif elmlərdə və ya siyasi elmlərdə spesifik nəzəriyyəsi olan və özünəməxsus nəzəriyyəsi olan bir məktəb olduğunu söyləmək olmaz, lakin daha çox demək olar ki, bu, cəmiyyətdəki insan davranışının bir növü ilə bağlı bir termindir və bu, insan varlığının əvvəlindən cəmiyyətlərdə mövcud olan və qınanılası hesab edilən bir davranışdır.

 

Uyğunlaşmaq istəməmək sosial təcrid riskini daşıyır.  Konformizm, ümumiyyətlə, ətraf mühitə uyğunlaşmaq və ya uyğunlaşmağa çalışmaq deməkdir və bunun özlüyündə pis mənası yoxdur. Psixologiya, sosiologiya və digər elmlərdə bu söz və termin mövcuddur və bu, yaşamaq üçün zəruri olan təbii davranışdır. Lakin politologiyada onun üçün başqa bir məna da təsəvvür edilmişdir ki, bu da ən uyğun məna deyil. Konkret olaraq, siyasi termin və siyasi, sosial və psixoloji davranış modeli kimi konformist fərdləri nəzərdən keçirmək olar. Ümumiyyətlə, bu davranış tendensiyası həmin şəxslərin cəmiyyətdəki sosial və funksional insan şəxsiyyətinin sosial fərasət səviyyəsinin aşağı olması və aşağılıq səviyyəsi hesab oluna bilər. Çünki fərd bu kateqoriyaya düşəndə, o, şüurlu və ya şüursuz olaraq mövcud vəziyyətə və ətrafdakı məsələlərə, cəmiyyətin tərəqqisinə və gələcəyə, hətta öz üstünlüyünə qarşı sosial məsuliyyəti və sosial kimliyi olmayan bir fərddir. Fərdlərin bu tip həyat tərzi üçün müxtəlif amillər, o cümlədən qorxu, şəxsi maraqlar və rahatlıq təsəvvür edilmişdir. Nəhayət, bu şəxsləri siyasi və sosial zəlilər və ya parazitlər hesab etmək olar, çünki onların cəmiyyətin fəaliyyətinə və prosesinə heç bir iradəsi və ya müdaxiləsi yoxdur və onlar yalnız digər güclü qrupların və icmaların üzərinə minirlər. Normal həyatlarını yaşamaq üçün.

Bu konformistlər bunu könüllü olaraq etdikdə cəmiyyət üçün daha mənfi funksiyaya malikdirlər və bu halda onlar fürsətçi adlanan başqa bir terminlə, yaranan fürsətlərdən yararlana bilmək üçün özlərini üstün ətrafa uyğunlaşdıran insanlarla birləşirlər.

Konformist həm isim, həm də sifət kimi işlənir və qrupa əməli və zahiri uyğunluq mənasını verir.

Konformizm, həmyaşıd qrupun diktələrinə və ya konvensiyalarına tabe olmaq və ya nəzarət orqanı tərəfindən qoyulan normalara riayət etmək lehinə müəyyən edilmiş hərəkətlərin və ya inancların dayandırılmasını təsvir etmək üçün istifadə olunan bir termindir.

Uyğunluğun bir təzahürü, daha çox gücə malik olan insanlarla "yaxşılaşmaq" hərəkətində özünü göstərir. Onlar fərdlərin və kiçik qrupların ətraflarına qarışaraq və qeyri-adi heç nə etməməklə ən yaxşısını etdiklərinə inanırlar və bu tərifə görə, konformist dünyaya qarşı konformist baxışı və davranışı olan biri deməkdir.

Uyğunluq daha geniş şəkildə istifadə olunan konformistlə əlaqəli bir termindir və ətrafa açıq-aşkar uyğunluq deməkdir. İnsanlar tez-tez öz müstəqil və şəxsi istək və fikirlərini yerinə yetirməkdənsə, cəmiyyətə uyğunlaşmağı seçirlər, çünki başqalarının artıq tutduğu yolla getmək çox vaxt yeni yol tapmaqdan daha asandır. Bu uyğunlaşma meyli kiçik qruplarda və ya bütövlükdə cəmiyyətdə baş verir və incə şüursuz təsirlərdən (məqbul əhval-ruhiyyə) və ya birbaşa, açıq sosial təzyiqdən yarana bilər. Uyğunlaşma başqalarının iştirakı ilə və ya insan tək olduqda baş verə bilər; Məsələn, insanlar yemək yeyərkən və ya televizora baxarkən, hətta tək olsalar belə, sosial normalara riayət etməyə meyllidirlər.

Bu bağlılıq və uyğunluq adətən oxşar yaşda, mədəniyyətdə, dində və ya təhsil statusunda olan qrupda baş verir və bu qrupa qrup düşüncəsi deyilir; Özünü aldatma, razılığın məcburi qurulması və digər hərəkətlərin real qiymətləndirilməsinə məhəl qoymayan qrup dəyərlərinə və əxlaqına uyğunluq ilə xarakterizə olunan düşüncə tərzi. Uyğunlaşmaq istəməmək sosial təcrid riskini daşıyır. 

Uyğunluq yaxşı və ya pis hesab edilə bilər. Müntəzəm olaraq təsdiqlənmiş yolun kənarında sürmək uyğunluğu faydalı hesab edə bilər. Müvafiq ətraf mühit təsirinə uyğun olaraq, erkən uşaqlıq illərində uyğunluq fərdin öyrənməsinə və buna görə də cəmiyyətdə "düzgün" qarşılıqlı əlaqə və böyümə üçün lazım olan uyğun davranışları mənimsəməsinə imkan verir. Uyğunluq sosial normaların formalaşmasına və qorunub saxlanmasına təsir göstərir və yazılmamış qaydalara zidd olan davranışları aradan qaldırmaqla cəmiyyətin rəvan və proqnozlaşdırıla bilən fəaliyyət göstərməsinə kömək edir.

Uyğunluq qrup fenomeni olduğundan, qrupun ölçüsü, konsensus, birlik, status, əvvəlki öhdəlik və ictimai rəy kimi amillər fərdin uyğunluq səviyyəsini müəyyən etməyə kömək edir.

Dediyimiz kimi, konformist özlüyündə pis insan deyil və ya heç bir səhv etmir. Amma bu insan hər hansı bir vəziyyətə uyğunlaşdıqda, hətta o şərtlər pis və ya qeyri-insani olsa belə, deyə bilərik ki, o adam konformistdir; Deməli, istər təhsildə, istər siyasətdə, istər cəmiyyətdə, istərsə də ətrafındakı mühitdə pis şəraitə qarşı heç bir əks baxışı olmayan insanin konformist olduğunu deyə bilərik.

İstər əqidə, istər dini, istər dünyəvi hakimiyyət, istər diktatura, istər oliqarxiya, istərsə də müəllimlik baxımından heç bir fikri olmayan, ondan nə istəsələr, sorğu-sualsız yerinə yetirən bir insandır. Vəziyyəti başa düşmək və ya yaxşılaşdırmaq üçün zərrə qədər səy göstərmir. Onun yeganə qayğısı işində böyümək və normal yaşaya bilməkdir. Bundan daha pisi, o, yaxşı və normal bir həyat sürə bilməsi üçün şüurlu şəkildə güclü, dominant və güclü tərəfə uyğunlaşmağa çalışan konformist bir fürsətçidir. O, həmişə şəxsi maraqlarını təmin edən tərəfdə olur və vəziyyət dəyişən kimi yeni şəraitə uyğunlaşır.

Bu insanlar üçün öz rifahından başqa heç nə önəmli deyil. Onlar üçün nə azadlıq, nə ədalət, nə insanlıq, heç nə önəmli deyil və bütün şəraitdə yalnız öz maraqları təmin edilməlidir.

• Uyğunluq: Bu adətən qrupda baş verir və şəxs öz şəxsi inanclarını qoruyub saxlaya bilər, lakin narahatlıq və rədd edilmə və ya cəza qorxusu səbəbindən qrupla razılaşa bilər.

• İdentifikasiya: Bir insanın başqa bir şəxs və ya qrupla uyğun və müəyyənedici münasibət qurmaq istədikləri üçün hörmətli, böyük və vacib hesab etdiyi bir şəxs və ya qrupla eyniləşdirməsi.

• Daxililəşdirmə: Bu, insanın qrupda olub-olmamasından asılı olmayaraq inanc və davranışları qəbul etmək deməkdir. Fərd induksiya edilmiş davranışı bəyənir, çünki bu, onların dəyər sisteminə uyğundur.

• İnqratasiyalı Münasibət: Bu, insan digər insanları təəssüratlandırmaq və ya onları qəbul etmək üçün uyğunlaşdıqda baş verir. "Uyğunluq" uyğunluğundan fərqli olaraq, bu tip uyğunluq rədd edilmə təhlükəsi deyil, sosial mükafatlara ehtiyacla motivasiya olunur, yəni qrup  təzyiqi uyğunlaşma və uyğunlaşma qərarını idarə etmir.

Konformizm (uyğunluq və uyğunluq) şəxsi məqsəd və faydalara nail olmaq üçün rəsmi təbliğata uyğun gələn davranış növünə də aiddir. Konformist və ya opportunist, dəyişən şərtlərə uyğun olaraq istiqaməti dəyişdirməyi nəzərdə tutur, həm də şəxsi mənfəət üçün. Həmişə anın gücünə meyl edən və prinsiplərə əməl etməyən və ya prinsiplərini fəda edənlərə külək partiyasının üzvləri deyilir.

Konformizm indi cəmiyyətləri təhdid edən mənəvi fəlakət və fəlakətin tam təsviridir. Bu, müasir cəmiyyətdə yeni bir hekayədir, burada insanlar ürək yanması və duyğusuzluqdan əziyyət çəkirlər və onların sevgisinin dərinliyi şəxsi maraqlardan o yana keçmir. Bu cəmiyyət sevgidən məhrum, dəstək, kömək kimi anlayışların müəyyən edilmədiyi, özünü göstərmək, özünü ifadə etmək naminə hər gün hansısa küncdən yalnız saxta kampaniya, etiraz bayraqlarının qaldırıldığı dünyaya çevrilir.

Konformistlər dünyası elə bir dünyadır ki, insanın yaşaması üçün əsas ehtiyacları və ehtiyacları status, pul və daha yaxşı həyat üçün azadlıq istəyi və susuzluğu kimi şeylərə çevrilib, məsələn, daha yaxşı evə sahib olmaq, daha yaxşı ünsiyyət, dəbdəbə, sosial şəbəkələr, selfi çəkdirmək və özünü önəmləndirmək. Güclü.

Kollektiv təfəkkür “etibar və iştirak” elementlərinə əsaslanır. İctimai sahədə mövcud olmaq və sosial problemlərin həlli istiqamətində addımlar atmaq üçün əlaqələr yaratmaq üçün ortaq maraqlarla yanaşı, fərdlərin “öz içindəki sinifdən” “özü üçün sinfə” çevrilməsi, özünə əyilən insandan cəmiyyətə açıq bir insana çevrilməsi üçün bir-birinə güvənməsi lazımdır.

İnsanlara vəziyyətləri və problemləri haqqında bir-biri ilə danışmağa, fərqinə vararaq tənhalığın baramasından çıxmağa, mövcud vəziyyəti dəyişmək və arzu olunan vəziyyətə nail olmaq üçün birlikdə işləməyə imkan verən və təmin edən şey güvən elementidir. Lakin etimad pozulduqda münasibətlər pozulur və cəmiyyət fərdi şəxsi maraqlara və konformizmə doğru geri çəkilir.

İnzibati və iqtisadi korrupsiya iqtisadi zərərdən daha çox sosial kapitalın ən mühüm elementi olan inamı məhv edir; Mənfi fərdiyyətçiliyi və konformizmi aşılayır, insanı yalnız öz mənfəətini düşünən, hüquq və əxlaqı məsxərəyə qoyan “Təbiətin Hobbes vəziyyətində” insana çevirir.

Konformist təfəkkür özündən və öz mənafeyindən başqa heç kimi düşünmür və başqalarını da özü ilə birlikdə kollektiv yaxşılığın məqsədlərinə çatmaq üçün deyil, şəxsi maraqlara çatmaq üçün gətirir.

 

-Maraqlı, oxucularımız üçün hədsiz faydalı olacaq fikirləriniz üçün sizə minnətdarlıq bildiririrk.

 

-Mən də tribuna verdiyiniz üçün sizlərə minnətdarlıq bildirirəm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.04.2025)

 

İnci Məmmədzadə və Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Azərbaycanın və Çinin strateji tərəfdaşlığı bir-birinə hörmət, bərabərlik, etimad, qarşılıqlı dəstək, fayda və əməkdaşlıq kimi ikitərəfli münasibətlərin əsas prinsipləri üzərində qurulub. Tarixi köklərə söykənən bu prinsiplər ötən il 2024-cü il iyulun 3-də Astanada keçirilən Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının sammiti çərçivəsində qəbul edilən “Azərbaycan Respublikası ilə Çin Xalq Respublikası arasında strateji tərəfdaşlığın qurulması haqqında Birgə Bəyannamə” ilə rəsmi strateji müstəviyə qədəm qoyub.

 

2025-ci il aprelin 23-də Pekində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin və Çin Xalq Respublikasının Sədri Si Cinpinin iştirakı ilə Azərbaycan-Çin sənədlərinin imzalanması mərasimi olub. 

 

- Prezident İlham Əliyev və Sədr Si Cinpin “Azərbaycan Respublikası ilə Çin Xalq Respublikası arasında hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq əlaqələrinin qurulması haqqında Birgə Bəyanat”ı imzaladılar. 

- İki ölkə arasında vizasız rejim haqqında saziş imzalanmışdır.

- Azərbaycan Respublikasının Naxçıvan Muxtar Respublikasının Naxçıvan şəhəri ilə Çin Xalq Respublikasının Sincan-Uyğur Muxtar Rayonunun Urumçi şəhəri arasında qardaşlaşmış şəhər münasibətlərinin qurulmasına dair Niyyət Məktubu”nu Azərbaycanın Çindəki səfiri Bünyad Hüseynov və Çinin Urumçi şəhərinin meri Yakub Paydulla imzaladılar.

 

Naxçıvan Muxtar Respublikası və Uyğurlar xalqı haqqında geniş məlumatlara nəzər salaq

 

Naxçıvan Muxtar Respublikası, Azərbaycanın ən qədim və mədəni cəhətdən zəngin bölgələrindən biridir. Tarixi minilliklərə gedib çıxan bu diyar həm təbiəti, həm də mədəni irsi ilə seçilir. 

 

1. Ümumi məlumat

Statusu: Azərbaycanın tərkibində olan muxtar respublika (1995-ci il Konstitusiyası ilə təsbit olunub).

Paytaxtı: Naxçıvan şəhəri.

Ərazisi: Təxminən 5,500 km².

Əhalisi: Təxminən 470,000 nəfər (2024 təxmini göstəricilər).

Coğrafi mövqeyi: Ermənistan, İran və Türkiyə ilə sərhəddi var.

 

2. Əhali və dili

Əhalisinin böyük əksəriyyəti azərbaycanlılardır.

Rəsmi və danışıq dili – Azərbaycan dilidir.

Əhalisi dini və mədəni baxımdan ənənəvi dəyərlərə bağlıdır.

 

3. Din

Əhalinin əksəriyyəti İslamın şiə məzhəbinə mənsubdur.

Eyni zamanda sünni icmaları da mövcuddur.

Bölgədə çoxlu tarixi məscidlər, zəvvar ziyarətgahları və müqəddəs yerlər var (məsələn, Əshabi-Kəhf ziyarətgahı).

 

4. Yeməkləri

Naxçıvan mətbəxi Azərbaycan milli mətbəxinin ayrılmaz və özünəməxsus hissəsidir. Bəzi yeməkləri yalnız bu bölgəyə aiddir.

Məşhur yeməklər:

Əribəc – qatıqla hazırlanan isti xörək, əriştə və göyərtilərlə.

Sürhüllü – xəmir parçaları və ətlə hazırlanan yemək.

Qovurma – quzu və ya mal əti ilə hazırlanır.

Ətli dovğa, qurutlu aş, aşgara plov, doğrama və sair.

Şərbət, qovut, nabatlı çay – qədim içki və şirinliklərdən.

 

5. Geyimləri

Ənənəvi Naxçıvan geyimləri rəngarəng və zərif tikmələrlə bəzədilmişdir. Bu geyimlər toylarda və folklor tədbirlərində hələ də istifadə olunur.

Qadın geyimləri:

Uzun ipək və atlas donlar, zərli şalvar və kəlağayı.

Qızıl və gümüşdən hazırlanan bəzək əşyaları – sırğalar, boyunbağılar.

Kişi geyimləri:

Araqçın, çuxa, papaq və beli bürünən kəmər.

Ənənəvi şalvar və gödəkçə, naxışlı əl işi parçalar.

 

6. Adət-ənənələr

Naxçıvanda xalq adətləri Azərbaycan xalq mədəniyyətinin zəngin örnəklərindən biridir:

Xınayaxdı, nişan, toy, bayram süfrələri (xüsusilə Novruz), yallı rəqsləri.

Qonaqpərvərlik, böyüyə hörmət, ağsaqqal və ağbirçək ənənəsi hələ də güclüdür.

Novruz – qədim Türk bayramı, Naxçıvanda xüsusi təntənə ilə qeyd olunur.

 

7. Memarlıq və incəsənət

Naxçıvan memarlıq baxımından Azərbaycanın ən qədim və özünəməxsus bölgəsidir.

Tarixi memarlıq nümunələri:

Mömünə Xatun türbəsi (12-ci əsr, memar Əcəmi Naxçıvani) – Şərq memarlığının incilərindən.

Yusif Küseyir oğlu türbəsi – Səkkizguşəli türbə.

Əshabi-Kəhf – İslam mifologiyasında müqəddəs yer.

Alınca qalası – qədim müdafiə qalası.

Duzdağ mağarası – həm tarixi, həm də tibbi əhəmiyyətə malikdir.

 

İncəsənət:

Xalçaçılıq, keramika, misgərlik, ağac oyma – bölgəyə xas tətbiqi sənət növləridir.

Naxçıvanda Azərbaycan Miniatür məktəbinin izləri var.

Memar Əcəmi Naxçıvani orta əsrlərin ən məşhur memarlarından biridir.

 

8. Turizm məkanları

Naxçıvan həm təbii gözəllikləri, həm də tarixi abidələri ilə turizm üçün ideal məkandır.

Ən məşhur yerlər:

Duzdağ sanatoriyası – astma və nəfəs yolları xəstəlikləri üçün müalicəvi yer.

Əshabi-Kəhf ziyarətgahı.

Ordubad şəhəri – qədim bazarları, meyvə bağları və tarixi memarlığı ilə məşhur.

Batabat gölü, Qahab kəndi, Gəmiqaya petroqlifləri, Araz çayı sahili.

Naxçıvan Tarix Muzeyi, Heydər Əliyev Muzeyi, Memarlıq Kompleksləri.

 

Uyğurlar, əsasən Çinin qərbində yerləşən Sincan Uyğur Muxtar Rayonunda yaşayan, türk mənşəli bir etnik qrupdur. Onların dili uyğur dilidir və bu dil türk dilləri ailəsinə aiddir. Uyğurlar həm etnik, həm də mədəni cəhətdən Orta Asiyadakı digər türk xalqları ilə yaxın əlaqəyə malikdirlər.

 

Əsas məlumatlar:

Əhali: Təxminən 12-13 milyon nəfərdir, əsasən Sincan bölgəsində cəmləşiblər.

Dil: Uyğur dili – Ərəb əlifbası ilə yazılır və türk dillərinin Karluk qrupuna daxildir.

Din: Əksəriyyəti müsəlmandır (sünni islam).

Mədəniyyət: Uyğurlar zəngin musiqi və ədəbiyyat ənənəsinə sahibdirlər. “Muqam” adlanan musiqi növü UNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilib.

 

Tarixi:

Uyğur dövləti VIII–IX əsrlərdə Orta Asiyada mövcud olub.

Daha sonra Qaraqanilər və digər türk dövlətlərinin tərkibində yaşamışlar.

20-ci əsrdə Sincanda qısa müddətli Uyğur respublikaları (1933 və 1944) qurulsa da, uzunömürlü olmamışdır.

 

Müasir dövrdə:

Çində uyğurların hüquq və azadlıqları ilə bağlı ciddi mübahisələr və beynəlxalq narahatlıqlar var.

İnsan haqları təşkilatları və bəzi ölkələr Sincanda uyğurlara qarşı mədəni assimilyasiya və insan haqları pozuntuları iddialarını gündəmə gətirir.

Uyğurların geyimləri, adət-ənənələri və ədəbiyyatı çox zəngin və rəngarəngdir. Bunlar onların qədim mədəniyyətinin və türk-islam irsinin bir parçasıdır.

 

1. Uyğur geyimləri

Uyğur milli geyimləri həm kişilər, həm də qadınlar üçün rəngarəng və bəzəkli olur.

Qadın geyimləri:

Adətən ipək və pambıq parçalardan tikilir.

Parlaq rəngli donlar (xüsusilə qırmızı, sarı, yaşıl) və bəzəkli baş örtükləri geyinirlər.

"Doppa" adlı dördkünc, tikməli papaqlar qadınlar və kişilər üçün ortaq aksesuardır.

Qızlar və qadınlar saçlarını uzun hörür, zərgərlik və qızıl bəzəklərdən istifadə edirlər.

Kişi geyimləri:

Sadə, lakin səliqəli uzun köynəklər və şalvar, üstündən isə jiletlər və ya yüngül plaşlar geyinirlər.

Onlar da "doppa" taxırlar.

 

2. Adət-ənənələr

Uyğurların adətləri həm İslam, həm də qədim türk ənənələri ilə qarışmışdır.

Toylar – Çoxsaylı qonaqlı, musiqili və rəqsli olur. “Meshrep” adlı ənənəvi toplantılarda musiqi, ədəbiyyat, rəqs və ailə məsələləri bir araya gəlir.

Dini bayramlar – Ramazan və Qurban bayramları geniş qeyd olunur.

Qonaqpərvərlik – Uyğurlar üçün qonaq müqəddəsdir. Süfrədə mütləq çay (xüsusilə yaşıl çay) və "nang" adlı yastı çörək olur.

Ənənəvi yeməklər – "Laghman" (əl ilə uzadılmış əriştə), "Polo" (uyğur plovu), kabab və müxtəlif şirniyyatlar mətbəxin əsas hissəsidir.

 

3. Uyğur ədəbiyyatı

Uyğur ədəbiyyatı çox qədim tarixə malikdir. Onların həm yazılı, həm də şifahi ədəbiyyat ənənələri güclüdür.

Tarixi dövr:

Divan ədəbiyyatı və sufizm təsiri güclü olub.

Ən məşhur klassik əsərlərdən biri "Qutadğu Bilig" (Yusuf Xas Hacib) adlı əsərdir – dövlət idarəsi və əxlaq haqqında fəlsəfi-poetik kitab.

Xalq ədəbiyyatı:

Nağıllar, dastanlar, laylalar və xalq mahnıları bu gün də canlıdır.

"Əpendi" lətifələri – Məzəli, hikmətli hekayələrdən ibarətdir. Əpendi, uyğurlar arasında ağıllı və hiyləgər xalq qəhrəmanıdır.

Müasir dövr:

20-ci əsrdə və müasir dövrdə də tanınmış şair və yazıçılar yetişmişdir. Lakin bir çoxu senzura və təzyiqlə qarşılaşıb.

Uyğurların mətbəxi, incəsənəti və memarlığı onların zəngin tarixi və mədəni irsini əks etdirir. Bu sahələrdə gördükləri işlər Orta Asiya və İslam dünyasının böyük bir hissəsində iz qoyub.

 

1. Uyğur mətbəxi

Uyğur yeməkləri Orta Asiya, Çin və Türk mətbəxlərinin harmonik qarışığıdır. Yeməklərdə ət (xüsusilə qoyun və mal əti), əl ilə çəkilən əriştə, düyü və ədviyyatlar bol istifadə olunur.

Ən məşhur yeməklər:

Laghman – Əl ilə uzadılan əriştə, tərəvəz və ət ilə bişirilir. Uyğurların ən sevimli yeməklərindəndir.

Polo – Uyğur plovu. Düyü, yerkökü və qoyun əti ilə hazırlanır.

Samsa – İçlikli xəmir xörəyi, sobada bişirilir.

Kawap – Şişdə qızardılmış ət (kabab).

Nang – Yastı, dəyirmi çörək. Uyğur süfrəsinin ayrılmaz hissəsidir.

Çay – Xüsusilə yaşıl çay və qara çay içilir, bəzən südlə qarışdırılır.

 

2. İncəsənət

Uyğur incəsənəti zəngin musiqi, rəqs və tətbiqi sənətlərlə tanınır.

Musiqi:

Muqam – Uyğur muqamları klassik musiqi formasıdır. Orta Asiyanın ən mürəkkəb və zəngin musiqi janrlarından biridir.

Muqamlar instrumental musiqi, vokal və rəqslə birləşərək böyük bir performansa çevrilir.

Bu janr UNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil olunub.

 

Rəqs:

Uyğur rəqsləri ahəngdar və ifadəlidir, əllərin və bədənin elastik hərəkətləri ilə seçilir.

Ən məşhur rəqs növləri: "Sema", "Dolonche", "Narïn".

 

Əl sənətləri:

Uyğurlar xalçaçılıq, keramika, ağac oyma və zərgərlik sahələrində ustadırlar.

Rəngarəng, naxışlı parçalar və ipək işləri xüsusilə diqqətəlayiqdir.

 

3. Memarlıq

Uyğur memarlığı İslam, Buddizm və Türk memarlıq üslublarının qarışığını əks etdirir.

 

Tarixi abidələr:

Karakhoja (Qoço) və Turfan bölgələrindəki qədim şəhər xarabalıqları, minarələr və məscidlər.

Id Kah Məscidi (Kaşğar) – Uyğurların ən böyük məscidi və İslam memarlığının gözəl nümunələrindən biridir.

Bezeklik minatürləri – Buddist dövrə aid divar rəsmləri, Uyğurların qədim dini və bədii dünyasını əks etdirir.

Astana və Karakhoja türbələri – Uyğur zadəganlarının və alimlərinin dəfn olunduğu ərazilər.

Memarlıq üslubu:

Əsasən palçıq, kərpic və ağacdan istifadə olunur.

Günbəzli damlar, bəzəkli tağlar və açıq həyət planlı evlər uyğur arxitekturasına xasdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.03.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Füzuli rayonunun Qarğabazar kəndində XVIII əsrə aid tarix-memarlıq abidəsi, türbə yerləşir. Qarğabazar türbəsi adlanır. Əsas kompozisiya üstünlüyü qeyri-adi böyüklüyə malik olan giriş qapısıdır. Təməldə səkkizguşəli plana malikdir.

 

Türbənin inşası zamanı bişmiş qırmıızı kərpiclərdən istifadə edilmişdir. Arazboyu ərazinin digər səkkizguşəli türbələrindən fərqli olaraq kərpic, türbənin inşasında əsas inşaat materialı olaraq seçilmişdir. Daha əvvəlki dövrlərdə də kərpic əsas inşaat materialı kimi istifadə edilsə də, bu, heç vaxt türbə inşasına xas edilmirdi. Bu baxımdan Füzuli rayonunun Babı kəndi ərazisindəki Şeyx Babı türbəsi və onun ətrafındakı dini kompleks xarakterik xüsusiyyət daşıyır. Belə ki, kompleks ərazisinə daxil olan bütün tikililər kərpicdən inşa edilsə də, Şeyx Babı türbəsi daşdan tikilmişdir. Əsas kompozisiya üstünlüyü qeyri-adi böyüklüyə malik olan giriş qapısıdır. Bu cür böyük giriş XVI-XIX əsrdə nəinki abidənin yerləşdiyi Qarabağ və Arazboyu ərazi, o cümlədən, ümumilikdə Şimali Azərbaycan ərazisi üçün xarakterik deyildir. Şirvan və Arran memarları XIX əsrə kimi türbə inşası zamanı əvvəlki ustadların kompozisiya yanaşmalarını saxlamış, türbələr üçün kiçik giriş qapısı inşa etməklə ümumilikdə tikiliyə monumental xarakter verə bilmişlər.

 

Azərbaycan müstəqilliyini yenidən bərpa etdikdən sonra türbə, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2 avqust 2001-ci ildə verdiyi 132 nömrəli qərar ilə yerli əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin siyahısına salınıb. Türbənin yerləşdiyi kənd 1993-cü ildə Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunub. Və əlbəttə ki, 2020-ci ildə azad edilib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.04.2025)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Təbrizdə yaşayan Məsum Cabbarpurdur.

 

Məsum Cabbarpur

Təbriz

 

QURUMAZ KƏSİLƏN DİLLƏRİN QANI

 

Çarmıxa çəkilən ağrılarım tək

Qabarlı sözlərim kitablarımda.

İllərdir ki, yanır bir ovuc ürək,

Göz yaşı boylanır şərablarımda.

Qələmlər asılı bir şəhid kimi

Oxşayır, sızlayır ağ varaqları.

Körpə uşaqların ürkək xəyalı

Oyadır içimdə ötən çağları.

Köhnə yaralarım Azər ayında

Sıxır ürəyimi yeni dərd olur.

1324 olaylarında

Biri namərd olur, biri mərd olur.

Hələ də gözümdə yanan kitabda

İp atdı oynayan uşaqlar yanır.

Bir ceyran balası əlində kitab

Silahlı əsgəri bir qardaş sanır.

Qurumaz kəsilən dillərin qanı,

Axı vətən boyda qəfəs olarmış?

Yaraşmır əynimə yadların donu

Vətən gül açarmış, vətən solarmış!

Təkcə əlifba yox, təkcə lövhə yox

Gecədən gündüzə yetən yanırdı.

Təkcə müəllim yox, təkcə sözlük yox,

Təbriz alovlanıb, vətən yanırdı.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 (24.04.2025)