Super User
VƏTƏNPƏRVƏRLİK DƏRSLƏRİ - “Heç vaxt unutmamalı!”
Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Mən 10-cu sinifdə oxuyanda hərbi müəllimimiz bizə "genosid nədir?" deyə sual vermişdi. Sinfə çökən səssizliyi müəllimimiz pozub evdə genosidin nə olduğunu araşdırmağı bizə tapşırmışdı.Elə həmin gün evə gəlib Google-da genosid sözünün qarşılığını tapdım. Genosidə qarşı iki kəlmə soy və qırım.
Mənə görə bu qədər bəsit deyil. Bəzən sözlər yaşananların yanında çox cılız qalır. Elə 32 illik ağrısı olan Xocalı soyqırımı kimi. Biz gənc nəsil yaxın keçmişimizi hələ bizim yaşımızda ikən faicəylə üzləşən bir nəsildən öyrənirik. Məsələn, Xocalıdan çıxanda 17 yaşı olan Hüseyn dayı bir müxbirlə olan söhbəti əsnasında "mən ən çox samavardan qorxuram" demişdi. Müxbirin niyə sualına qan dondurucu şəkildə "Çünki onlar mənim 4 yaşlı bacımın belinə qaynayan samavarı bağlayıb yandırmışdılar və o, bizim evdə içdiyimiz sonuncu çay idi" deyərək boğazımızı düyünləmişdi. 37 yaşlı Aysel xanım var, məsələn, o, soyqırımın ən körpə şahidlərindən biri kimi danışırdı:
-Xocalıdan çıxanda mənim cəmi 5 yaşım var idi, lakin o səhnələr gözümün önündən heç vaxt getmir. Evə girən ermənilər əvvəl atamı güllələmiş, sonra birtəhər qaçmağa çalışan anamı və məni üzümüz gözümüz qan içində olana qədər döyüb tanınmaz hala salmışdılar.Anam oradan sağ çıxa bilməsə də, məni döydükləri üçün öldü bilən ermənilər qarın üstündə buraxıb getmişdilər. Qonşumuz Firuzə xalanın yoldaşı tapmasa yəqin mən də, anamla birgə yatırdım.
Bu, hələ genosidin kadrlara alınan, yaşanmış həyat hekayələrinin kiçik bir parçasıdır. Hamilə qadının qarnını bıçaqla yarıb ərinin qabağında təcavüz edilməsi, meyidlərin ekspertizadan sonra ölü halda belə təcavüzə uğraması, körpələrin dərisinin soyulması, kişilərin gözləri önündə ailələrinə edilən işgəncələrə qarşı yaşadıqları iztirablar, qocaların tikə-tikə doğranması və daha saymağa gücümün yetmədiyi neçə-neçə vəhşətdən danışım sizə?
Hansı dərdimizə yanıb, hansı ağrımıza ağlayaq? Bir gecədə 7 yüzə yaxın insan ölümü sadəcə rəqəmdən ibarət can itkisi deyil axı.
Qan qoxan torpaqlarımızda neçə insanın taleyi məhv oldu. Neçə uşağı doğulmadan öldürdülər, neçə gənc qızın namusunu ləkələyib, neçə mərd kişinin qeyrətini məhv etdilər onlar. Biz öz keçmişini unudan insanlar olmamalıyıq, bizə və əcdadlarımıza yaşadılanlara qarşı susmamalı, bir daha belə vəhşətlərlə üzləşməmək üçün, bir daha torpağlarımızın namus qanı qoxmaması üçün səsimizi duyurmalıyıq dünyaya. Çünki, genosid sadəcə hərfi mənası soy və qırım olan hadisə deyil. Genosid qan qoxan torpaqların altında yatan şəhidlərin harayıdır.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(09.09.2024)
GÜLÜŞ KLUBUnda erməni qızları
Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”
1.
Həkim: - Siz həqiqətən qətiyyətsiz adamsız?
Xəstə: - Həm hə, həm yox, həkim.
2.
Nə var e, süni intellektə tapşır, bir sayğac düzəltsin, hər vətəndaşın boğazına birini qoy, hər nəfəs alıb hava udduqca sayğac onun neçə kub hava udduğunu müəyyənləşdirsin. Ayın sonunda da vətəndaş vergisini versin.
3.
Eımlər Akademiyasında isbat ediblər ki, insanın dərisinin quru ol asının əsas səbəbi can dəsmalıdır.
4.
-Azik, hardaydın?
-Ma, futbol oynayırdım.
-Bəs maykan niyə qupqurudur?
-Mən yığmada oynayırdım, ma.
5.
İngilissayağı getmək üçqn ingilis dilini biımək əsla vacib deyil
6.
Erməni radiosuna sual:
-Niyə qızlar kabluk geyinir, üz-gözlərini rəngləyir, ətirdən istifadə edirlər?
Cavab:
-Ona görə onlar gödək, qorxunc və iylidirlər.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(09.09.2024)
Gənclər Kitabxanası təklif edir: Hans Xristian Andersen, “Kibritsatan qız”
XIX əsrdə yaşayıb-yaratmış Danimarka yazıçısı Hans Xristian Andersen öz həyatını, başqalarının həyatını nağıllara köçürə bilib, nağıllaşdırıb.
Bütün hadisələr bir anda cərəyan edir, yüz illərin, bəlkə də, min illərin həqiqətləri bir cümləyə, bəzən isə bir ifadəyə sığır.
Hans Xristian Andersen, “Kibritsatan qız”!
Bu kitabı oxumaq üçün Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gəncıər Kitabxanasına müraciət edə bilərsiz.
Kitablar 10 gün müddətinə oxuculara verilir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(09.09.2024)
Aşıq İlqar Qələmçəli dəvət edir!
Səbinə Yusif, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Hörmətli sazsevərlər, hamımızın sevimlimiz, sazın-sözün keşiyində dayanan Aşıq İlqar Qələmçəlinin rəhbərliyi ilə Neftçilər metrosunun yaxınlığında (Nizami rayonu) Saz dərnəyi fəaliyyət göstərir. Yeni təhsil ili üçün dərnəyə sənəd qəbulu başlayıb.
Övladlarının sazın-sözün sirlərini İlqar Qələmçəlidən öyrənməsini, saz havalarını mükəmməl ifa etməsini istəyənlər Aşıq İlqar Qələmçəliyə müraciət edə bilərlər.
Yaş həddi: 8-17 yaş arası uşaq və yeniyetmələr.
Əlaqə nömrəsi: 055 311 12 34; İlqar Qələmçəli.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(09.09.2024)
Müasir bəstəkarların yaradıcılığında Beyləqan mövzusu - ARAŞDIRMA
Aygün Bayramlı, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Beyləqan təmsilçisi
Əgər musiqi və ədəbiyyat xəzinəmizə bir nəzər salsaq, orada da Beyləqan mövzusunu görmüş olacağıq. Beyləqana aid yazılan şeirlərin, mahnıların təkcə beyləqanlıların özünə məxsus deyil, həm də ədəbiyyatımızın parlaq nümayəndələri olan Mirvarid Dilbazi (1912–2001), Nəbi Xəzri (1924–2007), Hüseyn Arif (1924–1992), Yusif Nəğməkar və başqaları kimi görkəmli ədiblərimizə də aid olduğunu görəcəyik. Əməksevər beyəqanlılar bütün sahələrdə olduğu kimi, əmək sahəsində də daim irəlidə olmuş, uğur, nailiyyətlər əldə etmişlər. Əməyinə görə fərqlənən insanlar hər zaman qiymətləndirilmişdir. Eyni zamanda onların şəninə şeirlər yazılmış, mahnılar bəstələnmiş, filmlər çəkilmişdir. Araşdırmalarımız zamanı bir neçə mahnı nümunəsinə rast gəldik. Onlardan bir nümunəni diqqətinizə çatdırırıq. İslam Səfərlinin (1923–1974) “Sərdar” şeiri bu qəbildəndir. Qeyd edək ki, həmin şeirə mahnı da bəstələnmişdir.
Gün gülür göy üzündə,
Büsat var Mil düzündə,
“Ağ qızıl” dənizində
Mavi bir yelkən axır.
Nəqərat:
Halal zəhmətinə məhəbbətin var,
Sən ey Mil düzünün Sərdarı Sərdar!
Araşdırmalarımız zamanı şəninə mahnı yazılmış şəxsin Sosialist Əməyi Qəhrəmanı, məşhur pambıqçı, elə “Ağ qızıl”ın vətənindən olan Sərdar İmrəliyev olması məlum olmuşdur. Bu haqda ətaflı məlumatı qəhrəmanın qız övladından öyrəndik. Qeyd edək ki, Sərdar İmrəliyevə aid bioqrafik, qısametrajlı sənədli film də çəkilmişdir. Mahnı haqqında isə daha ətraflı məlumat vermək mümkündür. Musiqisi Nəriman Məmədova (1927–2015), sözləri İslam Səfərliyə aid olan bu mahnını Əhsən Dadaşovun (1924–1976) rəhbərliyi ilə xalq çalğı alətləri ansamblı müşayiət etmişdir. Mahnını müğənni, Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti Elmira Rəhimova ifa etmişdir. Ailə üzvlərinin verdiyi məlumata əsasən deyə bilərik ki, mahnı Təranə Vəlizadənin də repertuarında yer almışdır. Musiqi nümunəsi şən, şaqrağ, xoş ab-hava yaradaraq dinləyicini ruhlandırır. 4 dəqiqə 50 saniyə təşkil edən mahnıda muğam parçası da ifa olunmuşdur.
Daha bir musiqi nümunəsi isə “Beyləqanım yaşadı” və ya “Beyləqanım” adlanan mahnıdır. Sözləri əslən Beyləqandan olan Yusif Nəğməkara, musiqisi isə Bəxtiyar Kərimova məxsus olan bu mahnının tarixcəsi haqqında məlumat almaq üçün mətnin müəllifi ilə əlaqə saxladıq. Yusif müəllim mahnının 1985–1989-cu illərdə yazıldığını xüsusilə vurğuladı. Bildiyimiz kimi adı əvvəlcə Jdanov kimi bilinən şəhərin adını dəyişdirələrək əzəli adı ilə Beyləqan adlandırılması həmin illərə təsadüf etmişdir. Bu mövzuda yazılan ilk mahnıdır. “Beyləqanım” mahnısını müğənni, Azərbaycanın əməktar artisti Yaqut Abdullayeva ifa etmişdir. Dövlət simfonik orkestrinin müşayiətilə səsyazma studiyasında yazılan mahnı Azərbaycan radiosunun daimi fondunda saxlanılır. Mahnının notlarını əldə edə bilməsək də səs yazısını dinləyərək özümüz notlaşdırdıq.
Tədqiqatlar zamanı başqa bir mahnı nümunəsinə də rast gəldik. Bu mahnı da “Beyləqan” adlanır. Diyarımız haqqında yazılan mahnının sözləri beyləqanlı Arif Mədətova, musiqisi isə bəstəkar Tahir Əkbərə (1946–2018) məxsusdur. Mahnını xanəndə Cabir Abdullayev ifa etmişdir. Mahnı ilə bağlı ətraflı bilgiləri əldə etmək üçün bəstəkarın ailə üzvləri ilə əlaqə saxladıq. Həyat yoldaşı Aybəniz xanım bəstəkarın bütün əlyazmalarının dövlət fonduna keçirdiyini bildirdiyi üçün istər musiqi nümunəsini, istərsə də notlarını əldə edə bilmədik. Musiqi nümunəsinin müğənnidə olması ehtimalını nəzərə alaraq Cabir Abdullayevə də müraciət etdik, ancaq musiqi nümunəsinin lent yazısının və ya notlarının xanəndədə olmadığını, mahnının az oxunduğunu öyrəndik. Aybəniz xanımın dediyinə əsasən mahnıya Beyləqanda klip də çəkilib. Qeyd edək ki, ekran işində Beyləqanın həm təbiətindən, həm də Beyləqan tərəkəmələrinin həyatından bəhs edilir. Təəssüflər olsun ki, lent yazısını əldə edə bilmədiyimiz üçün not nümunəsini təqdim edə bilmirik.
Beləliklə, bu araşdırmalarımız nəticəsində tarixi şəhərin adının mahnılarda yaşadığının şahidi olduq. Düşünürük ki, belə musiqi nümunələri yalnız adlarını qeyd etdiyimiz mahnılarla kifayətlənməyib, gələcək bəstəkarların yaradıcılığında təkrar yer alacaq mövzulardan olacaqdır.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(09.09.2024)
Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyasında Elnaz İslamvəndin “Qadın” şeiri
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağla Təbrizdə yaşayıb yaradan Elnaz İslamvəndin şeirlərini təqdim edir.
Elnaz İslamvənd
Təbriz
QADIN
Harada quyulanarsa;
Oyaq gözlərlə baxar qadın!
Üfürər tanrı, gözlərindəki torpağı,
Gömülməz!
Yeddi can var köksündə
Çıxmaz,
Canı can doğurar, bitməz!
Mətbəxdəki duz qabında mumyaya dönər
Tablolarında gül pənbə rəngi görünər
Getməz!
Yaşarmış gözlərində,
Cavanlaşar şəhər.
Süpürər yanağını
Quyulanar, quyulanar.
Doldurar ancaq
Erkəklərin çanağını
Gözlərindən
Göyərçinlər uçar öföqə sarı.
Qartal qanadlarını gizlədərək “dikdabanlarında”
Sərçələri qonaqlamağa çırmalanar dik-dik
Atlanar… Atlanar…
Sığalsızkən saçları
Dördnala çapar əzik-əzik
Yol!
Özündə başlayıb, özündə bitər
İki ayaq yeriyər onda, görməzsən!
İki ayaq uzaqlaşar səndə, bilməzsən!
Sevgi,
Malikanəsidir qadının!
Səsi qapı səsi,
Gülüşü pəncərə
Hazır ol!
İşkilləməsin dodağını qadın!...
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(09.09.2024)
Aysel Nəsirzadənin sevdiyi şeir Fərqanə Mehdiyevadandır
Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Bu dəfə " Sevdiyin şeiri gəl mənə söylə rubrikasının qonağı:
Yüklənmiş beyin-
Beyindən didərgin ağıl.
Gerçək həyat,
Gerisi nağıl- söyləyən Aysel xanım Nəsirzadədir.
-Xoş gördük, Aysel xanım. Ədəbiyyatın- poeziyanın Sizin ruhunuza təsirini şeirlərinizdən duyuruq. Poeziya odunda qızınan qəlbiniz qələminizə də öz təsirini göstərir. Aysel Nəsirzadəyə söyləsək ki, elə bu anın ruhu üçün: “Sevdiyin şeiri gəl mənə söylə”, o bizə hansı şeiri söyləyər?
-Dəvətə görə çox təşəkkür edirəm, əziz Ülviyyə xanım. Bir xanım olaraq bu rubirkaya məni dəvət etməklə əslində bir qadın yazarın digər qadın yazara dəstəyini nümayiş etdirmiş olursunuz. Çox təşəkkür edirəm sizə. Mən də istəyərdim fürsətdən istifadə edib söyləyəcəyim şeirlə həmişə xanım yazarlara dəstək olan, dünyasını dəyişmiş dəyərli şairəmiz Fərqanə xanımı Mehdiyevanı xatırlayaq, ruhu şad olsun.
QIZLARI QOYMAYIN ŞEİR YAZMAĞA
Sevin, sevginizi kəsir qoymayın,
Ürəyi nanə tək əsir, qoymayın,
Ömrünü misradan asır, qoymayın,
Qızları qoymayın şeir yazmağa.
Yazırsa.. Tanrıdan söz alıb, nədi,
Soyuq bir baxışdan sozalıb, nədi,
Sevdi qismətləri azalıb nədi,
Qızları qoymayın şeir yazmağa.
Qoymayın yüyürsün həsrətə tərəf,
Arazdan baş alıb qarışır Kürə,
Bir misra yazırsa ölür min kərə,
Qızları qoymayın şeir yazmağa.
Qızlar bu dünyanın gülü olublar,
Qızlar bir ocağın külü olublar,
Divanə olublar, dəli olublar,
Qızları qoymayın şeir yazmağa.
Bacarın dərdini, odunu alın,
Yaralı soyunu adını alın,
Dağılmış yerini, yurdunu alın,
Qızları qoymayın şeir yazmağa.
Taleyin qışından qoyun büstünü,
Başının daşından qoyun büstünü,
Üşüsə şeirlə örtün üstünü,
Qızları qoymayın şeir yazmağa.
Xəyalı göylərdə yerini yazır,
Qovrula-qovrula sirrini yazır,
Hələ beş dərdindən birini yazır,
Qızları qoymayın şeir yazmağa.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(09.09.2024)
ANASTASİYA, NEYNƏDİYİNDİR? - “Ruslar müharibədə" sənədli filmi Venesiyada qalmaqala səbəb oldu
Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Fotonun müəlliflik hüququ \\ AP, Jonny Walfisz
Venesiya Film Festivalı başa çatdı, amma kuluar çəkişmələri davam etməkdədir.
Rejissor Anastasiya Trofimova Venesiya Film Festivalının müsabiqədənkənar filmər kateqoriyası üzrə nümayiş olunmuş “Ruslar müharibədə” filmini müharibə əleyhinə hesab edir, Ukraynada isə bunu "rus təbliğatının parlaq nümunəsi" və "müharibəyə haqq qazandırmaq cəhdi"adlandırırlar.
Əlbəttəki, Venesiyada olmadığımız üçün filmi görə bilməmişik, amma rəsmi saytda baxdığımız hissə bizlərdə ikili təəssürat yaradıb. Sanki bir gözünlə baxanda antimüharibə ovqatı görürsən, yad torpaqlarda döyüşüb yorulmuş rus əsgərləri ev üçün darıxır, evə istəyirlər, müharibə od-alovu içində lətifə söyləyir, xatirə danışırlar.
Amma o biri gözünlə baxanda isə Rusiyanın Ukraynaya silahlı təcavüzünə haqq qazandırıldığını duyursan. Təcavüzkar ordunun əsgərlərinin qəhrəman kimi təqdim edilməsinə başqa nə ad vermək olar ki?
Euronews Venesiya Film Festivalında Rusiya və Kanada vətəndaşlığına malik rus rejissoru Anastasiya Trofimovanın yeni filminin Ukraynadakı müharibədə rus əsgərlərinin simpatik təsvirinə görə mübahisələrə səbəb olduğunu iddia edir.
Mənsə bunu onunla izah edərdim ki, Venesiya festivalında müsabiqədən kənar filmlər kateqoriyasında premyerası olan "Ruslar müharibədə" filmini yaratmaq üçün Trofimova nə az, nə çox, düz yeddi ay rus hərbçiləri ilə cəbhədə keçirib. Rejissor hesab edir ki, onun işi Qərbdə rus əsgərləri haqqında yaranmış stereotipləri dəyişdirəcək.
"Rusiyada onlar heç vaxt ölməyəcək qəhrəmanlardır. Qərbdə isə müharibə cinayətkarlarıdırlar" - Trofimova filminin premyerasından əvvəl jurnalistlərə məhz bu sözləri söyləyib.
"Mənim üçün ən böyük şok onların nə qədər adi olduqlarını görmək idi. Tamamilə adi uşaqlar, ailə tərbiyəsi ilə, yumor hissi ilə, bu müharibədə nələrin baş verdiyini öz anlayışları ilə" deyir Trofimova.
"Ruslar müharibədə" filminin əvvəlində Trofimova Rusiya Federasiyası Müdafiə Nazirliyi ilə heç bir razılaşma olmadan filmin yaradılması üzərində çalışdığını iddia edir.
İlk kadrlarda pərdə arxasından rejissor deyir: "Mən öz riskimə filmi çəkməyə gedirəm. Müdafiə Nazirliyinin icazəsi olmadan. Onlardan bir az gizlin edirəm bu işi".
Filmdə Qırmızı Liman altındakı döyüşlərdən yorulmuş bir batalyondakı rus hərbçilərinin həyatı göstərilir, qəhrəmanlar müharibədə iştirak etmək motivlərindən danışırlar.
Bir çox əsgər pul uğrunda döyüşməyə gəldiklərini etiraf edir, digərləri yoldaşlıq hissi ilə, təəssübkeşlik hissi ilə idarə olunduqlarını iddia edirlər. Film, həmçinin əsgər və zabitləri xilas edən, ölənlərin cəsədlərini döyüş meydanından çıxaran bir qrup rus həkimindən bəhs edir.
Euronews və onun kimi digər aparıcı Qərb mediası festival təşkilatçılarını belə bir filmi müsabiqəyə buraxmaqda qınayaraq qeyd edirlər:
“Film, həqiqi döyüş əməliyyatları haqqında az məlumat verdiyinə və rus qoşunlarının Ukraynaya vurduğu dağıntıları göstərmədiyinə görə qınanır, amma bu da hamısı deyil. Kameraya danışan rus hərbi qulluqçularından biri Rusiya ordusunun qonşu ölkənin ərazisində müharibə cinayətləri törətdiyinə dair ittihamları rədd edi.
Təbii ki, rus əsgər ya vətənpərvərıiyinə, ya da satqınlıq ittihamından qorxduğuna görə belə də etməlidir. Bəs bunu milyonlara çatdıran rejissor? Bəs bunu məşhur festivalın proqramına salan festival təşkilatçıları?
Bu arada onu da deyim ki, filmdə ən qıcıqlandırıcı səhnə milliyyətcə ukraynlı olan bir rus ordusu əsgərinin öz xalqı haqqında pis danışmasıdır. Bu cür hallar antiinsani hallardır, onlar əsla təbliğat vasitəsi ola bilməzlər.
Mən məsələ ilə bağlı Ukrayna tərəfin mövqeyi ilə də tanış oldum. Məsələn, strana.ua saytında Ukrayna Prezidenti Ofisininin rəhbəri Andrey Ermakin aşağıdakı fikirləri yer alıb:
“Maraqlıdır ki, "Ruslar müharibədə" adlı qatı təbliğat filmi Venesiya Film Festivalında niyə ümumiyyətlə nümayiş olundu? Və niyə rejissor Anastasiya Trofimova, eləcə də rus mədəniyyətinin bəzi digər xadimləri – ukraynalıları, uşaqlarımızı gündəlik öldürən bir ölkə, ümumiyyətlə, sivil dünyada fəaliyyət göstərə bilər? Bu ayıbdır”.
Onun müşaviri Daria Zarivnaya isə filmi belə şərh edir: "Venesiya Film Festivalında “Müharibədəki ruslar " filminin nümayişi Ukrayna xalqına qarşı cinayətlərin birbaşa icraçısı olan rus hərbçilərinə haqq qazandırmağa çalışan biabırçı təbliğat aktıdır. Rejissor, gündəlik etdikləri vəhşiliklər haqqında həqiqəti ortaya qoymaq əvəzinə, onları "yumor hissi olan adi uşaqlar" kimi təqdim etməyə çalışır. Bu, müharibə cinayətlərinin açıq şəkildə susması və qurban və təcavüzkar arasındakı sərhədi bulandırmaq cəhdidir”.
Bəli, film ciddi ajiotaj doğurub.
Mənsə heç istəmərəm ki, Azərbaycanın bəzi ruspərəst TV-ləri bu filmi efirə daşısınlar. Daşısalar, sanki ermənilərin Azərbaycana 1993-94-cü illərdəki təcavüzünə haqq qazandırmış olacaqlar.
Şəkillərdə: Filmdən kadr (qapaq fotosu), Venesiya Film Festivalının aurası, rejissor Anastasiya Trofimova
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(09.09.2024)
Poetik ruhu olan şəhər
Gülnarə Cəmaləddin, AYB Sumqayıt bölməsinin sədri, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
İnsanların kimlikləri onların göstəricilərini özündə əks etdirir, şəhərlərin kimlikləri isə onu qurub-yaradan insanları, tarixi şəxsiyyətləri, siyasi xadimləri, elm adamları, onun tarixini, ədəbiyyatını və sənətini əsərlərində əbədiyyətə qovuşduran insanları ilə bəllənir.
Sumqayıtın yaranması, adı, yeri və tarixi haqqında o qədər əfsanələr dolaşmaqdadır ki... Amma bunlar təkcə əfsanə olaraq yaranmayıb. Bu əfsanələr şəhərin yaranması haqqında bəzi həqiqətləri də özündə ehtifa edir. Tarix çox vaxt əfsanələr yaratsa da, özü də bəzən əfsanələrdən yaranır.
75 yaşlı Sumqayıt tarixin xeyli sınaqlarından çıxıb, böhtanla-şərlə üzləşib, azadlığın, müstəqilliyin yolu da ilk dəfə bu şəhərdən keçib. Bu şəhər çox nəsnələrə şahidlik edib. Azərbaycanın azadlığı, torpaqlarının bütövlüyü uğrunda yüzlərlə şəhid verib.Amma öz ruhunu, qürurunu həmişə qoruyub, diri saxlayıb. Elindən-obasından qovulan yurddaşlarına qucaq açıb, onların ağrılarına təsəlli, yaralarına məlhəm olmağa çalışıb.
Sovet hökumətinin zəiflədiyi, ermənilərin yenidən Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları ilə çıxış elədiyi bir vaxtda, 1988-ci ildə başlanan Qarabağ savaşının ilk zərbəsi də elə Sumqayıta dəydi. Bu şəhərdə çoxsaylı, çoxmillətli insanların yaşadığını bilən, bundan öz çirkin niyyətlərini həyata keçirmək üçün ustalıqla istifadə edən erməni terroristləri təxribat törətməklə Sumqayıtı və sumqayıtlıları dünyaya vəhşi kimi tanıtmaq missiyasını qarşılarına məqsəd qoyaraq, onu məhz Sumqayıtda həyata keçirməyi pıanlaşdırdılar. Bir müddət törətdikləri cinayəti sumqayıtlıların ünvanına yazaraq, dünyaya bəyan etsələr də, bu şəhərin ayıq-sayıq insanlarının, qələm adamlarının səyi nəticəsində əsl həqiqətlər araşdırılıb üzə çıxarıldı və şəhərimizə vurulan ləkə onun üzərindən təmizləndi. Hadisələrlə bağlı faktların araşdırılıb ortaya çıxarılmasında, onların qələmə alınmasında və sənədli filmlərin çəkilib nümayiş etdirilməsində yazıçı-publisist, Əməkdar jurnalist, Eyruz Məmmədovun əməyi danılmazdır.
Sumqayıt öz ənənəsi olan şəhərdir. Burada Azərbaycanın o kəndi, qəsəbəsi, rayonu yoxdur ki, oradan insanlar Sumqayıta üz tutub bu şəhərdə məskunlaşıb, özünə yurd – yuva qurmasın.
Vaxtilə gənclik şəhəri idi Sumqayıt. Axın-axın gənclər orta məktəbi bitirib buraya işləməyə, təhsil almağa gəlirdilər. Üç il, beş il qalıb işləyib, təhsil alıb öz doğma elinə, obasına qayıtmaq ümidilə gələn o qədər gəncləri bu şəhər öz qoynuna çəkib, arzularına qovuşdurub, ev-eşik sahibi edib, çoxlarını adlı-sanlı əmək qəhrəmanı, elm xadimi, siyasi xadim, mühəndis, alim, şair, yazıçı kimi yetişdirib.
Vaxt var idi Sumqayıt az sayda məhəllə və mikrorayonlardan ibarət idi. Bu gün isə şəhərimizartıq öz geniş inkişafı və abadlıq-quruculuq işləri ilə paytaxt Bakıyla yanaşı addımlayır.
Şəhərimiz təkcə elm adamları, tarixi şəxsiyyətləri, siyasi xadimləri, əmək qəhrəmanları ilə deyil, həm də ədəbiyyatı, mədəniyyəti, təhsili, idmanı, sənəti və sənətkarları ilə seçilir.
Uzun müddət respublika ədəbi mühitinə rəhbərlik etmiş Vaqif İbrahimin Sumqayıtda yaşaması, yazıb-yaratması, orijinal şair Əli Kərimin bu şəhərə bağlılığı, Xalq şairi Rəsul Rzanın xüsusi diqqəti burada güclü ədəbi potensialın olduğundan xəbər verirdi.
Ədəbi mühitin yaranmasında, formalaşmasında və inkişafında bir neçə qələm adamının böyük zəhməti və mühüm rolu vardır. İlk olaraq bu ənənənin yaradıcısı mərhum şairimiz Xasay Cahangirov olsa da, sonradan Vaqif İbrahim, Əşrəf Veysəlli və Feyzi Mustafayevin də əvəzsiz xidmətləri olmuşdur. Bu gün imzası Azərbaycanda tanınan Əvəz Mahmud Lələdağ, Əşrəf Veysəlli, Ofelya Babayeva, Rafiq Yusifoğlu, Feyzi Mustafayev, Məmməd Aslan, Ağəddin Mansurzadə, Zirəddin Qafarlı, Sabir Sarvan, şeirləri dərsliklərə salınmış Məmməd Namaz, Mir Sabir, Tofiq Məmməd və başqaları məhz bu şəhərdən ilhamlanaraq yazıb-yaratmışlar.
Sumqayıtda ölkə səviyyəsində tanınan çoxsaylı imzaların olması və müəlliflərin bu şəhərdə yaşaması,yaradıcılıqla məşğul olması burada Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Sumqayıt bölməsinin yaranması zərurətini ortaya qoyurdu. Buna dəfələrlə cəhdlər edilsə də qurumun burada yaratmaq cəhdi elə cəhd olaraq da qalırdı.
1996-cı ildə dövrümüzün qaranquşu sayılan "Gənclik" jurnalında uzun müddət müxtəlif vəzifələrdə çalışmış istedadlı şair Sabir Sarvanın təşəbbüsü və səyi nəticəsində Sumqayıtda AYB-nin şöbəsi yaradıldı. Həmin vaxt bölmənin cəmi səkkiz üzvü olsa da, bu gün artıq doxsana yaxın üzvü vardır.
Bu şəhər həmişə adlı-sanlı sənətkarları, qələm adamlarını öz qoynuna çəkib. Burada onların görüşləri təşkil olunub və bu görüşlər şəhərin tarixi yaddaşına həkk olunub. Sumqayıtı, zəhmətkeş adamlarını vəsf edən o qədər şairlər olub ki, şəhər zaman-zaman onların ruhunda şeirləşib, nəğməyə çevrilib.
Bir zamanlar sənaye, kimyaçılar şəhəri kimi tanınan Sumqayıt bu gün artıq öz ənənəsi, sənətkarları ilə yanaşı, göylərə meydan oxuyan göydələnləri, parkları, yaraşıqlı bulvarı ilə öyünür. Sumqayıta uzaq kənd və rayonlardan axın- axın gələn insanlar zaman-zaman bir-birilə burada qohumlaşıb, qaynayıb- qarışıb, qardaşlaşıblar. Bu gün isə bu şəhərdə yaşayan hər kəs özünü Sumqayıtlı sayır, bu şəhərin təəssübünü çəkir, inkişafı üçün əlindən gələn töhfəni verməyə çalışır və bu şəhərin sakini olması ilə qürur duyur.
Burada qələm adamlarına istər dövlət səviyyəsində, istərsə də şəhər səviyyəsində həmişə yüksək diqqət və qayğı göstərilib. 2016-cı ildə şəhərdə gedən irimiqyaslı abadlıq-quruculuq işlərinin getdiyi bir vaxtda Sumqayıt şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Zakir Fərəcovun qələm adamları ilə görüşü, Poeziya Evinin onların ixtiyarına verilməsi, şəhərin 70 illik yubileyi münasibətilə bu şəhərdə yazıb-yaratmış insanların bir qrupuna müxtəlif fəxri ad və mükafatların təqdim olunması bunun bariz nümunəsidir.
Bu il Sumqayıtın 75 yaşı tamam olur. Bu münasibətlə şəhərdəki müəssisə və təşkilatlarda davamlı olaraq müxtəlif yüksək səviyyəli tədbirlər keçirilir. Şəhərimizin inkişafında xidmətləri olan insanlar xatırlanır, yad edilir və onların həyat yolu, təcrübəsi gənclərə örnək olaraq göstərilir. Biz də, AYB Sumqayıt bölməsi olaraq, ədəbiyyatımızda imzası, sözü və yeri olan şair və yazıçılarımızıxatırlatmaq missiyasını həyata keçirmək üçün bir sıra layihələr planlaşdırmışıq.
Bölmə yaranandan şəhərdəki müxtəlif təşkilatlarla işbirliyi qurulmuş və bir sıra tədbirlər həyata keçirilmişdir. Təhsil şöbəsində Aşıq Ələsgərin yubileyi təşkil olunmuş, sumqayıtlı məktəblilər arasında M.Müşfiqin, R.Rzanın, Ə.Kərimin şeirləri əsasında bədii - qiraət müsabiqəsi keçirilmişdir. Bundan başqa, dərslik müəlliflərindən T.Hacıyevin, N.Cəfərovun, Z.Əsgərlinin iştirak etdikləri “Müasir ədəbiyyat və onun tədrisi problemləri" mövzusunda söhbət -diskussiya olmuşdur, Xalq yazıçıları Anar, Ç.Abdullayev, Xalq şairləri F.Qoca, V.Əziz tanınmış şairlərdən M.Araz, C.Novruz, F.Sadıq, Q.İsabəyli, P.Qəlbinur, M.Aslan, F.Məmmədli, R.Məcid, S.Aruz, Ə.Cahangir, "Abbasqulu bəy Şadlinski" kitabının müəllifi Əziz Ələkbərli, alman şairi E.Kirxhofla, "Ədəbiyyat" qəzetinin əməkdaşları və digərləri ilə çoxsaylı görüşlər olub.
Bundan əlavə, bir sıra tədbirlərimiz telelayihələr şəklində də reallaşdırılmışdır. Belə ki, ictimai televiziya ilə yayımlanan "Öncə Vətən", yerli Dünya TV ilə S.Vurğunun və S.Rüstəmin 100 illik yubileyləri ilə bağlı dörd ay davam edən bədii-qiraət müsabiqələri buna misaldır. Sumqayıt Dövlət Universitetində, kitabxanalarda, elm və təhsil ocaqlarında, digər yerli yazarlarla görüşlər, onların kitablarının təqdimatı keçirilmiş və bu ənənə mütəmadi olaraq davam etdirilir.
Bölmə "Deməyə sözü olanlar", "Gəlin, şeirdən danışaq", "Yad et məni", "Xəzərdən Kəpəzə", "Ver sözə ehya ki", "Sumqayıtın söz adamları", "Xatırlasaz, xatırlansam" adlı maraqlı layihələr də gerçəkləşmişdir.
Bütün bunlar ədəbiyyatımızın inkişafına, dövlətçilik ideyalarının, respublikanın söz adamlarının, onların əsərlərinin təbliğinə, yeniyetmə və gənclərdə vətənpərvərlik ruhunun yüksəlməsinə yönəlmişdir.
Eyni zamanda, AYB Sumqayıt bölməsi respublikanın, Sumqayıtın qələm adamlarını, onların əsərlərini ölkəmizdən kənarda tanıtmaq məqsədilə də xeyli iş görmüşdür. "Sözün gücü" (Türkiyənin Mersin şəkərindəki "Kanal 2000" televiziya kanalının "Damla- damla şiir" proqramı ilə), "Şeir rüzgarları" (Kayseri şəhərinin "Kaysedar" ədəbi mühiti ilə), "İki könül bir olsa" (Türkiyənin Mersin şəhəhərinin Mersin şairlər, yazarlar dərnəyi ilə ortaq layihə), "Tanıyaq, tanıdaq" (TVA - Türkiyə-Azərbaycan Sanatçılar Platformu ilə), "Hər şey Vətən üçün" (Türkiyənin Mersin şəhərində çıxan "Anamur Sedr" dərgisi ilə) ortaq layihələr bu qəbildəndir.
Şəhərimizdə AYB Sumqayıt bölməsi ilə yanaşı, Poeziya Evi də ədəbi əlaqələrin qurulmasında və möhkəmlənməsində xeyli səmərəli işlər görmüş və ölkələrarası ədəbi əlaqələrə söykənən bir sıra ədəbi-mədəni tədbirlərə ev sahibliyi etmişdir. Dünya şöhrətli qazax şairi və alimi Oljas Süleymanov, Tatarıstanın xalq şairi Razil Valiyev, Türk Ədəbiyyatı Vaqfının başqanı şair Serhat Kabaklı, Tatarıstanın sabiq Yazıçılar Birliyinin sədri və yazıçı-dramaturuq Salixov Danil Xabibraxmanoviç, Özbəkistanın millət vəkili şair Gülbahar Sayidqani, Başqırdıstanın millət vəkili və Yazıçılar Birliyinin sədri Aygiz Baymuxammedov və başqa tanınmış ədəbiyyat nümayəndələri ilə görüşləri qeyd etmək olar.
Bölmə həmçinin şəhərin əsas mətbu orqanı sayılan “Sumqayıt” qəzeti ilə də sıx əməkdaşlıq edir. Redaksiya heyəti AYB-nin Sumqayıtda yaşayan üzvlərinə qəzetin səhifələrində daim geniş yer verir, onların yaradıcılığına istinad edir.
Bəli, AYB-nin Sumqayıt bölməsi bu gün də milli-mənəvi dəyərlərimizi, şəhərimizin poetik ruhunu, gənclik şövqünü qoruyub saxlamağa, yaxşı nə varsa, gələcək nəsillərə ötürməyə çalışır.
Sonda vətənpərvər şair, Sumqayıtı canı qədər əziz bilən mərhum Sabir Sarvanın misralarına istinad edərək fikrimi tamamlayıram:
Sumqayıt! Əbədi yaşa,
Ay ömrü mənalı şəhər.
Yaranandan tikən-quran,
Bənnalı-binalı şəhər.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(09.09.2024)
Ağdam Dövlət Dram Teatrı və ya Qafqazın Xirosimasının yaralı məbədi
Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Qarabağ bölməsi
Ağdam Dövlət Dram Teatrı Azərbaycanda teatr sənətinin inkişafında mühüm yer tutan, Qarabağ mədəniyyətinin dəyərli nümumələrindən biridir. Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin adına olan bu teatr təkcə bədii yaradıcılığı ilə deyil, həm də çətin tarixi keçmişi ilə yadda qalan bir mədəniyyət ocağıdır.
Teatrın tarixi 1902-ci ildə yerli ziyalıların və Ə.Haqverdiyevin köməkliyi ilə Ağdamda yaradılan ilk teatr ilə başlayır. Bu teatrın əsas məqsədi Qarabağda milli teatr mədəniyyətinin inkişafına dəstək vermək və Azərbaycan ədəbiyyatının tanınmış əsərlərini səhnələşdirmək idi. 1904-cü ildə M.F. Axundovun "Sərgüzəşti-vəziri-xani-Lənkəran" və Ə.Haqverdiyevin "Dağılan tifaq" pyeslərinin tamaşaları ilə açılan bu teatr zamanla Qarabağ mədəniyyətinin ən dəyərli incilərindən birinə çevrildi.
1923-cü ildə Ağdam teatrına dövlət statusu verildi və 1937-ci ildən etibarən Ə. Haqverdiyevin adı ilə tanındı. Bu dövrdən etibarən teatrın repertuarında Azərbaycan klassikləri ilə yanaşı, rus, belarus və gürcü dramaturqlarının əsərləri də yer aldı. Bununla belə, müharibə dövründən sonrakı illərdə digər rayon teatrlarında olduğu kimi, Ağdam Dövlət Dram Teatrının da yaradıcılıq səviyyəsi müəyyən enişlər yaşadı. 1949-cu ildə dövlətin qərarı ilə teatrın fəaliyyəti müvəqqəti olaraq dayandırıldı.
Teatrın yeni həyat mərhələsi isə 1968-ci ildə başladı. Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə Ağdam Dram Teatrı yenidən fəaliyyətə başladı və qısa müddət ərzində müxtəlif milli və beynəlxalq əsərləri səhnəyə qoyaraq, ölkənin mədəni həyatında yenidən aktiv rol oynamağa başladı. Bu dövrdə səhnələşdirilən tamaşalar arasında
S. Vurğunun "Vaqif", M.F. Axundovun "Hekayəti-molla İbrahim kimyagər" və J.-B. Molyerin "Zorən təbib" kimi əsərlər xüsusi yer tuturdu.
1993-cü ildə Ağdamın Ermənistan tərəfindən işğalından sonra teatrın fəaliyyəti çətin şəraitdə davam etdi. İşğaldan sonra teatr əvvəlcə Bərdə şəhərində, 2004-cü ildən isə Ağdam rayonu Quzanlı kəndində fəaliyyətini bərpa etdi. Teatrın Ağdamdakı binası isə erməni işğalı zamanı dağıdıldı. 2011-ci ildə Quzanlı mədəniyyət evi əsaslı təmir edilərək teatrın istifadəsinə verildi. Ağdamın işğaldan azad olunmasından sonra isə teatrın direktoru Məhəmməd Hüseynov yeni bina inşa olunacağı ilə bağlı məlumat verdi.
Ağdam Dövlət Dram Teatrı Qarabağ münaqişəsinin çətinliklərinə baxmayaraq, milli teatr ənənələrini qorumağı və inkişaf etdirməyi bacardı. Teatrın keçmişi Qarabağ mədəniyyətinin zənginliyinin və bu mədəniyyətin qorunub saxlanması üçün göstərilən səylərin simvoludur. İndi - Qarabağın azad edilməsindən sonra teatrın gələcək inkişafı üçün yeni perspektivlər açılır və o, yenidən mədəniyyətimizin mərkəzində öz layiqli yerini tutmağa hazırdır.
Bu gün Ağdam Dövlət Dram Teatrı təkcə bir teatr deyil, həm də Azərbaycan mədəniyyətinin qorunmasının və gələcək nəsillərə çatdırılmasının simvoludur. Onun tarixi və mövcud fəaliyyəti, Qarabağ mədəniyyətinin yaşaması üçün göstərilən böyük səylərin və xalqımızın mədəni irsinə sadiqliyinin bir təcəssümüdür.
Keçən il 100 illiyini qeyd edən teatr üçün yubiley ili çox məhsuldar və uğurlu keçibdir, belə ki başqa şəhərlərimizdə və Türkiyədə səfərdə olan teatr kollektivi müxtəlif nominasiyalarda mükafata layiq görülübdür. Yeni mövsümə ciddi hazırlaşan Ağdam teatrı 17 sentyabr 2024-cü il tarixdə "Mübariz" tamaşası ilə tamaşaçılarının görüşünə gələcəkdir.
Şəkildə:
Ağdam Dövlət Dram Teatrının işgaldan dərhal sonrakı vəziyyəti. Öndə olan lövhə
binanın işğaldan əvvəlkii vəziyyətini
göstərir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(09.09.2024)
