İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mərhum Filologiya elmləri doktoru Arif Səfiyev 6 may 1934-cü ildə Füzuli şəhərində dünyaya pənah gətirib. Şəhər orta məktəbini bitirdikdən sonra ADU-nun filologiya fakültəsinə qəbul olub. 1958-ci ildə universiteti tamamlayıb və əmək fəaliyyətinə başlayıb.

Özü də, "Avtomobil nəqliyyatçısı" qəzeti redaksiyasında ədəbi işçi kimi.

1961-ci ilədək redaksiyada çalışıb. Sonra Azərbaycan EA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun aspiranturasına daxil olub. 1964-cü ildə Aspiranturanı tamamladıqdan sonra institutda elmi işçi kimi qalıb. 1969-cu ildən 1973-cü ilədək elmi katib vəzifəsində işləyib. 1973-cü ildən 1990-cı ilədək institutda baş elmi işçi kimi fəaliyyət göstərib. 1990-cı ildən hazırkı dövrədək institutun elmi katibi vəzifəsində çalışır. Arif müəllim "Sabit Rəhmanın komediyaları" mövzusunda tədqiqat aparmış, filologiya elmlər namizədi elmi adını almışdır.

O, bir neçə kitabın müəllifidir. Onlardan "Sabit Rəhmanın komediyaları", "Komediya və Həyat", "Sabit Rəhman", "Azərbaycan dramaturgiyası müasir mərhələdə" adlı kitabları göstərmək olar.

"Azərbaycan dramaturgiyası müasir mərhələdə" adlanan həmin monoqrafiyada müəllif ilk növbədə tədqiq etdiyi mərhələnin dramaturgiyası üçün əlamətdar olan özünəməxsusluqları müəyyənləşdirir; dövrün ictimai ziddiyyətlərini dərindən qavramaq, ictimai həyatın dərin qatlarına enmək, insanın mənəvi aləminə nüfuz edərək dramaturji təsvirin mərkəzinə onun iç dünyasını gətirmək və s. belə xüsusiyyətləri estetik məziyyət kimi dəyərləndirir, bu məziyyətlərin bədii təcrübədəki görüntülərini isə monoqrafiyanın "Dramaturgiyada müasir mövzu: qəhrəman və zaman problemi", "Tarixi mövzu və onun müasir bədii dərki", "Janrın yeni axtarışları" adlanan fəsillərində tezisləşdirir. 

Azərbaycan dramaturgiyasının kamil tədqiqatçıları arasında Arif Səfiyevin ayrıca yeri var. Onun adı Məmməd Arif, Əli Sultanlı, Mehdi Məmmədov, Yaşar Qarayev kimi müqtədir alimlərin sırasında çəkilə bilər. Arif Səfiyev Əli Sultanlının tələbəsi, Məmməd Arifin aspirantı, Mehdi Məmmədovun həmsöhbəti, Yaşar Qarayevin dostu-dərdişi olub. Onun tənqidçi "mən"i, alim şəxsiyyəti T. Hacıyev, Ş. Salmanov, Elçin, A. Hüseynli, Q. Kazımov kimi istedadlı yazıçı və filoloqların əhatəsində, onlarla qarşılıqlı elmi təmasda formalaşıb. A. Səfiyevin gənclik illəri Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda, respublikanın ən nüfüzlü ədəbiyyatşünaslıq mərkəzində keçib. Öz biliyi, mütaliəsi, təvazökarlığı və xeyirxahlığı ilə həmkarlarının rəğbətini qazanıb, onlarda özünə qarşı böyük simpatiya oyadıb.

11 aprel 2024-cü il tarixində Arif Şəfiyev Bakı şəhərində vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin! 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.05.2025)

Fatimə Sadıqova, tarix müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

“Bayrağını yüksəltməyə

Cümlə . müştaqdır.

Azərbaycan, Azərbaycan!”

Bu sətirlərdə təkcə bir himn deyil, bir millətin azadlıq harayı, bir xalqın könlündə çırpınan istiqlal eşqi səslənir. Bu mübarək misraların müəllifi, Azərbaycanın istiqlal şairi Əhməd Cavad — elin, Vətənin, türk dünyasının söz bayraqdarı idi.

1892-ci ilin 5 mayında, Şəmkirin Seyfəli kəndində dünyaya gələn bu böyük ruh, daha uşaqlıq çağlarında ilahi bir missiyanın carçısına çevrilmişdi. Ərəb-fars dillərini dərindən öyrənməsi, əruz vəznində ilk poetik nümunələr yaratması onun ədəbiyyat səhnəsinə qədəmlərini öz zəhməti ilə atdığını göstərir. Lakin zaman keçdikcə, bu şair sadəcə qəzəl yazan deyil, öz qələmini silaha çevirən bir mücahidə çevrildi.

Əhməd Cavad ədəbiyyat aləminə 1910-cu ildən qədəm qoydu. 1916-cı ildə “Qoşma” adlı ilk şeirlər kitabı nəşr olundu. Onun şeirləri sadəcə söz yox, bir çağırış, bir üsyan idi — zülmə, əsarətə, imperializmə qarşı. O, 1912-ci ildə Osmanlıya yardım üçün yollanan Qafqaz könüllülərinin azadlıq ideallarını ürəyində daşıyırdı.

Əhməd Cavad Azərbaycan Demokratik Respublikasının ruhunu, nəfəsini, səsini sözə çevirənlərdən idi. Onun poeziyasında xalqın iniltisi, ümidi, mücadiləsi səslənir. Hər misrası bir əsgər kimi cəbhədə döyüşür, hər bəndi bir bayraq kimi dalğalanırdı. “Çırpınırdı Qara dəniz” şeiri, Üzeyir bəyin bəstəsi ilə, təkcə musiqi deyil — bir millətin hönkürtüsü, Atatürkün belə gözlərini yaşa boğan bir tarixdir.

Cümhuriyyətin sevinci ilə yaşayan şair, onun süqutunun da ağrısını sinəsində daşıdı. Lakin susmadı. Azadlıq deyib yandı, yazdı, çağırdı. Hətta “Azərbaycanfilm”də işlədiyi dövrlərdə belə, əsərlərində pantürkist məzmun axtarılıb təzyiqlərə məruz qaldı. Əsərləri çap olunmadı, haqqı yeyildi, amma ruhu sınmadı.

1937-ci ildə “xalq düşməni” damğasıyla həbs olundu. Onun istintaq sənədləri yazır ki, 12 oktyabrda güllələndi. Lakin gerçək odur ki, Əhməd Cavad bir gün əvvəl — 11 oktyabrda, məhkəməsiz, şəhid edildi. Onun qətli bir nəfərin yox, bir xalqın söz azadlığına, istiqlal ruhuna qarşı edilən cinayət idi.

Əhməd Cavad heç zaman xalqına xəyanət etmədi. O, qələmini satmadı, ruhunu əymədi. Vətən üçün yazdı, vətən üçün yaşadı, vətən üçün öldü. Bu gün Azərbaycan bayrağı harada dalğalanırsa, orada Əhməd Cavadın ruhu var.

      Hüququndan keçən əsgər

      Hərə bir qəhrəman oldu...

Bəli, Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himninin bu sətirləri Azərbaycan xalqının milli qəhramanlıq salnaməsini özündə əks etdirən dəyərli misralardı. Kim bilir bəlkə də döyüşlərdə vuruşan əsgərlər, vətən uğrunda canından keçən şəhidlər bu misraları özünə nümunə götürüb qəhraman olmaq üçün vuruşdular?...

O, istiqlaliyyətin səsi, sözün vicdanı, Azərbaycanın qürur simvoludur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.05.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Birinci vitse-prezident, Azərbaycan Gimnastika Federasiyasının prezidenti Mehriban Əliyevanın sayəsində ölkəmizdə gimnastikanın inkişafı üçün hərtərəfli şərait yaradılıb.

Son illərdə Azərbaycan Gimnastika Federasiyası bu sahənin təbliği, yeni istedadların üzə çıxarılması üçün çox işlər görüb.

Belə istedadlı yeniyetmələrdən biri də 2011-ci il təvəllüdlü Xədicə Şəhriyar qızı Əliyevadır. 

QAC Sumqayit şəhər bölməsinin sədri Mətanət Məhərrəmova bizimlə söhbəti zamanı sevimli nəvəsi haqqına ürəkdolusu danışdı. Qeyd etdi ki, Xədicə Sumqayıt şəhər 31 saylı tam orta məktəbdə təhsil alır. Üç yaşından gimnastikaya maraq göstərib. Valideynləri isə bunu uşaq həvəsi hesab edirdilər. Onun plastikasını, çevikliklə etdiyi qeyri-adi hərəkətləri müşahidə etdikcə, doğrudan da, xüsusi istedada malik olduğunu gördük.  Xədicə evdə, qonaq getdiyi yerdə, bir sözlə, hər yerdə bu idman hərəkətlərini göstərməklə bunun keçici həvəs olmadığını sübut etdi. Altı yaşında ata-anası onunla məşğul olmaq üçün Bədii Gimnastika üzrə  Sumqayıt olimpiya idman kompleksinə müraciət etdi. Xədicə burada  öz calışqanlığı ilə digər uşaqlardan secildi. Beləliklə, məşqcisi Fatimə Qurbanova Xədicəni də respublika, beynəlxalq yarışlarda iştirak ücün aparırdı.

O, müəllim və valideynlərinin ümidlərini qısa müddətdə doğruldaraq, müxtəlif uğurlara imza atdı. Dəfələrlə müxtəlif yarışlarda yüksək yerə layiq görüldü.

2021-ci ilin fevral ayında 2011 yaş kateqoriyası üzrə Qradiya Online Kuboku üzrə Diplom alıb, 2022-ci ilin fevral ayında isə Meksikada kecirilən Beynəlxalq online Dostluq kuboku yarışında I yerə çıxdı.

2023-cü ilin 5 iyulunda Şağan İdman Kompleksində kecirilən Bədii Gimnastika üzrə 4-cü Açıq Birinciliyində II yeri tutdu.

Həmçinin həmin ilin 25-27 noyabrında Milli Gimnastika Arenasında kecirilən I Beynəlxalq Ocaq Cup yarışında 2011-ci il təvəllüdlü gimnastlar üzrə III yerə layiq görüldü.

Xədicə deyir:

-Avropa və Dünya cempionları əkiz Dina və Arina Averina bacılarının oyunları çox xoşuma gəlir. Amma elə  kumirim yoxdu ki, deyim mən ona bənzəmək istəyirəm. Arzulayıram ki, Azərbaycanın, Sumqayıtın gimnastı kimi bayrağımızı ucalara qaldırım və dövlət himnimiz beynəlxalq arenalarda səslənsin.

Xədicəni hələ daha böyük uğurlar gözləyir. İnanırıq ki, yeniyetmə idmançımız qarşısına qoyduğu bütün məqsədlərinə nail olacaqdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.05.2025)

Mədəniyyət Nazirliyi və Heydər Əliyev Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə Mingəçevir şəhərində ölkəmizdəki Heydər Əliyev mərkəzlərinin respublika müşavirəsi keçirilib.

Nazirlikdən AzərTAC-a bildirilib ki, müşavirə Ümummilli Lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 102-ci ildönümünə həsr edilib.

Tədbirdən əvvəl Ümummilli Liderin şəhərin mərkəzindəki abidəsi ziyarət olunub, önünə gül dəstələri düzülüb.

Sonra müşavirə iştirakçıları və qonaqlar Mingəçevir şəhər Heydər Əliyev Mərkəzində “Heydər Əliyev və Azərbaycan mədəniyyəti” adlı fotosərgi və Ulu Öndərə həsr edilən kitablardan ibarət ekspozisiya stendləri ilə tanış olublar.

Tədbir Azərbaycan Respublikası Dövlət Himninin səsləndirilməsi ilə başlayıb. Ümummilli Liderin əziz xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edilib.

Açılışda çıxış edən mədəniyyət nazirinin müavini Fərid Cəfərov və Mingəçevir Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı İlham İsmayılov Ulu Öndərin zəngin dövlətçilik irsindən söz açıb, dahi siyasətçinin mədəniyyətimizi milli kimliyimizin təməl daşı kimi dəyərləndirdiyini vurğulayıblar.

Qeyd olunub ki, Ulu Öndərin mədəniyyət sahəsinin inkişafı ilə bağlı uzaqgörən siyasəti nəticəsində Azərbaycanın mədəni irsi beynəlxalq təşkilatlarda tanınıb, ölkəmiz mədəniyyətlərarası dialoq və əməkdaşlıq məkanına çevrilib.

Heydər Əliyev Mərkəzində Heydər Əliyev irsinin tədqiqi və təbliği departamentinin direktoru Rəna Məmmədova mərkəzin fəaliyyəti ilə bağlı geniş təqdimatla çıxış edib.

Əməkdar incəsənət xadimi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Məhəbbət Mehdiyeva Ulu Öndərlə görüşləri ilə bağlı xatirələrini bölüşüb.

Sonra səmərəli fəaliyyətinə görə Heydər Əliyev mərkəzlərinin bir qrup əməkdaşı nazirliyin təşəkkürnaməsi ilə təltif olunub.

Proqram çərçivəsində, həmçinin Heydər Əliyev Fondu tərəfindən hazırlanan və Ümummilli Liderə həsr olunan “İz” sənədli filmi nümayiş etdirilib, musiqili proqram təqdim olunub.

Müşavirənin ikinci hissəsində Mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyindəki Heydər Əliyev mərkəzlərinin rəhbərləri 2025-ci ilin birinci rübü ərzində görülmüş işlər barədə hesabatlarını təqdim edib, aktual məsələlər və nəzərdə tutulan layihələr müzakirə olunub, müvafiq tapşırıq və tövsiyələr verilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.05.2025)

Xalqımızın mənəvi dünyasını, gözəllik duyumunu, fitri istedadını, dünyaya fəlsəfi baxışlarını sirli naxışlarda yaşadan Azərbaycan xalça sənətinin qədim tarixi var. Ölkəmizdə yüz illərdir xalça toxunsa da, 9 ildir “Azərxalça” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin yaradıldığı gün münasibətilə mayın 5-i “Xalçaçı Günü” kimi qeyd olunur.

Xalçaçılar öz peşə bayramlarını əlamətdar bir dövrdə - milli dəyərlərimizin hamisi, Ulu Öndər Heydər Əliyevin doğum günü ərəfəsində qeyd edirlər. Belə bir tarixi günün təsis edilməsi Ümummilli Liderimizin bizə bəxş etdiyi müstəqilliyimizin bəhrəsidir. Əgər müstəqil Azərbaycan olmasa idi, nə milli sənət növümüz olan xalçaçılıq belə geniş yayılardı, nə də Xalçaçı Günü qeyd olunardı.

Ulu Öndərin yolunu uğurla davam etdirən Prezident İlham Əliyev xalçaçılığın inkişafına da böyük diqqət və qayğı göstərir. Ölkə rəhbərinin müvafiq sərəncamları ilə “Azərxalça” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin yaradılması, “Xalçaçı Günü” peşə bayramının təsis edilməsi, respublikamızın şəhər və rayonlarında xalça istehsalı emalatxanalarının tikilib istifadəyə verilməsi bu sənəti yaşadanlara göstərilən böyük dövlət qayğısının parlaq təzahürüdür.

Azərbaycanda xalçaçılıq sənətinin ölkə iqtisadiyyatındakı rolunu yüksək dəyərləndirən Prezident İlham Əliyevin diqqət və qayğısı ilə 2016-2020-ci illərdə “Azərxalça” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin 20-dən çox filialı yaradılaraq fəaliyyətə başlayıb.

Milli mədəniyyətimizin inkişafında böyük rolu olan Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliyeva da xalçaçılığın yaşadılmasına öz dəyərli töhfələrini verir. Xalçaçıların problemlərinin aradan qaldırılmasında, onların fəaliyyət imkanlarının genişləndirilməsində, nailiyyətlərinin beynəlxalq miqyasda təbliğində Mehriban xanımın xidmətləri misilsizdir. Onun təşəbbüsü ilə Keniyanın Nayrobi şəhərində keçirilən UNESCO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrs üzrə Hökumətlərarası Komitəsinin V sessiyasında Azərbaycan xalçaçılıq sənəti UNESCO-nun Bəşəriyyətin Qeyri-Maddi İrsin nümunələri siyahısına daxil edilib. Bu, bir reallıqdır ki, dünyanın heç bir ölkəsində xalçaçılığa belə diqqət göstərilmir. Azərbaycanda xalçaçılığın inkişafı böyük bir tarixi dövrə hesablanıb. Bu dövrdə isə bizim yaxşı xalça mütəxəssislərimiz yetişəcək, insanlar xalçaçılığın sirlərinə yiyələnəcək, beləliklə, xalçaçılıq yaşadılacaq. Onunla birlikdə Azərbaycanın tarixi, mədəniyyəti də yaşadılaraq gələcək nəsillərə ötürüləcək.

“Azərxalça”nın istehsalı olan məhsullar xalçaçı-rəssamlar tərəfindən hazırlanmış çeşnilər əsasında toxunur. Dünyada ilk dəfə olaraq məhz Azərbaycanda qədim və orijinal xalçaların əsasında yeni çeşnilərin elektron variantı hazırlanıb. Bu çeşnilər Bakı, Qarabağ, Naxçıvan, İrəvan, Təbriz, Şirvan, Quba, Gəncə, Qazax-Borçalı qrupları üzrə kataloqlaşdırılıb. Dünya muzeylərində və kolleksiyalarda saxlanılan nadir Azərbaycan xalça və xalça məmulatları əsasında çeşnilərin hazırlanmasına daha çox üstünlük verilir.

"Azərbaycan Respublikasında xalça sənətinin qorunmasına və inkişaf etdirilməsinə dair 2018-2022-ci illər üçün Dövlət Proqramı"nda xalçalarımızın ölkə brendi olaraq dünya bazarına ixrac olunması qarşıya qoyulan əsas vəzifələrdən biridir.

"Azerbaijan carpet" ("Azərbaycan xalçası") brendinin yaradılması, inkişaf etdirilməsi və xarici bazarlarda təşviqinin icrası İqtisadiyyat Nazirliyinə və "Azərxalça" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinə tapşırılmışdı. Artıq "Azərbaycan xalçası" brendi yaradılıb. İndi dünya bazarına ixrac olunan milli naxışlı xalçalarımız "Azərbaycan xalçası" brendi adı ilə satılır. Azərbaycan xalçalarının ixracı üçün ABŞ, Rusiya, Yaponiya, İsveç kimi ölkələrin şirkətləri ilə əlaqələr qurulub. 2019-cu ildə İsveçdə fəaliyyət göstərən "NGK-AZE" şirkəti Azərbaycan xalçalarının bu ölkəyə idxalı üçün "Azərxalça"ya müraciət edib. Təklif dəyərləndirilib, Stokholmun "Vikjö" ticarət mərkəzində açılan mağazada Azərbaycan xalçalarının Bakı, Qarabağ, Quba, Şirvan və Gəncə qrupları üzrə müxtəlifölçülü xalçalar satışa çıxarılıb.

Bir nüansı da qeyd etmək lazımdır ki, hər il İçərişəhərdə Beynəlxalq Xalça Festivalı təşkil olunur. Festivalın əsas məqsədi Azərbaycan xalçaçılıq sənətini dünya müstəvisində tanıtmaq, onun zəngin irsini və gələcək inkişaf perspektivlərini nümayiş etdirmək, dünya xalçaçılarının təcrübə və bacarıqlarından bəhrələnməkdir. Bu səbəbdən festivalın proqramı zəngin və rəngarəngliyi ilə bütün yaş qruplarından olan qonaqların maraqlarına xitab edir. Festival çərçivəsində ziyarətçiləri sehrli əyləncə proqramında rəngarəng konsertlər silsiləsi, açıq hava kinoteatrı və yerli brendlərlə sənətkarların iştirak etdiyi müxtəlif yarmarkalar nümayiş olunub.

Festivala baş çəkən hər bir kəslə “Azərxalça” ASC-nin ölkənin müxtəlif istiqamətlərində fəaliyyət göstərən 14 emalatxanasından dəvət olunmuş 28 toxucu qadın, emal prosesinin gözəlliyini nümayiş etdirən geniş emal komandası və yaradıcı qrupun üzvləri xalçaçılıq sirlərini bölüşüb, ustad dərslərinə qonaq olub.

Qeyd edək ki, builki festival İçərişəhərin UNESCO Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edilməsinin 25, Azərbaycanın ənənəvi xalçaçılıq sənətinin UNESCO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrs Siyahısına daxil edilməsinin isə 15 illiyi ilə üst-üstə düşüb.

(AzərTAC-ın materialları əsasında hazırlanmışdır)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.05.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1920-ci ildə Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətini rus-bolşevik ordusu devirib Azərbaycanda hakimiyyətə yiyələndi. Sonradan bu irticanı qəbul etməyən, boişevizmə boyun əyməyən tək-tük ədibimiz oldu ki, bu sırada ən birinci Əhməd Cavad dayanırdı.

Azərbaycan ədəbi-bədii fikri tarixində istiqlal şairi kimi qalmış Əhməd Cavad bütün qəlbi ilə bağlı olduğu doğma xalqının müstəqillik ideallarına həyatı boyu sadiq qalmışdır. Onun əsərləri dərin vətənpərvərlik duyğularının heyrətamiz poetik ifadəsidir.

Bu gün - mayın 5-də XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrindən biri Əhməd Cavadın anadan olmasından 133 il ötür.

Ə.Cavad 1892-ci il mayın 5-də Gəncə qəzasının Şəmkir dairəsi, Seyfəli kəndinin Mehrəli tirəsində ruhani ailəsində dünyaya gəlmişdir. Adını axund olan atası Məmmədəli Azərbaycanın görkəmli tarixi simalarından biri kimi tanıdığımız Cavad xanın çərəfinə qoyub. Belə ki, axund Məmmədəlinin atası Cavad xan ilə yaxın olub.

Cavad beş yaşına çatmamış atası dünyasını dəyişmiş, o, anası Yaxşı xanımın ümidinə qalmışdır. İlk təhsilini molla məktəbində almış, üç il orada oxumuşdur. Sonrakı təhsilini Gəncədə Müsəlman Ruhani Seminariyasında almış (1906-1912-ci illər) və oranı müvəffəqiyyətlə bitirmişdir. 1913-cü ildə Zaqafqaziya şeyxülislamı Pişnamazzadənin imzası ilə ona müəllimlik şəhadətnaməsi verilib. Həmin ildə Şəmkir, Gədəbəy, Zaqatala və Gəncədə fasilələrlə dərs demişdir. Birinci Cahan müharibəsi başlayanda müharibəyə getmiş, dörd il cəbhədə müxbir, xeyriyyə cəmiyyətinin üzvü, katibi, bəzən də sədr müavini kimi fəaliyyət göstərmişdir. O, Şimali Qafqazda, Dağıstanda, Batumda, Qarsda, Ərdəhanda, Gürcüstan və Türkiyədə olmuşdur. Ən çox türk xalqları yaşayan bölgələrə gedərək onlara maddi və mənəvi yardım göstərmişdir.

Müharibədən sonra müəllim işləməklə yanaşı, həm yaradıcılıqla məşğul olmuş, həm Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin yaradılmasında yaxından iştirak etmiş, həm də onun fəal üzvlərindən olmuşdur.

Əhməd Cavad 1920-ci ildə Quba qəzasının Xuluq kəndində müəllim təyin olunmuş, 1922-ci ilin yayına kimi burada türk və rus dillərindən dərs demişdir.

O, 1922-ci ildə ali məktəbə daxil olmaq məqsədi ilə Bakıya gəlir. Azərbaycan Ali Pedaqoji İnstitutuna daxil olub, 1926-cı ildə oranı bitirib. Nərimanov adına Texnikumda, Pambıqçılıq İnstitutunda (indiki Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti) müəllim, dosent, professor və kafedra müdiri vəzifələrində çalışır.

Ə.Cavad həyatının 29 ilini müəllimlik kimi müqəddəs peşəyə bağlamışdır. İbtidai sinif müəllimliyindən ali məktəbin kafedra müdirliyinə qədər mürəkkəb bir inkişaf yolu keçmişdir. Azərbaycan Demokratik Respublikası dövründə “Azərbaycan dilinin sərfi və nəhvi” adlı ilk dərsliyin müəllifi olmuşdur. O, rus dili üzrə professor rütbəsi alan ilk azərbaycanlı alim idi, səkkiz-on dildə sərbəst oxumaq, danışmaq və yazmağı bacarırdı. Gəncə mədrəsəsində H.Cavid kimi filosof-şairdən, Abdulla Sur kimi tənqidçi-ədəbiyyatşünasdan dərs alan Cavad öz təxəllüsünü türkiyəli şair Əhməd Cavadın adından götürmüşdür. Beləliklə, eyni tarixi dövrdə türk dünyasında iki Əhməd Cavad yazıb-yaradırdı.

Əhməd Cavad Azərbaycan Xeyriyyə Cəmiyyətinin məsul katibi və ən fəal üzvlərindən biri idi. Hacı Zeynalabdin Tağıyevin köməyi ilə Seyfəlidə məktəb və uşaq bağçaları açılması Könüllünün tikilməsi Ə.Cavadın adı ilə bağlıdır. Təsadüfi deyil ki, M.Müşfiq Könüllü kəndinə şeir qoşmuş, oranı “Cavadkənd” kimi təsvir etmişdir.

1920-ci ilin bolşevik işğalından sonra Ə.Cavadın hüquqları daim pozulmuş, yaradıcılığının inkişafına imkan verilməmişdir. 1923-cü ildə Müsavat Partiyasının liderlərindən Mirzəbala Məmmədzadənin Türkiyəyə qaçırılmasında Cavadı günahlandırıb həbs edirlər. Xuluq kəndində işləyərkən dostluq etdiyi müəllim yoldaşı H.Musayev M.C.Bağırovun yanına gəlir və şairin azad olunmasını xahiş edir. Bağırov onu eşidir. Ə.Cavad ikinci dəfə “Göygöl” şeirinə görə həbs edilir.

Beş-altı ay çəkən sorğu-sualdan sonra “Göygöl”ə heç bir siyasi rəng verə bilmirlər və şairi həbsdən buraxırlar.

Ə.Cavad 1920-1937-ci illərdə dəfələrlə həbs edilmiş, təqiblərə məruz qalmışdır.

Nəhayət 1937-ci il martın 21-də şairi Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının üzvlüyündən azad edirlər. Həmin il iyun ayının 4-də onu H.Cavid, M.Müşfiq və V.Xuluflu ilə eyni vaxtda həbsə alırlar. Oktyabrın 12-dən 13-nə keçən gecə 15 dəqiqəlik məhkəmənin qərarı ilə ona güllələnmə kəsilir.

Bəzi mənbələrdə şairin ölümü ilə bağlı fərqli versiyalar mövcuddur. Məsələn, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə "Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatı" əsərində Ə.Cavadın da H.Cavid kimi Sibirdə öldüyünü ehtimal etmişdi.

Azərbaycanı müstəqil, doğma xalqını xoşbəxt görmək istəyən Əhməd Cavad 1937-ci il oktyabrın 13-də güllələnir. Şairin sağ qalan ailə üzvlərinin taleyi isə daha ağır və faciəli olur. Şükriyyə xanım həyat yoldaşının ölümündən sonra "vətən xaininin arvadı" kimi uşaqları ilə birlikdə həbs edilir. Yeddi ildən sonra sürgündən azad edilsə də, ona Bakıda yaşamaq qadağan olunur. Yalnız 1955-ci ilin dekabrında ailə bəraət alır.

Bax belə bir faciəvi tale!

ƏHMƏD CAVAD

“Göygöl”

Dumanlı dağların yaşıl qoynunda
Bulmuş gözəllikdə kamalı Göygöl.
Yaşıl gərdənbəndi gözəl boynunda:
Əks etmiş dağların camalı Göygöl!

Yayılmış şöhrəti Şərqə, Şimala,
Şairlər heyrandır səndəki hala.
Dumanlı dağlara gələn suala
Bir cavab almamış soralı Göygöl!

Bulunmaz dünyada bənzərin bəlkə,
Zəvvarın olmuşdur bu böyük ölkə.
Olaydı könlümdə bir yaşıl kölgə
Düşəydi sinənə yaralı Göygöl!

Sənin gözəlliyin gəlməz ki, saya,
Qoynunda yer vardır, ulduza, aya.
Oldun sən onlara mehriban daya,
Fələk busatını quralı Göygöl!

Kəsin eyşi-nuşi, gələnlər, susun!
Dumandan yorğanı, döşəyi yosun.
Bir yorğun pəri var: bir az uyusun.
Uyusun dağların maralı Göygöl!

Zümrüd gözlərini görsünlər deyə,
Şamlar boy atmışdir, uzanmış göyə.
Keçmişdir onlara qəzəbin niyə,
Düşmüşlərdir səndən aralı Göygöl!

Dolanır başına göydə buludlar,
Bəzənmiş eşqinlə çiçəklər, otlar,
Öpər ayağından qurbanlar, otlar,
Ayrılıq könlünü qıralı Göygöl!

Bir sözün varmıdır əsən yellərə?-
Sifariş etməyə uzaq ellərə...
Yayılmış şöhrətin bütün dillərə,
Olursa, olsun qoy haralı Göygöl!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.05.2025)

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Boş bir otaq. Nə divar var, nə də tavan. Sonsuzluğa açılan bir masa. Üzərində heç nə yoxdur – kağız, qılınc, güzgü və bir köhnə lampa istisna olmaqla. Qaranlığın içindən iki adam gəlir. Biri qılıncının səsini, digəri isə kitablarının ağırlığını gətirir.

Napoleon (ayaq səsləri ilə gəlir): “Mən bu boşluqda nə axtarıram? Dəmirin təntənəsi bitmiş, qılıncın əksi divarlara deyil, sonsuzluğa çarpır.”

Marks (sakitcə oturur, kağızı qaldırır): “Axtardığın şey hakimiyyət deyilsə, bəlkə cavabdır. Amma burda cavablar itaət etməz, sənin kimi hökm gözləməzlər.”

Napoleon (gülümsəyir, oturur): – Deməli, sən Marks olmalısan. Sənin ideyalarınla tanışam. Onlar nə zaman silaha çevrildi?

Marks (sakit və sərt): – O zaman ki, sən öz tacını qanla parıldatdın. Xalqın əlləri artıq çörək üçün deyil, zənciri qırmaq üçün yumulmağa başladı.

Napoleon: – Mən xalqı birləşdirdim. Mən onlara qüdrət verdim!

Marks: – Xalq qüdrətli deyildi, sadəcə sənə itaət edirdi. Sənin "birliyində" fərd yox idi. İnsan yox, əmr vardı.

Napoleon (qılıncı masaya qoyur): – Əmr olmadan nizam da olmaz.

Marks (kitabı açır): – Nizamı nizamlayanlar həmişə bir tərəf olur. Sən “qələbə” dedin, mən “ədalət”. Sən “təslim” dedin, mən “şüur”.

Napoleon: – Mən tarixə düşdüm.

Marks: – Mən tarixi izah etdim.

Bir anlıq sükutdan sonra Napoleon qəmli şəkildə deyir: – Mən də bir zamanlar xalqın içindən çıxmışdım. Amma yüksəldikcə onların səsini eşitmədim. Səssizlik gözəl idi.

Marks: – Səssizlik zalımların nəğməsidir. Mən o səssizliyi sözlərlə deşmək üçün yaşadım.

Napoleon (gözləri uzağa zillənmiş halda): – Bəlkə sən haqlısan… Amma mən yaşayarkən hər şey mənimlə dönürdü. Qorxu belə gözəl görünürdü.

Marks: – Sənin dövründə qorxu ehtişamla maskalanırdı. Mənim dövrümdə isə ümid qaranlıqda yaşayırdı. Bəlkə mən də yanıldım. Amma mənim yalanım azadlıq idi. Sənin həqiqətin – boyunəymə.

Masadakı lampa sönür. İkisi də qalxır. Napoleon qılıncını almır, Marks isə kitabı sinəsinə sıxır.

Napoleon (getdikcə səsi uzaqlaşıraq) : – Tarix bizi yad edəcək, amma fərqli səbəblərlə...

Marks isə cavabında təklikdə deyir: – Biri ölümün sükutu, biri düşüncənin sədası olaraq...

Tarix bəzən sadəcə xatırlamaq deyil – hiss etmək, güzgüdə özünü görməkdir. Bəzən isə... tarix zarafat edir. Həm də tünd yumorla. 5 May, belə bir tarixdir. Bu gün, iki böyük şəxsiyyətin, fərqli ideologiyaların və güc anlayışlarının mübarizəsinin simvolik təzahürüdür. Napoleon Bonapart – imperator, fateh, taxtların sevimlisi – 1821-ci ilin 5 mayında ölür. Bu dəhşətli ölüm, imperiyanın süqutunun son nöqtəsi olur. Başqa bir gələcək inqilabçısı – Karl Marksın isə 5 may doğum günüdür- 1818-ci ilin 5 mayı. Onun doğulması ilə tarixin ən böyük sosial və siyasi dəyişikliklərinin başlanğıcı qoyulur.

 İki fərqli zamanın içində sıxışmış bu iki şəxsiyyətin birləşən tarixləri, bəlkə də ən böyük dialoqun başlanğıcıdır.

 Napoleon deyirdi: “Tarix, razılaşılmış yalandan ibarətdir.”

Karl Marks isə yazırdı: “Tarix, sinfi mübarizələrin tarixidir.”

Görünür, tarix özü də bu ikisinin arasında qalıb – həm razılaşıb, həm üsyan edib.

Napoleon Bonapart, 15 avqust 1769-cu ildə Korsikada doğulub. İmperatorluq qurmaq üçün saysız-hesabsız döyüşlərə girib, Fransada özünün "Napoleon İmperiyası"nı yaratdı. Nəhayət, 1815-ci ildə Vaterlo döyüşündə məğlubiyyətə uğrayıb, təqib edilməkdən qaçmaq üçün Saint Helena adasına sürgün edilib. 1821-ci ilin 5 mayında isə orada dünyasını dəyişdi. Napoleonun ölüm günü, yalnız bir insanın yox, bir imperiyanın da sonunu işarə edir. O, qılıncı ilə Avropanın sərhədlərini dəyişmişdi, amma geridə qalan irsi, elə də yer üzünün sərhədlərini aşmadı. İmperiyasının dağılması, onun simvolizə etdiyi əzəmətin qısa müddətli olduğunu göstərdi.

 Bu zaman, 1818-ci ilin 5 mayında, Almaniyanın Trier şəhərində Karl Marks dünyaya gəldi. Marks, həm öz dövrünün həm də gələcək əsrlərin ən böyük düşünürlərindən biri olacaq və onun ideyaları “komunizm” adlı inqilabi ideologiyanın təməlini atacaqdı. 1848-ci ildə “Kommunist Manifesti”ni yazaraq, kapitalizmə qarşı şiddətli tənqidlərə başladı. Marksizmin əsas məqsədi, işçi sinfinin mübarizəsi ilə kapitalizmi alt-üst etmək və təbii sərvətlərin ədalətli bölüşdürülməsi ideyasını həyata keçirmək idi. Bu cür ideyalar, hər nə qədər onu qəbul etməsələr də, dünyanı əslində dərin şəkildə dəyişdirəcəkdi.

 O zaman, Napoleonun dövründə yüksələn monarxiyalar, aristokratiyalar və işçi təbəqəsinin yuxusuz gözləri, Marksın dövründə inqilabi hərəkatlara çevrildi. Napoleonun qılıncı ilə qurduğu güc, Marksın ideyaları ilə meydan oxuyacaq, bir-birini tamamlayacaq bir nizamın yerini dəyişdirəcəkdi.

Bir nəfəs dayanır, o biri başlayır. Amma bu nəfəs dəyişəcək nəfəs alıb verən milyonların ritmini.

Napoleon deyirdi: “Qılıncın və hökumətin zəhmi, bəzən həqiqətin içini yandırar.”

Marks isə yazırdı: “Əgər bir adamın düşüncəsi haqqındadırsa, o zaman o, sadəcə bir ideya təbliğ edir, amma xalqın içindəki həqiqət, bəzən qanla və üsyanla ölçülər.”

Görünür, tarix özü də bu ikisinin arasında qalıb – həm razılaşıb, həm üsyan edib.

 Otaqda kimin üstün olduğunu təsəvvür etmək maraqlıdır:

– Napoleon qılıncını masaya qoyur, gözləri ilə hökm edir.

– Marks isə kitabını açır, sözləri ilə sarsıdır.

İkisi də inamla danışır, amma biri imperator olaraq susmağı öyrənib, digəri isə susqunluqdan danışmağı.

Napoleonun yaşadığı zəfərlər bir gün parladı, sonra sönüb tarix kitablarına çevrildi.

Marksın ideyaları isə uzun müddət kağızda qaldı, sonra parçlar sındırıldı, bayraqlar dəyişdirildi, nizamlar sarsıldı.

 Və bu ikisinin ortaq cəhəti nədir?

Qorxuda bilirlər.

Biri ordularla, biri sözlə.

Biri bədəni əyməyə, o biri düşüncəni oyatmağa çalışdı.

Və hər ikisinin izləri bu gün də qarşımızda durub. Biri heykəllərdə, digəri sitatlarda yaşayır.

Bax, tarix bu cür maraqlıdır. 5 mayda biri ölümə imza atır, digəri 3 yaşında niyə "birində var, digərində yoxdur" deyə üsyana başlayır. Bu, tarixin gülümsədiyi andır. 

Sanki tarix deyir:

– “Ey insan, unutma! Qılınc bir gün qırılar, amma fikir... fikir ölməz. Amma unutma ki, fikir də qılıncsız yaşaya bilməz.”

 Tarix bu gün bizə sadəcə fakt vermir. Həm də sual verir:

 -Biri imperiyanı qurdu, digəri imperiyaları şübhəyə saldı. Sən hansının tərəfinəsən?

  Yoxsa sənin yerin onların görüşdüyü boş otaqdadır – qılıncın səsi ilə kitab səhifəsinin xışıltısı birləşən yerdə?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.05.2025)