“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzet” ilə birgə ƏDƏBİYYATI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Xalq yazıçısı Elçinin  prozası təqdim edilir. 

Bir qəribə adam haqqında hekayə

Rafiq Qurbanovun xatirəsinə

1

...sonra birdən-birə həmin 2018-ci ilin o gözəl yaz günü bütün təfərrüatı ilə onun gözlərinin qabağına gəldi və aradan keçən - nə qədər keçmişdi? - indi 2092-cı ildir, deməli, aradan 74 il keçib, - hə, düz 74 il və elə bil, o gözəl yaz günü də o uzaq illərdə nəşr edilən kağız kitablardan birinin səhifəsi idi ki, çevrilirdi. O, yəni o zaman Bakı Dövlət Universitetinin fizika fakültəsində çalışan, 25 yaşını da təzəcə bitirmiş gənc alim S.Qafarlı Bakının Yasamaldakı köhnə qəbiristanlığında qəbir daşlarına baxa-baxa, qəbirlərin arası ilə eləcə gəzişirdi və əslində nə üçün bura gəldiyini, niyə bu qəbirlərin arası ilə dolaşdığını özü də dəqiq başa düşmürdü. 

S.Qafarlı universiteti əlaçı diplomla qurtarmışdı və onda universitetdə  Elmi Şura deyilən bir qurum var idi, həmin Şuranın qərarı ilə onu doktoranturada saxlamışdılar. S.Qafarlı çox zehinli, hər şeyə fikir verən, düşünən yeniyetmə kimi məktəbdə oxuduğu çağlardan fizikanı sevmişdi və fizika get-gedə onun həyatının bir hissəsinə, əslində elə əsas hissəsinə çevrilmişdi, çünki fizika onun üçün hər şeyi - yerdə də, göydə də nə baş verirdi, ya da baş vermirdi, hamısını izah edirdi, hətta dostları heyrətlə, çaşqınlıqla yerdəki, göydəki möcüzəvari hadisələrdən danışanda, ürəyində: "- Fizikanı bilmirsiz də..." - deyirdi və fikirləşirdi ki, nə yaxşı, bu adamlar hələ dəli olmayıblar, çünki bu kainatda ki, bu qədər uzaqlıq var, bu qədər səliqə-sahman var - hər gün səhər işıq yanır, gecə qaranlıq çökür - heç nədə də bir an belə gecikmə, səhv, pozuntu olmur və sairə və ilaxır - fizikanı bilmirsənsə, adam dəli olar də. 

S.Qafarlının atası məktəbdə idman müəllimi idi və oğlunun bu dərəcədə fizikanı sevməsi, məktəbdə oxuya-oxuya ali məktəblərin fizika dərsliklərini öyrənməsi ilə fəxr edirdi, gələcəkdə böyük fizika alimi olacağına tamam əmin idi, yəqin elə buna görə də hər gün oğlunu fizika ilə məşğul olmazdan əvvəl idmanla məşğul olmağa məcbur edirdi və tez-tez də təkrar edirdi ki, sağlam bədəndə sağlam ruh olur. Bu anlamda isə ruh, yəni fizika demək idi və atası bu məlum sözləri elə ürəkdən deyirdi ki, elə bil bu sözləri, bu fikri özü kəşf edib. S.Qafarlı da tələm-tələsik, bir az da həvəssiz idman edirdi ki, sevimli fizika ilə məşğul olsun.

Beləliklə, S.Qafarlı fizikanın dərinlərinə gedə-gedə dissertasiyasını vaxtından əvvəl, uğurla müdafiə etdi, ancaq qəribəsi bu oldu ki, uğurlu müdafiədən sonra fizikanın daha da dərinlərinə getdikcə onun içindəki fizika sevdası artmaq əvəzinə, görünməyən bir iş idi - yavaş-yavaş sönməyə başlamışdı, çünki fizika ilə məşğul olduqca, onun beynində cürbəcür fikirlər dolaşmağa başlamışdı, ürəyindən hansısa anlaşılmaz hisslər keçirdi, fikrində onlarla, hətta yüzlərlə dalbadal düzülmüş sual işarələri sıralanırdı. 

S.Qafarlı təbiət etibarilə ciddi adam idi, ancaq elə o vaxtlar bir dəfə gülməli bir əhvalat oldu: gecə yarısı yuxusu gəlmirdi, yata bilmirdi və  pəncərənin qabağında dayanıb, gözlərini bomboş küçəyə dikmişdi. Bir az aralıdakı tində yolgöstərən işıq növbə ilə qırmızını, sarını, yaşılı bir-birini əvəz edirdi və gecənin bu adamsız, maşınsız küçələrində o işıqların eləcə boş-boşuna yanmağı çox mənasız görünürdü, elə bil S.Qafarlı hərəkətdə olan mənasız və mücərrəd bir mənzərəyə baxırdı. 

O, gözlərini bir-birini əvəz edən qırmızı, sarı, yaşıl işıqdan çəkib, göyə baxdı, uzaqlarda iki-üç ulduz güclə görünürdü və S.Qafarlı o iki-üç ulduza baxanda onun fikrində birdən-birə, tamam gözlənilmədən İsaak Nyuton  canlandı. S.Qafarlı gözlənilmədən də: "- Sənin qanunların mənasız bir şeydir..." - dedi, elə fikrində də əlavə etdi: "- Başqa qanunlar kimi..." və bardaş qurub, alma ağacının altında oturmuş İsaak Nyuton qaşlarını çatıb, acıqla, hətta kin-küdurətlə ona baxdı, qəzəblə başını buladı. Bu görüntü ani cizgi filmi kimi bir şey idi və sonralar hərdən yadına düşəndə, S.Qafarlını gülmək tuturdu. Bəlkə bu bir mistika idi? Niyə də yox? 

74 il bundan əvvəlki günlərdən birində S.Qafarlı, dediyim kimi, heç özü də bilmədi, necə oldu ki, evdən çıxıb, qəbiristanlığa getdi - elə bil, ayaqları onu o zamankı Bakının Yasamaldakı köhnə qəbiristanlığına özbaşına aparıb çıxartmışdı. Niyə? Birdən-birə nə oldu ki?

Doğrusu, bu hekayəni yazmağa qərar vermiş bir adam kimi, mən də bunu bilmirəm və uşaq vaxtı, hətta yeniyetməlik çağlarında da qəbiristanlıqdan qorxan, çəkinən S.Qafarlı heç bir qohumu, əzizi dəfn olunmamış o qəbiristanlıqda tanınmaz-bilinməz insanların qəbir daşları boyunca addımladıqca, qurumuş otun-ələfin tozu ayaqqabılarını, şalvarının balaqlarını bulaşdırırdı, ancaq o, bunun fərqində deyildi.  

Yaxşı yadındaydı, həmin gün hava mülayim, göy üzü  tər-təmiz idi  və S.Qafarlı  köhnə-təzə qəbirlərin arası ilə dolaşa-dolaşa hərdən başını qaldırıb göyə baxırdı. Uşaq vaxtı bir dəfə atası onu qatarla hansısa bir kəndə aparmışdı və nə üçün ora getmişdilər - xatırlamırdı, yadına təkcə bu gəlirdi ki, o kənd dağ ətəyində idi, uzaqdan isə bu dağın davamı olaraq, başıqarlı silsilə dağlar görünürdü. Böyük, ya kiçik Qafqaz sıra dağları, bəlkə Talış dağları idi, bilmirdi və o dağ ətəyində atası sinədolusu nəfəs alıb, ona da:

- Dərindən nəfəs al, - dedi.- Bu hava bilirsən, hardandı? - Sonra da barmağını dağlara tuşladı. - Bu havanı sənə o dağlar göndərib.

Başıqarlı o dağlara baxa-baxa balaca S.Qafarlının içindən elə bir gözəl qürur hissi keçdi ki, guya o dağlar bu gözəl havanı həqiqətən, onun üçün göndəriblər və o hiss indiyəcən hafizəsində ilişib qalmışdı. S.Qafarlı orda gecə vaxtı göy üzündə milyonlarla ulduz gördü və o ulduzlar o qədər işıqlı idi ki, bu işıqlara baxanda, adamı xof basırdı. S.Qafarlı atasının əlindən yapışdı və ilk dəfə də "sirri-Xuda" sözünü onda eşitdi - atası ulduzlarla dolu o göy üzünə baxa-baxa, elə bil dünyada hər şeyi yadından çıxartmışdı və:

- Bu bir sirri-Xudadır də... - pıçıldadı.

Sonralar onun içində  fizika sevdası baş qaldıranda da, universitetin fizika fakültəsində oxuyanda da S.Qafarlı hərdən o dağ ətəyindəki kənddə gördüyü göy üzünü xatırlayıb, gülümsünürdü - təəssüf ki, onun atası fizikadan uzaq bir adam idi və buna görə də o milyonlarla ulduzlara baxıb, o cür mat qalmışdı. Onun üçün, yəni S.Qafarlının atası üçün "Xuda", S.Qafarlının özü üçün "Fizika" demək idi və atasını mat qoyduğu o sirləri açmaqla məşğul idi.

Bunlar hamısı o uzaq illərin xatirələri idi.

Yasamal qəbiristanlığında gəzişdiyi o anlarda xatırladığı ulduzlarla dolu o göy üzü daha heç bir şövq gətirmirdi və doğrusu bu idi ki, onun içində bir boşluq, mənasızlıq yaranırdı.

Bir dəstə adam hansısa bir rəhmətliyi köhnə Yasamal qəbiristanlığında torpağa tapşırırdı və S.Qafarlı onların yanından keçəndə Universitetin tanınmış dosenti, fizika fakültəsinin dekan müavini B.Dadaşbəyli ilə rastlaşdı.

B.Dadaşbəyli alçaq boylu, yumurta kimi dolu, ancaq həmişə hərəkətdə olan, hər şeylə və hər kəslə maraqlanan, ötkəmliyinə və prinsipiallığına görə həmkarlarının da, qeyri-həmkarlarının da bir az çəkindikləri bir adam idi və deyilənə görə, yaxşı fizik idi, yəqin elə fizikaya məhəbbətə görə də onun S.Qafarlıya rəğbəti vardı. Birdən-birə qəbiristanlıqda S.Qafarlı ilə rastlaşanda B.Dadaşbəyli təəccüblə bu gənc fizikin, fəlsəfə doktorunun - o zaman belə elmi dərəcə var idi -toz basmış ayaqqabılarına, şalvarının tozlu balaqlarına baxaraq:

- Sən burda nə gəzirsən? - soruşdu.

S.Qafarlı bir müddət dekan müavininin sifətinə baxdı, elə bil, universitetdə tez-tez gördüyü bu adamı tanımırdı və bilmədi ki, nə cavab versin? Nə deyəydi? Deyəydi ki, bu köhnə-təzə qəbir daşlarının arasında nə axtarıram? Nə? Ən qəribəsi isə bu oldu ki, S.Qafarlının öz səsi öz qulaqlarında da gözlənilməz səsləndi:

- Başa düşmək istəyirəm...

Görünür, onun sözləri dekan müavinini daha artıq təəccübləndirdi: 

- Başa düşmək istəyirsən? 

S.Qafarlı başı ilə təsdiq etdi.

B.Dadaşbəyli zənnlə ona baxıb:

- Nəyi? - soruşdu.

S.Qafarlı maddım-maddım dekan müavininə baxaraq, yenə bir müddət susdu və nəhayət, çiyinlərini çəkdi, yəni ki, "nə bilim?"

2

Hamı məəttəl qalmışdı ki, bu gənc və perspektivli alim, növbəti doktorluq dissertasiyasını işləyə-işləyə niyə birdən-birə ərizə verib, universitetdə işdən çıxır və Elmi Şuranın üzvləri də, başqa dost-tanış elm adamları da başa düşə bilmirdi ki, S.Qafarlı nə üçün belə edir? Hətta B.Dadaşbəyli - o, artıq fizika fakültəsinin dekanı və professor idi - S.Qafarlını kabinetinə dəvət etdi və:

- Sən mənimlə açıq danış, - dedi. - Niyə gedirsən? Bəlkə kimdənsə incimisən? Bəlkə nədənsə narazılığın var? Hə? Adam elə-belə, durduğu yerdə işdən çıxıb getməz ki! Nə olub?

S.Qafarlı:

- Heç nə olmayıb,- dedi.

O zaman hələ Amerika Birləşmiş Ştatları var idi, "ABŞ" deyirdilər və dekan səsini bir az yavaşıdıb:

- Bəlkə ABŞ-dan dəvət gəlib? - soruşdu.

- Yox.

- Avropadan?

S.Qafarlı başını buladı.

- Ordan da səni dəvət etməyiblər, - dedi. - Heç nə də olmayıb? Bəs, niyə gedirsən? 

S.Qafarlı yəqin heç özü də bilmədən, eynilə Yasamal qəbiristanlığındakı kimi, yenə çiyinlərini çəkdi, yəni "nə bilim?" və qəribədir ki, Yasamal qəbiristanlığındakı görüş dekan B.Dadaşbəylinin də yadına düşdü - yaxşı yaddaşı varıymış:

- İnişil də qəbiristanlıqda, yadımdadı, deyirdin ki, "başa düşmək istəyirəm..." Nəyi - və dekan B.Dadaşbəyli bir neçə an susdu, sonra da yəqin başa düşdü ki, əməlli-başlı bir cavab almayacaq, başını bulaya-bulaya: - Vallah, - dedi, - qəribə adamsan, sonra da Allahı şahid gətirərək: - Allah şahiddir ki, mən sənin getməyini istəmirdim, - dedi və S.Qafarlının ərizəsini vizalayıb, rektorluğa göndərdi.

S.Qafarlının fizikadan başqa bir peşəsi yox idi, ancaq Bakıdakı orta məktəblərdən birində fizika yox, ibtidai siniflər üçün idman müəllimi kimi işə düzəldi və uzun müddət uşaqların sağlamlığı ilə məşğul oldu. Evdə də fizikaya aid nə kitablar var idisə, yığıb aparıb, kitabxanaya bağışladı və S.Qafarlının bu əhvalatından razı qalan bir nəfər vardısa, o da onun həyat yoldaşı idi - əri daha gecənin yarısınacan oturub, fizika ilə məşğul olmurdu. Bir nəfər də var idi ki, yəqin ruhu çox incimiş, çox narahat olmuşdu, o da, şübhəsiz, rəhmətlik atası idi.

Onun dost-tanışları, bir yerdə işlədiyi həmkarları, hətta yaxın-uzaq qohumları, elə bil ki, dekan B.Dadaşbəylinin dediyi sözü eşitmişdilər, ona, yəni S.Qafarlıya qəribə bir adam kimi baxırdılar və hətta bu, onun ayamasına çevrilmişdi: Qəribə adam.

3

...2092-ci ilin də gözəl bir yaz günü idi və bu, həmişəki kimi proqramlaşdırılmış süni yaz günü deyildi. S.Qafarlının nəticəsi Sara yeni sevgilisi ilə "Yer kürəsi - Ay - Mars" marşurutlu turist səfərindən təzə qayıtmışdı. İndi oralara gedib-gəlmək, əvvəllər, yəni Bakı ilə Buzovna hələ birləşməmiş vaxtlar, Buzovnaya gedib-gəlmək kimi bir şey idi. Sara da, yeni sevgilisi də S.Qafarlını yoluxmağa gəlmişdi və S.Qafarlı soruşanda ki, oralarda, yəni Ay, Mars tərəflərdə təzə nə var, nə yox? - Sara bir az da təəssüflə: 

- Heç nə... - dedi. 

S.Qafarlının yaşı imkan vermirdi ki, belə səfərlərə çıxsın və ən doğrusu budur ki, onun buna heç həvəsi də yox idi, hərçənd oralardan Yer kürəsinə baxmaq maraqlı olardı, ancaq nə olsun, Yer kürəsində bəyəm, yüz cürə sirli şeylər yox idi? Bu da S.Qafarlının fikrindən keçdi ki, Yer kürəsində həyat nə qədər inkişaf edirsə, o sirlər də o qədər artır və onun beynindəki suallar sırası da uzandıqca, uzanır, ancaq bu suallar sırası onu daha rahatsız etmirdi, çünki bunlar adi cavabsız suallar idi. S.Qafarlının sifətində bir təbəssüm yarandı, ancaq Sara bu təbəssümün fərqinə varmadı, çünki S.Qafarlının sifətində belə sözsüz təbəssümlər tez-tez yaranırdı və ötüb də keçirdi, çünki fizikanı bilmək də, bilməmək də, əslində eyni şey idi və buna görə də heç kim dəli olmurdu. Hərdən onun eyvana çıxıb, o baş-bu baş göyə baxmağı var idi və həmin anlarda bəzən atasından soruşurdu: "- Oralarda nə var, nə yox?", sonra da özü öz sualına cavab verirdi ki, "orda da heç nə yoxdu, hə?" Ancaq "heç nə"" nədi? "Heç nə" yoxdusa, deməli, nəsə var də...

Sara:

- Bir şey lazımdı? - soruşdu.

S.Qafarlı:

- Yox, bir şey lazım deyil, - dedi.

Doğrudan da, ona nə lazım idi? Nə istəyəcəkdi?  

Bir müddət əvvəl onun 99 yaşı tamam olmuşdu və heç ağlına gələrdi ki, 100 yaşına gəlib çıxacaq? Bunu fikirləşəndə rəhmətlik atası yadına düşürdü: "Sağlam bədəndə sağlam ruh olar." Sağlam bədən 99-u adlamağacan gəlib çıxmışdı, ancaq hissiyyatı ona bunu da deyirdi ki, daha dayanacaqdı, 100-ü görməyəcək.

Necə oldu? Nə oldu ki, 50-60 il bundan əvvəl rəhmətə getmiş B.Dadaşbəyli birdən-birə onun gözlərinin qabağına gəldi və 74 il bundan əvvəl köhnə Yasamal qəbiristanlığında o rəhmətliyə dediyi sözlər də bu uzun-uzadı illər boyu həmişə onunla bir yerdə idi: "- Başa düşmək istəyirəm..." Toxum cücərməyə başlayanda torpaqdan necə baş qaldırırsa, o sözlər də  o vaxt S.Qafarlının daxilində eləcə baş qaldırmışdı və dediyim kimi, 99 yaşında da elə o cür idi. Bu barədə fikirləşəndə, özü-özünə çımxırırdı: "- Çox nahaq yerə..." və bu çımxırtıda qocaldıqca get-gedə artan bir kinayə də var idi.

Neçə vaxtıydı ki, onun evdən çıxmağa, harasa getməyə halı və doğrusu, bir az da həvəsi yox idi, ancaq 2092-ci ilin həmin təbii yaz günü elə bil, hardansa əsib gələn bir meh onun varlığına gözəl bir enerji gətirdi və S.Qafarlı başa düşdü ki, bu ölümqabağı bir dirilikdir, ancaq onun içində heç bir ölüm qorxusu, təlaşı, həyəcanı yox idi. O, 74 il əvvəlki kimi köhnə Yasamal qəbiristanlığına gedib, orda həmin köhnə-təzə qəbir daşları arasında gəzişmək istədi və onun içində dəli bir güman yarandı ki, fizikanın girişə bilmədiyi bütün sirlərinin cavabı elə orda - köhnə Yasamal qəbiristanlığındadır.

S.Qafarlı 99-cu mərtəbədə yaşayırdı - o, gülümsədi - yaşı da yaşadığı mərtəbənin hündürlüyünə gəlib çatmışdı və fərq onda idi ki, 99-cu mərtəbədən yuxarıda da hələ neçə qat var idi, ancaq hissiyyatı ona deyirdi ki, onun 99-cu son həddi. Ancaq bu binanın da, kürreyi-ərzdəki bütün qalan binaların  qatları da haçansa bitəcəkdi, ya bitməyəcəkdi - nə olsun, fərqi nədir?

O, taksi sifariş etdi və çoxdan hiss etmədiyi bir yüngüllüklə 99-cu mərtəbənin taksi dayanacağına gedib, taksiyə mindi və pilot da elə Sara kimi cavan və gülərüz bir qız idi, elə bil ki, həqiqi insan idi, əsil insan kimi də  şirin və səmimi bir dil ilə: 

- Hara uçuruq? - soruşdu.

S.Qafarlı:

- Köhnə Yasamal qəbiristanlığına, - dedi.

Pilot qız təəccüblə S.Qafarlıya baxdı:

- Hara, dediz?

S.Qafarlının fikrindən keçdi ki, deyəsən, elə 2018-ci ildə də ilişib qalıb və:

- Qəbiristanlığa, - dedi.

Pilot qız yenidən:

 - Hansı qəbiristanlığa? - soruşdu.

- Yaxında hansı qəbiristanlıq varsa, ora.

Qız daha təəccüb etmədi, çünki cürbəcür müştəriləri ora-bura aparıb-gətirdikcə belə bir qərara gəlmişdi ki, insanlar dünyanın çox çətin məxluqlarıdır və onlarla söhbətdə çox da dərinə getmək lazım deyil. Diqqətlə bu qocaya, yəni S.Qafarlıya baxıb, daha heç nə soruşmadı, özü müəyyənləşdirib başa düşdü ki, söhbət ənənəvi qəbiristanlıqdan gedir və qısa bir müddətdən sonra taksini yaxınlıqdakı ənənəvi qəbiristanlıqlardan birinin meydanına endirdi.

S.Qafarlı bu yerləri tanımırdı, ümumiyyətlə Bakı onun üçün tamam başqa bir meqapolis idi və bu başqa meqapolisin onun üçün heç bir doğmalığı yox idi, ancaq o, ənənəvi qəbiristanlıqda hamısı bir-birinin eyni olan qəbir daşlarının arası ilə dolaşarkən, elə bil, o yadlıq hissinə yavaş-yavaş nəsə bir məhrəmlik, bir dinclik qarışırdı. Hərdən də başını qaldırıb göyə baxırdı - boz-qara buludlar yığışırdı, xüsusən, üfüq boyu qapqara qaralırdı və bu buludlar süni deyildi - süni buludlar bu cür yığışmırdı, bu cür qaralmırdı - yəqin dənizin o tərəflərində təbii yağış yağacaqdı. 

Bu dəfə də S.Qafarlının içində əməlli-başlı bir təbii yağış muradı baş qaldırdı və fikrindən də keçdi ki, ola bilsin, bir də heç vaxt yağış, yəni təbii yağış görməyəcək. Çox güman, elə də olacaqdı, ancaq bunun nə mənası var idi, S.Qafarlı bir də təbii yağış görəcəkdi, ya yox? Görsəydi, bu dünyada nə dəyişəcəkdi, görməsəydi, nə?

O, uzun illər bundan əvvəl atası ilə birlikdə getdiyi kənddə gecə vaxtı milyonlarla, milyardlarla ulduzların işım-işım işıldadığı göy üzünü yenidən xatırladı və həmin göy üzü ilə bugünkü göy üzü bəyəm, eyni şey deyildi? Hansı ulduz isə sönür, ya söndürülür, hansı ulduz isə yaranır, ya yaradılırdı - dəyişən yalnız dekorlar idi və elə 74 il əvvəl də köhnə Yasamal qəbiristanlığında onun beynində bu cür fikirlər dolaşmışdı. İndi nədir, təzə Amerika kəşf etmək istəyir? 

S.Qafarlı  səliqə ilə cərgə-cərgə düzülmüş bu qəbir daşlarını bir-bir nəzərdən keçirdi və köhnə Yasamal qəbiristanlığındakı səliqə-sahmansızlıq, qəbir daşlarının düzümündəki hərc-mərclik, oradakı cürbəcür abidələr, hasarlar, eləcə də ətrafı bürümüş alaq içində güclə görünən naməlum qəbir daşları onun xatirinə gəldi, elə bil aradan 74 il yox, 1000 il keçmişdi, ancaq fərqi nə idi? 

Uşaq vaxtı gördüyü, işıltısı da adamı ürküdən o ulduzların arasında elələri var idi ki, milyard-milyard işıq illəri qədər uzaqlıqdaydılar - bunun nə əvvəli var idi, nə də axırı və bu əvvəlsizlik və axırsızlıq müqabilində qəbiristanlıqdakı rəhmətliklər xoşbəxtlikləri, ya bədbəxtlikləri, sevincləri və dərd-ələmləri ilə birlikdə gözə görünməyəcək dərəcədə kiçik və əhəmiyyətsiz idi. Bu ənənəvi qəbiristanlığa gəlib, ya da lap elə köhnə Yasamal qəbiristanlığı olsun, ora gedib "qaranlıq otaqda qara pişik axtarır"? 

S.Qafarlının düşüncələrindən bu da keçdi ki, elə bu fikirlərin özü də dənizin başının üstünü almış o qapqara buludlar kimi, qaradır, ancaq dənizin üstündəki  o buludlardan fərqli olaraq, bu buludlar heç vaxt yağmayacaq. 

Onun özünün öz bənzətməsindən xoşu gəldi.

Dekan V.Dadaşbəyli düz deyirdi, doğrudan da, qəribə adam idi.

Bu qəribə adam yenə 99-cu mərtəbəyə qayıdacaqdı, sonra axşam düşəcəkdi, sonra gecə başlayacaqdı və çoxdan köhnələrək yox olmuş küçə göstəricilərinin qırmızı, sarı, yaşıl işıqları bir-birini əvəz edə-edə mənasız-mənasız yanacaqdı...

(21 iyun 2024. Zaqulba)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.04.2025)

Xədicə Əliyeva, "Ədəbiyyat və İncəsənət"

Həqiqət. 

Hər kəsin ən dərinə qədər hiss etdiyi, amma tam olaraq adını qoya bilmədiyi, ucsuz-bucaqsız həmin o yol, həqiqət axtarışı, əskikliyi. 

İnsanların hər biri qüsurlu halda var olur.

Fiziki və mənəvi

Hər ikisində də, tək məqsəd həqiqət axtarışı olur. Və bu sonradan olur. 

Necə ki, fiziki qüsurlu uşaq bilmir əskikdir. Yavaş-yavaş, zamanla böyüdükcə, görür. 

Anlama və qəbul etmə

İlk öncə bunu anlayır və qəbul edir. Ən şiddətli proses qəbul etmə prosesidir. Görəndə nə olduğunu bilmirsən, necə ki xəstənin xəstəliyini bilmədən son günündə müayinə olmağa gedərkən içində daşıdığı o ümid kimi. Sonra qəbul etmə prosesi olur, beyin ilk başlarda inkar edə bilir, amma zamanla qəbul edir. Sonrakı mərhələ isə, ən çox insanı məhvə aparan mərhələdir. 

"Görəsən, başqa cür olsaydı"

Fiziki

Bax, bu zaman başlayır daxildə savaş, zahirdə ağ bayraq sakitliyi. Bütün yaşam boyunca həmin fiziki qüsurlu olduğun yerin boşluğunu doldurmağa çalışırsan. Xəyal edirsən, istəyirsən. Dəyişdirmək üçün canın çıxır, səsin çıxmır. Əskik olduğun yeri doldurmağa çalışırsan.

Mənəviyyat

Necə ki, fiziki olaraq biz uşaq vaxtı ruhumuza açılan o yaraları görmürük, anlamırıq. Bilmirik və qəbul edirik. Böyüdükcə, bəzən hər şey yolunda getsə belə, biz yolda olmuruq. Çünki, bu biz deyilik. Bizim ruhumuz əskikdir, əskik. Bunu bəzən görüb, anlayır, bəzən isə ümumiyyətlə kor oluruq özümüzə. 

Fiziki qüsurlu insan yaşamına davam edir, hər nə qədər içində o əskik tərəfini doldurmağa çalışaraq var olma səyi göstərirsə, həmçinin mənəvi olaraq əskik olan insanlar da hər daim o əskik olduğu hissin axtarışında olur. 

Uşaq beyni-yetişkin beyni

Əslində, böyümənin yaşı, ağlın məhdudiyyəti yoxdur. Çünki insan hər yaşda biraz daha böyüyür, yaşadıqca biraz daha artır. 

Uşaq ikən heç birimiz əskik tərəflərimizi görmədən sadəcə böyüməyimizi gözləyərik. Böyüdükcə, kimisi fiziki, kimisi mənəvi qüsurlu tərəfini görər və o tərəfini doldurmağa çalışaraq yaşayar.

Və bəzən də uşaq ikən başımıza sığal çəkərək, ruhumuza qan ağladarlar. Biz isə bunu, çox sonradan görərik...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.04.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sonra mən zirvədəki 20 faizə qoşulmağı mümkün edən, “Kainatın dəmir qanunu”nu öyrəndim. Bu, Səbəb və Nəticə və ya Əkin və Biçin qanunu idi. Bu qanuna əsasən, hər bir nəticənin müəyyən bir və ya bir neçə səbəbi var və müəyyən bir sahədə nailiyyət əldə etmək üçün öncə həmin sahədə nailiyyətin hansı bacarıq və vərdişlər hesabına əldə edildiyini öyrənmək və sonra nailiyyət əldə edilənə kimi həmin vərdişləri təkrarlamaq lazımdır. 

Qayda budur: “Uğurlu adamların etdiklərini usanmadan təkrarlasanız, sonunda sizin də, uğurlu insanların əldə etdikləri nailiyyəti əldə etməyinizə heçnə mane ola bilməz. Yox, əgər siz uğurlu insanların etdiklərini təkrarlamasanız onda sizə heç nə kömək edə bilməz”. 

Qədim əsatirlərdən gələn Əkin və Biçin qanunu, Səbəb və Nəticə qanununun bir formasıdır. Bu qanuna əsasən insan bu gün nə əkirsə sabah mütləq onu da biçməlidir. Və yaxud da bu gün biçdiyimiz məhsul əkdiyimiz əkinin nəticəsidir. Beləliklə, bugünkü məhsulunuz sizi qane etmirsə onda dərhal yeni toxumlar əkmək, uğura aparan vərdişlər əldə etmək yalnız sizdən asılıdır.

Brayan Treysi / Bəhanələrə yox (Daxili intizamın gücü)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.04.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan milli kulinariyasında 30-dan çox birinci xörək növü var. Adi şorbalardan fərqli olaraq sulu  xörəklər öz konsistensiyasına görə daha qatıdır, çünki bunların tərkibində, bir qayda olaraq şorba az miqdarda olur.  Milli kulinariyanı fərqləndirən bir xüsusiyyət də ondan ibarətdir ki, bəzən milli xörəklər həm birinci və həm də ikinci xörəyi əvəz edir. Məsələn, piti, küftə-bozbaş və s. Bu xörəklərin əvvəlcə şorbası, sonra şorbada bişmiş qalan hissə (ət, noxud, kartof və s.) ikinci xörək kimi yeyilir.

Sulu xörəklərin digər bir xarakterik xüsusiyyəti onlarda qoyun quyruğundan istifadə edilməsidir. Quyruq, bir qayda olaraq, xırda doğranmış şəkildə işlədilir. Milli Azərbaycan mətbəxində sulu xörəklərin hazırlanmasında tomat-pasta və ya tomat-püre çox az istifadə edilir. Bunun əvəzində yayda təzə pomidor, qışda isə qurudulmuş alça (turşməzə tam verməsi üçün) və tərkibində boya maddəsi olan ədviyyat (zəfəran və sarı kök) tətbiq edilir. Kulinariyamızda sulu xingal, xəmiraşı, umac, düşbərə və s. kimi undan hazırlanan sulu xörəklər vardır. Təzə süddən, turşudulmuş süddən və qatıqdan hazırlanan firni, südlü sıyıq, dovğa, kələköş, ovdux və s. geniş yayılmışdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.04.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı şair Namiq Dəlidağlının şeirlərindən hər gün sizlərə üç yarpaq təqdim etdik. Bu gün sonuncu 3 yarpaqla tanış olacaqsınız.

AY EV YİYƏSİ

Qapını döyürəm, niyə açmırsan?
Gör gələn bir kimdi, ay ev yiyəsi.
Ürək eləmirsən yoxsa açmağa...
Nə adam döyənəm, nə də yeyəsi,
Dur gəl qapını aç, ay ev yiyəsi.

Kimim var, üz tutum qayıdım hara?!
Bəlkə də ölməyə gəlmişəm bura.
Bəlkə bir diləyə gəlmişəm bura,
Bəlkə bir sözüm var sənə deyəsi,
Dur gəl qapını aç, ay ev yiyəsi.

Məniydim sahibi o qızıl taxtın-
Tez düşdüm, qarğayım mən belə baxtı.
Kim döyər qapını bu gecə vaxtı?...
Mənəm belə dəli ürək yiyəsi,
Dur gəl qapını aç, ay ev yiyəsi.

Nəyim var ölçüdən, bölgüdən keçib,
Daha düşünməkdən, bəlkədən keçib.
Onsuz da mənimki sevgidən keçib,
Deyiləm heç kimə ta baş əyəsi,
Dur gəl qapını aç, ay ev yiyəsi.


  
İKİNCİ ETİRAF
 
Yenə doyunca vurdum
sənsizliyin sağlığına...
Nə yeyib, nə içdimsə və 
nə düşündümsə
geridə izi qaldı:
yarımçıq pivə bakalı,
bir az 
saçaqlı pendir, 
"cipsi" ovuntuları,
xəyal qırıntıları,
bir də bir udum həsrət.
Sərxoşam indi,
yenə unutdum səni...
Ayılanda...
 

AYRILIQ HAVASI

Son duamı oxudum
ayrılıqlar üzünə,
ayrılıqlar qibləsinə dayanıb.

Bütün ayrılıqların
səmti birdi:
ahı ürəkdən qopur.
...Ayrılıqlar oxudum,
bu aylı gecənin
səssiz xatirəsinə...
Ayrılıq duaları dəli
sevdaların
ruhuna bağışlanır.
Bütün ayrılıqların
qibləsi eynidi:
ağrısı soldan başlanır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.04.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

Təbiidir ki, illərdir bir çox müəlliflər uğur qazanmağın yollarını göstərmək niyyəti güdən kitablar yazıblar. Onların içində adı dünyalarca məşhurlaşanlar, ən tanınmış motivasiya spikeri adını alanlar da var, yazdıqlarını bestseller səviyyəsinə daşıya bilməsələr belə, kütləvi oxucu qazanmaq şərəfinə nail olanlar da var, heç bir iz qoya bilməyərək yazdıqlarının makulaturaya çevrilməsiylə barışanlar da var.

Əlbəttə ki, mən öz tədqiqatım boyunca ən çox səs-küy qoparan «uğurqazanma bestsellerlərinə» toxunacağam. Oxuculara oxunması məsləhət görülən bu bestsellerlərin əsas müddəalarını göstərəcək, tezislərini qabardacağam.

İndi isə gəlin əksər reytinq sıralamalarında yer alan «bizneçdə və peşəkar fəaliyyətdə uğur qazanmaq» mövzusunda ən populyar motivasiya bestsellerləri arasından sizinçün seçdiyim ən yaxşılara nəzər yetirməyi davam etdirək.

Entoni Robbins. «Özündə nəhəngi oyat»

Dünyanın ən tanınmış motivasiya spikerlərindən olan, layf-kouçinqin (mütəxəssislə ondan bilgi almaq zərurəti duyan insanın lazımi nəticə alanadək peşəkar münasibətləri) banilərindən biri hesab olunan Entoni Robbins özü həyatda hər şeyi sıfırdan başlayıb, motivasiya kitablarını öz həyat təcrübəsinə əsasən yazıb. Entoni Robbinsə görə hər bir insan içində yatan enerjini oyatmalı, arzularını, hətta ən fantastik olanları belə reallaşdırmalıdır. Entoni Robbins tövsiyyə edir ki, böyük hədəfləri vurun, heç nəylə kifayətlənməyin. Ən vacibi – özünüzə güvənin, deyin ki, mən bunu bacaracağam!

«Hər gün öz üzərinizdə səylə çalışın, zərərli vərdişlərdən, səhv qənaətlərdən qorunun», - deyir spiker.

Entoni Robbins belə bir deviz də təklif edir: «Öz emosiyalarınızı özünüzə müttəfiq edin». Onun təklif etdiyi digər deviz isə belədir: «Arzulamaqdan dərhal real işə keçin!»

Oxucularıma onu da söyləyim ki, Entoni Robbinsin kouçinq seanslarının (konsaltinq və treninq metodudur ki, kouç öz tələbəsinə konkret hədəfi vurmağı öyrədir) astronomik qiyməti var: 1 milyon dollar!!! Və bu prosedura arzulayanlar 2 il öncədən yazılırlar. Onun müştəriləri arasında isə bir görün kimlərə rast gələcəksiniz: Bill Klintona, Andre Aqasiyə, Opra Uinfriyə... Prezidentliyədək yüksələn siyasətçi, ən yüksək kürsülərdən düşməyən dünyaşöhrətli idmançı, dünyanın ən nüfuzlu qadınları reytinqində yer alan ən məşhur televiziya aparıcısı və şoumen...

Bu sırada tarixdə SSRİ dövlətinin, kommunizmin süqutunun memarı hesab edilən sonuncu SSRİ prezidenti Mixail Qorbaçovu  da görmək olar, əziz oxucularım.

“Ədəbiyyatvə incəsənət”

(04.04.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalını “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində sıra gənc nasirlərindir. Bu gün sizlərə Nadir Yalçının “İnsan məskən salır” hekayəsini təqdim edirik.

Bakı tutqun, payızın xislətinə uyğun boz və darıxdırcı olsa da, şəhərin mərkəzindəki miyanə bir kafedə görüş üçün vədələşmişdilər, bəlkə, bu bozumtulluğu, melanxolik əhvalı nəsə başqa bir rənglə əvəzləyə bildilər. Əslində, hər şey adiləşmişdi, daha əvvəlkitək həvəs də yox idi. Bir-iki köhnə vərdişləri təsəlli idi. Bəs nə yaxşı hələ də bunu saxlaya bilmişdilər?..

Murad bazar ertəsi işə getmirdi, təzə iş yerində də əvvəlcədən şərtini qoymuşdu, qəribə də olsa, razılaşmışdılar. Bəzi iş yoldaşları qıcıqlanırdı; əcəb yaxşı şeydi, özü özünə “yaradıcılıq günü” təyin edir… Məhəl qoymurdu, zarafata salıb keçirdi. Əsas odu, bu ona rahatlıq verirdi. Murad uşaq vaxtından ağırlıqdan qorxurdu. Ona elə gəlirdi, hər bazar ertəsi həftənin yox, dünyanın ən ağır günüdü, həmin gün işə başlamaq isə faciədi. Hər halda, bu çoxusu üçün belə idi, Murad isə qəti qərarını vermişdi; həmin gün işləmək olmaz! Fikirləşirdi, qəzet redaksiyası üçün mühasibin bir gün işə getməməsi böyük problem olmaz, o, bazar ertəsi işə getsə də, getməsə də, qəzet çıxacaq, əsas odu.

Bu bazar ertəsi də həmin bazar ertələrindən idi. Tələbə yoldaşı Adil Muradın görüş üçün məhz bazar ertəsini təyin elədiyini votsapda yolladığı səsdən eşidəndə sevindi, üzünə səbəbsiz gülüş qondu; halal olsun, o, ənənələrinə sadiqdi, elə həmin Muraddı.

Telefondakı danışıqlarında Muradın bir neçə arzusu Adili təəccübləndirdi, ötən tələbəlik illərinin havası yenidən başında dolaşdı:

– Arağı mən alacam, yəqin, ikimizə 0,7 bəs edər. Elə İçərişəhərdəki “Xəzər”də görüşək, yaxşı kiftə-bozbaş verirlər.

– Əladı, Murad, Allaha acıq getməsin, kababdan bezmişəm.

– Amma səndən bir xahişim var… Sənin balaca şahmatın var idi ha, Əli ilə tez-tez oynayırdız, o durur?

– Baxaram evə, evdədi, çox güman, harasa qoymuşam, taparam.

– Hə, ay sağ ol, onu da gətir.

– Sən Allah, çoxdandı görüşmürük, danışmağa söz çox, başın qarışacaq piyadalara, arağımız da isinəcək.

– Yox, gətir, mütləq gətir, yadınnan çıxmasın.

Adətən, zirzəmi kafelərində özünü qoz qabığının içində hiss eləyirsən. Bu iki yoldaş isə “Xəzər”də özlərini göy suların qoynunda, sonsuz ənginlikdə, göz işlədikcə uzanan səmanın, pambıqlaşa-pambıqlaşa bir-birinə pərçimlənən buludların altında hiss edirdilər. Onların fikir yelkəni okeana açılmışdı; son kursda ayrıldıqları sevgililərindən, sərxoş olub gecənin bir yarısı universitetin dəmir çəpərindən tullandıqlarından, aşiq olduqları xarici dil müəlliminin üstündə dalaşdıqlarından, atalarının dəfnlərindən, tələbə yoldaşları Arzunun toyundakı “dəcəllik”lərindən sevinə-sevinə, ağlaya-ağlaya, ağızdolusu danışırdılar. Yavaş-yavaş “Xəzər” kafesi də burulub-burulub bulanıq məkana çevrilir, meyxoşluq bütün kafeni başına götürürdü. Əşyaların göydə uçuşmağına hələ çox var idi. Çox güman, iki nəfəri “0,7” o həddə gətirib çıxarmazdı.

Adil Muradın xahişini unutmamışdı və şahmatı qoltuğuna vurub gətirmişdi. Murad şahmat söhbətinin üstünə gəlməkdən qorxurdu, hər yadına düşəndə başqa bir söhbət açıb başını aldadırdı. Adil də sevinirdi; yaxşı ki, yadına düşmür, heç o hayda deyiləm.

Nəhayət, Murad ayağa qalxıb ucadan və amiranə şəkildə dedi:

– Stolu seyrəltmək vaxtıdı. Şahmatı aç və fiqurları düz!

Adil bir kəlmə demədən əməl elədi. Murad birinci piyadanı iki addımlıq qabağa itələyən kimi yumruğunu dişləyib gözünü sıxdı, yanaqlarında bir cüt yaş parıldadı.

– Adil… Hələ məktəbə getməmişdən atam məni şahmat dərslərinə yazdırmışdı… Həyatımın ən həyəcanlı günü idi və aylar idi ki, həmin şahmat yarışına hazırlaşırdım. Rəqibim də məktəbli idi, hardasa, bir-iki yaş fərqimiz olardı. Çox yaxşı şahmat oynayırdı, mənnən də yaxşı. Epilepsiya xəstəliyindən xəbərsiz idim. Oyunun ortasında sudurqası tutdu, ağzı köpükləndi, üzüqoylu şahmat stolunun üstünə sərələndi. Şahın, vəzirin gözünə batmağınnan qorxdum… Əsə-əsə stuldan qalxdım və sonralar eşitdim ki, həmin oğlan rəhmətə gedib. Mən o gündən şahmata yaxın dura bilməmişəm. Bu qorxumu, qaramatımı sənlə yenmək istəyirdim. Alınmadı! Mən bacarmadım!

Adil susmuşdu və nə deməli olduğunu bilmirdi. Ara sakitləşdi, hər vəchlə söhbəti dəyişməyə çalışırdılar. Adil köhnə-küləş söhbətləri yadına salmaq istəyirdi:

– Murad, yadındadı, ingilis dili müəllimi – Xatirə…

– Yadımdadı. Sən onu sevirdin.

– Guya sən sevmirdin?

– Yox, elə-belə xoşum gəlirdi.

– Mən axmaq olmuşam, hamilə olmağını bilmirdim, ikicanlı qadını sevmişəm.

– Uşaq Həsən müəllimdən idi, Həsən müəllim ölənəcən bilmirdi ki, Xatirənin ondan uşağı var…

– Nə bilirsən uşaq Həsən müəllimdən idi, yanlarında olmusan?

“Xəzər” meyxoşluğunu itirdi, böyük okean zirzəmi kafesinə çevrildi və əşyalar əbədi öz yerində qərar tutdu.

– Adil, “İnsan məskən salır” filminə baxmısan?

– Yox.

– Orda bir səhnə var, üç dost arasında bizim dialoqumuza oxşar söhbət gedir və sənin verdiyin sualı filmdə də bir nəfər verir. Dostu bilirsən, nə reaksiya verir?

– Ola bilər, keflənmişəm, mənə fikir vermə.

Muradın səsi gurlaşdıqca gözlərini qan bürüdü:

– Sual ver! Nə reaksiya verir?

– Nə reaksiya verir?

– Çənəsindən bir yumruq ilişdirir. Dəyyus! Dur burdan, bas bayıra!

Adil gödəkcəsini götürüb qapıdan çıxdı. Amma elə bil qapıdan çıxmadı, pəncərədən sivişdi.

Şahmat ortada idi. Murad fiqurları qabına yığıb qoltuğuna vurdu. Cavanşir körpüsünün yanında taksidən düşüb məhlələrinə tərəf addımladı. Körpünün yanında ayaq saxladı, gözü polisləri gəzdi, heç kim yox idi.

Əvvəllər Cavanşir körpüsünə günaşırı bir nəfər intihar üçün üz tuturdu. Hər dəfə Muradın qonşuluğunda yaşayan diplomat qadın körpüyə çıxıb özünü atmaq istəyən adamla iyirmi dəqiqə danışırdı, onu qucaqlayıb aşağı endirirdi. Sonra hamı – bütün canından bezənlər buna vərdiş elədilər. Rahatca körpüyə qalxıb intihara cəhd edirdilər. Bilirdilər ki, diplomat qadın harda olsa, özünü yetirəcək və onları qucaqlayıb aşağı düşürdəcək…

Həmişə də körpünün yanında polis dayanırdı ki, birdən kimsə özünü atmaq istədi…

Həmin diplomat qadın bir müddət idi dünyasını dəyişmişdi. O öləndən heç kim Cavanşir körpüsünə özünü atmaq üçün üz tutmurdu. Qorxurdular ki, gəlib qucaqlayan, aşağı düşürən olmayacaq. Ona görə heç polis-zad da gözə dəymirdi.

Murad qəti qərara gəldi; körpüyə qalxıb qoltuğuna vurduğu şahmatı yerə tullayacaq, paralanacaq taxta parçası ilə pis xatirələri yoxa çıxacaq, payız bozumtulluğunu itirəcək. Körpüyə qalxa bilmədi, qorxdu. Özünü yamanladı; kaş “Xəzər”də məskən sala biləydik, okeanın qoynundan zirzəmi kafesinə qayıtmayaydıq, Adil də çıxıb getməyəydi, Adil getməsəydi, mən rahatlıqla körpüyə qalxardım, şahmatı yerə tullamağa cəhd edərdim, Adil gəlib ikimizi də qucaqlayardı – məni də, şahmatı da aşağı endirərdi.

Murad şahmatı qucaqlayıb evə tələsdi; sabah çərşənbə axşamı idi, həftə başlayırdı, geridə isə pərçimindən ayrılan nar dənəsi kimi asudə bir bazar ertəsi qalmışdı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.04.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qarağacı qəbiristanlığı Ağdam rayonunun ən qədim və tarixi əhəmiyyətə malik məzarlıqlarından biridir. Bu qəbiristanlığın dəqiq salınma tarixi məlum olmasa da, müxtəlif mənbələr onun təxminən 4-5 min il əvvələ aid olduğunu bildirir. Tarixi abidə olmaqla yanaşı, uzun illər boyu ağdamlıların ziyarət etdiyi müqəddəs bir məkan olub.

Qarağacı qəbiristanlığında müxtəlif dövrlərə aid məzarlar mövcud idi. Burada eramızdan əvvəlki dövrlərə aid qoç, öküz, bayquş, yəhər və digər daş heykəllər, eləcə də yazısız abidələr mövcud olmuşdur. Qəbiristanlığın adının mənşəyi ilə bağlı müxtəlif versiyalar mövcuddur. Bir versiyaya görə, burada qədimdən bir pir olmuş və həmin pirin ətrafında bitən qarağac ağacları bu məkanın adını formalaşdırmışdır. Digər versiyaya görə isə, burada tunc dövrünə aid Qarahacı yaşayış yeri və nekropolu mövcud olduğu üçün məzarlıq “Qarahacı” adını daşıyır.

Qəbiristanlıq Ağdam şəhərinin cənubunda, şəhər mərkəzindən təxminən 5 kilometr məsafədə yerləşirdi. Burada XII əsrə aid məzar daşları və türbələr, eləcə də XVII-XVIII əsrlərə aid tarixi abidələr mövcud idi. Xüsusilə Uğurlubəyovlar ailəsinə aid türbə və digər məqbərələr Qarağacı qəbiristanlığının mədəni irsini zənginləşdirirdi. Sovet dövründə bu türbələr rəsmi olaraq tarixi-mədəni abidələr kimi qeydiyyata alınmışdı.

1993-cü ildə Ağdamın Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğalından sonra, Qarağacı qəbiristanlığı erməni vandalizminin əsas hədəflərindən biri oldu. İşğalçılar buradakı qədim məzar daşlarını sökərək ya satdılar, ya da dağıtdılar. Əldə edilən məlumatlara görə, bəzi baş daşları İrana satılmış, digərləri isə müxtəlif formalarda məhv edilmişdir.

Qəbiristanlığın yer üzündən silinməsi sadəcə bir məkanın dağıdılması deyil, həm də ağdamlıların mədəni irsinə qarşı yönəlmiş vandalizm aktı idi. Ermənilər burada təkcə qədim məzar daşlarını məhv etməklə kifayətlənmədilər, eyni zamanda məzarlığı şumlayaraq yerində taxıl əkdilər. Rusiyalı jurnalistlərin çəkdiyi fotolar və yazdıqları məqalələr də bu vandallığı sübut edirdi.

2020-ci ildə Ağdamın işğaldan azad edilməsindən sonra, Qarağacı qəbiristanlığının vəziyyəti daha yaxından araşdırıldı. Burada olan dağıntılar bir daha sübut etdi ki, erməni vandalizmi təkcə binaları, yaşayış məntəqələrini deyil, insanların məzarlarını da hədəf alıb.

İndi qarşımızda duran əsas vəzifələrdən biri bu tarixi məzarlığın bərpası və dağıdılmış məzarların yenidən müəyyənləşdirilməsidir. Qarağacı qəbiristanlığı Ağdamın və bütövlükdə Azərbaycanın tarixi-mədəni irsinin ayrılmaz bir hissəsidir. Bu məkanın bərpası təkcə maddi deyil, həm də mənəvi borcumuzdur. Çünki burada dəfn edilən insanlar təkcə ailələri üçün yox, eyni zamanda Azərbaycan tarixi üçün də əhəmiyyətlidir. Bu səbəbdən, Qarağacı qəbiristanlığının bərpası və qorunması ilə bağlı sistemli tədbirlər görülməlidir.

Qarağacı qəbiristanlığı təkcə Ağdam üçün deyil, bütün Azərbaycan üçün mühüm tarixi bir yerdir. Onun bərpası və gələcək nəsillərə çatdırılması, vətənimizin keçmişini qorumaq üçün əsas addımlardan biridir. Erməni vandalizminin izlərini silmək və bu müqəddəs məkanı əvvəlki əzəmətinə qaytarmaq bizim üzərimizə düşən vacib vəzifələrdən biridir.

Ağdam azad olundu, Qarağacı qəbiristanlığının bərpası və yenidən dirçəldilməsi gələcək tarixi araşdırmalar və mədəni irs üçün mühüm bir mərhələ olacaqdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.04.2025)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Gülüş klubunda növbəti görüşümüzdə ənənəni pozub Şəmil Sadiqdən eşitdiyim bir pritçanı sizlərə danışacağam. Açması nədir, özünüz tapacaqsınız.

Bir gün bir kəndli eşşəyi ilə yol gedərkən qarşısına bir dərviş çıxır. Hal-əhvaldan sonra dərviş deyir, yükün nədir, kəndli deyir, buğdadır. 

- Bəs bu xurcundakı torpaqdır axı.

- Dərviş baba, xurcunun biri buğdadır, biri torpaq. Torpağı da ona görə qoymuşam ki, tarazlıq pozulmasın. 

- Belə düzgün deyil, sən torpağı tök yerə, buğdanı iki yerə bölüb eşşəyə yüklə. Özün də min üstünə.Artıq yükü niyə daşıyasan ki?!

Kəndli bir az fikrə gedəndən sonra ağlına batır, tez dərvişin dediyini edir, yola düşməzdən öncə, deyir:

-Dərviş baba, sən bu qədər zəka, ağıl sahibisən, de görüm, bu ağılla sənin vardan, dövlətdən nəyin var?

Dərviş gülümsəyib, cavab verir:

-Heç nəyim, bir həsirəm, bir də məmmədnəsir, harda bir tikə çörək tapdım yeyib, yol gedirəm. 

Kəndli tez eşşəyindən düşüb xurcunları əvvəlki kimi yükləyir, torpağı birinə, buğdanı birinə. Sonra da deyir ki, sənin ağlın olsa idi, özünə gün ağlardın, sənin ağlın mənə gərək olmadı. 

P. S. Açması da sizlik olsun

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.04.2025)