Rusiyada yaşayan həmyerlimiz, tanınmış yazıçı Eldar Əhədov Şuşa səfərinin təəssüratlarından bəhs edən “Cidir düzü” adlı yol qeydlərini “Ədəbiyyat və incəsənət” portalına ünvanlayıb. Onu sizlərə təqdim edirik. 

Yazını dilimizə Əlviz Əliyev çevirib. 

"Bura Cıdır düzüdür. Hər birimiz üçün əziz, doğma Cıdır düzü. Şuşanı Cıdır düzüsüz təsəvvür etmək mümkün deyil, Azərbaycanı isə Şuşasız təsəvvür etmək mümkün deyil. Biz Şuşaya qayıtmışıq, Cıdır düzünə qayıtmışıq və tarixi yerdə bundan sonra muğam səsi eşidiləcək, Azərbaycan mahnıları ifa olunacaq, böyük tədbirlər keçiriləcək, toy-bayram olacaq..." 

    İlham Əliyev

Xankəndindən gedən yol sıx kolluqlarla örtülmüş qayaların arası ilə ilanvari, qıvrıla-qıvrila, dolanbac yolla bizim avtobusu daha yuxarılara, dağın başına qaldırırdı. Hər döngə bizi  Şuşa ilə görüşmək məqamına daha da yaxınlaşdırırdı. Beləliklə, Xankəndi binalarının damları lap aşağıda qalmışdı. Bizim səyahət avtobuslarımız isə aramla, dayanmadan hərəkətdə idilər. Xaricdə yaşayan azərbaycanlı alimlərin Forumunun iştirakçılarından bəziləri səbrsizliklə, bəziləri nəzərəçarpan həyacanla, bəziləri isə maraqla avtobusun pəncərələrindən yolu müşahidə edirdilər. Bütün bunlara baxmayaraq, bizim çoxumuz üçün Şuşa qarşımıza qəflətən çıxdı. Avtobuslar həmin anda dayandılar və biz hamımız bizim üçün nahar hazırlanmış mehmanxananın yanında avtobuslardan çıxdıq. Burada bizi yalnız nahar deyil, həm  Qarabağ universitetinin rektoru Şahin Bayramovla və onun rəhbərlik etdiyi ali məktəbin əməkdaşları ilə görüş gözləyirdi. Rektor bizə universitetin perspektivləri haqqında, qarabağlı gənclərin gələcəyə həvəslə can atmasından, ümidlərdən, layihələrdən əminliklə, gələcək uğurlara inamla danışdı. 

Əminliklə demək olar ki,  xaricdə yaşayan azərbaycanlı alimlərin dəstəyi Qarabağ universitetinin tələbələrinə bilik və bacarıqlarını artırmaqda öz töhfəsini verəcək. Buna heç kimin şübhəsi ola bilməz.

Biz rektora maraqlı sohbətə görə minnətdarlıq edib, nəhayət şəhərə tərəf üz tutduq. "Musiqiçilər və şairlər Tanrıya hamıdan yaxındırlar",- deyə dahi Sibir yazıçısı - cəbhədə olmuş Viktor Petroviç Astafyev tez-tez təkrarlayardı. Mən onunla uzun illər idi ki, tanış idim və çoxlu görüşlərimiz olmuşdu. O, yalnız "Çar-balıq" və "Vasyutkin gölü" əsərlərinin deyil, həm də müharibə dəhşətlərini özündə əks etdirən "Lənətlənmiş və öldürülmüşlər" romanının müəllifidir.

Budur, mən üç bərpa olunmuş nadir abidənin - insanlara həyatlarının son anlarına qədər bütün canlılara qarşı məhəbbət tərənnüm etmiş bəstəkar Üzeyir Hacıbəylinin, şairə Nətavanın və müğənni Bülbülün abidələrinin yanında durmuşam. Bu doğma torpaqda, doğma şəhərdə onlar doğulub, boya-başa çatmışlar. İndi bərpa olunmuş bu abidələr vəhşicəsinə güllələnmiş, bərbad hala salşnmış və metal qəbulu məntəqəsinə verilmişdi. Nədən belə oldu? Yalnız bir şeyi bilirəm - musiqiçilərə, şairlərə ucaldılmış abidələri dağıdanların özlərini insan adlandırmaq hüququ yoxdur...

Mən Nətavanın və Hacıbəylinin evlərinin dağıntılarını gördüm. O evlərə mərmi düşməmişdi. Onları oğrular dağıtmışdı. Mən onlara millət deyə bilmərəm. Şairlərin, musiqiçilərin abidələrini güllələyənlərin, qapı, pəncərə çərçivələrini, qab-qacağı, ayaqyolu çanaqlarını oğurlayanların milliyyəti olmur və ola da bilməz. 

 Mən bulaqda üzümü yuyub, Şuşanın qala qapısına tərəf yollandım. Mənim həmkarlarımın çoxu artıq oradan keçib, qədim qala divarlarının o biri tərəfində fərəhlə fotosessiya həyata keçirirdilər. Mən isə öz diabetdən əziyyət çəkən ayaqlarımla onlardan çox geridə qalmışdım. Digər tərəfdən, qapının önündə yerin səthi o qədər nahamar və daşlı-kəsəkli idi ki, mənim piyada hərəkətimin sürəti demək olar ki, sıfıra düşdü. Eyni vaxtda həm ayaqlarımı hərəkət etdirmək, həm də müvazinətimi nahamar daşlıq yerdə saxlamaq çox çətin idi. Gözlənilmədən kiminsə nəvazişli və inamlı əli məni dirsəyimdən tutub, dəstəkləməyə başladı. Mən bu gənc qadının kim və nəçi olduğunu bilmirdim, amma o məni gözlənilməz xatalardan, bəlkə də illərlə yüz minlərlə insanların tapdayıb, hamarladığı daşların üstünə yıxılmaqdan xilas etdi. Onun köməyi təmənnasız, mənə qarşı rəhmindən irəli gəlirdi. Biz onunla doğma Azərbaycan dilində danışırdıq. Mən Gülxanım (o özünü belə təqdim etdi) xanıma öz həyatımın, həm də Şuşaya gəlməyimin məcazi mənasını, bunun yalnız bir səyahət olmadığını açıqladım. 20-ci ilin noyabrında bizim ordu Şuşaya həmlə edəndə mən Sibirdə polisin caynağına keçmişdim. Mənim üstümdə şəklim, adım, familiyam, doğulduğum tarix olan təqaüd vəsiqəsi var idi, amma pasport üstümdə deyildi. Serjant məni tutub polis məntəqəsinə sürüklədi. Onun familiyasının Çonayan olduğunu mən sonralar polis protokolundan öyrəndim.  Mənə üzun müddət ayaq üstə durmaq və ayaqqabıda qalmaq olmazdı. Buna baxmayaraq, Çonoyan və həmkarları guya mənim şəxsiyyətimi məlumat bazasında yoxlamaq bəhanəsi ilə bir neçə saat yoxlama apardılar. Onlar mənə özümü rus kimi qələmə verməyə işarə edirdilər. Yəni onda onlar məni azad etməyə söz verirdilər. Mən isə azərbaycanlı olduğumu inadkarlıqla təkrar edirdim... Başa düşürsünüz, mən nəyin naminə öz ata, anamdan imtina etməliyəm?! Mən türkəm və türk olaraq da qalacam. Hətta məni şikəst etsələr də...

Budur, mən bir il bundan əvvəl bizim Vətənimizin tarixi haqqında mənzum "Xarıbülbül" dastanını yazan şəxsəm, indi də həyatımda ilk dəfə Şuşadayam.

Şuşanın cənub hissəsində "Cıdır düzü" deyilən düzənlik var. Qarabağ xanlığı dövründə burda ildə iki dəfə yüzillərlə ənənəvi olaraq qarabağ cinsindən olan atların yarışı keçirilib. Burada həm də xalq bahar bayramı Novruzu və başqa bayramları qeyd edir. Burada həm də indiki atla polo oyununun əcdadı sayılan atla idman növü "Çövkən" keçirilirdi.

 Geniş dağ yaylası on doqquzuncu və iyirminci əsrlərdə plenar əsərlər yaradan rəssamlar üçün öz əsərlərini emalatxanada deyil, açıq təbiətdə, təbii işıqlı havada yaratmaq üçün sevimli məkana çevrilmişdi. Cidır düzündən görünən dağ mənzərələri doğrudan da təkrarolunmazdır. Burada həm musiqi, həm də ədəbi-bədii festivallar, yarmarkalar, bayramlar keçirilirdi. Burada 1989-cu ildən 1991-ci ilə qədər, sonradan 2021-ci ildən Şuşa azad olduqdan sonra yenidən həyata keçirilməyə başlayan "Xarıbülbül"  festivalı keçirilir.

 Mən hörmətli Gülxanıma o məni qolumdan tutub avtobusa qədər müşayyət edən zaman indiyə kimi heç kimə açmadığım gizli və gülməli görünən arzum haqda danışdım. Bu arzu Cıdır düzü yaylasına qalxıb, orada otların üstündə ayaqyalın getmək idi. Bəlkə də bundan sonra ayaqlarım bir daha bu sonuncu dörd ildə ağrıdıqları kimi ağrımayacaqlar. Əlbəttə belə düşünmək sadəlövhlükdür, amma siz harda möcüzəyə inanmayan şair görmüsünüz? Gülxanım məni avtobusa qədər müşayiət edib, arzumun çin olmasını arzuladı. Tezliklə avtobus yola düşdü. Amma bununla mənim çətinliklərim bitmədi. Avtobus Cıdır düzünə çatmamış sürücü dedi ki, bizim nəqliyyat vasitəmiz üçün yol çox yoxuşdur və biz bundan sonra piyada getməli olacağıq. Gedim, ya getməyim? Əgər söhbət arzumun yerinə yetirilməsindən gedirsə, onda getməmək nə deməkdir?! Mən getdim. Yol mənim üçün o anda həqiqətən çox yoxuş idi. Mən yenə də hamıdan arxada ayaqlarımı sürüyürdüm. Hətta bir-iki addım qalxmaq üçün mən tez-tez dayanmalı, ensiz səkinin hündür olmayan divarlarına soykənməli olurdum. Mən artıq başqa səyahətçiləri izləmirdim və yalnız ayaqlarımın altına diqqətlə baxırdım. Tər gözlərimə tökülürdü, köksümdə hava çatışmırdı. Birdən mənə sonsuz görünən yoxuşun mənim hərəkət istiqamətimdən sol tərəfində kiçik bir düzənlik sahəyə rast gəldim. Mən bu nisbətən düzənlik sahəyə döndüm. Aralıda üzərinə "Vaqif" yazılmış memarlıq abidəsi ucalırdı. Mən anladım ki, bu şair Vaqifin yaxınlarda bərpa olunmuş məqbərəsinin xiyabanıdır. Molla Pənah Vaqif Qarabağ xanlığının birinci vəziri, 18-ci əsrdə Azərbaycanın tanınmış siyasi xadimi, ən əsası isə Azərbaycanın görkəmli, xalq tərəfindən sevilən şairlərindən biri idi. Xiyaban mənə nəfəsimi dərməyə imkan verdi. Amma, mən həmin yolu Cıdır düzü yaylasına qədər davam etməli idim, yoxsa mən yuxarı qalxana qədər digərləri avtobusların yanına dönərdilər. Bu fikir məni irəliləməyə sövq etdi və mən yenidən yuxarı qalxmağa başladım. Bu mənim üçün son illərdə keçdiyim ən ağır metrlər idi. Vaxt var idi mən asanlıqla qayalara dırmaşar, Tayqanın cəngəlliklərindən keçər, Tundranın bataqlıqlarından da asanlıqla keçərdim. Keçirdiyim insult və ürəyimə qoyulan üç şunt əfsuslar olsun ki, keçmiş ekspedisiya "igidliklərini" təkrarlamağa imkan vermirlər. Axır ki, mənim səylərim öz bəhrəsini verdi və səxavətini göstərdi. Mənim gözlərim önündə Cıdır düzü yaylası açılan kimi... mən qarşımda əvvəlki xilaskarım Gülxanımı gördüm. Biz buradan yenə də qol-qola getdik. Sən demə o buraya Land Rover-də gəzməyə gəlib. Sürücüsündən mənə yaylaya qalxmağa kömək etməsini xahiş etdi. Görünür, onlar mən tısbağa sürəti ilə hərəkət edincə, məndən əvvəl buraya çatmışdılar.

 Biz otlaq sahəyə çıxdıq. Mən ayaqqabımı və corablarımı çıxarıb, ayaqyalın Cıdır düzü ilə getməyə başladım. Ayağımın birində üçüncü barmağı hələ 20-ci ildə amputasiya etmişdilər. Mən birinci dəfə idi ki, əvvəllər heç vaxt görmədiyim, amma azad olunması uğrunda hətta özümdən asılı olmadan belə az da olsa öz qanımı tökdüyüm torpağa qədəm qoyurdum.

Mən indi Cıdır düzü ilə gülümsəyərək gedirdim. Mən özümü xoşbəxt sanıram və heç nəyə təəssüflənmirəm. Mən o vaxtlar bütün dünyaya səs salan "Şuşa, sən azadsan!" sözlərini xatırlayıram. Bu sözlər hələ də mənim qəlbimdə səslənir.

Gülxanım məni tək buraxıb, mənim üçün gözoxşayan təbii gözəllikləri, Cıdır düzünə qalxan yoxuşları videoya çəkməyə başladı. Bəlkə də biz Gülxanımla bir də görüşməyəcəyik, amma mənim üçün bundan sonra Şuşa Gülxanımı xatırladacaq, Azərbaycan mənim üçün alim qardaşlarım Məsud əfəndini, Bəxtiyar bəyi, Emil müəllimi, Akif müəllimi və xalqımın başqa-başqa nümayəndələrini xatırladacaq. 

Bu, mənim doğma, xeyirxah, qurucu, yaradıcı, sevməyi və bağışlamağı bacaran xalqımdır!..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.11.2024)

Kanadanın Alberta Azərbaycan Mədəniyyəti Cəmiyyətinin nəzdində fəaliyyət göstərən “Azəri Kalqari ulduzları” (“Azeri Calgary Stars”) rəqs qrupu Kalqari şəhərində keçirilən “Avropa xalq rəqsləri” müsabiqəsinin qalibi olub. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Diasporla iş üzrə Dövlət Komitəsindən verilən məlumata görə, müsabiqədə Azərbaycanla yanaşı Bolqarıstan, Ruminiya, Yunanıstan, Polşa, Ukrayna, Xorvatiya və digər Avropa ölkələrinin nümayəndələri çıxış edib. 

Soydaşlarımızın baletin sintezi ilə təqdim etdiyi milli rəqslərimiz münsiflər heyətinin, eləcə də auditoriyanın böyük marağına səbəb olub.

Müsabiqənin ikinci turunda qrup dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəylinin "Koroğlu" operasından musiqi ilə çıxış edib.

Azərbaycan rəqs qrupunun çıxışını münsiflər heyəti yüksək qiymətləndirib və “Azəri Kalqari ulduzları”nı 1-ci yerə layiq görüb.

Qeyd edək ki, Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin əməkdaşlıq etdiyi və fəaliyyətini dəstəklədiyi Alberta Azərbaycan Mədəniyyəti Cəmiyyətinin nəzdindəki “Azəri Kalqari ulduzları” rəqs qrupunun uğur qazanmasında, rəqslərin qurulmasında və hazırlanmasında  Azərbaycan Xoreoqrafiya Akademiyasının məzunu, "Türksoy Özəl Ödül" müsabiqəsinin laureatı Lalə Aslanurun da böyük əməyi var. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.11.2024)

Mədəniyyət naziri Adil Kərimlinin teatr-konsert müəssisələri və müvafiq təhsil ocaqlarının kollektivləri ilə görüşləri davam edir. Görüşlərdə müəssisələrin fəaliyyəti və qarşıda duran vəzifələr müzakirə olunur. Nazirin növbəti görüşü isə Azərbaycan Dövlət Akademik Musiqili Teatrında olub.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən xəbər verir ki, görüş zamanı Musiqili Teatrın zəngin keçmişə, özünəməxsus sənət ənənələrinə malik olduğunu deyən A.Kərimli ölkəmizdə teatr sahəsinə göstərilən dövlət dəstəyindən danışıb. Bildirib ki, Prezident İlham Əliyev mədəniyyət sahəsinin də inkişafını daim diqqətdə saxlayır. Son illərdə teatrların maddi-texniki təchizatının yaxşılaşdırılması, paytaxtda, həmçinin bölgələrdə yeni teatr binalarının tikilməsi və əsaslı təmir-bərpası istiqamətində böyük işlər görülüb və bu sahədə fəaliyyət davam etdirilir.

Qeyd olunub ki, zaman-zaman Musiqili Teatrda korifey sənətkarlar çalışıb, Azərbaycan və dünya dramaturgiyasının diqqətəlayiq nümunələri tamaşaya qoyulub. Kollektiv tamaşaçıların estetik zövqünü oxşayan maraqlı səhnə əsərlərini nümayiş etdirir. Musiqili Teatr da nazirliyin dəstəyi ilə həm ölkədaxili, həm də xarici qastrol səfərlərində iştirak edir.

Teatrın direktoru Əməkdar incəsənət xadimi Əliqismət Lalayev kollektivlə görüşə görə nazirə minnətdarlığını bildirib, teatrın uğurları ilə yanaşı, bəzi diqqət çəkilməli olan məsələlərdən danışıb.

Teatrın əməkdaşları – Xalq artistləri İlham Namiq Kamal, Afaq Bəşirqızı, Fatma Mahmudova, Əməkdar artistlər Əzizağa Əzizov, Ələkbər Əliyev, Əkbər Əlizadə, Nadir Xasiyev, Əməkdar incəsənət xadimi dirijor Fəxrəddin Atayev, aktyorlar Gülcahan Salamova, Eleonora Mustafayeva, Gültac Əlili, xor artistləri Aydan Əliyeva, Günel Qafarova, teatrın quruluşçu rəssamı Əməkdar artist Nabat Səmədova, teatrın baş rəssamı Vüsal Rəhim və başqaları çıxış edərək təklif və müraciətlərini dilə gətiriblər.

Adil Kərimli deyib ki, Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən teatr sahəsində də islahatların aparılması prioritet istiqamətlərdən biridir.

Sonda kollektivin bir sıra üzvlərinin sualları cavablandırılıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.11.2024)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsəsrlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Bu günlərdə “Everest” nəşriyyatında müəllifin “Seçmələrin seçməsi-qranulalar” adlı kitabı da işıq üzü görmüşdür.

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

Füzuli: “Yəni ki, vücud dami-qəmdir, azadələrin yeri ədəmdir.”

Azadə olmaq - insanlığın və insanın ən böyük arzusu...

2.

Şairin mühitlə mübarizəsi onun özünün özü ilə mübarizəsindən başlayır. O özünə suallar verir: Günah işləmişəmmi?! Mənə ən böyük pislik edən adamı bağışlaya bilərəmmi?! İntiqam hissi ilə yaşamaq olarmı?! Budur, əsl suallar. Yoxsa, “çevir tatı, vur tatı” – mən səni sevdim, sən məni sevmədin və əksinə.

3.

İnsanın bilərəkdən, yaxud bilməyərəkdən can atdığı bir əsas hədəf var: daxilən azad olmaq! Azadəlik!..

4.

Mənim “Laokoon, Laokoon” romanım kahin Laokoona inanan Troya haqqındadır. Yəni, fantom haqqındadır.

5.

Sokratın ölümqabağı dostlarından son xahişi: “Mənim Asklepiyə bir xoruz borcum var. O borcu qaytarın.”

İndiyə qədər mübahisə edirlər ki, Asklepi Sokratın qonşusu olub, yoxsa Asklepi sağlamlıq allahıdır və Sokrat ona bir xoruz qurban gətirməli olduğu halda bunu etməyib.

6.

Y.Lotman: “Yüz faiz anlaşılan mətn yüz faiz əhəmiyyətsiz mətndir.”

Yəni, mətn mənə yüz faiz tanışdırsa, o mənim nəyimə gərəkdir kimi nihilist yanaşma.

7.

Heç kimdən və heç nədən qorxmayan adamlar təhlükəli adamlardır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.11.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının poçtunda ilk dərcimizdən sonra çoxsaylı pərəstişkar əldə etmiş Nail Zeyniyevin növbəti şeiri var. “Xəzər çağırır məni” adlanan şeiri təqdim edirik. Biz çox bəyəndik, siizn də bəyənəcəyinizə inanırıq.

Mənə tikan vermisiz,

Son dəfə məzarıma gül-çiçək bağışlayın.

Yenə çıxıb gedirəm,

bu dəfə qayıtmasam, 

siz Allah, bağışlayın.

Sadəcə, gözəldir!

Xəzər çağırır məni...

Bu səsləniş naləmin cavabıdır, elə bil,

Səndən elə gedərəm,

Məndən sonra ürəyin

kimi istəsəsevə bil.

Burda kimlər boğulub? 

Burda kimlər özünü atıb sənin qoynuna?

Yanına gələnlərin ana məhəbbətitək

Sarılırsan boynuna?!

Şikayət eyləmirəm, nə həddimə

tanrının verdiyi zibil günə.

Yaşamışam ömrümü arsız adamlar kimi 

mən, hər gün gülə-gülə.

Mən dəliyəm, özümdən

soyumuşam nə vaxtdı,

Onsuz da hamı burda bir ötəri qonaqdı.

Bir az sevinc istədim, çarəsiz uşaq kimi,

Divarım uçuq-sökük, dağılmış otaq kimi.

Xəzər çağırır məni...

Dünyada cəhənnəmi yaşamışam, yanmışam.

Bilmirəm, gəlib çatar 

sənə uzaq diyardan

Bir məktub yollamışam.

Mənə tikan vermisiz,

Son dəfə məzarıma gül-çiçək bağışlayın.

Yenə çıxıb gedirəm,

bu dəfə qayıtmasam, 

siz Allah, bağışlayın.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.11.2024)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, 1956-cı ildə Bakının kinoteatrlarına tamaşaçı əlindən ayaq basmaq olmurdu. Uzun növbələrə yaxın düşmək mümkün deyildi. Çünki kinoteatrlarda Azərbaycan kino tarixində ilk rəngli bədii film olan  "O olmasın, bu olsun” filmi nümayiş etdirilirdi. Müxtəlif mənbələrdən istifadə etməklə həmin film barədə yığcam məlumatları diqqətinizə təqdim edirik.

Dahi Üzeyir Hacıbəylinin eyniadlı operettasını Sabit Rəhmanın ssenarisi əsasında ekranlaşdırılan filmin quruluşçu rejissoru “Korğolu”, “Yenilməz batalyon”,"Dəli Kür”, “Var olun, qızlar”, "Qayınana” və s. kimi bənzərsiz ekran əsərləri yaratmış Hüseyn Seyidzadə idi. Quruluşçu operatoru Əlisəttar Atakişiyev, quruluşçu rəssamı Cəbrayıl Əzimov, Nadir Zeynalov, musiqi redaktoru və dirijoru Fikrət Əmirov idi.

Həmin film H.Seyidzadə yaradıcılığının şah əsərlərindəndir. Film onun bir rejissor kimi bitib-tükənməyən istedadını ortaya qoymuşdur. Zatən, bu vaxtadək Hüseyn Seyidzadə Azərbaycan milli kino sənətinin görkəmli nümayəndələrindən biri kimi yüksək peşəkarlığı, işinə böyük məhəbbəti, son dərəcə təvazökar ziyalı nümunəsi ilə seçilən sənət adamlarından idi. Təsadüfi deyildir ki, Z.Fərəcova “Azərbaycan” qəzetində çap olunmuş “Azərbaycanın ilk rəngli bədii filmi - “O olmasın, bu olsun” adlı yazısında qeyd edir ki, “O vaxtlar Azərbaycana qastrol səfərinə gəlmiş hind kinematoqrafçıları bir neçə Azərbaycan filminə baxdıqdan sonra daha çox Hüseyn Seyidzadənin filmlərinə üstünlük veriblər. Hind kinosunun yaradıcısı Rac Kapur onu Hindistana dəvət edib: "Gedək Hindistana, orada film çəkərsən, səni milyonçu edərəm”- deyib”. 

"O olmasın, bu olsun” filmi Azərbaycan kinosunda bir inqilab idi. Azərbaycanda elə bir kino əsəri yoxdur ki, "O olmasın, bu olsun" qədər məşhur aktyor ansamblı toplaya bilsin. Bu, Azərbaycan aktyorlarının "kinoqalereyası" idi. Məşhur və tanınmış aktyorlar - Əliağa Ağayev (Məşədi İbad), Arif Mirzəquluyev (Sərvər), Tamara Gözəlova (Gülnaz), Ağasadıq Gəraybəyli (Rüstəm bəy), Barat Şəkinskaya (Sənəm), İsmayıl Osmanlı (Rza bəy), İsmayıl Əfəndiyev (Həsənqulu bəy), Mustafa Mərdanov (Həsən bəy), Möhsün Sənani (Qoçu Əsgər), Lütfəli Abdullayev (Balaoğlan), Əhməd Əhmədov-Rumlu (Hambal), Adil İsgəndərov (Qoçu), Rza Əfqanlı (Cəlil Məmmədquluzadə), Sadıq Saleh Bağırov (Mirzə Ələkbər Sabir), Həsənağa Salayev (Əzim Əzimzadə), Münəvvər Kələntərli (Yengə), Lütfi Məmmədbəyov (Sərvərin dostu), Müxlis Cənizadə (Sərvərin dostu) və başqaları ekran əsərində bir-birindən maraqlı rollar ifa ediblər. Filmdə Məşədi İbadın mahnılarını Mirzə Babayev, Gülnazın mahnılarını isə Firəngiz Əhmədova ifa ediblər.

Filmdə xanəndə Xan Şuşinski qonaqlıq səhnəsində "Kürd-Şahnaz” muğamını ifa edib. Başqa bir səhnədə isə xanəndə Tükəzban İsmayılova "Segah” muğamı üstündə oxuyub. Rəqqasə Əminə Dilbazi, tarzən Bəhram Mansurov, kamança ifaçısı Tələt Bakıxanov da filmdə iştirak ediblər.

Filmdə 1910-cu ildə Bakıda cərəyan edən hadisələr göstərilir. İki gəncin - Sərvər (Arif Mirzəquliyev) və Gülnazın (Tamara Gözəlova) böyük və ülvi məhəbbətindən, sevginin pula, cəhalətə və feodal qalıqlarına qalib gəlməsindən bəhs olunur. Əsas qəhrəmanlarla yanaşı filmdə Rüstəm bəyin (Ağasadıq Gəraybəyli) bir çox dost-tanışı: tacirlər, alverçilər, qoçular, başqa mürtəce obrazlar da öz əksini tapır. Lakin rejissor mənfi qüvvələri belə insana sevdirməyə nail olmuşdur.

Film ekranlara çıxarılanda ona qarşı müəyyən tənqidi münasibətlər (hətta respublika mətbuatında "Müvəffəqiyyətsiz film” başlıqlı resenziya da çap olunmuşdu) olsa da, bazarda qoçuların davası, Baloğlanın pilləkəndə yıxılması, Rüstəm bəyin evindəki qalmaqal və hamam səhnələri tənqid olunsa da, bunlar filmin müvəffəqiyyətinə kölgə sala bilmədi. Filmin quruluşçu rejissoru H.Seyidzadə bu iradlara tutarlı cavab vermişdi. Məsələn, o, Baloğlanın pilləkəndə yıxılması epizodu haqqında deyirdi: “Pilləkənin sınması, qoçunun yıxılması feodalizmin məhvi deməkdir. Məşədi İbadın simasında isə kapitalizmin dirçəldiyini göstərməliyik. Rüstəm bəy olsa da, o artıq müflisləşib, “quru bəy”dir. Onun cibi boş, sözünün kəsəri yox. Kapitalist, yəni Məşədi İbad kapital sahibidir. O bundan istifadə edir, pul gücünə Rüstəm bəyin – feodalın cavan qızını özünə arvad etmək istəyir. Bax ona görə də Lütfəli, pilləkənlə evə qalxanda elə yıxılmalıdır ki, kənardan baxanda feodalizmin dayaqlarının uçulması hiss olunsun…” 

Bizim şəxsi fikrimizcə də, filmdə artıq, məna kəsb etməyən heç bir epizod yoxdur. “O olmasın, bu olsun” kinomuzun şedevridir.

Bədnam ermənilərin də musiqisinə tamah saldıqları və oğurlamağa dəfələrlə cəhd etdikləri bu film çox sevildi və öz rejissoruna böyük şöhrət gətirdi. 

Təxminən ekrana çıxdığı iki-üç il ərzində artıq dünyanın 40-dan çox ölkəsində göstərilərək Azərbaycan kinosunun şöhrətini dünyaya yaydı. İran, İraq, Yaponiya, Avstriya, ABŞ, İsveçrə, Macarıstan və digər ölkələrin tamaşaçıları filmə böyük maraqla baxdılar. 

Filmin uğurları sonrakı illərdə də davam etdi. Elə bu son illərə toxunaq. 2016-cı ildə Meksikanın Mexiko şəhərində Azərbaycan kinosu günləri çərçivəsində nümayiş olunan ekran əsəri maraqla qarşılanıb.

Deməli, 68 il əvvəl çəkilmiş "O olmasın, bu olsun" bu gün də dünyanı dolaşmaqdadır. Hələ uzun illər də dolaşacaqdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.11.2024)