Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində ötən gün floradan danışmışdıq, bu günsə mövzumuz fauna olacaq.  Türk toplumlarında heyvanlarla ünsiyyətin semiotikası barədə danışacağıq.

Türk mədəniyyətində heyvanlar təkcə təbiətin bir hissəsi kimi deyil, həm də insanla ruhani, mənəvi və simvolik əlaqə quran varlıqlar kimi qəbul olunmuşdur. Türk mifologiyası, dastanları, şaman inancı və xalq nağıllarında heyvanlar tez-tez peyğəmbər, xəbərçi, bələdçi və ya qoruyucu rolunda çıxış edirlər. Bu heyvanlarla olan əlaqə yalnız bioloji və gündəlik təmaslara deyil, eyni zamanda semiotik, yəni simvollarla ifadə olunan bir ünsiyyət formasına əsaslanır.

   1. Şamanizm və heyvan ruhları:

 Qədim türk toplumlarında şaman (kam) ritual və ayinlər zamanı tez-tez heyvanlarla əlaqə qurduğunu iddia edərdi. Şamanın köməkçi ruhu adətən heyvan formasında təsvir olunurdu: boz qurd, boz at, qarğa, maral, ayı, qartal və s.

• Boz qurd – bələdçi və qoruyucu ruh (Bozqurd əfsanəsi)
• Qartal – göylərə çıxış və ilahi əlaqə simvolu
• Maral– müqəddəs dişi ruh, məhsuldarlıq

Bu heyvanlar vasitəsilə şaman ruhlar aləminə keçər və insanlarla Tanrı arasında vasitəçi olardı.

   2. Mifologiyada və dastanlarda heyvanların semiotik rolu:

 2.1. Bozqurd və dövlətçilik:

 Bozqurd türk mifologiyasında yalnız heyvan deyil, həm də millətin başlanğıcını və yolunu göstərən müqəddəs simvoldur. Əfsanəyə görə, Göytürk soyunun başlanğıcı bir boz qurdun qoruduğu uşaqdan yaranır. Buradakı semiotik funksiya:

• Qurtuluş→ Türk soyunun sağ qalması
• Bələdçilik→ Yol göstərmə, rəhbərlik
• Güc və azadlıq → Qurdun vəhşi və sərbəst təbiəti

 2.2. Alp Er Tonqa və at:

 At türk dastanlarında qəhrəmanın ayrılmaz dostudur. At yalnız nəqliyyat vasitəsi deyil, həm də qəhrəmanın gücünün, ruhunun davamı və döyüşdə tərəfdaşıdır. Semiotik baxımdan:

• Sürət və çeviklik- zamanı aşmaq, maneələri dəf etmək və qəhrəmanın missiyasını həyata keçirmək
• Ruhani bağlantı – at ruh aləmi ilə əlaqə yaradır
• Qəhrəmanın statusu – gözəl at, igid sahibi simvoludur

  3. Heyvanların dilində mesajlar və xəbərçilik:

 Türk xalq inanclarında qarğa və bayquş pis və ya qeyri-adi xəbərlərin daşıyıcısı sayılır. Bu heyvanların qışqırtısı yaxınlaşan hadisələrdən xəbər verirdi. Misal:

• Qarğanın evin damında qarıldaması → ölüm xəbərçisi
• Bayquşun gecə qışqırması → sirli xəbər

Bu heyvanların səsləri semantik siqnal kimi dəyərləndirilirdi.

  4. Heyvan nəğmələri və semioloji anlam:

 Əkinçiliklə məşğul olan türk toplumlarında heyvanların səsləri təbiət ritmini bildirirdi:

• Dəvənin naləsi → uzun yol, hicran
• Öküzün buğurtusu → bolluq, məhsuldarlıq

Bu səslər həm musiqidə, həm də xalq ədəbiyyatında təbiətin dili kimi təqdim olunmuşdur.

  5. Heyvan obrazlarının dil və ədəbiyyatda simvolik istifadəsi:

 Türk toplumlarında heyvan obrazları geniş yayılmış məcaz sistemini yaratmışdır:

• “İti itə bağlamaq” – qorxunc gücləri birləşdirmək
• “Aslan yatan yerindən bəlli olar” – güclü insan iz buraxar
• “Tülkü kimi hiyləgər” – simvolik zəkalı, qaranlıq niyyətli

 Bu deyimlər heyvanlar üzərindən insan xarakterinə semiotik qiymət verir.

  6. Müasir dövrdə simvolun davamı:

Bugünkü türk xalqlarında da heyvan simvolları yaşamaqdadır:

• Qazaxlar: Qartal başlı papaq – igidlik simvolu
• Türkmənlər: Qoçbaşı damğası – güc və tayfa şərəfi
• Anadolu türkləri: Bozqurd emblemi – türkçülük ideologiyası

Nəticə.

Türk mədəniyyətində heyvanlarla ünsiyyət təkcə fiziki yox, həm də semiotik, yəni simvolik əlaqədir. Bu əlaqə mifologiyada, şaman ayinlərində, dastanlarda, xalq ədəbiyyatında və gündəlik dildə müxtəlif formalarda təzahür edir. Heyvanların səsi, görünüşü, davranışı insanla Tanrı, ruhlar və təbiət arasındakı əlaqənin bir növ “dilidir”.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.05.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“…Bu gün səhər saatlarında döyüş zamanı general-mayor Həşimov Polad qəhrəmancasına ön xətdə şəhid olmuşdu. Onunla birgə polkovnik Mirzəyev İlqar da şəhid olub. Bu onu göstərir ki, bizim generallar və yüksək rütbəli zabitlər əsgərlərin arxasında gizlənmirlər və döyüş tapşırıqlarını ləyaqətlə yerinə yetirirlər.”   

                     Müdafiə nazirinin müavini general-leytenant Kərim Vəliyev 

 Bəli, bu gün "Artilleriyanın atası" ləqəbli Şəhid İlqar Mirzəyevin doğum günüdür. O, 1973-cü il mayın 8-də Gürcüstanın Qardabani şəhərində anadan olmuşdur. Orada məskunlaşan yüz minlərlə azərbaycanlı türkü idi.

1980–1990-cı illərdə Qardabani şəhərində tam orta məktəbdə təhsil almışdır. 90-cı illərin əvvəlində Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları Birinci Qarabağ müharibəsinin başlamasına səbəb olanda, təbii ki, İlqar da buna biganə qala bilməmişdir.

Müharibənin yeni-yeni alovlandığı 1991-ci ildə İlqar Mirzəyev təhsil almaq üçün sənədlərini Bakı Ali Birləşmiş Komandalıq Məktəbinə (BABKM) vermişdir. 2003-cü il avqustun 10-da İlqar Mirzəyev ixtisasın artırılması üçün Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin Hərbi Akademiyasının müdavimi olmuşdur. 2005-ci il iyulun 2-də təhsilini uğurla başa vurmuşdur. 

2 il ərzində Müdafiə Nazirliyində xidmət edəndən sonra o, 2015-ci il avqustun 14-dən 2015-ci il oktyabrın 28-nə qədər "N" saylı hərbi hissənin Komandir müavini və Qərargah rəisi vəzifəsində xidmət eləmişdir.

İlqar Mirzəyev 2015-ci il oktyabrın 28-də isə artıq "N" saylı hərbi hissənin Komandiri idi.

APREL DÖYÜŞLƏRİ 

2016-cı il aprelin 1-dən 2-nə ötən gecədən başlayaraq Azərbaycan və Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri arasında cəbhənin Tərtər və Cəbrayıl–Füzuli istiqamətlərində şiddətli döyüşlər başladı. Tarixə Aprel döyüşləri olaraq yazılan hərbi əməliyyatlar zamanı "N" saylı hərbi hissənin Komandiri olan İlqar Mirzəyev cəbhənin Tərtər rayonu istiqamətində gedən döyüşlərdə savaşmışdır. Gecə döyüşləri zamanı Tərtər rayonunun Talış istiqamətində olan əlverişli mövqelər, strateji nöqtələr, o cümlədən Talış zirvəsi Azərbaycan Ordusu tərəfindən işğaldan azad olunmuşdur.

Həmin döyüşlərdə Ermənistanın müdafiə naziri Seyran Ohanyan tərəfindən qurulan və Ermənistan Ordusunun "yenilməz Ohanyan səddi" olaraq tanınan müdafiə xətti 40 dəqiqə ərzində darmadağın edilmişdir. Komandanlığın rəhbərliyi altında 2 saat ərzində Ermənistan Ordusunun 21 postu darmadağın edilmişdir və 7 strateji nöqtə işğaldan azad edilmişdir.

TOVUZ DÖYÜŞLƏRİ 

2020-ci il iyulun 12-də günorta saatlarından başlayaraq Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri Azərbaycan–Ermənistan dövlət sərhədinin Tovuz rayonu sahəsində Dövlət Sərhəd Xidmətinin mövqelərini artilleriya qurğularından atəşə tutub.

İyulun 12-dən 13-nə ötən gecədə Azərbaycan–Ermənistan dövlət sərhədinin Tovuz rayonu sahəsində gərgin anlar davam edib. 13-dən 14-nə ötən gecə və səhər saatlarında Azərbaycan–Ermənistan dövlət sərhədinin Tovuz rayonu sahəsində şiddətli döyüşlər davam edib.

İlqar Mirzəyev iyulun 14-də səhər saatlarında Tovuz istiqamətində gedən döyüşlər zamanı şəhid olub.  Ölümündən sonra ona Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adı verilib.

Təltifləri 

- "Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi" yubiley medalı

- "Qüsursuz xidmətə görə" 3-cü dərəcəli medalı

- "Qüsursuz xidmətə görə" 2-ci dərəcəli medalı

- "Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi" yubiley medalı

- "Qüsursuz xidmətə görə" 1-ci dərəcəli medalı

- "Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi" yubiley medalı

- "Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə" 3-cü dərəcəli medalı

- "Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Veteranı" medalı

- "Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi" yubiley medalı

- "Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə" 2-ci dərəcəli medalı

- "Qızıl Ulduz" medalı (ölümündən sonra)

Ohanyan səddini 40 dəqiqədə aşan ƏFSANƏVİ QƏHRƏMAN - məkanın Cənnət olsun! Amin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.05.2025)

Sevda Verdiyeva, Oğuz şəhəri, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Şuşa işğal olunanda mən heç dünyaya gəlməmişdim. Lakin kitablardan, verilişlərdən  öyrəndiklərimdən və gördüklərimdən, 44 günlük müharibə dövründə həsrətlə gözlədiyim və eştdiyim xəbərlərdən, şahidlərin, o cümlədən dəfələrlə orada olmuş atamın söylədiklərindən sonra Şuşa mənim üçün möcüzələr diyarına çevrildi.

Nədənsə “Şuşa” deyəndə ilk xəyalıma gələn şəffaf və bərq vuran şüşə olur. Düşünürəm ki, Şuşa qızıl üzüyün brilyant qaşıdır. Şairin dili ilə üzümü Şuşaya tutub demək istəyirəm:

Sən dağların başında mirvarisən, incisən,

Şəhərlər sırasında dünyada birincisən!

Gözəlliyin Tanrının qüdrətindən yaranmış,

Tanrı verən payından bütün cahan barınmış… (K.Kərimli)

Niyə “gözəlliyi Tanrının qüdrətindən yaranmış” Şuşa bizim üçün bu qədər onəmlidir? Bu suala Ümummilli liderimiz H.Əliyevin sözləri ilə cavab vermək istərdim. O deyirdi:” Şuşa Azərbaycanın ən əziz və böyük tarixi olan bir guşəsidir. Şuşanı yaradanlar, Şuşa şəhərini quranlar, Şuşa qalasını tikənlər Azərbaycan torpağının sahibləri olublar və Qarabağda Azərbaycan torpağının daim qorunması, saxlanması üçün Şuşa şəhərini, qalasını yaradıblar. Bu, Azərbaycan xalqının, əcdadlarımızın yaratdığı böyük abidədir, təkcə şəhər deyil, böyük bir tarixi abidədir. Bu şəhərdə, onun ətrafında Azərbaycan xalqının bir neçə əsrlik tarixə malik böyük mədəniyyəti, mədəni irsi, qəhrəmanlıq nümunələri yaranıbdır. Şuşa təkcə şuşalılar üçün yox, bütün azərbaycanlılar üçün, vətənini, millətini sevən hər bir vətəndaşımız üçün əziz bir şəhərdir, əziz bir torpaqdır, əziz bir qaladır, əziz bir abidədir”.

Şuşanın ab-havası, iqlimi tamam bambaşqadır. Şuşa dağlarının məğrurluğu, gül-çiçəyinin ətri, quşlarının nəğməsi, bulaqlarının zümzüməsi, şəlalələrinin şırıtlısı o qədər qeyri-adidir ki, onu olduğu kimi təsvir etmək mənim üçün çox çətindir. Loğman şəhəri idi Şuşa. Dərmansız, iynəsiz insanları müalicə edirdi, həyata qaytarırdı. Eşitdiyimə görə, keçmişdə dava-dərman təsir etməyən xəstələrə deyərmişlər ki: "Get, bir neçə gün Şuşada qal. Qoy Qarabağın havası səni sağaltsın.  Dünyada uca dağlar da çoxdur, dilbər guşələr də, gözəl şəhərlər də. Amma bizim üçün Şuşanın əvəzi yoxdur, yeganədir, təkdir, taleyimizə, bəxtimizə yazılan cah-cəlaldır.

XVIII əsrin birinci yarısında Pənahəli xan Cavanşir tərəfindən üç tərəfi sıldırım qayalarla, dərin uçurumlarla, dərələrlə əhatə olunan hündür, əlçatmaz bir yerdə  əsası qoyulan Şuşa qalası   Qarabağ xanlığının inzibati paytaxtına, siyasi mərkəzə çevrilmişdi. Şuşada idarəetmə və dövlətçilik ənənələri mövcud idi.

“Kiçik Paris”, “Qafqazın sənət məbədi”, “Azərbaycan musiqisinin beşiyi” və “Şərqin konservatoriyası” adlandırılan, Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında mühüm xidmətləri olan bir sıra görkəmli xadimlərin vətəni, eləcə də tarixi mədəniyyət,   sənətkarlıq və ticarət mərkəzi kimi tanınan Şuşa nəinki Qafqazda, Yaxın Şərq ölkələrində də məşhur idi. Getdikcə daha da gözəlləşən bu şəhər Qafqazın dəbdəbəli şəhərlərindən sayılır və Qafqazın incisi hesab olunurdu. Zənginliyinə və ticarət əlaqəsinə görə Şuşa İrəvan, Tiflis, Gəncə, Bakı, Şamaxı, Naxçıvan kimi inkişaf etmiş şəhərlərlə bir sırada dayanırdı.

Şuşa təkcə özünün coğrafi gözəlliyi və siyasi mərkəz olması ilə deyil,   tarixi və mənəvi irsimizin nümunələrini özündə əks etdirməsi ilə də tarixi və mədəni əhəmiyyətə malikdir. Şuşa mədəniyyət paytaxtı – mədəniyyət beşiyidir. Burada Azərbaycan mədəniyyətinin ən görkəmli nümayəndələri yaşayaıb, yaratmışlar.

Şərq ölkələrinin mədəniyyət mərkəzlərindən olan, milli memarlıq uslubu və şərqlilərə məxsus memarlığı ilə seçilən,   mədəniyyətimizə , ədəbiyyatımıza, incənəsətimizə bəxş etdiyi tarixi şəxsiyyətləri ilə seçilən, muğamımızın beşiyi sayılan, Azərbaycan tarixinə Q. Zakir, X. Natəvan, M.Nəvvab, N. Vəzirov, Ə.Haqverdiyev, Y. V. Çəmənzəminli, F. Köçərli, Ə. Ağaoğlu kimi şəxsiyyətlər bəxş edən Qarabağın dilbər guşəsi olan Şuşa, həqiqətən, özü boyda tarixi abidədir.

Azərbaycan musiqisinin banisi hesab olunan Üzeyir Hacıbəyov da uşaqlıq illərində bu şəhərdə yaşamışdır.   Üzeyir bəylə yanaşı, C.Qaryağdıoğlu, Bülbül, X. Şuşinski, Niyazi, R. Behbudov, F.Əmirov və S.Ələsgərov kimi korifeylər də Şuşada yazıb yaratmışlar. Bu şəxslərə və Azərbaycan mədəniyyətindəki yerinə görə məhz Şuşa “Qafqazın Konservatoriyası” adlanırdı.  Bu dilbər diyardan pərvazlanan şəxsiyyətlər o qədər çoxdur ki, hamısını xatırlaya bilmirəm.

Şuşanın gözəlliyi, füsunkarlığı, təbiəti və siyasi mərkəz rolunda olması bir çox fatehlərin diqqətini özünə cəlb etmişdir. “Şuşanı idarə edən Qarabağı idarə edər” fikiri də məhz buradan meydan gəlmişdir.

Tarixin müxtəlif dönəmlərində düşmənə təslim olmayan Şuşa qalası aylarla mühasirədə saxlanılsa da, bu cənnətməkan diyarı fəth etmək heç kimə nəsib olmamışdır. Lakin 1992-ci ildə  bu qədim şəhər səhlənkarlığın qurbanı oldu. Beləcə əsrlərdən bəri alınmaz qala kimi düşmən hücumlarına mətanətlə sinə gərən Şuşa həmişə təbiətinə, gur sulu bulaqlarına həsəd aparan ermənilərə əsir oldu.  28 il məhbusluq həyatı yaşadı Şuşa. Onunla bərabər, Azərbaycan xalqı da ağrı-acılar və həsrət içində qıvrıldı.

Şuşa düz 28 il talandı, vuran qoyuldu. Düz 28 il dağlarının başı qara buludlu, meşələri dumanlı olan Şuşada  qürbətdə qalan, səsi kəsilən sarı bülbül kimi sirdaşı xarı bülbülün də böynu bükük qaldı. Susa şuşalılarsız qaldı. Cıdır düzü namərdlərin tapdağı altına düşdü.  Düşmən gülləsindən “yaralanan”  Bülbülün, Üzeyirin, Natəvanın heykəlləri doğma xalqına qayıdacağı günü gözlədilər.

Şuşa düşmən əsarətində də qəddini əymədi. Gözəl Şuşa özünün yeni növrağının başlayacağına inandı, səbir və həsrətlə onu xilas etməyə gələcək igid övladlarının yolunu gözlədi.

Azərbaycan xalqının da ümidi heç bir zaman itmədi, məhz bu səbəbdən 28 illik əsarətə dözdü, tab gətirdi.  Hamı inanırdı ki, doğmalarının nəfəsinə həsrət qalan xarı bülbül yenə öz gözəlliyi ilə onları valeh edəcək. Hər kəs bilir və başa düşürdü ki, “Şuşasız Qarabağ, Qarabağsız isə Azərbaycan yoxdur”.(H.Əliyev)

Nəhayət, belə bir gün gəldi. 44 günlük Vətən müharibəsində rəşadətli ordumuz Şuşaya qələbə bayrağını cancdı. Həmin gün – noyabrın 8-də Azərbaycan Prezidenti, Silahlı Qüvvələrin Ali Baş Komandanı İ. Əliyevin “Əziz Şuşa, sən azadsan! Əziz Şuşa, biz qayıtdıq! Əziz Şuşa, biz səni dirçəldəcəyik!” ifadələri Azərbaycan xalqının bütün acılarını unutdurdu. Şuşa öz igid övladarının qəhrəmanlığı, canı və qanı bahasına azad oldu.

Bu xoş xəbər Azərbaycanı ayaq üstə qaldırdı. İnsanlar küçələrə, meydanlara axışaraq qürur və böyük sevinc hisslərini paylaşır, bir-birinə gözaydınlığı verirdilər. Bu qələbə milli tarixiizin, qürürümuzun, mənliyimizin, mədəniyyət və incəsənətimizin, Qarabağın baş tacının xilas edilməsi demək idi. Bu, ordumuzun gücünün, xalqımızın birliyinin təzahürü idi. Şuşanın və digər işğal olunmuş ərazilərimizin azad olunması üçün həyatını qurban vermiş şəhidlərimizi, qazilərimizi və igid döyüşçülərimizi daim yad etmək və xatırlamaq hər birimizin borcudur. Bu borc isə heç nə ilə ödənilməz. 

Bu gün Şuşa   özünün yeni növrağını yaşayır, sevilir və gözəlləşir. Hazırda Şuşanın əvvəlki görkəminin özünə qaytarması, eləcə də dünyanın ən gözəl şəhərlərindən birinə çevrilməsi üçün sürətli bərpa və quruculuq işləri aparılır. Artıq Şuşa yeni müstəqil, qüdrətli və qalib Azərbaycanın ictimai-siyasi, mədəniyyət və incəsənət mərkəzidir.

Üç nəfər həmkəndlimin də uğrunda şəhid olduğu Şuşa yenə qonaqlı- qaralıdır. Cıdır düzü yenə də igidlərin məskəninə çevrilir. Və mən buna çox sevinirəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.05.2025)

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Dostum, məni nə sevdilər, nə də unutdular. Sadəcə görmədilər.

Əsgərlikdən əvvəl bir dəlixanada öyrəndim ki, ağıl, çox vaxt səssizliklə ölçülür. Dərdlərini danışanlara “dəli”, susanlara “ağıllı” dedilər. Amma heç kim düşünmədi ki, bəzən susmaq yıxılmamaq üçün tutduğun son ipdir. Mən susdum. Məhz həyatım boyu elə susdum ki, içimdə minlərlə fəryad boy atdı. Həyatımın hər dövrü üçün onlara adı qoydum. Birinə “Azadlıq”, birinə “Qəbul olunmaq”, birinə “O” dedim.

Ətrafımda insanlar vardı. Baxıb görməyən, danışıb anlamayan, toxunub hiss etməyənlər. Və bu cəmiyyətin adı vardı. Avtoritar sevgi rejimi. Sevdiyini deyə bilmədiyin, ağladığını gizlədiyin, güldüyünə görə təqdir, kədərləndiyinə görə tənbeh aldığın bir sistem. Stalin sağdır, sadəcə televizora çıxmır. O artıq hər evdə, hər münasibətdə, hər valideyndə yaşayır.

Məni “sakit uşaq” kimi tanıdılar. Halbuki içimdə qışqırırdım. Atam, babam dediki, "Oğul, kişi ağlamaz.” Sevgilimsə az qalsın davam edəcəkdi, “Duyğusal oğlan zəifdir.” Cəmiyyət dedi, "Əvvəl iş, sonra hiss.” Allah isə. Allah susdu, başa düşürsən? O, da məndən əlini üzdü. Yəqin o da qorxurdu. Çünki bu dövrdə Tanrını belə sorğuya çəkirdi insanlar. Yəqin mənim də elə olacağımdan qorxdu.

Aşiq oldum. Onu bir fizika qanunu kimi dərk etməyə çalışdım. Cazibə idi, eyni zamanda dağılma enerjisi. Döndü dedi “istəmirəm səni. Qəlbimdə də, yanımda da, ağlımda da". Mən isə içimdəki bütün fəlsəfəni unudub sadəcə “qal” dedim. Amma o getdi. Çünki sevgidə bir nəfər azad olanda, o biri məhkum olur.

Bəzən düşünürəm, mən əslində heç sağalmadım. Sadəcə “normal görünmək” üçün əlimdən gələni etdim. Daxilimdəki Harun o yaralı, dəlixana divarlarını içində daşıyan, gecələr Hacıbaba Hüseynovun təsniflərinə sığınıb düşünən Harun hələ də oradadır. Bəlkə də heç oradan çıxmayıb.

Və bu yazını da o yazır.

 Bilirsən? Biz bir az Nitşe, bir az Sartrıq. Dərinliyə getsək, biraz Fyodr, biraz da Müşfiqik. Mən bir az da nə oxudumsa, orda özümü axtardım. Mənə “çox dərinə gedirsəne həci” deyən dostum. Sən hələ bilsəydin ki, mən dərinə getmirəm, mən onsuz da oradayam. Orda hava yoxdur, amma həqiqət var. Orda səssizlik var, amma içində musiqi çalır. Eyyub Yaqubovla Alim Qasımov növbələşir. Bəzən Maykl da qonaq olur. Ruhum da oralarda yerdəki cəsədimdən daha çox yaşayır.

 Düşünürsən ki, bu boyda eşqdən moizə yazan adam niyə ayrılar? Çünki biz iki əsrin fərqli fəsilləriydik. O yaz idi, mən payız. O şübhə idi, mən ümid. O gülümsəyirdi. Mən o gülüşü başa düşəcək qədər çox yaşamışdım, amma ona layiq olmağa cəsarətim çatmırdı.

Sonra zaman keçdi. O getdi. Mən qaldım. Və bu rejimdə həyat mənə dedi: “Güclü ol.” Mən güclü olmadım. Mən yazdım. Çünki yazmaq, içində boğulan adamın son nəfəsidir.

İndi metroda gözləyirəm. Qatar gəlmir. Bir iki dostla söhbət edirik. Onlar mənə “həci” deyir. Amma mən bilmirəm Tanrı məni eşidir, ya da sadəcə müşahidə edir. Bildiyim tək şey budur. İnsan sevdikcə itirir, itirdikcə yazır, yazdıqca sağ qalır.

 Məni tanımayın. Amma yazdığım cümlədə özünüzü tanıyırsınızsa bilin ki, biz eyni düşərgədə sağ qalmağa çalışan fərqli əsgərlərik. Bir az sevmiş, bir az itirmiş, bir az sağ qalmış, amma heç vaxt tam olmamış birindən.

 Siz indi rahat yatırsınız. Bilirəm. Çünki sizi qınamıram. İnsanlar qorxar. Sevgidən, məsuliyyətdən, hətta öz hisslərindən. Amma mən qorxmadım. Mən axıra qədər sevdim, axıra qədər qaldım. Qalmadığınız yerlərdə belə qaldım. Bilirəm, biri çıxıb deyəcək: “Harun da çox dərinə gedir, adamı ağırlaşdırır.” Hə, gedirəm. Çünki səthi su susuzluğumu yatırmır. Dərinlikdə nəfəs almaq çətindir, bəli. Amma orda yalnız gerçək olanlar qalır. 

Bu yazını oxuyursan. Gülümsəyirsən. Deyirsən, “maraqlı yazır, amma həddindən artıq emosionaldır.” Əslində isə, sən də hiss edirsən. Sadəcə etiraf etməyə qorxursan. Amma bir gün gələcək ki, sən də kiminləsə metroda vidalaşanda boğazında düyün hiss edəcəksən. Çünki artıq heç ən uzaq tanışınla belə danışa bilməyəcəksən. O zaman bu yazı sənin yazın olacaq.

 Qorxma. Mən çoxdan sən oldum, dostum.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış ədəbiyyatşünas alim Asif Rüstəmlinin “Cəmo bəyin “Sevgili Azərbaycan”ı” məqaləsini təqdim edir.

Cəmo Bəyin “Sevgili Azərbaycan” şeiri onun çağdaş himnimizin mətninə çevrilmiş “Azərbaycan Marşı” (“Vətən marşı”) deyil, amma eyni mövzuda və eyni ruhda yazılmış, vətənpərvərlik duyğusunun coşub çağladığı misraların, bəndlərin müəllifi – “Cəmo Bəy” sözü abreviatura anlamını da əks etdirmir. O, imperiya zamanında “Tiryakilər” məzhəkəsinin, Cümhuriyyət dönəmində “Tarixi-təbii” kitabının, Sovet dövründə çoxsaylı “Hekayələr” toplularının, lirik və satirik şeirlərin müəllifi, əməkdar müəllim, pedaqoji elmlər namizədi Cəbrayılbəylinin əsl, həqiqi adıdır.

 “Cəmo Bəy” imzasının yanlış olaraq abreviatura hesab edərək yozmalara əl atanlar nə qədər bəlağətli, pafoslu cümlələrə, fantaziyalara üstünlük versələr də bütün bu hipnozvari parıltı və gurultular tək bir mötəbər faktı əvəz edə bilməz! Və nə edək ki, 1915-1922-ci illərdə onlarla şeirin, hekayənin, məqalənin, məktubun imza yerində yazılmış “Cəmo Bəy” – bugünkü dövlət himnimizin sözlərinin müəllifi Cəbrayilbəylinin adıdır. 

Cəmo Bəy Cəbrayılbəyli 1965-ci il iyul ayının 30-da, Şamaxının Çuxuryurd qəsəbəsində, 78 yaşında ürək xəstəliyindən vəfat etmiş, Şamaxıdakı məşhur “Yeddi günbəz” qəbiristanlığında, böyük satirik şair, yaxın dostu Mirzə Ələkbər Sabirin məqbərəsinin bir neçə metrliyində dəfn olunmuşdur. Bu il 30 iyulda görkəmli maarif xadimi, istedadlı şair, nasir və dramaturq Cəmo Bəy Cəbrayılbəylinin vəfatının 60 ili tamam olur...

Əbədiyyətə qovuşmasının 1 illiyi münasibətilə həyat yoldaşı Şəfiqə xanım Cəbrayılbəyli mərhum əri Cəmo Bəyin ədəbi-bədii əsərlərini nəşr etdirmək üçün bir yerə toplamağa başlamışdır.

O, yaxın qohumu Gülsüm Əfəndizadəyə müraciət edərək Cəmo bəyin “Vətənim” şeirini yazıb ona göndərməyi xahiş etmişdir. Gülsüm xanımın (özünün də qeyd etdiyi kimi-A.R.) xəstəliyi bu işdə ləngliyə səbəb olsa da Cəmo Bəy Cəbrayılbəylinin “Vətənim” şeirinin “yadında qalan” mətnini ərəb qrafikası ilə yazır və bəzi qeydlərlə Şəfiqə xanıma göndərir:

“VƏTƏNİM

Azərbaycan, Azərbaycan!

Ey qəhrəman övladın vətəni!

Səndən ötrü qan tökməgə cümlə hazırıq.

Səndən ötrü can verməgə hamu hazırıq.

Al rəngli bayrağınla məsud yaşa.

Minlərcə can qurban oldı,

Sinən hərbə meydan oldı,

Hüququn dərk edən əfrad,

Hərə bir pəhlivan oldı.

Sən olasan gülüstan,

Sənə hər dəm can qurban.

Sənə bir çox məhəbbət,

Sinəmdə dutmuş məkan.

Namusuvi hifz etməgə,

Toprağuvi bəsləməgə,

Cümlə gənclər möhtacdır.

Azərbaycan, Azərbaycan!

Şanlı vətən...”

Bu şeirin 20 ildən sonra mübahisələrə səbəb olacağını öncə duyan  Gülsüm xanım şeirin müəllifi məsələsinə aydınlıq da gətirir: “Müəllifi - əzizimiz, çox hörmətə layiq və malik, mərhum Cəmo bəy Cəbrayılzadədir. Yazılıbdır 1918-minci sənədə, Bakı şəhərində.”

Şəfiqə xanıma ünvanladığı həmin vərəqin arxasında isə Gülsüm xanım yazıb: “Mehriban, əziz və dərin ehtiramlı bacı, Şəfiqə səlam!

 Xəstəxanada (Mərdəkan) bir neçə gün həkim məni yataqda saxladı. Sizə, çox əzizimizə, xatirələrimizdə həmişə hörmətlə qalan mərhum Cəmo dayının mənim yadımda qalan “Vətənim” adlı şeirini Sizə yadigar olaraq göndərirəm. 

Adil (Cəmo oğlu Cəbrayılbəyli-A.R.) balanın sağ və səlamət qayıtması (Adil Cəmo oğlu 1967-ci ildə Zaqatalada baş həkim vəzifəsində işləyirdi-A.R.) habelə bütün ailələrinizlə səlamət və xoşbəxt olmağınız 1-minci arzumdur.

Qohum və dostlara səmimi səlamlarımı yetirməgi Sizdən xahiş edirəm.

 Çox hörmətlə, Sizin: Gülsüm x-m. 6.VII.67. Mərdəkan”

Gülsüm xanımın Şəfiqə xanım Cəbrayılbəyliyə göndərdiyi Cəmo bəyin “Vətənim” şeiri bəzi dəyişiklik istisna olunmaqla indiki Himnimizin mətni ilə eynidir. 

Sovet rejiminin kifayət qədər güclü olduğu 1967-ci ildə uzun illər yaddaşda  yaşadılan sonra ilk dəfə kağıza köçürülən “Cəmo bəy Cəbrayılzadə”nin  “Vətənim” əsərini fakt hesab etməyən “qramofon”lara əlavə sözüm yoxdur (Bu yerdə Cəmo Bəyin “Qramofon” məzhəkəsi yada düşür). 

Şəfiqə xanım Cəbrayılbəyli həyat yoldaşı Cəmo Bəyin 100-dən çox lirik və satirik şeirlərini, hekayə və xatirələrini toplasa da nəşrinə nail ola bilməmişdir. Həmin qaynaqdan Cəmo Bəyin “Sevgili Azərbaycan” şeirinin ərəb qrafikalı  əlyazma nüsxəsindən transliterasiya edərək bir neçə bəndi ilk dəfə oxuculara təqdim edirəm:

SEVGİLİ AZƏRBAYCAN

Yaşa ey şanlı vətən, sevgili Azərbaycan,

Dostla dostluqla yaşa, el gülü Azərbaycan!

Qara neftin qara düşmənlərinə odlu zəfər,

Ucalan dağların azğınlara qüdrətli sipər,

Afatın da polatdır ona batmaz xəncər,

Doğru tut süngülərin, süngülü Azərbaycan,

Yaşa atəşli vətən, sevgili Azərbaycan!

Yaşa Babəklər eli, parla Cavanşirlər eli,

Yaşa azad vətən, gurla igidlər qəzəli,

Qoç Koroğlu kimilər əzmlə qoymuş təməli,

Düşmənin çax gözünə od mili Azərbaycan,

Dostla dostluqla yaşa, el gülü Azərbaycan!

Möhtəşəm özülünü qoydu müqəddəs əllər,

Ulu dahilər əlilə yaranıb dost ellər,

Baqi hümmətlə yaşa dostlar ilə min illər,

Solmasın çöllərinin sünbülü, Azərbaycan!

Yaşa namuslu vətən, sevgili Azərbaycan!

Qeyd: 6 bəndlik şeirin yalnız 3 bəndi təqdim edilir və ilk dəfə yayınlanır.  Cəmo Bəy Cəbrayılbəylinin bədii əsərlərinin nəşri nəzərdə tutulmuşdur. Təqdim edilən şeirləri ərəb qrafikalı əlyazmasından müasir əlifbaya çevirəni A.Rüstəmli.

                                                                                                 Bakı, 07.05.2025

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının media dəstəyi ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun Bakı Şəhəri Üzrə Təhsil İdarəsi ilə birgə “Bir direktor, bir şagird” adlı layihəsinin məqsədi nümunəvi məktəblərimizi, istedadlı şagirdlərimizi üzə çıxarmaq, onların ədəbiyyata olan marağına diqqət yönəltməkdir.

Hazırda təqdimatda 49 nömrəli "İntellekt" məktəb- liseyidir.

Layihəni təqdim edir: Ülviyyə Əbülfəzqızı

DİREKTOR:

Bağırzadə Elza Əliqulu qızı 1994-cü ildə Azərbaycan Texnologiya Universitetinin “Yeyinti məhsulları texnologiyası” fakültəsinə daxil olmuş, 1998-ci ildə universiteti fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. 2001-ci ildə Müəllimlər İnstitunun “İbtidai təhsilin pedaqogikası və metodikası” fakültəsini bitirmiş, Dövlət İdarəçilik Akademiyasında “Dövlət və bələdiyyə idarəetməsi“ fakültəsində təhsilini davam etdirmişdir. 2001-2020-ci illərdə Bakı şəhəri Ərəstun Mahmudov adına 220 nömrəli məktəb-liseydə ibtidai sinif müəllimi, 2020-2021- ci ildə təlim-tərbiyə işləri üzrə direktor müavini işləmişdir. 2020-ci ilin sentyabr ayında elan edilmiş dövlət ümumi təhsil müəssisələrinə direktor vəzifəsinə işə qəbul üzrə müsabiqənin nəticələrinə əsasən müvəffəqiyyət qazanıb, 2021-ci ilin sentyabr ayından Eldar Məmmədov adına 21 nömrəli tam orta məktəbə direktor vəzifəsinə təyin olunmuşdur. 2023-cü ilin oktyabr ayından isə Rəfail Hüseynov adına 49 № li "İntellekt" məktəb-liseyə direktor vəzifəsinə təyin olunmuşdur.

Amazonda dərc olunan “Vaxtın idarə edilməsi: məhsuldarlıq və uğur strategiyaları” adlı kitabın həmmüəllifidir. Bir çox yerlı və beynəlxalq təlimlərdə, eləcə də beynəlxalq təcrübə probramlarında uğurla iştirak edibdir.

ŞAGİRD:

Mən, Yusif Bəhruz oğlu Cəfərli 2010-cu ildə Azərbaycan Respublikasının Neftçala rayonunda anadan olmuşam. Hal-hazırda R.Hüseynovun adına 49  nömrəli "İntellekt" məktəb-liseyinin VIII sinif şagirdiyəm.

2024–2025-ci tədris ilində təşkil olunan Beynəlxalq Kosmik Olimpiadada iştirak etmişəm. Təhsil həyatımda elmi biliklərə maraq göstərir, müxtəlif fənn olimpiadalarında və layihələrdə fəal iştirak edirəm.

ESSE

“Rəqəmsal Dünya”

Müasir dövrdə texnologiya çox sürətlə inkişaf edir. Artıq həyatımızın bir hissəsi rəqəmsal dünyaya bağlıdır. Biz gündəlik işlərimizi, dərslərimizi və əyləncələrimizi internet və müxtəlif cihazlar vasitəsilə həyata keçiririk. Rəqəmsal dünya kompüterlər, telefonlar, internet və sosial şəbəkələrdən ibarət olan bir dünyadır.

Rəqəmsal dünyanın bizə çox faydası var. Məsələn, dərsləri onlayn şəkildə izləyə, maraqlı məlumatlar axtarıb tapa və dünyanın istənilən yerindəki insanlarla əlaqə saxlaya bilirik.

Rəqəmsal alətlər sayəsində məlumatlara daha tez çatırıq və bir çox işlərimizi daha asan və sürətli şəkildə görürük.

Həmçinin, rəqəmsal dünya bizə yeni imkanlar da yaradır. Artıq insanlar evdən çıxmadan alış-veriş edə, dostları ilə görüntülü danışa, filmlər izləyə və oyunlar oynaya bilirlər. Hətta bəzi işlər artıq tamamilə onlayn şəkildə görülür. Bu da vaxtımıza qənaət etməyə və daha rahat yaşamağa kömək edir.

Amma rəqəmsal dünyanın zərərli tərəfləri də var. Bəzən insanlar telefon və kompüter qarşısında çox vaxt keçirirlər. Bu isə həm sağlamlığa, həm də dərslərə mənfi təsir edə bilər. Eyni zamanda, internetdə yanlış məlumatlar və təhlükəli insanlar da ola bilər. Buna görə biz rəqəmsal aləmdə diqqətli olmalı və vaxtımızı düzgün idarə etməliyik.

Nəticə olaraq, rəqəmsal dünya həyatımızın vacib bir hissəsinə çevrilib. Onun faydalarından istifadə etməli, amma zərərlərindən qorunmaq üçün ağıllı davranmalıyıq. Texnologiyanı düzgün istifadə etməyi öyrənsək, gələcəkdə daha uğurlu və savadlı insanlar ola bilərik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.05.2025)