Şərəf Cəlilli, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün 

Doğudan Batıya at çapan, çatdığı məmləkətlərdə altundan saraylar yapan, sarayını sənətin, mədəniyyətin gülzarına çevirən türklər baş köşələrində ustad sənətkarlara, təbib-filosoflara, fikir və düşüncə sahiblərinə, mütəfəkkir şairlərə yer verdilər. Bilgə xaqanın sarayını Tonyukuk, Oğuz xaqanın sarayını Dədə Qorqud, Oğuz-Səlcuq sarayını, Məlikşahın dünyasını Nizamül-mülk, Ömər Xəyyam, Osman Qazinin sarayını Şeyx Əbdalı, Şah İsmayıl Səfəvinin sarayını Həbibi, dünyaşöhrətli rəssam Behzat, Sultan Səlimin və Sultan Süleymanın saraylarını Mustafa Xocazadə, Kamil Paşazadə, Hüseyn Baykaranın sarayını Əlişir Nəvai zinətləndirmişdi. Bu ənənə üstündən illər, əsrlər ötəndən sonra Ulu Öndər Heydər Əliyevin siyasi hakimiyyətinin birinci mərhələsindən başlayaraq davam etdirildi.

Kənd təsərrüfatı ölkəsi kimi təqdim olunan Azərbaycanı SSR-i qüdrətli sənaye, elm, təhsil, mədəniyyət mərkəzlərindən birinə çevirən Ulu Öndər SSRİ-nin ən ali orden-medallarını onun əli qabarlı zəhmətkeşlərinin, mütəfəkkir alimlərin, ustad sənətkarların, mütəfəkkir şair və yazıçılarının, istedadlı insanlarının yaxasından asdı. Milli-mənəvi dəyərlər tariximizə adını həkk edən Səməd Vurğun, Nəriman Nərimanov, Mikayıl Müşfiq, Cəlil Məmmədquluzadə, Üzeyir bəy Hacıbəyov, Bülbül kimi dahilərin ev muzeyləri quruldu. Nəsiminin, Nərimanovun, Mirzə Cəlilin, Mikayıl Müşfiqin, Cəfər Cabbarlının abidələri ucaldıldı, ev-müzeyləri yaradıldı.  Bəxtiyar Vahabzadə, Xəlil Rza Ulutürk, Məmməd Araz, İsa Hüseynov, Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Arif Məlikov kimi fitri istedad sahibləri, İstiqlal fədailəri himayə olunub qorunduğu kimi, Mirzə İbrahimov, Süleyman Rüstəm, Rəsul Rza, Mirvari Dilbazi, Əminə Dilbazi, Hökumə Büllruri, Mədinə Gülgün, Balaş Azəroğlu, Söhrab Tahir kimi dövrün cövrünü çəkən, quruluşun, zamanın fövqünə qalxıb qələmi millətin, məmləkətin nəfinə işlədən şair və yazıçılar ictimai-siyasi xadimlər xüsusi qayğı ilə əhatə olundu. Vəzifə pillələrində irəli çəkildi. Fəxri adlara, orden, medallara layiq görüldü. Onların arasında bir tarixi şəxsiyyət də vardı ki, o, Ulu Öndər üçün dəyərli, qiymətli, əziz idi.  O, adı milli mənəvi dəyərlər və milli dövlətçilik tariximizə həkk olunan, soyu-kökü, şəcərə dəftəri ilə Azərbaycan, daha doğrusu paralanmış, yaralanmış Azərbaycan olan, sinəsinə repressiyaların, müharibələrin dağı çəkilən, Qacarların, Əfşarların, Osmanlı sultanlarının, Gəncəli Cavad xanın, Cümhuriyyətə bağlı Rəfibəylilərin, Xasməmədovların genetik kodlarının daşıyıcısı Nigar xanım Xudadat bəy qızı Rəfibəyli idi. O, bütün həyatını şair, publisist, mütərcim, ictimai xadim kimi müqəddəs vəzifəyə həsr etmiş, mənsub olduğu millətin, məmləkətin mənəvi əzəmətinin inkişafına töhfədə bulunmuşdu. 20-ci illərin qanlı repressiyalarının qurbanı olan general-qubernator atası Xudadat bəy Rəfibəyovun, Cümhuriyyət qurucuları arasıda yer alan dayısının, dayısı oğullarının, qohumlarının siyasi fəaliyyətinə baxmayaraq Mircəfər Bağırov da, ondan sonra ölkəni idarə edən Birinci katiblər- İmam Mustafayev də, Vəli Axundov da ona toxunmamışdı. Möcüzələr sayəsində 30-cu illərin qanlı repressiyalarından xilas olan Nigar xanım Xudadat bəy qızı Rəfibəylinin fəaliyyəti 50-ci illərə qədər kölgədə qalsa da, Stalinizmin iflasından, Xruşov yumşalmasından sonra onun da adı rəsmi səviyyələrdə tutulmuşdu. Ulu Öndərin siyasi hakimiyyətə gəlişi ilə isə “Günəş Şərqdən doğacaq!” nidası ilə qələm çalan Nigar Rəfibəylinin dəyərini Ulu Öndər Heydər Əliyev verdi. 1959-cu il iyunun 9-da Azərbaycanın Birinci katibi İmam Mustafayevin imzası, Azərbaycan SSRİ Mərkəzi Komitəsi Bürosunun qərarı ilə “Şərəf nişanı” ordeninə, 1967-ci il oktybarın 29-da Azərbaycanın Birinci katibi Vəli Axundovun imzası ilə Azərbaycan Mərkəzi Komitəsinin Bürosunun qərarı ilə “Azərbaycan SSR əməkdar mədəniyyət işçisi” fəxri adına layiq görülən Nigar Xudadat qızı Rəfibəyli Azərbaycan SSRİ Mərkəzi Komitəsi Bürosunun 6 iyul 1973-cü il tarixli 67-ci protokolunun 15-ci bəndinə əsasən Mərkəzi Komitənin kaitibi Heydər Əliyevin imzası ilə Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafındakı xidmətlərinə görə və 60 illik yubileyi münasibəti ilə “Fəxri Fərman”la təltif edilir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivində Birinci Fondda, 68-ci siyahıda, 11-ci qutuda qorunan 90-cı işdə yer alan bir rəsmi sənəd isə Ulu Öndərin Nigar Xudadat qızı Rəfibəylinin irsinə, şəxsiyyətinə, şəcərəsinə verdiyi dəyərin ən ali göstəricisidir. Azərbaycan SSR Mərkəzi Komitəsinin Bürosunun 13 iyun 1981-ci il tarixli iclasının 15-ci protokolunun 11-ci bəndinə əsasən Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafındakı xidmətlərinə, ictimai fəaliyyətinə görə Nigar Xudadat qızı Rəfibəyliyə xalq şairi fəxri adı verilir. Mərkəzi Komitənin qərarı bir gün sonra 19 iyun 1981-ci ildə Azərbaycanın Birinci kaitibinin imzası ilə təsdiq edilir. Xalq şairi fəxri adından sonra da, Azərbaycanın Birinci şəxsi Nigar Rəfibəyli ilə bağlı tarixi qərarlar aldı. Onun Fəxri Xiyabanda dəfn edilməsi, adının və xatirəsinin əbədiləşdirilməsi, irsinin dövlət mirası elan olunması, yubiley mərasimlərinin təşkili daima Ulu Öndərin nəzarətində oldu. Dəyərlərin əyarı olan Ulu Öndərin Nigar Rəfibəyli irsinə, şəxsiyyətinə münasibəti, həm də onun şəcərəsinə ehtiramının göstəricisi idi. 

Qərənfili sevir könlüm... 

Stalinizmin xofunun səngiməsi, Xruşşov yumşalması, Bağırov mərhələsinin başa çatması 50-ci illər Azərbaycanının nəfəsliyi oldu. 30-cu illərin dəhşətləri ilə 60-cı illərin mənəvi tərəqqisi, yaddaşa, qayıdış ideologiyasının formalaşması üçün milli-mənəvi dəyərlər və milli dövlətçilik tariximizdə Nəriman Nərimanov, Əziz Əliyev, İmam Mustafayev, Mirəsədulla Mirqasımov, Məmməd Səid Ordubadi, Səməd Vurğun, Üzeyir bəy, Bülbül, Mirzə İbrahimov, Süleyman Rüstəm, Mir Cəlal, Qulam Məmmədli, Nəsir İmanquliyev, İlyas Əfəndiyev kimi simaların varlığı, Ulu Öndər Heydər Əliyevin bir dövlət xadimi, sərkərdə xaqan kimi əzəməti Cümhuriyyətdən sonra repressiyanın girdabında, müharibənin dəhşətlərində üzülən məmləkətin inamına, ümid yerinə döndü. Ədəbiyyatı partiyanın təkərciyi, vintciyi hesab edən Sosializm-realizminin diqtəsindən fərqli olaraq milli mücahidlər doğuldu. “El bilir ki, sən mənimsən, yurdum yuvam məskənimsən, anam doğma vətənimsən, ayrılarmı könül candan, Azərbaycan, Azərbaycan!” nidası ilə, həm də “Vaqif” dramını, Cümhuriyyətin himnindən sonra Sovet Azərbaycanının himnini, “Koroğlu” üverturasını, “Sevgili canan”ı, “Sənsiz”i yaradan, “Bir gəncin manifesti” ilə mənsub olduğu millətin mənəvi dəyərlər tarixinə abidə ucaldan, “Dirilən adam”a “Yolumuz hayanadır?” sualını ünvanlayan,

                      Mübarizə bu gün də var, 

                        yarında.

                      Mən də onun ön sıralarında.

misraları ilə “Rənglər” silsiləsini, “Dözüm” kitabını, “Çinar”ı qələmə alan, “Dənizin səsi gəlir” deyib, “Zəfər nəğməsi”nə sarı boylanan, “Şanlı nəslin yadigarısan” nidası ilə “Həzin bir axşamda düşsən yadıma” deyib Nargin adasına, ala gözlü Xəzərə sarı boylannan, “Günəşdən gənclik istəyən”, Şərqdə doğan Günəşi kimsənin öz iradəsinə sonadək tabe edə bilməyəcəyinə, “Güney Azərbaycan missiyası”ndakı, “Əziz Əliyev qrupu”ndakı fəaliyyətdən sonra, sədr kimi “Ana dili ilə bağlı məsələni” Ali Sovetin müzakirəsinə çıxaran, millətin “Böyük dayağı”na çevrilən, “Təbrizim” silsiləsi ilə Bütöv Azərbaycana çələnk toxuyan Səməd Vurğun, Üzeyir bəy, Mir Cəlal, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Mirzə İbrahimov, Süleyman Rüstəm kimi qələm sahiblərinin yeri başqa, bambaşqa idi. Onlar yuxarı eşalonda oturanların diqtəsinə baxmayaraq quruluşun, zamanın üstünə yeridilər. Elə olmasaydı, Bəxtiyar Vahabzadənin “Gülüstan”ı, Anarın “Qobustan”ı, “Dədə Qorqud”u, İsa Hüseynovun “Nəsimi”si, İsmayıl Şıxlının “Dəli Kür”ü, Fərman Kərimzadənin “Qarlı aşırım”ı, Məmməd Arazın, Xəlil Rza Ulutürkün, Sabir Rüstəmxanlının Əbədi İstiqlalın özü qədər əzəmətli misraları yaranmazdı.

İsəmirəm azadlığı

zərrə-zərrə, 

qram-qram.

Azadlığın zəncirini

Qram, gərək qıram.

-nidası ilə meydanlara axışan, Topxanada qırılan bir armud ağacından, daha doğrusu Yaddaş Ağacından ötrü Bolşevik Rusiyasının, Şura hökumətinin tifqaını dağıdan millət “Lenin meydanını” “Azadlıq meydanı”na çevirə bilməz, Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi məsələsini 1921-ci ildə ilk dəfə Mərkəzi Komitənin Plenumunda qaldıran, komissar Nəriman Nərimanovun iradəsi ilə susmaq məcburiyyətində qalan Sergey Mironoviç Kirovun abidəsini aşırmazdı. 1988-ci ilin Milli İstiqlal savaşı “Lenin meydanı”ndan, Xəzərin sahilindən başlamadı. Əbülfəz Elçibəyin, Tağı Xalisbəylinin, Xəlil Rza Ulutürkün, Bəxtiyar Vahabzadənin, İsmayıl Şıxlının, Sabir Rüstəmxanlının millətə, məmləkətə üz tutub oyanışın, qurtluşun nəğməsini çağıran İstiqlal aşiqlərinin sırasında bir tarixi şəxsiyyət, ictimai-siyasi xadim də var idi ki, o dik duruşu, nitqi, kübar və əsilzadə görkəmi, məğrurluğ, müdrikliyi ilə fərqli idi. Çünki o, Fətəli xan Qacardan, Nadir şah Əfşardan, Ağa Məhəməd şah Qacardan, Gəncəli Cavad xandan, Ələkbər bəy Rəfibəyovdan, “İstiqlal Bəyannaməsi”nə imza atan Xudadat bəy Rəfibəyovdan, Xəlil bəy Xasməmmədovdan nişanə idi. Onun damarından bütün həyatını milli mənlik və milli kimlik uğrunda mücadiləyə həsr edən, qələmini süngüyə çevirən, milli-mənəvi dəyərlər tariximizə Azərbaycan Kinostudiyasının, Milli Ensiklopediyanın qurucusu, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının sədri kimi yazılan Rəsul Rzanın, Nigar Rəfibəylinin, Qacarlar sülaləsinə bağlı Məmmədxanlıların qanı axırdı. O, Anardı! İmzası addan, mükafatdan belə yuxarıda duran, varlığı millət üçün  Tanrıdan tale payı olan Anar! 1988-ci ilin Meydan hərəkatı, 20 yanvar dəhşətləri ilə müşaiyyət olundu. Oyanışın, Qurtluşun dastanını yazan xalqın gözünü qırmaq üçün  1990-cı ilin qarlı qış gecəsində onu güllə-boran etdilər.  O müdhiş günlərdə Anarın haqq səsi Bəxtiyar Vahabzadə, İsmayıl Şıxlı, Xəlil Rza Ulutürk, Sabir Rüstəmxanlı qədər kəskin idi. Ulu Öndər Heydər Əliyevin siyasi və mənəvi varisi İlham Əliyevlə Azərbaycanın Moskvadakı Daimi Nümayəndəliyinə gəlişi, Qorbaçov rejiminə etiraz notası ünvanlaması, SSRİ Ali Sovetinin deputatları Tofiq İsmayılovun, Midhət Abbasovun, Arif Məlikovun, Anarın etiraz çıxışları, Mixail Qarboçov əl uzadarkən “Millətimin qanına batan əli sıxa bilmərəm” - deyib, ona tarixi dərs verən, şəcərə dəftəri ilə Xurşudbanu Natəvan və Mir Teyyub ağa müqəddəsliyinə bağlı Məleykə Həşimovanın iradəsi, o ağır, dar zamanlarda, buralarda, Qafqazlarda qüdrətli bir millətin, məmlkəkətin olduğuna sübut olmaqla yanaşı, SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin müavini Heydər Əliyevə yazdırılan istefa ərizəsinin “Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın ayrlmaz tərkib hissəsidir” nidasına bağlı olduğunu təsdiq etdi. 1990-cı ilin 22 yanvarında yüz minlərlə insan Şəhidləri çiyinlərinə alıb Çəmbərəkənd də qaldırdı. Xalq bununla, bu cəsarətli addımı, tarixi qərarı ilə 1918-ci il 31 mart soyqırımı şəhidlərinin məzarı üzərində “Dostluq parkı” salan imperiyaya unuda bilməyəcəyi dərs verib yerini göstərdi.Həmin gün Bakı kəndlərində qərənfil qalmamışdı. Şəhərə qərənfil yağmışdı. Kamil Cəlilovun ifasında “Zəminxarə” səslənirdi. O gün, bir yumruq kimi birləşən xalq vardı, Çəmbərəkənd vardı, Əbədi İstiqlalın manifestini al qanı ilə yazan Şəhidlərin cənazələri vardı, Şəhidlərin kəfən yerinə geydikləri al qırmızı Qərənfillər vardı, bir də Nigar Rəfibəylinin, Pənahəli xanın son vərəsəsi, Qarabağın “Dürr-yekta”sı Xurşudbanu Natəvandan sonra bir başqa biçimdə təsvir etdiyi, təqdim etdiyi misralar vardı:

Qərənfili sevdi könlüm,

Çiçəklərin arasından.

Elə bil, iki damla qan sızır,

Ürəyimin yarısından.

“Bir kərə yüksələn bayraq bir daha enməz” nidası ilə yoxdan bir bayraq yapıb, dövlət quranların sırasında yer alan atası Xudadat bəy Rəfibəyov Nargin adasında güllələnib şəhid ediləndə Nigarın yeddi yaşı vardı. Bir qadın, bir ana, bir nənə kimi sevincin, səadətin səltənətindən payı olsa da, onun sinəsində Qacarların, Əfşarların, Cavad xanın, Ələkbər bəyin, Cümhuriyyətin dağları vardı. Dilə gətirməsə də, üzə vurmasa da, sözə köçürürdü. Azərbaycanın rəmzlərindən biri kimi onun imzasına, möhürbəndinə çevrilən Qərənfilə könlünün sevgisi, ürəyinin parası, həm də qan axan, qaysaq tutmayan yarası kimi baxırdı.Nigar Rəfibəyli elə baxmasaydı, “Qərənfili” qələmə aldıqdan düz bir qərinə  sonra duyduqları, hiss etdikləri gerçəyə çevrilməzdi. 20 yanvar dəhşətlərindən sonra Qərənfil-Şəhidlərin, Şəhidlər Əbədi İstiqlalın rəmzinə, simvoluna çevrilib. Qan yaddaşımız olub!Olmuşlara, olanlara, Qərənfil ömrünə baxmayaraq o, dünyanın ən xoşbəxt türklərindən, azərbaycanlılarından idi. “İstiqlal Bəyannaməsi”nə imza atanların sırasında Atası, Əbədi İstiqlalın Manifestini yazanların, arasında oğlu vardı: Anar!  Onun anası Nigar, Atası Rəsuldu!O bütün yazılarını, şıxışlarını Oğuz xaqanın bu nidası ilə başlayar, onunla da bitirər: “Ey Türk Oğuz Bəyləri! Eşidin! Üstdən göy çökmədikçə, altdan qara torpaq dəlinmədikcə, bil ki, türk ulusu, türk törəsi pozulmaz.Su kimi axıtdığı qanına, dağlar kimi yığdığın sümüklərinə layiq ol! Ey ölümsüz Türk milləti kəndinə dön! Sən kəndinə dönəndə böyük olursan!”

Gəncə üsyanından – Gəncə qiyamına

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəyi Tiflisdə elan olundu.On gün sonra Gəncəyə köçürüldü. Cümhuriyyətin də, ölkənin də müqəddəsliyi ilə bağlı qərarlar məhz burada – Gəncədə alındı. Cümhuriyyət səlib yürüşünə, Qızıl Ordunun qırmızı terroruna, Bolşevik Rusiyasının hücumlarına məruz qalanda onun taleyi ilə bağlı qərar Gəncədə alındığı kimi, müqəddəratı ilə bağlı məsələlər də burada gündəmə gətirildi. Cümhuriyyət Tiflisdən Gəncəyə iyunun 16-da köçmüşdü. Onun aldığı ilk tarixi qərarların sırasında isə Gəncənin siyasi taleyi ilə bağlı qərar da vardı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yarandıqdan sonra hökumətin 30 iyul 1918-ci il tarixli qərarı ilə Yelizavetpolun tarixi adı – Gəncə bərpa edildi. Gəncə şəhəri 1918-ci il iyunun 17-dən, sentyabrın 17-nə , Bakı XI Qafqaz İslam Ordusu və Milli Ordu tərəfindən işğaldan azad olunanadək dövlətin müvəqqəti paytaxtı oldu. “1920-ci il aprelin 28-də isə Gəncədə də hakimiyyət İnqilab Komitəsinin əlinə keçdi. 1920-ci il mayın 1-də Gəncədə Sovet hakimiyyəti quruldu. 1920-ci il mayın 25-də Gəncədəki Milli qüvvələr Sovet hakimiyyətinə və Qızıl Ordu qarnizonuna qarşı fəal silahlı çıxışlara başladılar. Gəncə qarnizonu komandanlarının və zabitlərin Qızıl Ordu nümayəndələri ilə əvəz olunması, 1800 nəfərlik Gəncə qarnizonun üzvləri mayın 28-dən 29-na keçən gecə üsyan qaldırdı və şəhərin müsəlmanlar yaşadığı hissəsini tutdu. Üsyanın yatırıldığı bir neçə gün ərzində minlərlə üsyançı həlak oldu. Qızıl Ordunun Gəncədə üsyanı yatırılmasında ermənilər də iştirak edirdilər.Gəncə ermənilərinin kömək göstərməsi Qızıl Ordu əsgərlərində ermənilərə rəğbət doğururdu”. Bütün bu faktlar Xudadat bəy Rəfibəyov, Firudin bəy Köçərli, Abbas bəy Rəfibəyov, Hacı Məmmədhüseyn Rəfibəyov, Məhəmməd Rəfiyev, Əyyub bəy Rəfibəyov, Abuzər bəy Rzayev, Xəlil bəy Xasməmmədov, Nəsib bəy Yusifbəyli kimi tarixi şəxsiyyətlərin bir qisminin on minlərlə gəncəlinin iştirakı, etiraz dalğası ilə baş tutan “Gəncə üsyanı”nın təşkilatçısı, iştirakçısı kimi ya yerində güllələndi, ya Bakıya gətirilib Nargin adasında ölümün ağuşuna atıldı. Tarixin bütün dönəmlərində Gəncənin müqəddəratı ilə bağlı qərarlar Səlcuqlar, Qəznəlilər, Qaraqoyunlular, Ağqoyunlular, Səfəvilər, Qacarlar və Əfşarlar tərəfindən, ən çətin məqamlarda Çar Rusiyası onun xanlıq statusunu ləğv etməyə cəhd edəndə isə Gəncəli Cavad xan tərəfindən alınıb. Son ana qədər savaşan Gəncə xanı oğlu Hüseynqulu xanla birlikdə şəhid düşənə qədər qılıncını yerə qoymayıb. 1920-ci ilin Aprel istilası zamanı Cümhuriyyətin taleyi Bakıda həll olunurdu. Gəncə inqilabın əsas dayaq nöqtəsi idi.İgid, mərd, məğrur, əyilməz gəncəlilər Xasməmmədovların, Rəfibəylilərin, Şeyxzamanovların, Bəhmən Mirzə Qacarın Çar Rusiyasında müəkəmməl ali hərbi təhsil alan, general, polkovnik rütbəsinə qədər yüksələn, Qacar şahzadəsi kimi tarixdə qalan igidlərinə söykənib son ana qədər savaşdılar... Şura hökumətinin bu torpaqlarda atı 70 ilişlədi. Gəncənin adı 1935-ci ildə dəyişdirilib cəllad Sergey Mironoviç Kirovun “şərəfinə” Kirovabad qoyulsa da, 1989-cu ilin Milli Azadlıq Hərəkatından sonra onun tarixi adı yenidən bərpa edildi. 20 yanvar dəhşətləri, Heydər Əliyevsiz Azərbaycan üçün faciələri üst-üstə gətirdi. Xocalı faciəsi, Qarabağın, Şərqi Zəngəzurun işğalı, ölkəni bürüyən səfalət, vətəndaş qarşıdurması, mərkəzi hakimiyyətin zəifləməsi Gəncəni yenidən siyasi mərkəzə, hərbi münaqişənin ocağına çevirdi. Surət Hüseynovun qiyamı, dövlət çevrilişi cəhdləri hər gün işğala məruz qalan Vətən torpaqlarında faciəni dərinləşdirdi. Xalqın iradəsi isə Naxçıvandan Bakıya dönən Ulu öndər, siyasi sabitliyə nail olmaq üçün öncə Gəncəyə - Surət Hüseynovun “qərargahına” yollandı. İki tarixi şəxsiyyətin, ictimai xadimin- Aslan Abbasovun və Anarın Gəncəyə Ulu Öndərlə gəlişi artıq bütün Gəncənin mövqeyi idi.Onların hər ikisi bu müqəddəs torpaqda, bütün dövrlərdə ölkənin ikinci paytaxtı olan şəhərdə nüfuz sahibi idi. Anarın yeri, məqamı isə daha fərqli idi.Onun mənsub olduğu soyun tarixi şəxsiyyətləri Gəncənin qurucuları, xilaskarları sırasında yüz illər boyu yer almışdı. Nəninki yer almışdı, onun sarayında sultan, xan olmuşdu.Heydər Əliyev sıradan bir dövlət xadimi deyildi. Təhlükəsizlik orqanlarında ən kiçik vəzifədən və rütbədən, ən ali vəzifəyə, rütbəyə qədər yüksəlmişdi. Bu məmləkətdə kimin, daha doğrusu hansı yaradıcı insanın, soyun, dəyərin nədən ibarət olduğunu yaxşı bilirdi.Anar təkcə bir yazıçı, ictimai xadim deyildi. Nigar Rəfibəyli müqəddəsliyinə, Cavad xan əzəmətinə, Ələkbər bəy, Xəlil bəy, Xudadat bəy əyilməzliyinə, Rəsul Rza müdrikliyinə bağlı tarixi şəxsiyyət idi. Səsi Qobustanın qayaüstü abidələrindən, Üzeyir bəy, Mirzə Cəlil, Hüseyn Cavid, “Dədə Qorqud” dirinliyindən gəlirdi. Qəhrəman, mərd, məğrur Gəncə tarixdəki rolunu və yerini sevdiklərinin üzü-suyu hörmətinə bir daha sərf-nəzər edib müəyyənləşdirəcək, Əbədi Xilaskarına, Qurtuluşun Memarına-Ulu Öndərə söykənəcəkdi. 1941-ci ildə Təbriz darda, intizarda, 1942-ci ildə Dərbənd imtahanda idi Tanrı polkovnik-komissar Əziz Məmmədkərim oğlu Əliyevi, göndərdi. 1993-cü ildə Azərbaycan məhv olmaq təhlükəsi ilə üz-üzə idi Tanrı Müasir Azərbaycanın Memarını göndərdi. Əliheydər Qarayev kimi öz qılıncına doğranan Surət Hüseynova yerini göstərdi.Hər şeyin dərmanı olan zaman öz hökmünü verdi. 1994-cü ilin Oktyabr hadisələri həqiqəti üzə çıxardı. Ulu öndərin cəsarətli addımları ilə öncə “Atəşkəs”,  sonra isə  “Əsrin müqaviləsi” imzalandı. Lider-varis ənənəsinə söykənən Azərbaycan xalqı Ulu Öndərin diqtəsi ilə taleyini etibarlı əllərə - Müzəffər Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyevə tapşırdı. 2020-ci ilin 44 günlük tarixi Vətən savaşından sonra Azərbaycanın ərazi bütövlüyü bərpa olundu.Qarabağda, Şərqi Zəngəzurda Qayıdışın, Dirçəlişin dastanı yazıldı. Qurucu Əzizin nəvəsi Qurucu İlham, Ulu Öndərin Xilaskar varisi Qarabağın Memarı kimi Vətən torpağına can gətirdi. Qılıncla Qələmin vəhdətində qurulan yeni dünyada Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, Xalq yazıçısı Anarın öz yeri, məqamı oldu. “Vaqif Poeziya Günləri”, “Xarıbülbül” Musiqi Festivalı, Molla Pənah Vaqifin məqbərəsinin Heydər Əliyev Fondu, ölkənin Birinci Vitse-prezdenti xanım Mehriban Əliyeva tərəfindən bəpra olunduğu gün xalq 1993-cü ilin  Gəncə səfərini, bir də “Dədə Qorqud” filminin son səhnəsini yada saldı. “Nə edirsən belə, Çoban? Torpağı daşlardan təmizləyirik Dədə. İstəyirik buranı şumlayaq, əkək. Nə məsləhət görürsən, Dədə?məsləhətdi, Yurdumuzun başına çox bəlalar gəldi. Bu meydanda çox igidlərimiz qırıldı. Amma, tamam qırılıb qurtarmadıq. Hələ varıq. Olacağıq. Qalacağıq.Artacağıq. Oğul, atan Beyrək bu torpağı çox qoruyub, sən də bil ki, torpağın yurd, vətən olması üçün iki şərt lazımdı: biri odur ki, torpağı gərək əkib becərəsən, o birisi odur ki, torpağı gərək yağılardan qoruyasan. Əgər torpağı əkib becərmədin qorumağa dəyməz.Torpağı qoruya bilmədin əkib becərməyə dəyməz. Gəl, oğul. Qalx uca dağın başına, üç Tonqal qala. Bir tonqal qalayanda elimiz şənliyə toplaşır. İki tonqal qalayanda basqınlardan qorunmağa yığışır. Üç tonqal görəndə hamı cütlə, xışla gəlsin. Bilsinlər ki, işləməyə gəlirlər.İşimiz avand, torpaqlarımız bərəkətli olsun. Çağlayıb axan sularımız qurumasın. Qanadlarımız qırılmasın. Uca dağın ocaqları həmişə yanar olsun!          

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.06.2025)

"Ədəbiyyat və incəsənət" portalı tanınmış Mərakeşli  yazıçı və jurnalist Hassane Yartinin  azərbaycanlı şair və ədəbiyyatşünas, filologiya elmləri doktoru, dosent Təranə Turan Rəhimli ilə müsahibəsini təqdim edir. 

Müsahibə Hassane Yartinin  İspaniyada nəşr edilən  Yazılmaz fəsil"  adlı dünya yazıçıları ilə ədəbi müsahibələr kitabında yer alıb.

Qısa arayış:  HASSANE YARTI İspaniyanın Barselona şəhərində yaşayıb yaradan Mərakeşli yazıçı, şair, redaktor, tərcüməçi və qrafik dizaynerdir. O, dilçilik və tərcümə üzrə doktorluq dərəcəsi almışdır.  Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nəzdində Qadınlar  Assosiasiyasının fəxri müşaviri vəzifəsində çalışır,  BiMT-yə bağlı Ümumdünya İncəsənət və Ədəbiyyat İttifaqının (UN-IFAL) qlobal səfiridir. Ədəbiyyat və mədəniyyətə verdiyi mühüm töhfələrə görə beynəlxalq ədəbi mühitin ən tanınan imzalarından biri kimi  məşhurdur. Ərəb Yazıçılar Birliyi,  Ərəb Elitası Poeziya və Ədəbiyyat Birliyi kimi mötəbər təşkilatların üzvü olması onun ədəbi ictimaiyyətdəki nüfuzundan xəbər verir. 

 H.Y: Başlanğıc üçün oxucularımıza özünüzü necə təqdim edərdiniz?

- Mən iki fərqli qütbün - Şərqlə Qərbin  mədəniyyətini mükəmməl bir şəkildə özündə birləşdirən bir ölkənin - Azərbaycanın şairi, yazıçısı,  ədəbiyyatşünas alimi, pedaqoquyam.  Ruhumla vətəninə, mənsub olduğum türk  soyuna çox bağlı olsam da bütün bəşəriyyətə, insanlığa sevgi duyuram. 

H.Y: Yazıçı, və insan...   müqayisəsi  aparmaq  olarmı?

- İnsan yer üzünün əşrəfidir, hər cür müqayisədə üstünlük onundur.  Allahın ən mükəmməl yaratdığı varlıq kimi, təfəkkür sahibi kimi... İnsan kamilliyin ən yüksək məqamına çatmaq qabiliyyətinə malik yaradılıb.  Şairlik, yazıçılıq isə insana verilən xüsusi bir istedaddır, Allah tərəfindən seçilmək, fərqləndirilməkdir. Azərbaycanın böyük şairləri Nizami Gəncəvinin, Məhəmməd Fuzilinin, İmadəddin Nəsiminin  sənəti,  Lev Tolstoyun, Viktor Hüqonun, Teodor Drayzerin, Ernest Heminqueyin timsalında... dünyanın bütün  böyük yazıçılarının  yaradıcılığı isbatlayır ki, yazıçılıq  Allahdan gələn bir lütfdür, bacarıqdır. Təbi ki, söhbət əsil yazıçı istedadından gedir.  Və mənim düşüncəmə görə, yazıçı insanlığı ilə də başqalarından ciddi surətdə fərqlənməlidir, şair, yazıçı çox yüksək səviyyədə insansevər olmalıdır, yoxsa yazdıqlarına heç kimi  inandıra  bilməz.

H.Y: İlk yazınızdan danışmağınızı istərdik.  Bu ilk qığılcım necə alovlandı və yanmağa davam etdi?

- Mən uşaqlıq illərindən, kiçik məktəb yaşlarından şeirlər yazmağa başlamışam. Daha sonra məqalə, hekayə və s. janrlara da keçid etdim. Amma şeir - əbədi sevgimdir. İİlk dəfə dostlarıma oxuduğum, sinif yoldaşlarımın xatirə dəftərinə yazdığım şeir belə adlanırdı: "Dünya, hələ sənə bələd deyiləm." Həmin şeiri  13-14 yaşlarımda yazmışdım və ona qədərki cızma-qaralar demək olar ki, yadımda qalmayıb. Bu şeir dünyanı tanımayan, onun sirlərini öyrənmək, bilmək istəyən, bu haqda çox  düşünən və həyəcanlanan bir yeniyetmə qızın düşüncələrindən ibarət  idi. Görünür məktəbimizdə şagirdlərin, hətta müəllimlərimin  bu ilk təcrübəmi şeir hesab etməsi məni  özümü kəşf etməyə sövq etdi. Onsuz da ədəbiyyatsevər kimi,   bədii qiraəti ilə seçilən şagird kimi məktəbimizdə diqqət mərkəzində idim. Məktəbimizin direktoru Fikrət Hacıyev mənə böyük rəğbət bəsləyirdi, bütün tədbirlərdə mənim şeir ifamı  eşitmək istəyirdi. Şeir yazdığımı biləndə isə mənə olan  inamı daha da artdı. Beləliklə, elə məktəb illərində qəzetlərə məqalələr də yazdım, orada da yazılarımı bəyəndilər, nəşr etdilər, hətta qonorar da verdilər.  Zamanla özüm də hiss etmədən ədəbiyyat mənim həyatımın mənasına çevrildi. Və məktəbi bitirib universitetə qəbul üçün ixtisas seçimi edəndə filologiya fakültəsini seçdim.

H.Y: Yazanda  oxucunu düşünürsünüzmü?  Yazdıqlarınızı  hansı qəbildən oxucunun izləməsini istərdiniz? 

- Yaradıcılıq  prosesində heç vaxt oxucu haqqında düşünmürəm. Yalnız üzərində işlədiyim yazının sehrinə qapılıram. Bütün varlığımla, düşüncəmlə, qəlbimlə və diqqətimlə  sözlərin mahiyyətinə dalıram. Yazı prosesi başa çatandan sonra isə qeyri-ixtiyari oxucunun obrazı gözlərim önündə canlanır. Özümü tam qane etməyən yazını oxucunun da bəyənməyəcəyini  düşünürəm. Amma bəzən bunun əksi də baş verə bilir.  Bəzi yazıçılar deyir ki, əsərlərimi yüksək intellektli beş-on nəfər oxusa  yetərlidir. Amma mən belə bir məntiqdən uzağam.  Düşünürəm ki, əsərlərimi  müxtəlif dünyagörüşlü, fərqli mədəniyyətlərə, fərdi düşüncə tərzinə malik  hər çeşid  oxucunun oxuması daha  böyük avantajdır. Axı yazıçının oxucu seçimi etmək kimi bir səlahiyyəti də yoxdur. Adətən oxucu yazıçısını, oxuyacağı əsəri seçir, yazıçı və ya əsər oxucunu deyil. Əsərlərimizi oxuyan şair dostlarımızın düşüncələri,  tənqidçi fikri, və ya ədəbiyyatın incəliklərindən xəbərsiz  bir oxucu rəyi  bir-birindən fərqli olur. Mən bu müxtəlifliyi sevirəm,  bu fərqli təsirlənmələr məni yeni əsərlər yazmağa ruhlandırır.

H.Y: Yazmağa can atırsınız, yoxsa sözlər özü  sizə gəlir?

- Müxtəlif ölkələrin mətbuatı üçün verdiyim müsahibələrdə bu haqda danışmışam. Yazı mənimçün olduqca  təbii bir prosesdir. Heç vaxt nəsə yazmaq üçün özümü məcbur etməmişəm,  buna can atmamışam. Amma sözlərin məni məcbur etdiyi vaxt mütləq yazmalı olmuşam. Bəzən gündüzdən fikrimə ilişib qalan bir misra gecəyarı beynimi cırmaqlayıb məni yuxudan oyadır, oyansam da yataqdan qalxıb yazı masasına keçmək istəmirəm, tərəddüd edirəm. Amma o misra da israrla əl çəkmir, beləcə misraların davamı gəlir və o gecə bir şeir doğulur. Və yaxud təbiət qoynunda istirahət etdiyim bir vaxtda hansısa cümlə və ya misra  məni dincəlməyə  qoymur, o qədər narahat edir ki, yazmalı oluram. Əlbəttə, eımi tədqiqatlarım üçün eyni fikri söyləyə bilməyəcəyəm. Amma orada da ilhama ehtiyac olur.

H.Y: Dili necə ram edirsiniz ki, həm şeirə, həm də nəsrə yönəldirsiniz?

- Şeirə, nəsrə, elmi tədqiqata və publisistik yazılara... Məncə, bu xüsusi bir istedad tələb etmir. Sadəcə onu da  unutmaq olmaz ki, belə məqamlarda yazıçı istedadı təkbaşına yetərli olmur. Yazıçı ola bilmək üçün də,, yazı vərdişini inkişaf etdirmək  üçün  də çoxlu mütaliə etmək lazımdır. Söz bazasını dayanmadan artırmaq, çeşidli bədii düşüncə örnəkləri ilə tanış olmaq vacibdir. Bir sitatı xatırladım. Azərbaycanın böyük  yazıçısı, XX əsr ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi Mirzə İbrahimov gəncliyində böyük tənqidçi Əli Nazimin yanına gəlir. Tənqidçidən soruşur ki, mən  yazıçı olmaq  üçün nə etməliyəm? Əli Nazim dərhal cavab verir ki, "get, Lev Tolstoyu oxu". Yəni, mütləq böyük yazıçıların şedevr əsərlərini oxumaq lazımdır. Çox oxumadan yaxşı yazmaq, fərqli  janrlara keçid etmək mümkün deyil.

H.Y: İlk kitab həmişə özəldir... təbii bir sual yaranır: Sizə  onu yazmaq üçün nə ilham verdi?

- İlk kitab ilk övlad qədər qeyri-adi dərəcədə sehrlidir... Daha əvvəl qeyd etdim ki uşaq yaşlardan şeir yazmışam.  Amma nədənsə şeir kitabımı nəşr etdirməyə tələsməmişəm. Buna görə də ilk kitabım bədii yox, elmi yaradıcılığımla bağlı oldu. Azərbaycanın böyük ədəbiyyatşünas  alimi  akademik Kamal Talıbzadə haqqında monoqrafiyam -  ilk  kitabım 2002-ci ildə nəşr olundu. Bu əsər mənim elmi karyeramda ilk addımım idi.  Daha sonra ilk şeirlər kitabım 2007-ci ildə nəşr edildi. O yaşa qədər yazdığım şeirlərdən seçmələr "Dərdin pıçıltısı" adlı ilk şeirlər kitabımda toplanmışdı. Sualln ikknci qisminə gəlincə,  bütövlükdə o kitabdakı hər bir şeirin ayrıca ilham mənbəyi vardı.

H.Y: Ədəbi tənqid yaradıcılığınıza qarşı ədalətli olubmu?

- - Mən şeirlərimi ilk dəfə qəzet  redaksiyasına təqdim etdiyim vaxtdan ölkəmin görkəmli söz ustaları  Hüseyn Arif, Nüsrət Kəsəmənli, Kamal Talıbzadə,  Akif Səməd, Cavad Cavadlı, Oqtay Rza, Firuzə Məmmədli və başqaları yaradıcılığıma  diqqət yetiriblər. Əvvəlcə şairlər, jurnalistlər, daha sonra isə tənqidçilər... İlk  şeirlər kitabım çap olunanda tənqidçilərin, ədəbiyyatşünas alimlərin  yazdığı çoxsaylı məqalələrdəki rəğbət və  inam, şeirlərimə verdikləri yüksək qiymət məni daha məsuliyyətli işləməyə vadar etdi. Azərbaycanlı professorlar - Abbas Hacıyev, Əzizxan Tanrıverdi, Təyyar Salamoğlu, . Xalq şairi və ədəbiyyatşünas alim  Balaş Azəroğlu, Dr. Mahrux Dövlətzadə, Dr.Leyla Faiqqızı, Dr.Səkinə Bayramova,  Türkiyəli ədəbiyyatşünaslar Dosent  Doktor Minara Aliyeva , Dr. Mehmet Yardımçı, Feyyaz Sağlam, İtalyan tənqidçiləri Sergio  Kamellini,  Domeniko Pisana, Renzo Montaqnoli, Meksikalı tənqidçi Fransisko Javier Davila, Vyetnamlı şair, araşdırmaçı May Van Fan,  Bangladeşli şair Roopom Raşid, Hindistanlı araşdlrmaçı Çita Mandal,  Albaniyalı şair Mehmet Rrema, Özbəkistanlı şair Cahongir Nomozov,... və  bu, hamısı deyil.  Həmin hörmətli ədəbiyyat adamları öz ölkəsində, bir qismi isə həm də beynəlxalq ədəbi mühirdə  tanınmış imza sahibləridir. Monoqrafiyalarım haqqında da çox yazılıb. Ədalətsizlik olmasın deyə o adlardan da bir neçəsini qeyd etməyi özümə borc bilirəm: professorlar Himalay Qasımov, Elman Quliyev, Millət vəkili,  dosent Elnarə Akimova, dosent Sakibə Ələsgərova, Dr.Vasif Novruzov... ümumən bu yazıları kitab halında toplayıb nəşr etdirməyi düşünürəm, haqqımda iki kitab həcmində məqalələr yazılıb.  20-dən çox ölkənin şair, jurnalist və tənqidçilərinə verdiyim müsahibələr də yaradıcılığıma qarşı diqqət kimi çox önəmlidir. Bu müsahibələrdən Azərbaycanda Vahid Aslan, Nadir Yalçın, Ramilə Qardaşxanlı, Ülviyyə Əbülfəzqızı, Eltun Şükür Abuşov, Yunanıstanda  Eva Petropoulou Lianou,  ABŞ.-da Nilavro Nill Shoovro, Tamikio L.Dooley, Serbiyada Valentina Novkoviç, Albaniyada Angela Kosta, Özbəkistamda Cahongir Nomozov və b.  müsahibələrini xüsusi qeyd etmək istəyirəm. Əlbəttə, yenə də bütün adları sadalaya bilmədim. Göründüyü kimi, təkcə öz vətənimdə  yox, dünya miqyasında tənqidin yaradıcılığıma münasibətindən razıyam.

H.Y: Ölkənizdəki hazırkı ədəbi səhnəni necə qiymətləndirirsiniz?

- Ölkəmdə ədəbi inkişafın hər bir sahəsində böyük uğurlar var. Lakin poeziyanın uğurlarını xüsusi qeyd etmək istəyirəm. Bu sahədə ədəbiyyatımızın dünya çapında nailiyyətləri danılmazdır. Texnologiyalar əsri teatra olan marağı xeyli azaltsa da, dramaturgiya sahəsində də ciddi işlər var. Azərbaycanın torpaqları 2020-ci ildə  30 illik işğaldan azad olundu və ondan sonra həm poeziya, nəsr, həm də dramaturgiya sahəsində yeni məzmunlu əsərlər yazıldı.  Hesab edirəm ki, daha böyük uğurlarımız hələ qarşıdadır. 

H.Y: Qarşıdakı ədəbi layihələrinizlə, planlarla bağlı hər hansı ipucu verə bilərsinizmi? 

- Əslində  görülməmiş  işlərdən danışmağı sevmirəm. Amma hər zaman sabah üçün planlarım var, layihələr üzərində işləyirəm. İpucu kimi deyə bilərəm ki, haqqımda yazılan iki kitab, mənim yazdığım dörd kitab oxucularla görüş üçün yola çıxıb. Bir də ədəbi əlaqələr sahəsi ilə bağlı bir sıra işlər görməyə, kitablar tərtib etməyə başlamışam.

H.Y: Son sözünüz....

- Maraqlı suallarınız üçün çox təşəkkür edirəm. Çağdaş dünya  ədəbiyyatı ilə bağlı yazılarınızı, müsahibələrinizi  həmişə maraqla oxuyuram, ümid edirəm ki, mənimlə müsahibəniz də eyni maraqla qarşılanar. Və son sözüm: "Qoy, heç vaxt bu son olmasın!"

H.Y: Gözəl söhbət üçün mən təşəkkür edirəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.06.2025)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının ğuz təmsilçisi

Üç dildə yazıb yaratmış və dünya ədəbiyyatına təsir etmək iqtidarına malik olmuş Imadəddin Nəsiminin 600 illik yubileyinin UNESKO səviyyəsində bütün dünyada qeyd edilməsi, 650 illik yubileyinin isə ölkəmizdə qeyd edilməsinin qərara alınması, 2019-cu ilin Azərbaycan Respublikası Prezidenti İ.Əliyevin sərəncamı ilə “Nəsimi ili” elan edilməsi də şairin irsinin əbədiyaşarlığının göstəricisidir.

İ.Nəsimi əsərlərində bütün bəşəriyyəti düşündürən  mövzulara müraciət etmiş nəhəng ədəbi simalardan biridir. Onun şeirlərində dövrə, zamana sığmayan mübariz ideyalar və çağırışlar öz əksini tapmışdır. Həmin əsərlər indi də insanlara dəyişdirici və saflaşdırıcı təsir göstərməkdədir. Bu isə onların ölməz sənət nümunələri olduğunu sübut edir.

Nəsiminin şeirlərində insana böyük dəyər verilir. Ümumiyyətlə, “Nəsimi sənəti bütövlükdə insanın qüdrətinə heyranlıqla dolu bir himn kimi səslənir.” (H.Araslı) Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Böyük Azərbaycan şairi İ.Nəsiminin 650 illik yubileyinin qeyd edilməsi haqqında” sərəncamında oxuyuruq: “Nəsimi dünya poeziyasının ən kamil nümunələri arasında diqqətəlayiq yer tutan əsərlərində daim insanın əzəmətini, insani məhəbbəti və şəxsiyyətin azadlığını tərənnüm etmişdir.”

Nəsiminin həmişyaşar əsərlərində kamil insan olmağa qüvvətli çağırışlar ifadə olunur, kamil insan təlimi və kamil insan obrazı xüsusi maraq doğurur. Nəsimi bu barədə ona qədər irəli sürülmüş bədii-obrazlı düşüncələri, qazanılmış poetik düşüncəni daha da inkişaf etdirmişdir. Onun qənaətinə görə, küllü-aləmdəki bütün canlı və cansız varlıqların ən qiymətlisi insandır. Bu səbəbdən də  filosof şairin yaradıcılığının mərkəzində yaranmışların ən kamili olan insan dayanır:

Ey daşəvü turaba deyən qiymətli gövhər,

İnsan öz hüsnü lütfilə gövhər deyimi ?

“Onun ilhamla vəsf etdiyi kamil insan obrazı orta əsr ədəbiyyatımızda sözdən yoğrulmuş insan heykəlidir. Orta əsrlər Azərbaycan poeziyasında insanı Nəsimi qədər uca və möhtəşəm səviyyədə, qüdrətli təqdim edən sənətkar olmamışdır.” (İ.Həbibbəyli) Onun ümumbəşəri dəyərləri, insanın fövqəlbəşəri varlıq olmasını tərənnüm edən əsərləri dünya ədəbiyyatında bənzərsiz poeziya nümunələri sayılır.

Şairin humanizminin özəlliyi onun insana olan böyük məhəbbəti ilə bağlıdır. Nəsiminin şəxsiyyət haqqında təsəvvürləri olduqca yüksəkdir. Bunu onun avtoportreti sayılan və Şərq poeziyasında insan haqqında ən möhtəşəm monoloq hesab olunan “Sığmazam” qəzəlində də aydın görmək və duymaq mümkündür.

Nəsimi öz əsərlərində insanı ilahi qüdrətə malik ülvi varlıq kimi vəsf edir, onu Allahın yaratdığı ən kamil yaratıq olaraq qələmə verir. O, insanların qəlbini, mənəvi dünyasını özünəməxsus şəkildə araşdırır, saf-çürük edir, mənalandırır və tərənnüm edir. Belə qənaətə gəlir ki, ancaq kamil insan Yer üzünün ən ali varlığı ola bilər. Şair belə insanları “canımın cananəsi” adlandırır:

Mərhaba, insani-kamil, canımın cananəsi,

Aləmin cismi sədəfdir, sənmisən dürdanəsi?

İ.Nəsimi zahirən insana bənzəyən hər varlığı insan hesab etmir. Onun sevdiyi və hörmət bəslədiyi insan ancaq kamil insandır, insanlıq adına layiq olan fizioloji-içtimai və mənəvi-ruhani varlıqdır. Kamil insan Yaradana məhəbbət bəsləyən, ruha qida verən, könlündə ilahi nuru gəzdirən, idealını arayıb axtaran, ona ayrılmış yüksək tarixi-humanist missiyanı dərk edən və yerinə yetirən insandır. Nəsiminin özü kimi. Çünki “Nəsimi özü də keşməkeşli həyatı və mübariz ruhlu şeirləri ilə kamil insan obrazının möhtəşəm şair-mütəfəkkir abidəsi kimi ucalır.”

Şair kamil insanı təkcə real dünyanın yox, geniş mənada kainatın ən uca varlığı kimi vəsf edir:

Mərhaba, ey bəhri-zatın kdanəgövhəri-yesi,

Şəmi-vəhdətdir cəmalın, kün-fəkan pərvanəsi,

Ta əbəd hüsnün önündə səcdəyi-şükr eylərəm,

Ey cəmalı Kəbə, sənsən kümtə-kənzin xanəsi.

Kamil insanın ən gözəl xüsusiyyəti özünü anlaması və dərk etməsidir. İnsanı kamilliyə aparan yol özünüdərkdən keçir. İnsan özünü dərk etdikcə kamilləşir, bütöv bir aləm olur. Şairin fikrincə, insan özünü dərk edib kamilləşdikcə Yaradanın dərgahına yaxınlaşır.

Nəsimi idealla insanlıq arasında bərabərlik yaradır. İnsanı Yaradanın mahiyyətinə yaxınlaşdıraraq onun yer üzündə nümayəndəsi sayır, üzündə Allahın nişanələrini görür, kamil insanı həqiqətin aşiqi və keşikçisi adlandırır. Şairə görə, “kamil insan elmə vaqif olub öz xilqətini dərk etdikcə anlayacaqdır ki,  Haqq-Tala elə onun özüdür.” O, fəxrlə deyir ki, adamlar Allaha şərik qoşmamaq üçün insanı Haqq (Allah) adlandırmağa qorxublar:

Səni bu hüsnü camal ilə, bu lütf ilə görüb,

Qorxdular Haqq deməyə, döndülər insan dedilər.

Bu, insana verilən müdhiş və möhtəşəm bir qiymətdir. İlahi varlıq səviyyəsinə yüksələn insan böyük mənəvi sərvət olub, ədalətli cəmiyyət qurmağın əsasını təşkil edir. Filosof şair belə insanların səcdəyə layiq olduqlarını söyləyir.

Şairin fikrincə, insan özünü dərk etmək üçün ilk növbədə nəfsinə qalib gəlməli, qəflət yuxusundan ayılmalıdır. Böyük mütəfəkkir anladır ki, nəfsinə düşkün olan insan adi heyvandan fərqli deyil. Nəfsinə hakim olmayanlar əzab və gərəksiz yükdən başqa heç bir şeyə sahib ola bilməzlər:

Bir ovuc tozdur küləklər qarşısında bədən,

Ömrümüz qor tək ərir hər an günəşdən, şölədən,

Insan üçün mərifətdən özgə yoxdur bir bəzək,

Aqil insan zər üçün öz ömrünü verməz bada.

Nəsimi cəhaləti bir bəla hesab edir. Onun fikrincə, savadsız və nadan, səhvlərindən əl çəkməyən, dəyişməyə və tərəqqiyə açıq olmayan insan çox təhlükəlidir. “Onun həyat tərzi heyvanatın tərzi həyatı ilə uyğundur.” Belələri cəhalət üzündən özlərinin xaliq olduqlarını anlamırlar. Ona görə də şair öz əsərlərində insanları cəhalətdən ayılmağa, ayıq olmağa, vəhşi instiklərdən əl çəkməyə, şər işlərə və əməllərə səsləyən “nəfsi əmmarədən” uzaqlaşmağa və biliyə açıq gözlə baxmağa, həyat və kainatın sirlərini öyrənməyə - kamilləşməyə çağırır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.06.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Deyir ki: - “Mənəviyyatla bağlı olan hər şey gözəldir, dəyərlidir. Əsrlərin yadigarı olan memarlıq abidəsi, gözəl bir rəsm əsəri, milli ornamentli qədim bir tikili, yaxşı bir kitab və s. İnsana zövq verirsə çox dəyərlidir. Biz hər zaman böyüklüyümüzdən, nəcibliyimizdən ağızdolusu danışırıq. Amma bəzi naqis cəhətlərimizin üstündən də səssizcə ötürük. Birinin uğurunu qısqanırıq, o birinin təmiz, xeyirxah əməllərinə kölgə salırıq. Elə ədəbiyyat aləmində dedi-qodu səviyyəsində olan sualları müsahibə mətninə çevirməklə müsahibi “dolaşdırmağa”, “vurmağa” cəhdimiz də heç bir ədəbi ölçüyə sığmır. Belə məqamlarda düşünmürük ki, əxlaqımıza, mədəniyyətimizə sayğısızlıq göstəririk.”

Emosional və sakit təbiətlidir. Onda şəfqət hissi çox güclüdür. Qəlbi sanki bir sığınacaqdır. Bu sığınacaqda insanlığa sevgi, mərhəmət və bir sıra mənəvi dəyərlər hələ də qorunub saxlanmaqdadır. O, həmişə insanların rifahını düşünür. Buna görə də sevilir, həmişə hörmətlə qarşılanır...

“Hər bir insanın həyatda bağlandığı, çox sevdiyi nələrsə var. O nələrsə səni sevdiyinə doğru uzanan keşməkeşli yolu inadkarcasına qət etməyə ruhlandırır. Məncə bunlardan ən ucası, alisi yurd segisi, vətən təəssübkeşliyidir. Yetər ki, istədiyini “dəlicəsinə” sevəsən. Doğrudan da, insan bir şeyə dəlicəsinə vurulanda Allah onu istəyinə çatdırır. Biz bu gün belə amalla yaşayan neçə ziyalının, ədəbi şəxsiyyətin adını çəkə bilərik? Bir də kimdi ədəbiyyat adamı? Gecə-gündüz təkcə öz əsərlərinin, nəşrlərinin qayğısını çəkən, ard-arası kəsilməyən təbliğatını qurandımı ədəbiyyat adamı? Bu gün hansısa fəxri kürsüyə, əhəmiyyətli posta sahiblənib ancaq özünü yetişdirəndimi ziyalı?”- söyləyir.

Bəli, bu dəfəki söhbətimin qəhrəmanı Şəfəq Nasirdir. O, 25 iyun 1954-cü ildə Beyləqan rayonunda dünyaya gəlib. 1971-ci ildə orta məktəbi, 1976-cı ildə isə indiki Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsini bitirib. Əmək fəaliyyətinə uzun illər respublikada uşaqlar, yeniyetmə və gənclər üçün kitablar nəşr edən "Gənclik" nəşriyyatında başlayıb. O, burada redaktor, şöbə müdiri və- zifələrində çalışıb. 1992-1994-cü illərdə "Təhsil" nəşriyyatında baş redaktor vəzifəsində işləyib. 1995-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyası Katibliyində baş məsləhətçi, sənədlərlə iş və protokol şöbəsinin müdiri, Media və ictimai əlaqələr şöbəsində böyük məsləhətçi, "Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının xəbərləri"nin redaksiya qrupunda qrup rəhbəri- redaktor, media və ictimai əlaqələr şöbəsində baş məsləhətçi vəzifələrində çalışıb. 2016-2021-ci illərdə "Respublika" qəzetində məsul katib, humanitar siyasət redaksiyasının müdiri vəzifəsində işləyib. Uzun illərdir Azərbaycan jurnalistikasının bir qolu olan İrəvan mətbuatının tədqiqi sahəsində elmi araşdırmalarla məşğuldur. İrəvanda ilk anadilli mətbuatımız sayılan "Lək- lək" satirik jurnalını və ədəbi, siyasi, tarixi, fənni aspektdən fəaliyyət göstərmiş "Bür- hani-həqiqət" dərgisini tədqiq edərək, bu mövzuda vaxtaşırı qələmə aldığı məqalələrini ədəbi ictimaiyyətə təqdim edib. Hər iki jurnalı transfoneliterasiya edərək, ön söz, lüğətlə kitab şəklində nəşr etdirib. Eləcə də İrəvanın maarifpərvər ziyalılarının hayat və yaradıcılığına, ictimai taleyinə, dini-mədəni abidələrinə sözün qüdrəti ilə ədəbi ömür qazandıran elmi-tədqiqat xarakterli məqalələri işıq üzü görüb. Müxtəlif vaxtlarda "Yeni səslər", "Vətən səsi", "Şahidlər" kimi almanaxlarda hekayələri, ictimai məzmunlu publisistik məqalələri nəşr olunub. 10-dan çox kitabın, o cümlədən, "Gecə yağışı", "Beyləqanın güllü yazı", "Ciddi söhbət", "Bir ömrün üçbucağı", "Könül- lərə şəfəq payı", "Sözümdən ocaq çatdım" kimi bədii, publisistik əsərlərin, "Məmmədəli Nasir", "Bürhani-həqiqət", "Lək-lək" kimi elmi tədqiqat əsərlərinin müəllifidir. Bunlardan əlavə, onun bir çox xarici ölkələrin dərgilərində elmi, publisistik məqalələri nəşr olunub. Filologiya üzrə fəlsəfə doktorudur...

Şair-publisist Şahnaz Şahin onu belə xarakterizə edir: “İxtisasca jurnalist olsa da, yaradıcılığa bədii yazılarla başlayıb. Başqa sözlə, ədəbi mühitə yazıçı kimi gəlib. Elə mən də onu əvvəlcə yazdığı hekayələr və povestlərindən, publisistik əsərlərindən tanımışam. Diqqətimi çəkdiyindən mətbuatdakı çıxışlarını hər zaman izləmişəm. Onun jurnalistika sahəsində qələmə aldığı resenziya, rəy və çoxçeşidli publisistik məqalələrində də bədii təsvir elementləri açıq-aydın nəzərə çarpır. Kitablarından birinə yazdığı "Ömür zaman işığında" Ön sözündə belə deyir: "Uşaqlıq çağlarından göy üzü kimi təmiz sözə aşiq olmuşam. İllər uzunu işığını, cığırını tutub üzü yoxuşlara yol almışam. Bir də baxmışam ki, hər şeydən uca, dəyərli olan sözlə sirdaşam..." Bu aşiqlik, sirdaşlıq həyatı boyu onu yaradıcılığa sövq edib. Və bir gözəl cəhəti də odur ki, Şəfəqin şəxsiyyət olaraq əqidəsi bütövdür, o, Sözlə bağladığı əhdi-peymanına sadiqdir. Şəfəq uşaqlıq çağlarından həyatı müşahidə etməyi sevib. Gördüyü, dərk etdiyi nə varsa, yaddaşına hopub. Sonra yaşadıqlarını ədəbiyyata gətirməyə ehtiyac hiss edib. Hələ orta məktəb illərində yazdığı şeirləri, miniatür və kiçik məqalələri rayonda çıxan "Yüksəliş" qəzetində dərc olunub. İmzası geniş oxucu auditoriyasına "Ulduz" jurnalından, "Ədəbiyyat və İncəsənət qəzeti"ndən tanış olan Şəfəq ədəbiyyata ilk nəsr əsəri olan "Qonşular" hekayəsi və "Müəllifin ilk kitabı" seriyasından "Gecə yağışı" hekayələr toplusu ilə gəlib. Hər birinin mövzusu həyatdan alınmış bədii nəsri ədəbi mühitdə maraqla qarşılanmışdır. "Gecə yağışı" kitabındakı hekayələrində müəllif özünün qeyd etdiyi kimi, insana qayğı, övlad-valideyn və doğmalar arasında yaranan yad münasibətlərdən söhbət açır.”

O, emosional olaraq olduqca həssas və kövrək bir təbiətə malikdir. İntuisiyası çox güclüdür. Buna görə də əsasən intuisiyasını dinləyərək hərəkət edir və adətən də hərəkətlərində səhvə yol vermir. Mərhəmətli olduğu üçün ətrafdakı insanlardan da eyni münasibət və yanaşma gözləyir. Niyyəti saf, istəkləri ülvidir. Həm maddi, həm də mənəvi cəhətdən çox səxavətli insandır. O, heç vaxt özü haqqında deyil, başqaları haqqında düşünmək üçün kodlaşdırılıb. Sadiq, qoruyucu, intuitiv və mehribandır. Təfərrüatları xoşlayır və qarşı tərəfin də onun qədər detallara diqqət yetirməsini istəyir. Amma dərin düşünmə bacarığı ona xasdır, bunu hər kəs bacara bilməz. İncə mentaliteti var... 

Bu gün - iyunun 25-i filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, şair-publisist, jurnalist Şəfəq Nasir növbəti ad gününü qeyd edəcək. Onu təbrik edir, möhkəm can sağlığı, yaradıcılıq uğurları arzulayırıq…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Təbrizdə yaşayan Rəsul Qədiridir.

Rəsul Qədiri

Təbriz

HƏYAT GEDİLƏSİ YOLLARDIR

Nə ilki düşün, nə sonu!

Düşünsən belə sonucsuzdur

Yolu düşün yalnız

Həyat gediləsi yollardır

Ya sən seçirsən yolunu

Ya da yol seçər səni

Yol seçərsə,

Bəlkə cığırdan artığı düşməz payına!

Nə ilki düşün, nə sonu!

Düşünsən belə yararsızdır

Həyat təkcə yoldur

Bütün yolların,  

Enişi var

Yoxuşu var,

Aranı var

Dağı var

Meşəsi var  

Bayırı vardır!

Hərəsinin öz gözəlliyi,

Öz özəlliyi,

Öz çətinlikləri də vardır

Açıq gözlə yürü

Dadını çıxart getdiyin yolun

“Vaxtlı-vaxtsız od qala

Odunu düz manqala

Sabah bəlli deyil ki,

Kimi köçə, kim qala”…

Sağına bax

Soluna bax

Gölündə üz

Çölündə bir od qala

Getdiyin yol təkyöndür!

Nə ilki düşün, nə sonu!

Düşünsən belə vaxt itirirsən

Yolunu seç və yürü

Getsən də gedirsən, getməsən də!

Getdiyin yol bütün yollarla fərqlidir!

Getməyənlər tez yetişir

Gedənlərsə gec!

Yalnız gedənlər yaşayır...

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət” 

Gözəl, lirik şeirlər, mükəmməl tərcümələr, sonsuz vətən sevgisi və xoş əməllər – bu xanımı səciyyələndirən ən əsas xüsusiyyətlərdir.

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Rusiyada yaşayan həmyerlilərimiz arasında ədəbiyyat sferasında ən çox parlayan bir sima olan, Moskvada yaşayıb-yaradan   Afaq Şıxlının bu gün doğum günüdür.

Bir axşam otağına sehrli bir güc gələ,
Qayıdasan keçmişə -
otuz bir il əvvələ...

Hovxura əllərini isti iyun havası,
Toxuna yanağına ötən günün ziyası...

Ömrün dar köynəyindən
otuz bir ilmə düşə,
Sancaqtutmaz saçların
yenə belinə düşə...

Haradasa kimsə də
həsrətindən sarala,
Qəlbin təlatümündən gözlər yuxusuz qala...

Şirin ola sevgidən çəkdiyin çilə belə,
Könlün zərif gül kimi bir də açıla bilə...

Məhəbbətli ürəyin, kədərsiz başın ola,
Nə ola bir dəfə də on yeddi yaşın ola!

Bu incə, lirik, qəlbtitrədən poetik kəlmələrin müəllifi olan Afaq Şıxlı 25 iyun 1969-cu ildə Azərbaycan SSR-in Bakı şəhərində ziyalı ailəsində anadan olub. Əslən Qazax rayonunun İkinci Şıxlı kəndinin məşhur Şıxlinskilər soyundandır.

Bir zamanlar Çar Rusiyasında artilleriya Allahı adlandırılaraq rusları təəccübləndirən Əliağa Şıxlınski nəslinin növbəti nümayəndəsi də indi onları söün sehriylə, gücüylə təəccübləndirir.

Afaq xanım 1984-cü ildə - 15 yaşında ikən 12 saylı orta məktəbi qızıl medalla bitirərək N. Nərimanov adına Azərbaycan Tibb Universitetinin 2-ci müalicə-profilaktika fakültəsinə daxil olub. 1990-cı ildə 2-ci müalicə-profilaktika fakültəsini əla qiymətlərlə bitirərək, 2000-ci ilədək 15 saylı TSH-nin 5-ci şöbəsində həkim-terapevt işləyib.

Hazırda, qeyd etdiyim kimi, Rusiya Federasiyasının Moskva şəhərində yaşayır. Beynəlxalq Yazıçılar və Publisistlər Assosiasiyasının, Avrasiya Yazarlar və Rusiya Yazarlar Birliyinin, Rusiya Poeziya Akademiyasının, 2013-cü ildən isə Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür.

2014-cü ildə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü seçilib və 2015-ci ilin yanvar ayında AYB Moskva bölməsinin məsul katibi vəzifəsinə təyin olunub. Ədəbiyyatdan əlavə təbabət, musiqi və rəssamlıqla məşğul olur. O, görkəmli alim Arif Şıxlinskinin qızı, böyük yazıçı İsmayıl Şıxlının qohumudur.

Orta məktəbdə oxuyarkən məktəb Gənc şairlər dərnəyinin rəhbəri olub. Şeirləri divar qəzetlərində və bir neçə dəfə "Göyərçin" jurnalında dərc olunub. Son on ildə şeirləri və hekayələri respublika mətbuatında (çox sayda qəzet və jurnallarda), eləcə də, bir çox internet saytlarda dərc edilib. 1000-dən artıq şeir, hekayə və publisistik yazıların müəllifidir. 11 şeir və hekayə toplusunun müəllifidir.

Türk və Rus dillərindən bədii tərcümələri qəzet və jurnallarda, öz şeirləri rus, türk və fransız dillərinə tərcümə olunaraq, bu ölkələrin qəzet, jurnal və saytlarında dərc olunub.

Kitabları

- Qəlbimin dedikləri

- Sevərsənmi

- Yeddidən biri

- Məndən uzaqda

- Səni düşünürəm

- Ömrümün beşinci fəsli

- Dostlarım, bana da bahar gönderin

 və s. 

Afaq xanımı səmimi qəlbdən doğum günü münasibətilə təbrik edirik. Həkim insanın bədənini, şair ruhunu sağaldır. Nə xoş Afaq xanıma ki, həm həkimdir, həm də şair.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.06.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir şair daha susdu… Bir qələm yıxıldı… bir dəftər yarımçıq qaldı… Şair-alimin 77 yaşı olsa da, elə bir ömür də yarımçıq qaldı, ömür də… – Xalq yazıçısı ANARın sözüylə desək, şairlər nə zaman ölsə vaxtsız ölüm, cavan ölüm sayılır… Fəxr ediləsi Ürəyi, müslümanə ədaləti, vəfadarlığı vardı Fəxri Müslümün - həmişə də var olacaq - çün, yaxşılar getsə də, yaxşılıq qalır… Odur ki şair susdu deyərkən, əslində, o səsin sükutu da danışır demiş sayılır… – o, yenə danışır – yaddaşımızda, zamanın dərin könlündə...

Fəxri Müslüm (Fəxri Müslüm oğlu Quliyev; 10.04.1948 - 16.06.2025)! – o, dağlar döşündən (Gədəbəyin Şınıx elindən, Düz Rəsulludan) dəniz qıyısına (Bakıya) oxumağa gəlmiş, elə o gələn də, dağların vüqarını da, özləmini də özüylə yüksək təhsil ocağına, yeni qonşuluqlara, yeni işə, bir sözlə, altun qumlu Abşeron torpağının energetikası ilə harmoniyaya gətirmişdi… Dağlaroğulluğu ilə paytaxt sakinliyi qəribə bir dəngədəydi onun halında… – qalstuku, rəsmi geyim-keçimi, elmi dərəcəsi, pedaqoqluğu və bank sektorunda çalışdığı rəhbər görəvlər - paytaxt sakinliyi ilə birgə, rəsmiyyət, protokol səciyyəsi yaradırdısa, epos təfəkkürlü bədii yaradıcılığı, şairliyi, hətta özünəxas ləngərli danışığını, toylarda ağırtaxtalı oyununu izləyən təbəssümü konkret Şınıx havasındaydı… -

“Yaylağın şahıdı yaylım günəşi,

Kölgəni topuğna dəstələr bir az.

Yamac təbəssümlü gəlin kimidi,

Könlümün eşqini bəstələr, bir az”.

Bəzən bir insan getdikdə, yoxluğundan çox varlığı bizi düşündürür. Necə deyərlər, onun varlığı, elə yoxluğu haqqında da danışmağa səbəb verir. Fəxri Müslüm gedəndə, geridə təkcə boş yer qalmadı — geridə xoş xatirələr, kitablar və güvənlilik qaldı.

Fəxri Müslümün gedişi bir ömrün bitməsi olmaqla bitmir, ona xas bir səviyyənin, dağlardöşü-dəniz qıyısı ruhi-mənəvi dəngəsini təcəssüm etdirən bir mədəniyyət örnəyinin səhnədən çəkilməsi kimidir. Onun düşüncəsində millət vardı, mədəniyyət vardı, dərin köklər, geniş üfüqlər vardı. -

“Turana qılıcdan daha kəskin ulu qüvvət,

Yalnız mədəniyyət, mədəniyyət, mədəniyyət!” - Cavidanə poetik düstur Fəxri Müslümün tam könlünə görəydi və diləzbəriydi.

“Yaddaş üzə çıxar Sibirdən belə,

Anıt daşlarımdan, qəbirdən belə…

Yovşana tutulub ömürdən belə,

Yenidən təzə-tər izimi saldı”.

O gün “Vida” adlı mərasim evində “yeddi”sindəydik; İntiqam Yaşara da dedim - bir anlığına mənə elə gəldi, özü hardasa buralarda bir yerdədi, indi gəlib hal-əhval tutacaq… Sonra o bir anlıq duyğu çəkilib haralarasa getdi, onun yerini divardan asılmış şəklindən oxuduqlarım tutdu… O şəkil illər öncənin şəkliydi, qəzet-dərgi, sayt - haralarda-haralarda dəfələrlə yayınlanmışdı və gözəzbərimiz sayılır… Və budur, “Vida”da ruhani masasının arxasındakı, üstü ayəli kiçik xalçanın üzərindən asılıb - ordan ən yaxşı şəkil asılır və ömürlük ayrılığı simvolizə edir… Fəxri Müslüm bir daha bu dünyaya baxmayacaq,  dostları, həmkarlarıyla həmsöhbət olmayacaq, onunçün xarakterik olan qonaqlıqlar təşkil etməyəcək, şeir yazmayacaq, zəng etməyəcək, fikir bölüşməyəcək və s…

Biz indi onun yoxluğuna deyil, varlığının qədir-qiymətinə yas saxlayırıq...

“Bulud yana durar, qürub başlayar,

Dərdimi içimə sərib, başlayar,

Hər nə var, qədərim dərib başlayar -

Şaman ocağından tüstülər, bir az”…

Gələnəksəl ricət çıxmasın, onun ardından danışmaq həm çətindir həm asan... Çətindir — çünki o, özü bu cür halları sözlərlə təskin etməyə alışmamışdı – səmimiyyətlə, fikir adamı kimi davranardı. İndi isə biz onun haqqında danışaraq susuruq. Sözlərimizin arasında bir nəfəs dayanır: onun yoxluğu… Asandır — çünki nəinki ziyansız, üstəgəl xeyirxah insanıydı, bəlkə bəzi kiçikçaplı yaramazlara sadəlöhv görünürdü — əslində, sadəydi, sadəlöhv deyildi… Yəni onun haqqında yaxşı, xoş xatirələr danışdığımızçün çətinlik çəkmirik, könülxoşluğuyla dərdləşirik…

Fəxri Müslümün ardından danışmaq – sanki bir güzgüyə baxıb, orada çatlamış bir işıq izini izləmək kimidir. Görünür… amma bütöv deyil. Çünki o, öz zamanına bütöv idi, öz sözüylə bütöv idi...

“Könül türküsünü tutub yaşadıq,

Qayıdıb yaşadıq, itib, yaşadıq;

Yeddiqat boy üstə bitib yaşadıq,

Hələ də, sonluğu, yozumu qaldı”...

Yeri ucmaq olsun!

Ocağı sönməsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət” 

Onu rəsmən Azərbaycan Respublikasının əməkdar mühəndisi kimi təqdim edirlər. Amma biz tanınmış yazıçı və dramaturq kimi təqdim edirik. Çünki Hüseynbala Mirələmov necə ki, iqtisadiyyat sahəsində uzun illər Azərbaycanın inkişafı üçün əmək sərf edib, eləcə də, ədəbiyyatımızın, teatrımızın inkişafı üçün qol çırmayaraq ürəkdən çalışıb.

Bu gün onun doğum günüdür, tam 80 yaşı tamam olur. Öncə onu səmimi qəlbdən təbrik edək, ardınca bir qədər haqqında danışaq.

Hüseynbala Mirələmov 1945-ci il iyun ayının 25-də Lerik rayonunun Nuravud kəndində anadan olub. Lənkəran şəhəri 2 № li məktəbin onbirinci sinfini gümüş medalla bitirib. 1970-ci ildə Azərbaycan Politexnik İnstitutunun (indiki AzTU) İnşaat fakültəsinin "Sənaye və mülki tikinti" ixtisasını bitirib. 1970–1971-ci illərdə Kalininqrad vilayətinin Baltiysk şəhərində hərbi xidmət keçib. "Azərbaycan pioneri" qəzeti redaksiyasının Ədəbiyyat şöbəsinin "baş ədəbi" işçisi olub. Azərbaycan Dövlət Qazlaşdırma Komitəsinin 4 saylı Qaz tikintiquraşdırma idarəsində iş icraçısı, baş mühəndis və rəis işləyib.

"Azərqaztəmirtikinti" trestinin və Maye Qaz İstehsalat Birliyinin rəisi, Azərbaycan Dövlət Yanacaq Komitəsi sədrinin birinci müavini vəzifələrində çalışıb. 1992-ci ildən biznes fəaliyyəti ilə məşğul olub. "Bakqaz" İstehsalat İdarəsi rəisinin müavini, Azərbaycan Qaz Emalı Zavodunun direktoru olub.

Yeni Azərbaycan Partiyasının üzvü olub, YAP Xətai rayon təşkilatının sədri vəzifəsində çalışıb.

Və əlbəttə ki, ədəbiyyat onu uşaqlıqdan özünə çəkib.

Yazıçı kimi ədəbiyyata 7-ci sinifdə oxuyarkən, 1961-ci ildə "Bir tikə çörək" hekayəsi ilə gəlib. İlk hekayələr kitabı – "Tənha durna uçuşu" 1986-cı ildə işıq üzü görüb. "Molodaya qvardiya" nəşriyyatının "Görkəmli adamların həyatı" seriyasından Ulu Öndər Heydər Əliyev, görkəmli oftalmoloq alim Zərifə Əliyeva və Prezident İlham Əliyev haqqında qələmə aldığı kitablar 40-dan artıq xarici dilə tərcümə olunaraq nəşir edilib.

30-dan artıq bədii və publisistik kitabın müəllifidir.

Müəllifi və həmmüəllifi olduğu "Nanotexnaologiya və nanokimyanin əsasları", "Neftin və qazın boru kəmərləri ilə nəqli", "İnşaat istilik fizikası", "Qaz emalı zavodlarında təhlükəsizlik qaydaları", "Boru kəmərləri və konsturuksiyaların qaynağı" və digər elimi nəşirlər də hazırda ali məktəblərdə dərs vəsaiti kimi istifadə olunan kitablardandır.

Azərbaycan Mühəndislər Akademiyasının müxbir üzvü, Beynəlxalq mühəndislər, Rusiya Mədən Akademiyasının, Azərbaycan, Qırğızıstan, Asiya və Afrika Ölkələri Yazıçılar birliklərinin üzvüdür. Texnika elimləri doktoru, professorudur. Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin Qaz Neft Mühəndisliyi fakültəsinin "Neftin, qazın nəqli və saxlanması" kafedrasının müdiri olub.

Mükafatları

1. "Qızıl qələm", "Qızıl dərviş", "Qızıl kəlmə", "Yaddaş" mükafatı

2. "Rəsul Rza", "Akademik Yusif Məmmədəliyev" adına beynəlxalq mükafatı

3. "Uğur zirvəsi", "İlin yazıçısı", "A. N. Kosıgin" mükafatı

4. "Yuri Dolqoruki" adına mükafat

5. "Akademik Həsən Əliyev" adına beynəlxalq mükafat laureatı

6. MDB üzrə 100 direktorlar müsabiqəsinin 8 dəfə qalibi

7. Əməkdə fərqlənməyə görə Fransa Sənayeçilər Assosiasiyasının "Napoleon" qızıl medalı

8. "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni

9. "Azərbaycan Respublikasının əməkdar mühəndisi" fəxri adı

10. "Şöhrət" ordeni

11. "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi" yubiley medalı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.06.2025)

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “İpək Yolu” Mədəni və Tarixi Araşdırmalar İctimai Birliyi arasında qarşılıqlı fəaliyyətin genişləndirilməsi, ortaq layihələrin həyata keçirilməsi və İpək Yolu boyunca yerləşən türk xalqlarına məxsus çoxəsrlik tarixi və zəngin mədəni irsin araşdırılması, qorunması və təbliğini nəzərdə tutan Əməkdaşlıq Memorandumu imzalanıb. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, sənədi Türk Mədəniyyəti və  İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova və “İpək Yolu” Mədəni Tarixi Araşdırmalar İctimai Birliyinin sədri Aida Eyvazova imzalayıblar.

Sənəd Türk dünyasının ortaq mədəni köklərinin araşdırılması, elmi tədbirlərin təşkili, birgə nəşrlərin hazırlanması və ictimaiyyətin maarifləndirilməsi məqsədini daşıyır. Tərəflər, həmçinin, beynəlxalq platformalarda türk mədəni irsinin tanıdılması üçün birgə təşəbbüslərin həyata keçirilməsi istiqamətində razılığa gəliblər.

Memorandum tərəflər arasında gələcək əməkdaşlığın üfüqlərini genişləndirir və Türk dünyasının inkişafına xidmət edəcək irimiqyaslı birgə layihələrin həyata keçirilməsi üçün möhkəm zəmin yaradır. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.06.2025)