Enver Aykol, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Türkiyə təmsilçisi

Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Türk Mədəniyyəti Ünlüləri” layihəsindəyik. Sizlərə Türkiyə rəssamı Rauf Tuncer ilə müsahibəmi təqdim edirəm. Rauf Tuncer eynı zamanda universitede professorluq edən bir sənətçidir. Yurd dışında sənət  qalereyalarında sərgilər keçirmişdir. Özəlliklə qədim Türk yazısını (Göktürk yazısı), heyvan simvollarını, bozqurdu ve Türk mifologiyasını rəsmlərində təsvir etmişdir. Müsahibə Türk mitologiyası ve rəsm sənəti haqqındadır. Bütün Türk dünyası üçün maraqlı və çəkici olacaq.

Mifoloji simvolları rəsm sənətində məna baxımından geniş bir spektrə malikdir. Mifologiyanın rəsm dilinə uyğun mövzuları var. Türk mifologiyası söhbət mövzusu olduqda isə mövzular sanki dibsiz bir quyudur. Axtardığım hər bir mövzuya uyğun materiallar mövcuddur. Simvolların çoxu abstrakt rəsm kimi estetik görünüşə malikdir və rəsm çəkmək üçün uyğun bir material təqdim edir. Mifologiyanın simvolik dili ilə rəsm sənətinin estetik dili əslində bir-birini qidalandıran elementlərə malikdir. Mifoloji simvollar rəsm sənətinin estetik dilinə məna qatarkən, sənət də bu simvolları müasir dünyaya daşımaq üçün bir vasitə olur. 

-Tuncer bəy, salam. Qədim Türk simvollarını və mifologiyasını tuval üzərinə  daşıyan nadir sənətçilərdən birisiniz. Sizcə müasir tamaşaçı bu qədim izlərlə necə bir əlaqə qura bilir? Mifoloji mövzuları işləyərkən müasir insanın ruhuna necə toxunmağı bacarırsınız? 

-Türk mifologiyası dərin və tarixi bir keçmişə malikdir. Sənəti keçmişin müasirlə sintezi kimi düşünsək, müasir cəmiyyət üzvlərinin keçmişdəki köklərindən və tarixlərindən uzaq qaldığını görərik. Lakin müasir cəmiyyət insanlarının tarix oxumaları və mifoloji mövzulardakı bilikləri əsərlərimlə daha asanlıqla əlaqə qurmaqlarına kömək edir. Əsərlərdə gördükləri bəzi obyektlərin özləri ilə əlaqəli olması, özlərini daha maraqlı bir təqdimatla izləmələrinə səbəb olur. Əsərlərimdə Türk tamğaları, Göytürk əlifbası, qaya rəsmləri, köhnə yazılar, kam, qurd və Türk mədəniyyətinə aid mifoloji simvollardan istifadə etdiyim üçün bilik sahibi olan tamaşaçılar əsərlərin mövzusuna maraq göstərir, bilməyənlər isə əsərlərin rəsm dilini və ifadəsini diqqətçəkici hesab edir. İmajlar vasitəsilə qurulan əlaqə rəsm ifadələri ilə oxuna bilərsə, tamaşaçı üzərində daha təsirli olur. Nəticə etibarilə, tematik ifadəsi yaxşı müəyyən edilmiş, estetik və rəsm dili ilə yaxşı ifadə olunan əsərlərlə müasir insanın ruhuna toxunmaq asan olur. 

-Əsərlərinizdə tez-tez görülən at, əjdaha, günəş kursu və qoç kimi simvollar Türk mifologiyasında mühüm yer tutur. Bu simvolları seçərkən estetik hissinizlə yoxsa mədəniyyət ötürmə şüuru ilə hərəkət edirsiniz? 

-Əsərlərimi formalaşdıranda seçdiyim obyektlər və simvollar həm estetik, həm də mədəniyyət ötürməsi baxımından mənim üçün vacibdir. Türk mifologiyasında at qəhrəmanların yoldaşı, gücün və azadlığın simvoludur. Əjdaha həm qoruyucu, həm də təbiətin vəhşi gücünü təmsil edir. Günəş kursu işıq və müdrikliyin simvolu ikən, qoç döyüşçü ruhunun və cəsarətin simvoludur. Mən bu simvolları sadəcə bir motiv kimi istifadə etmirəm. Bu mifoloji simvolların daşıdığı mənanı rəsm dilinin imkanlarından istifadə edərək əsərlərimə əks etdirməyə çalışıram. Bu mənim qidalandığım mədəniyyətin, aid olduğum mənsubiyyətin rəsm vasitəsilə ifadə edilmə üsuludur. Türk mifologiyası kimi möhkəm bir mənbəyə əsaslanan ənənə ilə harmanlanmış təcrübəmin ifadə şəklidir. 

-Qədim Türk simvolları və mifologiyası müasir sənət istehsalında kifayət qədər dəyər görür mü? Sizcə bu mövzuda sənətçilərə və mədəniyyət qurumlarına hansı vəzifələr düşür? 

-Son illərdəki zəif cəhdləri nəzərə almazsaq, təəssüf ki, müasir sənət aləmində Türk mifologiyası və simvolları kifayət qədər təmsil olunmur. Qərb sənətində Yunan və Roma mifologiyası geniş şəkildə istifadə olunarkən, biz öz mədəni irsimizi kifayət qədər vurğulamırıq. Türk sənətçiləri olaraq bizə düşən vəzifə bu mədəni irsi yenidən şərh edərək, müasir dövrə daşıyan və bizə xas əsərlər yaratmaqdır. Mədəniyyət qurumları da bu cür sərgiləri və layihələri dəstəkləyərək ənənə ilə müasir arasındakı körpünü gücləndirməlidir. Bu simvollarla yaradılan əsərlərin və mədəniyyətimizin tanıdıldığı xarici tədbirlərə lazımi diqqət göstərilməli və sənətçilərə bu istiqamətdə dəstək verilməlidir. 

-Türk mifologiyası ilə ilk qarşılaşmanız necə oldu? Bu qarşılaşma sənətinizə necə bir istiqamət verdi? 

-Türk mifologiyası ilə tanışlığım sənət təhsili aldığım illərdə Türk tarixinə olan maraq və mifologiyaya olan həvəsim sayəsində başladı. Xüsusilə Şimali Amerikanın qədim mədəniyyətini öyrənməyim, qaya rəsmləri, Orhun yazıları, Türk tamğaları, xalı və xovlu naxışlar kimi bizə aid mövzular məni təsirləndirdi. Bunların sadəcə tarixi sənədlər deyil, həm də sənətkarlıq dili yaratdığını başa düşdüm. Bu fərqindalıq əsərlərimə istiqamət verdi və zamanla özünəməxsus bir sənət dili inkişaf etdirməyə kömək etdi. Bu mövzuda magistr təhsili aldığım illərdə tezisimdə eyni mövzuları araşdırdım. Hal-hazırda Türk tarixi və Türk mifologiyası üzərində tədqiqatlarımı davam etdirirəm. 

-Sənət təhsili aldığınız dövrdə Türk mədəniyyəti və mifologiyası sənətin bir hissəsi kimi qiymətləndirilirdi mi? Bugünkü sənət təhsilində Türk motivlərinə qarşı münasibət necədir? 

-Mənim təhsil aldığım dövrdə sənət təhsili Qərb mərkəzli bir anlayışa əsaslanırdı. Türk motivləri və Türk mifologiyası kifayət qədər işlənmirdi. Bugün də oxşar bir vəziyyətin davam etdiyini deyə bilərəm. Lakin son illərdə gənc sənətçilər arasında bu irsə marağın artdığını müşahidə edirəm. Bu marağın daha da artması üçün sənət təhsilinin proqramında Türk mədəniyyətinə və mifologiyasına daha çox yer verilməlidir. Bu mövzuda qurumların daha çox diqqət göstərməsi, sənətçilərin təşviq edilməsi və yaradılan əsərlərə daha çox dəyər verilməsi sənətçilərin iş həvəsinə təkan verəcəyinə inanıram. 

-Qədim Türk simvollarının və mifologiyasının estetik quruluşunu Qərb mifologiyası ilə müqayisə etdikdə, diqqətinizi çəkən fərqliliklər və ya oxşarlıqlar varmı? 

-Türk mifologiyası və Türk simvollarını Qərb mifologiyası ilə müqayisə etmək olduqca geniş bir mövzudur. Qısaca desək, Qərb mifologiyası ümumiyyətlə müəyyən qəhrəman fiqurları və hekayələr ətrafında formalaşır, Türk mifologiyası isə təbiətlə iç-içə olan bir sistemdir. Qərbdə mifoloji fiqurlar daha çox Tanrı və ya qəhrəmanlar ətrafında cəmləşərkən, Türk mifologiyasında təbiət ruhları, heyvan fiqurları və göy simvolları ön plandadır. Mənim sənət anlayışımda bu təbiət mərkəzli mifologiyaya tez-tez yer verməyim də bununla bağlıdır. 

-Mifoloji simvollarınız müasir dünyanın mürəkkəb məsələlərinə dair bir mesaj daşıyır mı? Postmodern dünyada yaşayan bir insan bu simvollardan hərəkətlə özünə bir dayaq nöqtəsi tapa bilərmı? Bu kontekstdə sənətin insanı dəyişdirən və sağaldan gücünə inanırsınızmı? 

-Mifoloji simvollarımızın müasir dünyanın mürəkkəb məsələlərinə dair mesaj verdiyinə qətiliklə inanıram. Mifologiya sadəcə keçmişin hekayələri deyil. İnsanın təbiət, cəmiyyət və özü ilə qurduğu əlaqənin bir əksidir. Müasir dünyada qeyri-müəyyənlik və kimlik böhranları yaşanarkən, keçmişdən gələn köklü simvollar insanlara aidiyyət hissi verə bilər. Sənət, tamaşaçını təkcə estetik deyil, həm də ruhən dəyişdirən bir gücdür. İnsanın öz köklərinə çatması, bilik əldə etməsi mifoloji simvolların təsiri ilə mümkündür. 

-Tamaşaçılardan aldığınız reaksiyalar sənətinizin istiqamətini təsirləndirirmi? Öz estetik hissinizin yanında cəmiyyətin estetik hissini də nəzərə alırsınızmı? 

-Hər sənətçi tamaşaçıya çataraq ona bir mesaj vermək istəyir. Bunu edərkən öz sənət dilini və şərhini əsərlərinə əlavə edərək ünsiyyət qurmağa çalışır. Buna görə də tamaşaçı ilə qurduğum əlaqə mənim üçün vacibdir. Əslində sənətçinin öz yolunu müəyyənləşdirməsi və daxili dünyasını əsərlərinə əks etdirməsi lazımdır. Tamaşaçıların marağı və reaksiyaları mənə fərqli perspektivlər təqdim edə bilər. Bu əkslər sənətçinin ufqunu da genişləndirə bilər. Sənətimə istiqamət verən əsas faktor öz daxili dünyam, axtarışlarım və tədqiqatlarımdır. 

-Son dövrlərdə Türk mifologiyasının ön plana çıxması barədə nə düşünürsünüz? Gələcəkdə qədim Türk simvolları və mifologiyası ilə bağlı daha çox iş və sənət əsəri görəcəyik mi? 

-Son illərdə tarixi köklərə və mifologiyaya marağın artdığını görürəm. Müasir dövrdə məlumatlara daha asan çatılması və virtual aləmdə istənilən mövzulara daha rahat çıxış bu vəziyyətə kömək edir. Dəyişən dünya qaydalarında hər kəs köklərinə çatmaq üçün keçmişə nisbətən daha çox enerji sərf edir. Tapdıqları, öyrəndikləri və özlərinə aid olanları tuval üzərinə daşımağın daha davamlı olduğuna inanan yeni nəsil sənətçilərin sayı artır. İstifadə olunan ənənəvi dilin özünəməxsus olduğu, təqlid əsərlərin heç bir yerə aparmayacağı inancı təsir edir. Mənbələrə və sənədlərə asan çatış da bu özünə qayıdış hərəkatına təsir göstərir. İllər öncə etdiklərimizi izah edərkən daha çox enerji sərf edirdik. Qədim Türk yazısı və bəzi simvolları anlatmağın çətinliyini indi yaşamırıq. Yeni nəsil sənətçilər bu mövzuda daha asan və daha şüurlu hərəkət edə bilirlər. Lakin bu marağın davamlı olması üçün təhsil və sənət dəstək mexanizmlərinin də güclənməsi lazımdır. 

-Sənətin bir mədəniyyət daşıyıcısı olduğunu nəzərə alsaq, Türk mifologiyasının sənət vasitəsilə gələcəyə ötürülməsində əsərlərinizin hansı rol oynayacağını düşünürsünüz? 

-Daha əvvəl də qeyd etdiyim kimi, mifoloji və Türk mədəniyyətinə aid obyektləri tuval üzərinə daşıyarkən istifadə etdiyim elementlər tamaşaçı tərəfindən çox da anlaşılmırdı. Orhun yazılarını görənlər onu başqa yazılarla qarışdırır, bəzi heyvan motivlərini siyasətlə əlaqələndirirdi. Lakin bu gün eyni şeyləri daha az yaşayıram. Əsərlərimin bir mənada vizual tarixi sənəd kimi funksiya gördüyünə inanıram. Türk mifologiyasının unudulmaması üçün çalışıram və yeni nəsillərə ilham vermək məqsədi ilə tədqiqatlarımı davam etdirirəm. 

-Mifologiyanın simvolik dili ilə rəsm estetik dili arasında necə bir əlaqə qurursunuz? Bu iki aləmin toqquşduğu və ya birləşdiyi anlar olur mu? 

-Mifoloji simvollar rəsm sənətində məna baxımından geniş bir spektrə malikdir. Mifologiyanın rəsm dilinə uyğun mövzuları var. Türk mifologiyası söhbət mövzusu olduqda isə mövzular sanki dipsiz bir quyudur. Axtardığım hər bir mövzuya uyğun materiallar mövcuddur. Simvolların çoxu abstrakt rəsm kimi estetik görünüşə malikdir və rəsm çəkmək üçün uyğun bir material təqdim edir. Mifologiyanın simvolik dili ilə rəsm sənətinin estetik dili əslində bir-birini qidalandıran elementlərə malikdir. Mifoloji simvollar rəsm sənətinin estetik dilinə məna qatarkən, sənət də bu simvolları müasir dünyaya daşımaq üçün bir vasitə olur. 

-Türk mifologiyasının təbiətlə iç-içə olan simvolik dünyası var. Təbiəti arxasında saxlayan bu dünya sizə bir rəng və ya forma tələbi qoyur mu? Mifoloji elementlər əsərlərinizdə hansı rənglər və formalarla təcəssüm tapır? 

-Türk mifologiyasında simvollar olduqca sadə və təbiətlə bağlıdır. Forma baxımından təsvir edilməyə uyğun ifadələr var və bunlar güclü kimliklərə malik simvollardır. Təbiətlə əlaqəli olmaları rəng baxımından işə müsbət bir təkan verir. Buna görə xüsusi bir rəng tələbi ilə qarşılaşmıram. Mənim rəsmlərimdə rənglər vacibdir. Qara rəngdən istifadə etmirəm. Əvəzində tünd tonları üstün tuturam. Ümumiyyətlə parlaq rəngləri və ziddiyyətli rəngləri yanaşı istifadə etməkdən çəkinmirəm. Rəngləri mifoloji mövzuların mənalarına uyğun şəkildə əsərlərimdə tətbiq edirəm. Göy, qırmızı, yaşıl və sarı rənglərə tez-tez müraciət edirəm. 

-Əjdaha, qurd, qartal və at kimi mifoloji heyvanlar sənətinizdə mühüm yer tutur. Onları rəsmlərinizdə işləyərkən necə bir məna dünyası qurursunuz? 

-Əsərlərimdə Türk mifologiyasında əhəmiyyətli yer tutan əjdaha, qurd, qartal, at kimi fiqurlardan istifadə edirəm, bəzən bunlardan birini istifadə edərək bir sıra rəsmlər yaradıram. Bu heyvanlar təkcə sənət fiqurları deyil, həm də Türk mifologiyasının və tarixinin dərin simvollarıdır. At azadlıq və güc simvolu kimi yer alarkən, əjdaha təbiətin idarə olunmayan gücünü, qartal isə göy müdrikliyini və qüdrəti təmsil edir. Qurd isə Türk mifologiyasında bir yol göstərici və qoruyucu kimi görülür. Mən bu fiqurları əsərlərimə yerləşdirərkən onların mifoloji kontekstini qoruyaraq müasir bir ifadə ilə tamaşaçıya çatdırıram. 

-Qədim Türk simvollarını və mifologiyasını müasir sənətin dinamikləri ilə harmanlayarkən ənənə ilə müasirlik arasında bir körpü qurduğunuzu düşünürsünüzmü? 

-Tamamilə belə düşünürəm. Sənət keçmişi qorumaq deyil, onu yenidən şərh etmək və gələcəyə daşımaqdır. Mənim rəsmlərimdə də həm ənənəvi motivlər, həm də müasir sənət texnikaları birləşir. Göytürk əlifbası, qaya rəsmləri, mifoloji simvollar kimi elementləri müasir sənətin abstrakt ifadəsi ilə birləşdirərək keçmişlə indi arasında dialoq qurmağa çalışıram və bunu bacardığıma inanıram. 

-Türk mifologiyası müasir məsələlərlə bir araya gəldikdə rəsm sənətinə necə bir özünəməxsusluq gətirir? 

-Türk mifologiyası geniş coğrafiyalı qədim bir mədəniyyətin məhsuludur. Tarixi proses içərisində Türk mifologiyasının təqdim etdiyi simvollar insan təbiəti, kainatın işləyişi və ictimai qayda haqqında dərin mənalar daşıyır. Bu günün dünyasında kimlik, mədəni köklər və aidiyyət kimi mövzular çox müzakirə olunur. Mənim rəsmlərimdə mifoloji elementlər təkcə keçmişin əksi deyil, eyni zamanda müasir insanın axtarışlarına cavab verən bir vasitədir. Əsərlərimdə ənənəvi motivlərlə müasir kompozisiyalar yaradaraq bu irsin müasir insana necə ünvanlanacağını araşdırıram. Bu mənə daha geniş coğrafiyaya çatmaq və özümü daha sərbəst ifadə etmək imkanı verir. Zaman, məkan, rəng və mövzu baxımından daha özünəməxsus işlər yaratmaq asanlığı təmin edir. 

-Türk mifologiyasının hələ kəşf edilməmiş hekayələri üzərində axtarışlarınız varmı? Gələcəkdə hansı fiqurları və ya hekayələri rəsm etməyi xəyal edirsiniz? 

-Bu günə qədər işlədiyim mövzular xatırladığım qədəri ilə Orhun yazıları, Pazırık və Ahlat məzar daşları, kamlar və nağaralar, qaya rəsmləri, köhnə yazılar, məzar daşları, lalələr, Anadolu sivilizasiyaları qısaca qədim Türk mədəniyyəti ilə bağlı mövzular oldu. Bəzən Atatürk portretləri və köhnə İstanbul mövzularını işləmişəm. Türk mifologiyası hələ tam kəşf edilməmiş bir xəzinədir. İndiyə qədər işlədiyim mövzuların yanında az bilinən hekayələr, Sölgentaş mağara rəsmləri, Qobustan qaya rəsmləri, Göy Təngri inancı, kam ritualları, Türk dastanlarındakı məxluqlar və köhnə inanc sistemlərindən daha çox ilham almaq istəyirəm. 

-Göytürk əlifbası və köhnə yazı ilə mağara rəsmləri arasında qurduğunuz əlaqə abstraksiyada yeni bir sərhəd açır. Üstəlik bunu ənənəvi vitraj sənəti ilə daha da abstrakt bir formaya gətirirsiniz. Bu sintezə necə çatdınız? 

-Türk mədəniyyətinə aid obyektlər və motivləri birləşdirərək əsər yaratmaq uzun sürən tədqiqatlar və sənət təcrübəmin nəticəsidir. İstifadə olunan dil və obyektlər eyni mədəni irsin mirası olduğundan, onlar arasında əlaqə və uyğunluq asan olur. Motivlər haqqında dəqiq biliklərə sahib olmaq onların abstraktlaşdırılması, işlənməsi və kompozisiyaların qurulmasına imkan verir. Bu kompozisiyaları qravürlərdə, vitrajda və digər rəsm texnikalarında tətbiq edirəm.

Tərcümeyi halı

Rauf Tuncer 1955-ci ildə Rizə vilayətinin İkizdere rayonunda anadan olub. İbtidai və orta təhsilini İkizderedə alaraq, 1974-cü ildə Rizə Kişi İbtidai Müəllim Məktəbini bitirib. 1979-cu ildə Marmara Universitetinin Təhsil Fakültəsinin İstanbul Atatürk Təhsil İnstitutunun Rəsm Bölməsindən məzun olub. 1989-cu ildə İstanbul Texniki Universitetinin Gözəl Sənətlər Bölməsində magistr dərəcəsini tamamlayıb. 1974–1986-cı illərdə orta məktəblərdə rəsm müəllimi kimi çalışıb. Daha sonra müəllimlikdən ayrılaraq İstanbulda öz sənət emalatxanasını qurub. 1986–1990-cı illərdə mədəni və sənət layihələrini həyata keçirmək üçün əsasən Niderland, Yunanıstan, İran və Səudiyyə Ərəbistanı kimi ölkələrdə fəaliyyət göstərib. Sonra Türkiyəyə qayıdaraq 1991-ci ildə Uludağ Universitetinin Gözəl Sənətlər Bölməsində işə başlayıb. 2009-cu ildə öz istəyi ilə təqaüdə çıxıb. Uzun müddət Bursada yerləşən Mahfel Mado Sənət Qalereyasının və Niderlanddakı Kunst Galerie Anatolia Sənət Qalereyasının təsisçisi və meneceri olub. Tuncerin vitray sənətinə həsr olunmuş nəşr edilmiş kitabı var və hal-hazırda Altamira Sənət Jurnalının baş redaktorudur. Yüzdən çox milli və beynəlxalq kollektiv və fərdi sərgilərdə iştirak edən sənətkarın əsərləri Mədəniyyət Nazirliyi də daxil olmaqla bir çox qurumun muzey və kolleksiyalarında saxlanılır. Həmçinin, Türkiyədə və xaricdəki bir sıra memarlıq abidələrində onun vitray işləri mövcuddur. Sənətçi hazırda İstanbuldakı emalatxanasında yaradıcılığını davam etdirir.

İNDİ İSƏ TÜRKİYƏLİ OXUCULARIMIZ ÜÇÜN MÜSAHİBƏNİ TÜRKİYƏ TÜRKCƏSİNDƏ TƏQDİM EDİRİK

ENVER AYKOL: Ressan Rauf Tuncer ile türk mifolojisinin tuvale yansıması üzerine

Mitolojik semboller, resim konusunda anlamca geniş bir yelpazeye sahip. Mitolojinin resim diline uygun temaları var. Söz konusu Türk mitolojisi olunca temalar âdeta dipsiz bir kuyu. Aradığım her temaya uygun konular mevcut. Sembollerin çoğu soyut resim gibi estetik görünüşe sahip, resim yapma konusunda uygun bir malzeme sunuyor. Mitolojinin sembolik diliyle resmin estetik dili aslında birbirini besleyen ögeler var. Mitolojik semboller, resim sanatının estetik diline anlam katarken sanat da bu sembolleri modern dünyaya taşımak için bir araç oluyor.

Tuncer Bey merhaba, kadim Türk sembollerini ve mitolojisini tuvalinize taşıyan nadir sanatçılardan birisiniz. Sizce modern izleyici bu kadim izlerle nasıl bir bağ kuruyor? Mitolojik temaları işlerken modern insanın ruhuna dokunmayı nasıl başarıyorsunuz?

Türk mitolojisi derin ve tarihsel bir geçmişe sahip. Sanatı geçmişin bugünle sentezi olarak düşünürsek günümüz modern toplum fertlerinin geçmişteki köklerine ve tarihine uzak kaldığını görürüz. Ancak modern toplum insanlarının tarih okumaları ve mitolojik konulardaki bilgileri eserlerimle daha kolay bağ kurmalarını sağlıyor. Eserlerde gördükleri birtakım objelerin kendileriyle ilgili olması, kendilerinden daha zevkli bir sunum izlemelerine neden olmaktadır. Eserlerimde Türk tamgaları, Göktürk alfabesi, kaya resimleri, eski yazı, kam, kurt ve Türk kültürüne ait mitolojik semboller kullandığımdan ötürü bilgi sahibi olan izleyiciler eserlerin temasına ilgi duyarken bilgi sahibi olmayanlar da eserlerin resim dilini, resimsel anlatımı dikkat çekici buluyor. İmgeler aracılığıyla kurulan bağ, resimsel ifadelerle okunabiliyorsa izleyici üzerinde daha tesirli oluyor. Sonuç itibariyle tematik anlatımı iyi belirlenmiş, estetik ve resim diliyle iyi ifade edilen eserlerle modern insanın ruhuna dokunmak kolay oluyor.

Eserlerinizde sıkça görülen at, ejderha, güneş kursu ve koç gibi semboller, Türk mitolojisinde önemli bir yere sahip. Bu sembolleri seçerken estetik algınızla mı yoksa bir kültür aktarımı bilinciyle mi hareket ediyorsunuz?

Eserlerimi biçimlendirirken seçtiğim objeler ve semboller hem estetik açıdan hem de kültürel aktarım bağlamında benim için önemli bir konu. Türk mitolojisinde at; kahramanların yol arkadaşı, gücün ve özgürlüğün simgesidir. Ejderha hem koruyucu hem de doğanını vahşi gücünü temsil eder. Güneş kursu, ışık ve bilgeliği simgelerken koç savaşçı ruhun ve cesaretin simgesidir. Ben bu sembolleri sadece bir motif olarak kullanmıyorum. Bu mitolojik simgelerin taşıdığı anlamı da resim dilinin imkanlarını kullanarak eserlerime yansıtmaya çalışıyorum. Bu benim beslendiğim kültürün, ait olduğum mensubiyetin resimle ifade ediliş biçimidir. Türk mitolojisi gibi sağlam bir kaynağa dayanan gelenekle harmanlanan birikimimin ifade şeklidir.

Kadim Türk sembolleri ve mitolojisi, modern sanat üretiminde yeteri kadar değer görüyor mu? Sizce bu konuda sanatçılara ve kültür kurumlarına ne gibi sorumluluklar düşüyor?

Son yıllardaki cılız çabaları göz önüne almazsak ne yazık ki modern sanat dünyasında Türk mitolojisi ve sembolleri yeterince temsil edilmiyor. Batı sanatında Yunan ve Roma mitolojisi yoğun şekilde kullanılırken biz, kendi kültürel mirasımızı yeterince vurgulamıyoruz. Türk sanatçıları olarak bize düşen görev bu kültür mirasını yeniden yorumlayarak, günümüze taşıyarak, bize özgü eserler üretmektir. Kültür kurumları da bu tür sergileri ve projeleri destekleyerek gelenek ile çağdaş arasındaki köprüyü güçlendirmelidir. Bu sembollerle üretilen eserlerin ve kültürümüzün tanıtıldığı yurt dışı etkinliklerine gereken ilgi gösterilmeli ve sanatçılara bu yönde destek verilmelidir.

Türk mitolojisiyle ilk karşılaşmanız nasıl oldu? Bu karşılaşma, sanatınıza nasıl bir yön verdi?

Türk mitolojisiyle tanışmam, sanat eğitimi aldığım yıllarda Türk tarihine olan alakam ve mitolojiye olan ilgim vesilesiyle başlamış oldu. Özellikle Kuzey Amerika eski kültürünü öğrenmem, eski kaya resimleri, Orhun yazıtları, Türk tamgaları, halı ve kilim desenleri gibi bize ait konular beni etkiledi. Bunların sadece tarihsel belgeler olmadığını aynı zamanda sanatsal bir dil oluşturduğunu fark ettim. Bu farkındalık eserlerime yön verdi ve zamanla kendime özgü bir sanatsal dil geliştirmemi sağladı. Bu konuyla ilgili yüksek lisans öğrenim yıllarımda tezimde aynı konuları çalışarak eğitimimi tamamladım. Hâlen Türk tarihi ve Türk mitolojisi üzerine çalışmalarımı sürdürmekteyim.

Sanat eğitimi aldığınız dönemde Türk kültürü ve mitolojisi sanatın bir parçası olarak ele alınıyor muydu? Bugünkü sanat eğitiminde Türk motiflerine karşı bakış açısı nasıl?

         Benim eğitim aldığım dönemde sanat eğitimi Batı merkezli bir anlayışa dayanıyordu. Türk motifleri ve Türk mitolojisi yeterince işlenmiyordu. Bugün de benzer bir durumun devam ettiğini söyleyebilirim. Ancak son yıllarda genç sanatçılar arasında bu mirasa yönelik bir ilginin arttığını gözlemliyorum. Bu ilginin daha da artması için sanat eğitiminin içeriğinde Türk kültürüne ve mitolojisine daha fazla yer verilmesi gerekiyor. Bu konuda kurumların daha fazla ilgi göstermelerini çalışan sanatçıların teşvik edilmesi üretilen eserlere daha fazla değer verilmesi sanatçıların çalışma azmine ivme katacağına inanıyorum.

Kadim Türk sembollerinin ve mitolojisinin estetik yapısını Batı mitolojisiyle karşılaştırdığınızda, dikkatinizi çeken belirgin farklılıklar veya benzerlikler var mı?

Türk mitolojisi ve Türk sembollerini Batı mitolojisi ile karşılaştırmak oldukça geniş bir konu, özetle söylersek Batı mitolojisi genellikle belirli kahraman figürleri ve anlatılar etrafında şekillenirken Türk mitolojisi doğa ile iç içe geçmiş bir sistemdir. Batı’da mitolojik figürler daha çok Tanrı ya da kahramanlar etrafında şekillenirken Türk mitolojisinde doğa ruhları, hayvan figürleri ve göksel semboller ön plandadır. Benim sanat anlayışımda bu doğa merkezli mitolojiye sıkça yer vermem de bununla bağlantılıdır.

Mitolojik sembolleriniz, günümüz dünyasının karmaşık meselelerine dair bir mesaj taşıyor mu? Postmodern bir dünyadaki bir insan bu sembollerden hareketle kendisine bir dayanak noktası bulabilir mi? Bu bağlamda sanatın insanı dönüştüren ve iyileştiren gücüne inanıyor musunuz?

Mitolojik sembollerimizin günümüz dünyasının karmaşık meselelerine dair mesaj verdiğine kesinlikle inanıyorum. Mitoloji sadece geçmişin hikâyeleri değildir. İnsanın doğa, toplum ve kendisiyle kurduğu ilişkinin bir yansımasıdır. Günümüz dünyasında belirsizlik ve kimlik krizleri yaşanırken, geçmişten gelen köklü semboller insanlara aidiyet duygusu sağlayabiliyor. Sanat, izleyiciyi sadece estetik açıdan değil, ruhsal açıdan da dönüştüren bir güçtür. İnsanın kendi köklerine ulaşması bilgi sahibi olmasına mitolojik sembollerin etkisi vardır.

İzleyicilerden aldığınız tepkiler sanatınızın yönünü etkiliyor mu? Kendi estetik algınızın yanı sıra toplumun estetik algısını da dikkate alıyor musunuz?

Her sanatçı izleyiciye ulaşarak ona bir mesaj vermek ister. Bunu yaparken kendi sanat dilini kendi yorumunu eserlerine katarak iletişim kurmaya özen gösterir. Bundan dolayı izleyici ile kurduğum bağ benim için önemli. Zaten sanatçının kendi yolunu belirlemesi ve iç dünyasını eserlerine yansıtması gerekir. İzleyicilerin ilgisi ve tepkileri bana farklı perspektifler sunabilir. Bu yansımaları sanatçının ufkunu da açmasına yardım edebilir. Sanatımı yönlendiren esas faktör kendi iç dünyam, kendi içsel arayışım ve araştırmalarımdır.

Son dönemlerde Türk mitolojisinin ön plana çıkması hakkında ne düşünüyorsunuz? Gelecekte kadim Türk sembolleri ve mitolojisine dair daha çok çalışma, sanat eseri görecek miyiz?

Son yıllarda tarihsel köklere ve mitolojiye yönelik ilginin arttığını görüyorum. Günümüzde bilgiye daha kolay ulaşılması ve sanal âlemde istenilen konulara daha kolay erişilmesi bu duruma katkı sağlıyor. Değişen dünya düzeninde herkes köklerine ulaşmak için eskiye nazaran daha çok enerji sarf ediyor. Buldukları, öğrendikleri ve kendilerine ait olanları tuvale taşımanın daha kalıcı olduğuna inanan yeni kuşak sanatçıların arttığını görüyoruz. Kullanılan geleneksel dilin kendilerine özgü olduğunu, taklit eserlerin üretilmesiyle bir yere varılamayacağı inancı etkili oluyor. Kaynak ve belgelere kolay ulaşılması da bu öze dönme hareketine etki ediyor. Yıllar önce yaptıklarımızı izah ederken daha çok enerji harcıyorduk. Kadim Türk yazısını bazı sembolleri anlatmanın güçlüğünü artık yaşamıyoruz. Yeni kuşak sanatçılar bu konuda daha kolay ve daha bilinçli hareket etme imkânına sahip. Ancak bu ilginin kalıcı olması için eğitim ve sanatsal destek mekanizmalarının da güçlenmesi gerekiyor.

Sanatın bir kültür taşıyıcısı olduğunu göz önünde bulundurursak, Türk mitolojisinin sanat yoluyla geleceğe aktarılmasında eserlerinizin nasıl bir rol oynayacağını düşünüyorsunuz?

Daha önce de ifade ettiğim gibi mitolojik ve Türk kültürüne ait objeleri tuvale taşırken kullandığım objeler izleyici tarafından çok da anlaşılmıyordu. Orhun yazısını görenler, bunu başka yazılarla karıştırıyor, kullandığım bazı hayvan motiflerini siyasetle ilişkilendiriyorlardı. Ancak bugün aynı şeyleri daha az yaşıyorum. Eserlerimim bir anlamda görsel bir tarih belgesi gibi işlev gördüğüne inanıyorum. Türk mitolojisinin unutulmaması için çaba sarf ediyorum ve yeni nesillere ilham vermek amacıyla çalışmalarımı sürdürüyorum.

Mitolojinin sembolik dili ile resmin estetik dili arasında nasıl bir bağ kuruyorsunuz? Bu iki dünyanın çatıştığı ya da birleştiği anlar oluyor mu?

Mitolojik semboller, resim konusunda anlamca geniş bir yelpazeye sahip. Mitolojinin resim diline uygun temaları var. Söz konusu Türk mitolojisi olunca temalar âdeta dipsiz bir kuyu. Aradığım her temaya uygun konular mevcut. Sembollerin çoğu soyut resim gibi estetik görünüşe sahip, resim yapma konusunda uygun bir malzeme sunuyor. Mitolojinin sembolik diliyle resmin estetik dili aslında birbirini besleyen ögeler var. Mitolojik semboller, resim sanatının estetik diline anlam katarken sanat da bu sembolleri modern dünyaya taşımak için bir araç oluyor.

Türk mitolojisinin tabiatla iç içe geçmiş sembolik bir dünyası var. Tabiatı arkasına alan bu dünya size bir renk veya biçim dayatmasından bulunuyor mu? Mitolojik ögeler eserlerinizde hangi renkler ve biçimlerle vücut buluyor?

Türk mitolojisinde semboller oldukça yalın ve tabiatla bağlantılı. Biçim konusunda resmedilmeye uygun ifade var ve bunlar güçlü kimliklere sahip semboller. Doğayla bağlantılı olmaları, renk açısından çalışmaya olumlu bir ivme kazandırıyor. Bunun için özel bir renk dayatmasıyla karşılaşmıyorum. Benim resimlerimde renkler önemli. Siyah rengi kullanmıyorum. Bunun yerine koyu tonları tercih ediyorum. Genellikle canlı renkleri ve zıt renkleri yan yana kullanmaktan endişe etmiyorum. Renkleri mitolojik konuların anlamlarına uygun şekilde resimlerimde kullanıyorum. Mavi, kırmızı, yeşil ve sarı rengi çok kullanıyorum.

Ejderha, kurt, kartal ve at gibi mitolojik hayvanlar sanatınızda önemli bir yer kaplıyor? Onları resimlerinizde işlerken nasıl bir anlam dünyası kuruyorsunuz?

Eserlerimde Türk mitolojisinde önemli yer tutan ejderha, kurt, kartal, at gibi figürleri kullanıyor, bazen bunların bir tanesini kullanarak bir seri resim çalışıyorum. Bu hayvanlar, sadece sanatsal figürler değil aynı zamanda Türk mitolojisinin ve tarihinin derin sembolleri. At özgürlük ve gücün simgesi olarak yer alırken ejderha doğanın kontrol edilemeyen gücünü kartal ise göksel bilgelik ve kudreti temsil eder. Kurt ise Türk mitolojisinde bir yol gösterici, koruyucu olarak görülür. Ben bu figürleri eserlerime yerleştirirken onların mitolojik bağlamalarını koruyarak modern bir anlatımla izleyiciye sunuyorum.

Kadim Türk sembollerini ve mitolojisini modern sanatın dinamikleriyle harmanlarken gelenek ile modernlik arasında bir köprü kurduğunuzu düşünüyor musunuz?

Kesinlikle düşünüyorum. Sanat geçmişi muhafaza etmek değil, onu yeniden yorumlamak ve geleceğe taşımaktır. Benim resimlerimde de hem geleneksel motifler hem de modern sanatsal teknikler bir araya geliyor. Göktürk alfabesi, kaya resimleri, mitolojik semboller gibi unsurları çağdaş sanatın soyut anlatımıyla birleştirerek geçmişle bugün arasında bir diyalog kurmaya çalışıyorum ve becerdiğim kanısını taşıyorum.

Türk mitolojisi, çağdaş meselelerle bir araya geldiğinde resim sanatına nasıl bir özgünlük sunuyor?

Türk mitolojisi geniş coğrafyalı kadim bir kültürün ürünüdür. Tarihi süreç içerisinde Türk mitolojisinin sunduğu semboller, insan doğası evrenin işleyişi ve toplumsal düzen hakkında derin anlamlar içeriyor. Bugünün dünyasında kimlik, kültürel kökler ve aidiyet gibi konular çok tartışılıyor. Benim resimlerimde mitolojik ögeler sadece geçmişin bir yansıması değil aynı zamanda günümüz insanının arayışlarına bir yanıt niteliğindedir. Eserlerimde geleneksel motiflerle çağdaş kompozisyonlar kurarak bu mirasın günümüz insanına nasıl sesleneceğimi sorguluyorum. Benim daha geniş bir coğrafyaya hitap etmeme kendimi daha rahat ifade etmeme imkân sağlıyor. Zaman mekân renk konu konusunda daha özgün çalışma yapma kolaylığını sağlıyor.

Türk mitolojisinin henüz keşfedilmemiş hikâyelerine dair bir arayışınız var mı? Gelecekte hangi figürleri ya da anlatıları resimleştirmeyi hayal ediyorsunuz?

Bugüne kadar çalıştığım konular hatırladığım kadarıyla Orhun yazıtları, Pazırık ve Ahlat mezar taşları, kamlar ve davullar, kaya resimleri, eski yazı, mezar taşları, laleler, Anadolu uygarlıkları kısaca kadim Türk kültürüyle ilgili konuları çalıştım. Zaman zaman Atatürk resimleri, eski İstanbul konularını işledim. Türk mitolojisi henüz tam anlamıyla keşfedilmemiş bir hazine. Bugüne kadar çalıştığım konuların yanında az bilinen hikayeler, henüz az bilinen Sölgentaş mağara resimleri, Gobustan kaya resimleri, Gök Tengri inancı, kam ritüelleri, Türk destanlarındaki yaratıklar ve eski inanç sistemlerinden daha fazla ilham almak istiyorum.

Göktürk alfabesi ve eski yazı ile mağara resimleri arasında kurduğunuz ilişki soyutlamada yeni bir çığır açıyor bence. Üstelik bunu geleneksel vitray sanatı ile de daha da soyut bir hâle getiriyorsunuz. Bu senteze nasıl ulaştınız?

Türk kültürüne ait objeleri ve motifleri harmanlayarak eser üretmek, uzun süren araştırmalar ve sanat pratiğimin bir sonucudur. Kullanılan dil ve objeler aynı kültürün mirası olunca nesneler arasındaki bağlama ve uyum kolay oluyor. Konu motiflere olan bilginin sağlam olması onların soyutlanması çalışma yapılması ve eserin biçimlendirilmesi ve kompozisyonların kurulmasına imkân sağlıyor. Bu kompozisyonları gravürlerde, vitrayda ve diğer resim tekniklerinde uygulama alanı buluyorum.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.03.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

Rezüme

Sizin biznes-plan həmişə qısa nəticələrdən başlamalıdır. Siz nəticəni ən axırda yazsanız belə, sıralamada 1-ci qoymalısınız. Nəticələr isə hökmən qısa olmalıdır – 1-2 səhifədən çox olmayaraq. Rezüme məstəqil sənəddir. Çünki onda bütün biznes-planın əsas müddəaları yerləşib. Bu, potensial investorların əksəriyyətinin oxuyacağı bəlkə də yeganə bölmə olacaq. İnvestor, ilk növbədə, bu informasiyanı almaq istəyəcək: kreditin ölçüsü, hansı məqsədlər üçün nəzərdə tutulan ödəmə müddəti, proyekti daha kim maliyyələşdirməyə hazırlaşır, hansı şəxsi vəsaitlər var.

Bu sizin biznes-planın həlledici hissəsidir. Biznes-planı rezüme ilə tanış olan şəxs  kənara qoyarsa, deməli, «qısa nəticələr» əsaslı olmamış və investoru maraqlandıra bilməmişdir. Qısa nəticələr oxucuya sizin biznesin təməl ideyaları və perspektivlərini tez başa düşməyə şərait yaradır, sizin planın oxunulmasına əlavə vaxt sərf etməyə dəyib-dəymədiyi qərarına gəlmək imkanı verir. Qısa nəticələrin məqsədi potensial oxucunu maraqlandırmaq və hətta «yoldan çıxarmaqdır».

Bunu etmək üçün siz biznesinizə münasibətdə olan optimizminizi oxucuya ötürməyi bacarmalısınz. Bunun üçün «şüarlardan» istifadə etməyə dəyməz. Xeyirxah, etibarlı tonla nümayiş etdirin ki, siz uğurun əldə edilməsi üçün bazarın verdiyi bütün imkanlardan istifadə etməyə hazırsınız və siz bunu bacaracaqsınız.

Rezüme sizin təklifin mahiyyətidir. Bu, artıq yazılmış biznes-planın nəticəsidir. Burada sizin biznesin mahiyyəti sadə və lakonik təsvir edilməlidir: siz nə etməyə hazırlaşırsınız, sizin gələcək məhsul (xidmət) rəqiblərinizin məhsulundan (xidmətindən) nə ilə fərqlənəcək və istehlakçılar onunla niyə maraqlanacaq, sizin layihənin reallaşması hansı xərclər (investisiyalar) tələb edəcək və onların əldə edilmə mənbələri hansılardır.

Bu yerdə mütləq gələcək (yaxın 3-5 il) satış həcmləri haqqında rəqəmli məlumatlar, mədaxil, gəlir, rentabelliyin səviyyəsi və nəhayət, bütün borc götürülmüş vəsaiti qaytara biləcəyiniz müddət (və ya başqa sözlə, qoyulan kapitalın müddəti) göstərilməlidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.03.2025)

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Günəş bizi tərk edib, zülmət qaranlıq içində tənha qoyan zamanlarda mən məni tapdım. Bəzən axtardığını tapmaq üçün bir işığa yox, bir zülmət qaranlığa gərək duyar insan. Bəzən hər şeydə bir rəng axtarmaq mənasız görünür. Qaranlıq olandabiz yaşamırıqmı?

Bilmirəm, nə üçün həyat gözümdə mənasızlaşır. Mən böyüyürəm, yoxsa həyat kiçilir?

Görəsən, insan üçün elə bir yaş dönəmi varmı ki, həmin zamanda yalnız xoşbəxt olur? Xoşbəxtlik, yanında kimsə olmadan, nə zaman qapımı döyəcək? Biz birlikdəhər dərddən, sıxıntıdan uzaqlaşıb, bir-birimizə sarılıb bu dünyanın gözəlliklərini nəvaxt dadacağıq?

Mən bu arzuya yuxularımda da çata bilmirəm. Əlimi uzatdığım hər şey məndən elə uzaqda dayanıb ki, sanki hər şey mənə çatmağı istəmirmiş kimi. Ya da əlimi uzatdığım şeylər mənə mümkünsüz görünür, heç zaman çata bilməyəcəyim kimi. Bunlar mən qorxduğum üçündür, yoxsa həqiqətən bacara bilməyəcəyimistəklərimdir? İnsan bacara bilməyəcəyi bir şeyin xəyalı ilə yaşarmı? Xəyal qurur,hədəfləyirsə, demək ki, edə biləcəyi üçündür.

Bəzən doğru zamanı, bəzən də zamanda doğru yolu gözləmək lazımdır. Bu dahəyatın sirli qapılarında gizlidir və biz bu qapıların arxasında olanlardan xəbərsizmübarizə aparırıq. Bu mübarizədə qalib və ya məğlub olmaq isə insanın öz əlindədir.

Mən də bu savaşın içindəyəm. Ancaq bu savaş digərlərindən fərqlidir.Çünki mən işıqla savaşıram – qaranlığa çatmaq üçün. Mən qaranlığı seçirəm. İşıqdan uzaqlaşıram, çünki işıq hər şeyi – saxta gülüşləri, yalançı xoşbəxtlikləri,

insanların üzündəki səmimiyyətsizlikləri aşkara çıxarır. Ancaq qaranlıq... O, olduğukimidir. Həqiqət və səmimiyyət ordadır. İşıq sənə başqalarını göstərərkən, qaranlıqsənə özün olmağı, özünü tapmağı öyrədir.

Burada mən özüməm – hər şeydən, hər kəsdən uzaq. Bəlkə də qaranlıqda olduğumüçün məni tapmaq çətindir. Ancaq mən bu qaranlıqdan qorxmuram, çünki bilirəm ki,qaranlıq yoxluq deyil, o, bir başlanğıcdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.03.2025)

Aysel Fikrət, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Bir zamanlar gündəlik yazırdım.

Günləri yazdım, yazmadın, ötüb keçir. Günlər bizdən, onları yazmağı gözləmir. Günlərin bizə yazığı gəlmir. Uşaq, körpə bilmir, gənc bilmir, ötür, keçir, hərdən güclə, saatlardan daş asılır, hərdən qaça-qaça keçir.

Bilmirəm, bu vaxt niyə sevinəndə qaçır, kədərli, qəmli, əzablı olanda gec keçir.

Heç bilmirəm niyə, bəlkə bildiyimiz gün, heç gün deyil, ildir, upuzun bir il, biz onu gün görürük. Zamanla bağlı fəlsəfi mülahizələr məni ta uşaq çağımdan, pəncərədən boylanıb uzağa baxdığım, anamın işdən gəlişini gözlədiyim günlərdən narahat edir. Elə həmişə düşünürdüm. İlk məhəbbətimi özümdən uydurduğum gündən gündəlik yazdım.

Hər gün, ayın tarixi, məktəbdə nə oldu, ən əsas da o dərsə gəldi-gəlmədi, o vaxt məktəbimizdə ən qəşəng, ən savadlı oğlana vurulmuşdum. Zarafat deyil, o, yəqin, heç məni görmədi, bilmədi. Son zəng günü də göy yer başıma fırlandı. Sona qədər heç nə bilmədi, məktəbi də bitirib getdi. Gündəliyim də boynunu bükdü, sonra yeməkdən, içməkdən kəsildim, arıqlayıb oldum başqa adam.

Anam onda çox fikir edirdi. Amma hamını aldada bilmişdim, heç kim indiyə qədər bilmədi o zamanlar özümə nə boyda dərd uydurduğumu. Bilmədilər, deyəndə ki, onların dərdi o zaman mən deyildim. Mən tez-tez unudulurdum, gülməyin doğru sözümdü.

Azı on dəfə o gündəlik anamın, atamın əlinə də keçdi, amma heç kimin ağlına onu açıb oxumaq gəlmədi. O günlər də ötdü. Dünən özümə gül aldım, rəng-bərəng zanbaqları çox sevirəm. Balaca bir kafedə oturdum, bura çoxdan gəlirəm. Artıq işçilər də məni tanıyır. Acı qəhvə, bir-iki un peçenyesi, bir kitabı vərəqləyirəm, amma fikrim elə o gündəlikdədir. Mən niyə nə günlərimin, nə də o yazıq gündəliyin qədrini bilmədim, axı o gündəlik də mənim sirdaşım, dostum idi. Onu necə amansız yandırdım.

Heç bir zərrəsi də qalmadı. Yadımdadır ki, hönkür-hönkür ağladığım günlər , sevincimdən yerə-göyə sığmadığım günlərlə başladı həmin gün yanmağa...

Ömür enişini, yoxuşunu bitirir, itib gedir. Gündəlik sadəcə günləri yaddaşında həkk etmək üçündür, amma sənin zamanın olmur ki, onu da vərəqləyəsən. Zaman məni elə qəddar, elə amansız, elə daşa döndərdi ki... İndi o qədər günləri həyatdan silmək, yox etmək, çıxarmaq istəyirəm ki, gündəlik yazmaq heç ağlıma belə gəlmir.

Uşaq olub, özünə olmayan yerdən dərd uydurursan, sonra da əsl dərdini adam kimi çəkə bilmirsən.

Eh, elə yaxşı ki, gündəliyim yoxdur. Sonra ölüb eləsəm, deyəcəklər, "Güllünün gündəliyi vardı. Bir oxuyaq, görək orda nə yazılıb." Dostlar göz yaşından boğular, pislər utanıb yerə girər. Yaxınlar, doğmalar da üzülər.

Ən yaxşısı özündən sonra iz qoymamaqdı. Madəm ki, səni bu qədər insan içində bir nəfər ya iki nəfər xatırlayacaq.

Əvvəllər işdə çox çapalayırdım, yeniliklər edirdim, sonra gördüm, yavaş-yavaş təklənirəm, sanki bütün bu canfəşanlıq bir mənə lazımdır. İnsanlar mənim onlara yaxşı duyğumu belə, yeni vəzifə sevgimə yozdular. İçimdə gülsəm də, çölümdə onlarla razılaşdım, dedim, "Yazıqdılar, qoy bu yalanlarıyla xoşbəxt olsunlar," onlara qoşulub güldüm.

Yalnışdılar, şərdilər, amma ən azından özlərində bir insana naxələf olma gücü tapıblar.

Həyatsevər insan görəndə sevinirəm. Qonşumuz Rəhilə xala elə şux rəngləri sevir ki, sözü, söhbəti də yeni dəb olan ətirlər, ya bir nəfərin gecə-gündüz nə etməsi...

İnsanların pis, yaxşı nəyəsə, kimləsə maraqlanması, bundan zövq almağı məndə maraq doğurur.

Hərdən baxıram, pislik edən adamın qazanığı uğurda sevincinin böyüklüyünə, deyirəm, "Yazıq, ömür boyu içini yeyib, bu pisliklə qovrulub, indi də nəticəsini görüb, necə də sevinir."

Amma sonra düşünürəm ki, bu dediklərim, obrazlar yaşayır, axı yaşayır, nəfəs alır, səhər, gündüz, axşam yaşayır... mən neynirəm?

Hərdən başımı qaldırıb göyün üzünə günlərlə baxmıram. İstədiyim heç nə etmirəm. Heç yerdə yoxam.

Görürsən, iclas gedir, nəsə ciddi bir problemdir, durub fikir də deyirəm, alqış da edirlər, amma mən orda deyiləm, xəbərləri yoxdur.

Nəysə, bilmirəm, indi gündəlik yazmalı olsam, o gündəliyə nə yazım ki, özü od tutub yanmasın? Gündəlik saf vaxtların timsalıdır, indinin yox.

Gündəlik yazmalı olsam, işim uzanar, bir insanın olduğu kimi, göründüyü kimi, əslində nə olduğunu, elə tam şəffaf dərk etdiyim kimi yazsam, yazıq vərəqlər saralıb boynunu bükər.

Üzündə min cildi soyulan insanı ən son cildinə qədər sevirdim. Amma sonra duyğularım daş oldu. Özümü ölülüyə vurdum. Gülməyin yaşayaraq gül kimi də ölmək olurmuş. Başqa nə edim? Bilmirəm, heç öz yaxşılığının çıxarını  güdən bu boz insanlara necə yaxşılıq edim. Axı onlar özlərinin xəstə olduğunu bilmir. Allahın sevimli bəndəsi bilir.

Ən yaxşısı, o gündəliyi beynimdən söküb atım, başlayım vəsiyyət yazmağa.

Vəsiyyət də yazsam, nə bir evim, malım, mülküm yox, uşaqlarıma mənəviyyat vəsiyyət edəcəm. Bu da olacaq, uzunçuluq, ortada heç nə yoxdu.

Ay bala, mən ölüb gedirəm, sən böyüyün, kiçiyin qədrini bil. Dosta dürüst ol, düşmənə pislik etmə desəm, uşaq da, goruma söyməsə də, heç məndən razı qalmayacaq.

Necə gözəl saf qızlarımız zülmlə böyüyüb, qadın olub yaşlanıb, solub gedib. Onların gündəliyi olub ki... mən isə  özünə vurğunam. 60 yaşa çatıram hələ də gözüm o gündəlikdədir.

Vəsiyyətimə gərək belə başlayım: Xoş niyyətli insan üçün deyil, bu dünya. Bacarırsan, yaşa, bala, bacarmasan, həmişə yanındayam, bu dünya o dünya demə, sən çağır, mən gələcəm. Bağışla ki, səni, özüm də başa çıxa bilmədiyim bu alçaq dünyaya urcah etdim... vəssalam, belə vəsiyyət olar.

Bu gün yaxşısı budur  heç nə yazmayım, gül şəkilli quru çiçəkli gözəl gündəliyimin xətrinə dəyərəm. 30 yaşımda yandırdım o gündəliyi, saf gözəl məsum duyğularımı, göz yaşlı məktublarımı və şeirlərimi, saf gündəliyimi, həyatın amansız üzünə mübariz əsgər kimi baxmaq üçün. İstəmədim, sonra desinlər, "Güllünün gündəliyi olub, bircə gün də günü olmayıb."

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.03.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azsaylı türk xalqları, ümumiyyətlə, Türk dil ailəsinin müxtəlif qol və ləhcələrində danışan, az sayda olan və özünəməxsus mədəniyyətlərə malik olan xalqlardır. Bu xalqlar bir çox bölgələrdə, xüsusən Mərkəzi Asiya, Şimali Qafqaz, Yaxın Şərq və digər ərazilərdə yaşayır.

Azsaylı türk xalqları arasında ən tanınmışları bunlardır:

1.Xakaslar

Mərkəzi Asiyanın qərbində, Sibir ərazisində yaşayan türk xalqıdır. Onların əsas yaşayış yeri Rusiyanın Xakas Respublikasındadır. Xakaslar qədim Altay türk xalqlarına mənsub olub, özlərinə məxsus dil və mədəniyyətə sahibdirlər.

2. Tuvalılar

Rusiyanın Tuva Respublikasında yaşayan bir türk xalqıdır. Tuva dili Altay dili ailəsinə aiddir və bu xalqın ən əsas məşğuliyyətləri maldarlıq və ovçuluqdur. Tuvalılar mədəniyyəti, musiqi və ənənələri ilə tanınır, xüsusən də "oğuzaq" adlı təsirli səsli mahnılar ilə məşhurdurlar.

3. Başqırlar

Rusiyanın Ural bölgəsində yaşayan bir türk xalqıdır. Onlar da öz dil və mədəniyyətlərini qoruyub saxlamışlar. Bashqır mətbəxi, musiqisi və folkloru çox zəngindir, həmçinin qədim tarixə malikdirlər.

4. Karakalpaqlar

Qərbi Asiyada, əsasən Özbəkistanın qərb hissəsində yaşayan bir türk xalqıdır. Karakalpaq dili Türk dilləri ailəsinin Qıpçaq qrupuna aiddir. Onlar da özlərinə məxsus mədəniyyətə və ənənələrə malikdirlər.

5. Nogaylar

Əsasən Rusiya Federasiyasının Şimali Qafqaz bölgəsində yaşayan türk xalqıdır. Nogaylar qədimdən bəri nomad – köçəri həyat tərzi sürmüşlər, lakin zamanla kənd təsərrüfatı və ticarətlə məşğul olmağa başlayıblar. Nogay dili, türk dillərinin Qıpçaq qoluna aiddir.

6. Çuvaşlar

Rusiyanın Volqa bölgəsində yerləşən Çuvaşistan Respublikasında yaşayan türk xalqıdır. Çuvaş dili Türk dilləri ailəsinin ən fərqli qoluna, yəni Çuvaş qoluna aiddir. Çuvaşlar öz dilləri, mədəniyyətləri və inanc sistemləri ilə digər türk xalqlarından fərqlənirlər.

7. Yakutlar (Saxalılar)

Sibir ərazisində, xüsusən Yakutiya (Saxa Respublikası) bölgəsində yaşayan türk xalqıdır. Yakut dili Altay dilləri qrupuna aiddir. Bu xalq sərt iqlim şəraitində yaşadığı üçün özəl həyat tərzi, yeməkləri və ənənələri ilə fərqlənir.

8. Qaraçaylar və Balkarlar

Şimali Qafqazın dağlıq ərazilərində yaşayan türk xalqlarıdır. Hər iki xalqın dilində və mədəniyyətində ortaq cəhətlər mövcuddur, lakin hər biri fərqli tarixə və ənənələrə malikdir. Qaraçaylar və Balkarlar əsasən islami inanca sahibdirlər və onların mədəniyyətində musiqi və rəqs mühüm rol oynayır.

9.Qaqauzlar

Moldovada yaşayan qaqauz türkləri xristiandırlar, ağır assimilyasiya şəraitində yaşasalar belə öz dillərini, adət-ənənələrini, mədəniyyətlərini qoruyub saxlamaq uğrunda mücadilə edirlər.

Çox təəssüf ki, hazırda uyğur və karaim xalqları da sürətlə azalırlar və azsaylı xalqlar sırasında düşməkdədirlər.

Azsaylı türk xalqları təkcə dilləri ilə deyil, həm də zəngin mədəni irsi, sənəti, folkloru və ənənələri ilə də diqqət çəkir. Onlar müxtəlif coğrafi regionlarda yaşadıqları üçün hər biri özünəməxsus həyat tərzi və mədəniyyətini qoruyub saxlamağı bacarıblar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.03.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Təbrizdə yaşayan Mərcan Manafzadədir.

Mərcan Mənafzadə

Təbriz

YAŞIL YANLIŞIM

Sən sevimli yanlışımsan

Ən sevdalı və bilimli

Dişlənmiş almanın sağ üzü

Sən, şaftalının gəlin gedən alay dodağı

Yanlışımın başbaxanısan,

Bakirəsi

Kələmələr səsimi geyinib

At üstə gedir indi...

...Sən sevimli yanlışımsan

Arxanca səpdiyim suda boğulur incəliyim

Suda can verir şeirim

Kələmələrin gözləri dolur suda

Suda

        Suda

Yarpızların göz yaşı bilinmir suda...

Necəki mənim

Necəki əllərimdə fatihə olur söyüd ağacı

Və necəki sən

Mənim yaşıl yanlışımsan!

Sən sevimli yanlışımsan

Sənə görə tərsinə oxuyuram Quranı

Adımı da yanlış yazıram

Sigara tüstüsündə quylanmış adımı, səsimi də...

Sən sevimli yanlışımsan

Almalar da quşların dimdiyin sevir

Quşlar uçmurlar burda

Yelpənəklərin uçuşuna həsrətlə baxırlar

Almaların qoxusu gəlmir

Almalar

Bu bağın ağaclarının ağzında dartılır

Dəhşətli bir olayda!

Almalar

Ancaq almalar dartılır

Qoxusu damarlarda dolaşır

Arvinin burnundan qan açıldı

Laxta-laxta göy alma

Mən doğuluram.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.02.2025)

Rəqsanə Babayeva, Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin rejissoru,“Gənclik” xalq teatrının rəhbəri. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Nədir teatr?

Teatr məbəddir deyiblər... İnsanı paklığa, dürüstlüyə, sevgiyə səsləyən, məbəd. Özünü özünə göstərən güzgü. O güzgü ki, o səhnədə aktyor, rejissor əks olunur. Səni mükəmməl insan olmağa səsləyir. Əgər bu səsi qəlbin duysa demək ki, teatr öz məqsədinə nail olmuşdur. 

Qədim türk inanclarında çirki üç şey paklayar -  su, od, torpaq, bu anlamla teatra baxsaq, insanın ruhunu teatr təmizləyər, arındırar, paklayar.

Teatr (yunanca: théatron "tamaşa yeri"; və theaomai "tamaşa etmək sözündəndir") — incəsənətin bir növü olub hiss, fikir və emosiyaları tamaşaçıya aktyor tərəfindən ötürülməsini mülahizə edir. Teatr tamaşası nümayiş olunan bina da teatr adlanır. Yunanca "skene", hansı ki, sonra "sçene", yəni "səhnə" şəklində yayılmışdır.

Vilyam Şekspir də dediyi kimi, bütün insanlar bu dünyada aktyordurlar. (Aktyor sözü fransızca "aqteuar", "aqtor" sözlərindəndir. Mənası ifaçı, oyunçu deməkdir).

Teatr mətnlərinə “pyeslər”, mətnləri yazan şəxsə dramaturq (müəllif), tamaşanı səhnədə canlandıran şəxslərə “aktyor” deyilir. Əsərin səhnələşdirilməsində səhnə rəhbəri, dekor  - geyim meneceri, işıqçı, suflyor kimi köməkçi heyətlər də daxildir.

Klassik teatrın dörd növü var:

Danışıq teatrı (dram, komediya, tamaşa)

Musiqi teatrı (opera, operetta, müzikl)

Rəqs teatrı (balet, milli rəqslər)

Fiqur (və ya kukla) teatrı (marionet teatrı, kölgə teatrı)

Teatr əsəri hadisələri başvermə yolu ilə göstərir. Bu baxımdan onu nitq və hərəkətə əsaslanan ifaçılıq sənəti kimi də qeyd etmək olar. Şekspirin sözlərində olduğu kimi insanlarla, humanist davranmağa səsləmək  sənəti kimi ifadə olunur.

Ədəbi əsərlər oxunmaq, dinlənilmək üçün yazılsa da, teatr tamaşaları tamaşaçılar qarşısında səhnədə nümayiş etdirilmək üçündür. O, öz dəyər ölçülərini tamaşaçının fikirdən alır. Görünən xarakterə malik olmaqla, canlı varlıq olaraq sosial psixologiyadır. Tamaşa yeri və əsərlə yanaşı, teatr anlayışında aktyorluq, səhnə quruluşu, işıqlandırma, dekorasiya, geyim və musiqi kimi elementlərin bütövlüyü əsas amildir.

Stanislavski ilə peşəkar teatr:

Stanislavski teatra ictimai əhəmiyyət kəsb edən bir sənət kimi baxırdı. O, teatrın insanlara güclü təsiri olduğuna inanaraq,aktyoru xalq maarifçisi olaraq görürdü. Stanislavski belə nəticəyə gəlirdi ki, yalnız daimi teatr kollektivi yüksək aktyorluq məharətini təmin edə bilər.

Stanislavski sistemi tələb edir ki, aktyor emosional yaddaşı keçmiş təcrübələri, duyğuları özündən istifadə etsin. Aktyorun səhnəyə çıxması hərəkətin və personaj həyatının başlanğıcı deyil, əsl həyatının davamı hesab etməlidir. Aktyor konsentrasiyasını və hisslərini elə məşq etməlidir ki, o, ümumi səhnə mühitinə sərbəst reaksiya verməlidir. Müxtəlif situasiyalarda insanların empatik müşahidəsi vasitəsilə o, geniş emosional diapazonu inkişaf etdirməyə çalışıb , onun səhnədəki hərəkətləri və reaksiyaları uydurma kimi hiss olunmamalıdır.

Stanislavski yazırdı ki, teatr asılqandan başlayır. Bu sözdə həqiqət var. Professional teatrların təməlində dram dərnəkləri və xalq teatrları dayanır.

Stanislavski müasir teatr elminin əsasını qoyan məşhur Sistemin yaradıcısıdır. Sistem beynəlxalq səviyyədə tanınmış aktyor sənətinin tədrisi metodudur. O, rejissorluğun bir peşə kimi yaradıcılarından biridir. Stanislavskinin apardığı rejissorluq sənətinin islahatı teatr sənətinə yeni istiqamət verdi. Konstantin Sergeyeviç rejissorluq təcrübəsində rejissorun ixtiyarında olan bütün ifadə vasitələrindən geniş istifadə edirdi.

Konstantin Sergeyeviç bu barədə belə yazırdı: “Rejissor təkcə tamaşanı başa düşməyi bilən, aktyorlara onu necə oynamağı tövsiyə edən, sənətkarın onun üçün qurduğu dekorasiyada onları səhnədə yerləşdirməyi bilən adam deyil. Rejissor həyatı müşahidə etməyi bilən və peşəkar teatr sahəsindən başqa bütün sahələrdə maksimum biliyə malik olan adamdır. Bəzən bu bilik onun bir mövzu üzərində işinin nəticəsidir, lakin gələcəkdə istifadə üçün biliyi toplamaq daha yaxşıdır. Müşahidələr də xüsusi olaraq tamaşa üçün, obraz üçün toplana bilər və ya özünüzü həyatı müşahidə etməyə alışdıra və hələlik müşahidələri şüuraltının rəfinə qoya bilərsiniz. Onda rejissora böyük xidmət göstərəcəklər”.

Stanislavski tamaşaya aktyorun yaratdığı obrazın, plastik həllin, dekorasiyanın ayrılmaz sənət əsəri kimi baxılmasını təsdiqləyən səhnə sənətinin yeni estetikasının yaradıcısı oldu. Onun fikrincə musiqi tərtibatı ümumi ideyaya, ümumi plana tabedir və bir-biri ilə əlaqəlidir. 

Azərbaycanda teatrın qədim kökləri:

Azərbaycanda teatr sənətinin kökləri xalqın fəaliyyəti, məişəti, şənlik və toy ənənələri, həmçinin dünyagörüşü ilə bağlıdır. Qədim tarixə malik "Sayaçı", "Novruz", "Gəvsəç" kimi mərasimlərdə xor, rəqs və dialoqla yanaşı, dramatik süjetə, hərəkətə, bəzən isə bədii surətə də rast gəlinir. "Novruz" mərasiminin mühüm epizodunu təşkil edən "Kosa-kosa" oyunu əsl teatr örnəyi olub süjet, dramatik hərəkət, həmçinin xüsusi paltar geyinən maska taxan aktyor la təzahür edir. Toy mərasimlərində ifa olunan "Xan-xan", "Mütriblərin rəqsi", epizodlar, burada oyun və tamaşa ünsürlərinin müstəqil əhəmiyyət kəsb etdiyini göstərir. Ozan-aşıq məclislərində, "Zorxana" səhnələrində, kəndirbazların çıxışlarında, qədimdə el arasında geniş yayılan "Yuğ" mərasimində, “Şəbih” də meydan teatrı ünsürləri güclü olmuşdur.

Azərbaycan professional teatrının təşəkkülündə xalq teatrı əhəmiyyətli rol oynamışdır.

Azərbaycan peşəkar teatrın yaradılması yollarında:

Azərbaycan teatrının tarixi M.F.Axundovun 1873-cü ilin mart ayının 10 - da Bakıda səhnəyə qoyulan "Lənkəran xanın vəziri" və "Hacı Qara" tamaşalarından başlanır. H.Zərdabinin təşəbbüsü, N.Vəzirov və Ə.Adıgözəlovun (Gorani) yaxından iştirakı ilə realni məktəbin şagirdləri tərəfindən göstərilən bu ilk həvəskar tamaşalar milli teatrın yaranması üçün təkan idi.

Qa baqcıl Azərbaycan ziyalıları, Qori seminariyasını bitirən müəllimlər Şuşa, Naxçıvan və başqa şəhərlərdə teatr tamaşaları hazırlayırn"aktyor" kimi çıxış edirdilər. Şuşada müəllim və ziyalı qüvvələri Y.Məlik-Haqnəzərovun rəhbərliyi ilə yay tətilləri zamanı klubda və Xandəmirovun teatrında müntəzəm surətdə tamaşalar təşkil edir, M.F.Axundovun komediyalarını ("Xırs-quldurbasan", "Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah") səhnələşdirirdilər.

1896-cı ildə H. Zərdabi Bakıda "Birinci müsəlman dram truppası" adlı ilk professional teatr kollektivini təşkil etdi. 1897-ci ildə Bakıda ilk dəfə "Artistlər ittifaqı" yaradıldı. Azərbaycan teatrının repertuarı milli dramaturqların — M. F. Axundov, N. Vəzirov, H. Vəzirov, N. Nərimanov, Ə. Haqverdiyev, C. Məmmədquluzadə və başqalarının pyeslərindən tərtib olunur, həmçinin rus (N. V. Qoqol, İ. S. Turqenev, L. N. Tolstoy) və Qərbi Avropa (V. Şekspir, F. Şiller, H. Heyne, J. B. Molyer) klassiklərinin əsərləri ilə zənginləşdirilirdi. M. F. Axundovun komediyaları,və həmçinin  N. Vəzirovun "Müsibəti Fəxrədin", "Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük", Ə. Haqverdiyevin "Dağılan tifaq", "Bəxtsiz cavan", "Ağa Məhəmməd şah Qacar", N. Nərimanovun "Nadanlıq", "Nadir şah" və s. pyeslər səhnələşdirilirdi.

1916-cı ildə C. Məmmədquluzadənin "Ölülər" komediyasının səhnələşdirilməsi ilə Azərbaycan teatrı püxtələşdi. Bu tamaşa mövhumat və cəhalət, yalan və zülm dünyasına qarşı bir mübarizəni səsləndirərək uğur qazandı.

Azərbaycan teatrı sənətin yeni bir dövrünü – inkişafın zirvəsini yaşamaqdadır. Ulu Öndər Heydər Əliyev ənənələrini layaqətlə davam etdirən cənab Prezident İlham Əliyevin Sərəncamı ilə teatr binaları təmir və bərpa etdirilir, onların dünya teatr səhnəsinə uyğun olaraq fəaliyyət göstərmələrinə hər cür şərait yaradılır. Prezidentin Sərəncamı əsasında teatr xadimlərinə xüsusi mükafatlar, fəxri adlar verilir, həyat şəraitləri yüksəldilir. Cənab  Prezidentin, 1-ci Vitse Prezident Mehriban xanım Əliyevanın, Heydər Əliyev Fondunun rəhbəri Leyla xanım Əliyevanın sevgisi, qayğısı incəsənət – teatr nümayəndələrini həmişə əhatələmişdir. Bunun nəticəsidir ki, teatrımız yeni – yeni uğurlara imza atır. Teatrda çalışan gənclərin sayı yüksəlir.

Bu gün Azərbaycanda onlarla Dövlət teatrı, xalq teatrı və müstəqil teatrlar fəaliyyət göstərir. Bu teatrlarda monotamaşalar, uşaq tamaşaları, yerli və dünya klassiklərinin əsərləri və bir sıra müxtəlif çaplı əsərlə uğurla səhnələşdirilir. Bu gün ki, teatr xadimi kukla,kölgə,operabalet, komediya, dram,musiqili və s. uğurlu səhnə performansı göstərir, həmişə də belə olacağına əminik. Təki tamaşaçı alqışı, tamaşaçı sevgisi olsun. Əziz oxucu teatrı yaşadan səbəb sizsiniz, sizin sevginiz və alqışınızdan ilham alan bizik. Bu alqışın, sevginin dəyəri heç bir maddi qarşılığa sığmaz. 

Gəlin, tarixi köklərə malik olan teatrımızı birgə yaşadaq!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.03.2025)

İlqar İsmayılzadə,fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Yazıçı, dramaturq, publisist Qafar Cəfərlinin 68 illiyi münasibətilə

Qısa təqdimat: Qafar İltifat oğlu Cəfərli: 07 mart 1957-ci ildə Lənkəran rayonunun Viyən kəndində  müəllim ailəsində dünyaya göz açıb. Orta məktəbi bitirdikdən sonra istehsalatda çalışmış, sonra Azərbaycan Dövlət Universitetinin (hazırkı BDU) filologiya fakültəsində təhsil almışdır. Ordu sıralarında xidmətdən qayıtdıqdan sonra isə ADU-nun hüquq fakültəsinin əyani şöbəsinə qəbul olmuşdur. 1983-cü ildə  hüquqşünaslıq ixtisası üzrə ali təhsilini başa vurub Daxili İşlər orqanlarında xidmətə başlamış, uzun illər məsul vəzifələrdə çalışmışdır. 1988-1992-ci illər ərzində Qarabağın bütün rayonlarında xidməti ezamiyyətlərdə olaraq torpaqlarımızın erməni və rus qəsbkarlarından müdafiə olunmasında iştirak etmişdir. 1-ci Qarabağ müharibəsinin veteranı, təqaüddə olan polis polkovniki olmaqla yanaşı, həm də polis veteranıdır.

Qafar Cəfərli cinayət axtarışı sahəsində işlədiyi iyirmi ildən artıq bir müddətdə saysız-hesabsız cinayət hadisələrinin açılmasında bilavasitə iştirak etmiş, yaxud keçirilən əməliyyatlara rəhbərlik etmişdir.

Onun bədii yaradıcılıq sahəsində ilk addımları orta məktəbdə oxuduğu illərə təsadüf edir. Atası mərhum İltifat Cəfərov da ədəbiyyata böyük sevgisi olan söz adamı olub. Yazdığı şeirlərin bir qismi "İlahi fürsət ver” adlı kitabda  çap olunmuşdur. Güman ki,  Qafar Cəfərlidə ədəbiyyata olan sevgi məhz  bu bulaqdan qaynaqlanır.

Qafar Cəfərli orta məktəb və tələbəlik illərində, sonradan hüquq-mühafizə orqanlarında xidmətdə olduğu vaxtlarda müxtəlif qəzet və jurnallarda  bədii və publisistik yazılarla mütəmadi olaraq çıxış etmişdir.

2012-ci ildə təqaüdə çıxdıqdan sonra Lənkəranda fəaliyyət göstərən "Region TV" nin (indiki ARB TV) nəzdində olan "Cənub TV"də aparıcı işləmişdir. Televiziyada işlədiyi dövrdə incəsənətə olan hədsiz sevgisi səbəbindən o, özünün əsərləri əsasında  "İzi itməyən cinayətlər" layihəsi çərçivəsində çəkilmiş filmlərdə və ATV-nin sifarişi ilə çəkilən 169 bölümdən ibarət "Günəşim ol" serialında  həvəskar aktyor kimi çəkilmişdir.

Qafar Cəfərlinin 2014-cü ildə "Əməliyyatçı", 2015-ci ildə "Günahsız mələk", 2016-cı ildə "Kimsə Sizlər", 2017-ci ildə "Lətifədən lətifəyə", 2018-ci ildə "Saatın 61-ci dəqiqəsi", 2020-ci ildə "Bir gecənin vahiməsi", 2021-ci ildə "Payızın 44 anı" (Xatirə Xatunla birgə), 2021-ci ildə "Tanrının göz yaşları", 2023-cü ildə "Volşebnaya noç" (rus dilində), 2023-cü ildə  "Ömür yolu", 2024-cü ildə "Odinikovaya jenşina" (rus dilində), 2024-cü ildə "Qıl körpüsündə rəqs" adlı hekayələr, povestlər, pomanlar və novellalardan ibarət kitabları işıq üzü görmüşdür.

Qafar Cəfərlinin "Şəhid bayraq", "Tanrı əmanəti" pyesləri Lənkəran  və Füzuli Dövlət Dram Teatrlarında tamaşaya qoyulmuşdur.

Qafar Cəfərli 17 avqust 2020-ci il tarixdə AYB Lənkəran Zona Bölməsinin sədri təyin olunmuş və  bu günə kimi  həmin vəzifədə uğurla çalışmaqdadır.

Ədəbiyyatımızın inkişaflnda və təbliğində Qafar Cəfərlinin xidmətləri yüksək qiymətləndirilmişdir. O 2017-ci ildə "Azərbaycan bayrağı” mükafatına, 2018-ci ildə Türk Dünyası Araşdırmaları Beynəlxalq Elmlər Akademiyasının "Qızıl ulduz" və Diplomuna, həmin ildə Prezident təqaüdünə, 2022-ci ildə Türk Dünyası Araşdırmaları Beynəlxalq Elmlər Akademiyasının "Beynəlxal mükafatı"na və AYB-nin "Səməd Behrəngi" ədəbi mükafatına, 2023-cü ildə "Rəsul Rza" beynəlxalq  ədəbi mükafatına və "Bəxtiyar Vahabzadə" ədəbi mükafatına, 2024-cü ildə isə narkomaniya mövzusunda yazılan hekayələr müsabiqəsində fəxri yer tutduğuna görə Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin və "Ulduz" jurnalının Diplomuna  layiq görülmüşdür.

Qafar Cəfərlinin bədii və publisistik yazıları mütəmadi olaraq ölkənin ədəbi-bədii, publisistik qəzet və jurnallarında işıq üzü görür.

Qafar Cəfərli həm də AYB Lənkəran Zona Bölməsinin ədəbi-bədii orqanı olan “Şəfəq” jurnalının baş redaktorudur.

Subyektiv baxışlarım:

Qafar müəllim barədə ilk məlumatlarım internet üzərindən olsa da, Cəlilabad ədəbi mühitinin bir neçə tanınmış simasından onun haqqında ən gözəl sözlər və fikirlər eşitmişdim.

Daha sonralar bir neçə tədbir və görüşdə onu yaxından görüb tanış oldum, bəzi hekayələrini oxuyub qələm bacarığını duydum, həmçinin tədbirlərdəki çıxışlarını izləyib görkəmli, kübar və ziyalı bir şəxsiyyət olduğuna şahid oldum.

Qafar müəllimin malik olduğu müsbət xüsusiyyətlər barədə daha geniş yazmaq mümkün olsa da, bu qısa təqdimat yazısında onun əsas xüsusiyyətlərini öz subyektiv baxışlarım olaraq sadalaya və oxuculara təqdim edə bilərəm:

1. Bacarıqlı yazıçı;

Şərəfli ömrünün  artıq 68-ci ilini geridə qoyan Qafar Cəfərli hələ orta məktəb illərindən etibarən əlinə qələm almış və bədii ədəbiyyat sahəsində yaradıcılıqla məşğul olmuşdur. Onun indiyədək nəşr olunmuş hekayə, povest və romanları sözün həqiqi mənasında bacarıqlı bir yazıçı olduğunu sübut edir.

O, hal-hazırda Cənub bölgəsi və ümumilikdə bütün Azərbaycanın yazıb-yaradan və peşəkar səviyyəli ədəbi əsərləri ərsəyə gətirən yazıçı-daramaturqdur. Qafar müəllim yaradıcılığının ilk dövrlərində detektiv janrda ard-arda hekayələr və povestlər yazmışdır. Məncə, Qafar müəllimin peşəkar hüquqşünas olaraq uzun illər ərzində cinayət axtarış sahəsində apardığı əməliyyatların təcrübəsindən yararlanaraq əsərləri xüsusi diqqət və səmimiyyətlə qələmə alması onun bədii yaradıcılıq uğurlarının açarıdır. Təbii ki, onun cəmiyyətimizin və həyatımızın bütün sahələrini əhatə edən, real həyat hekayətlərinə əsaslanan  çoxsaylı əsərləri də hər zaman oxucular tərəfindən sevilə-sevilə oxunub və oxunmaqdadır.

2. Bacarıqlı təşkilatçı və rəhbər;

Qafar müəllimi kənardan müşahidə edərkən onun ən üstün xüsusiyyətlərindən birinin bacarıqlı təşkilatçı və layiqli rəhbər olmasında görürəm. O, təkcə 2020-ci ilin avqust ayının 17-sindən etibarən AYB Lənkəran Bölməsində sədrlik vəzifəsinə başlayandan bu günə kimi bunu layiqincə sübut etmiş və sübut etməkdədir. Bölmədə normal iş şəraiti yaratmaq üçün atdığı addımlar, 44 günlük Vətən müharibəsi dövründə AYB Lənkəran Bölməsinin xüsusi və səmərəli aktivliyi, mütəmadi olaraq söz adamları ilə görüşlər, anım və xatırə günləri, yubiley tədbirləri, kitab və jurnal təqdimatları, ölkə səviyyəli tədbirlərin keçirilməsi, Lənkəran Dövlət Dram Teatrında yerli müəlliflərin əsərlərinin tamaşaya qoyulması və s. bu layiqli idarəçiliyin nümunələridir.

Məlumat üçün qeyd etmək lazımdır ki, onun sədrlik etdiyi bölmə hal-hazırda Odlar Yurdu Azərbaycanın Cənub bölgəsində yerləşən 6 rayonunda (Lənkəran, Astara, Lerik, Masallı, Yardımlı və Cəlilabad) yaşayan yüzdən çox AYB üzvünü və xeyli sayda şeir, poeziya və nəsr sahəsinin tanınan qələm əhlini öz ətrafında birləşdirir. Onların yazıları və şeirlərinin bölgə və respublika səviyyəli mətbu orqanlarda çap edilməsi üçün çalışır, tez-tez Lənkəran şəhəri və eləcə də, digər rayonlarda bir-birindən maraqlı və faydalı ədəbi silsilə tədbirlər təşkil olunur. Bu arada Bölmə tərəfindən nəşr edilən jurnal, kitab və antologiyaların da öz yeri, öz tərifi var...

Heç şübhəsiz, belə bir böyük təşkilatı layiqincə idarə etmək üçün ilk öncə idarəçi və rəhbər şəxsin təşkilatçılıq və idarəçilik bacarığı olmalıdır. Qafar müəllim isə bunu AYB Lənkəran Bölməsinə sədr təyin edildiyi gündən indiyədək layiqincə sübut etmişdir.

3. Gənc nəsilə qarşı qayğıkeşlik;

Qafar müəllimin ən önəmli xüsusiyyətlərindən biri də, onun bölgə yazarları (şairlər və nasirlər) arasında xüsusilə gənclərə qarşı göstərdiyi qayğıkeşlik, ümumi baxımdan isə sərgilədiyi mənəvi atalıq bacarığıdır. Məncə o, bunun öhdəsindən layiqincə gəlməyi bacarır.

Qafar müəllim bölgədə yaşayan, lakin respublikanın öncül ədəbiyyat dərgilərində çap olunmayan yazarların, xüsusilə də, gənc yazarların çap olunmasını öz iş planına daxil etmiş və beləliklə də, indiyədək onların xüsusi təqdimat əsasında "Ədəbiyyat qəzeti", "Ədalət", "Azad Azərbaycan", "Azərbaycan", "Ulduz", "Literaturnıy Azerbaycan", "Yurd", "Xəzan" və digər bu kimi jurnal və qəzetlərdə çap olunmasına şərait yaratmışdır. Heç şübhəsiz, bədii ədəbiyyat nümunələrinin hansısa bir jurnal, qəzet və internet saytında yayımlanması qələm sahibi üçün ən böyük dəstək sayılır.

4. Dövlətçiliyə sədaqət;

Dövlət və Dövlətçilik hər bir millətin kimliyi, mənliyi, rifahı, milli-mənəvi dəyərləri, eləcə də, hər bir ölkənin ərazi bütövlüyü, suverenliyi və inkişafının əsas təminatçısıdır. Hər bir vətəndaş hər bir şeydən öncə öz dövlətçiliyinə sadiq olmalı və onu göz bəbəyi kimi qorumalıdır. Çünki dövlətçilik olmadıqda və ya zəiflədikdə, yuxarıda sadaladıqlarımın heç biri amanda qalmır.

Qafar Cəfərli doğma elimizin öz milli-mənəvi dəyərlərinə sadiq olan tanınmış ziyalı şəxsiyyətləri, yazıçı-dramaturqu və publisistlərindən biri olmaqla yanaşı həm də, hər zaman dövlətçiliyə sadiq olan önəmli simalardan sayılır. Onun müxtəlif dövlət orqanlarında çalışması da, dövlət və dövlətçilik ənənələrinin mükəmməl səviyyədə öyrənilməsi və mənimsəməsinə təkan vermişdir.

5. Əsil kübarlıq və insanlıq nümunəsi;

Bir insan ali təhsil alıb bir və bir neçə diplom, elmi dərəcə sahibi, bacarıqlı qələm sahibi olaraq çoxsaylı şeir, hekayə, povest və romanların müəllifi, yüksək vəzifələrə yiyələnib əmr və söz sahibi, həmçinin, həyatda maddi imkan baxımından zəngin və varlı bir şəxs ola bilər. Lakin heç şübhəsiz, bütün bunlardan daha önəmli olanı insanın bu fani və ötəri həyatda insanlığı, mədəniyyəti, etikası və insani dəyərləridir. İnsana qalan və özü ilə o biri aləmə aparacağı da, məhz budur.

Qafar müəllimi yaxından və uzaqdan tanıyan hər bir insan onun həyatda bütün yüksək vəzifələr, bacarıqlı qələm əhli və digər imtiyazlarına rəğmən hər zaman əsil ziyalı şəxsiyyət, yüksək mədəniyyət və etika sahibi, həmçinin, həyatda və cəmiyyət arasında kübar insan olduğunu təsdiq edə bilərlər. Bunu onun davranış tərzi, danışığı və müxtəlif sahələrə aid olan mövqeyindən də əldə etmək mümkündür.

O, sözün həqiqi mənasında öz varlığı və bütün dəyərləri ilə ölkənin cənub bölgəsində möcvud olan ədəbi mühiti tarazlayan, onun tərəqqisi və inkişafına xüsusi rövnəq verən mayak və ziyalı ağsaqqaldır.

Mən və məndən yaşda kiçik olanlar Qafar müəllim kimi kübar və ziyalı bir yazıçı-dramaturqla eyni zamanda, eyni ölkə və eyni bölgədə yaşamağa görə fəxarət hissi keçirir, gələcək zamanlarda da, bunu xüsusi fəxarətlə yad edəcəyik.

Sonda Ulu Tanrıdan bölgəmiz və ölkəmizin dəyərli yazıçı-dramaturqu, ziyalı və kübar şəxsiyyəti Qafar Cəfərliyə uzun, sağlam və mənalı ömür, yaradıcılıq sahəsində davamlı və bərəkətli uğurlar diləyirəm!

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Redaksiyası da bu təbrikə qoşulur, dəyərli ziyalımıza cansağlığı, uzun ömür və yaradıcı nailiyyətlər arzulayır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.03.2025)

Murad Vəlixanov,  “Ədəbiyyat və İncəsənət”  

Rejissor Teymur Bəkirzadənin 1980-ci ildə ekranlaşdırdığı  “Yol əhvalatı”  filmi yəqin ki, hamımızın yadındadır. Mustafa ilə Zümrüdün bir-birinə olan sevgisi, “jek” işçisi və  eyni zamanda  “işbaz”  Qurban kişi  və. s. 

 Zümrüdün könlü Mustafada olsa belə,  Qurban kişinin fikri isə qızını Fəridə verməkdəydi. Elə Fəridin də başqa istədiyi olduğu üçün bu toyun olmasını istəmirdi. Qurban kişi Mustafa ilə Zümrüdü ayırmağa çalışsa da bunu bacarmadı. 

Film  komediya və məhəbbət janrı üzərində çəkilmişdir. Filmin gülməli nöqtələri az deyil.  Məsələn, Qurbanın bacısıoğlu Makintoşun dayısına ərəb qalstukunu fransız qalstuku adı ilə satmağa çalışması, həmçinin, balaca itin ucbatından evi qəzalı vəziyyətə düşən şikayətçinin Qurban kişiyə heç cür evini təmir elətdirə bilməməsi filmi izləyənlərin üzündə gülüş yaradan anlardandır. Sonda isə Qurban kişinin tutduğu qeyri-qanuni işlər zamanı polis tərəfindən yaxalanması filmin kuliminasiya nöqtələrindəndir.

Gələk Mustafa ilə Zümrüdün qovuşmasına. İlk gündən bir-birini sevən bu iki gənc sevgiləri üçün hər formada mübarizə aparır və ayrılığı heç cür qəbullanmırlar. Hər nə qədər adi rol olsa belə, Mustafa ilə Zümrüdün sevgisiLeyli ilə Məcnuna, Əsli ilə Kərəmə taydır. Heç bir toxum asanlıqla tumurcuqlamaz. İstər sevgidə, istərsə də həyatda hərşey mübarizə tələb edir. Sonu nə olursa olsun, sevginiz üçün, yaşamınız üçün çırpının. Nədə olsa, həyat bir mübarizədir. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.03.2025)