“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının maraqla izlənilən Poetik qiraət rubrikasında növbə Sumqayıtda yaşayıb yaradan ustad şair Əşrəf Veysəlliyə çatdı. Bu gün “Şuşa döyüşü” şeiri təqdim edilir.

ŞUŞA DÖYÜŞÜ

Bu da əsrimizin Şuşa döyüşü,-

Bu da nəslimizin təzə mərdliyi.

Sözdü, -danışsalar, gözdü,- görsələr,

Tanrım gətirməsin gözə mərdliyi.

Bu bir haqq savaşı, -möcüzə döyüş,

Necə də yaraşır gör bizə döyüş...

Bu da əlbəyaxa, üz- üzə döyüş,

Çevirə bilmirəm sözə mərdliyi.

Keçib keçilməyən o şırımları,

Aşıb aşılmayan aşırımları ,

Keçirib qoluna ildırımları

Özəl ordumuzun özəl mərdliyi.

Sevinc duyğuları qəmləri təklər,

Coşub yallı gedər yallar, gədiklər...

Tarzən öz tarını" cəngi"yə köklər,

Aşıq təlim edər saza mərdliyi.

Nəmli gözləriylə odlar götürən,

Qisasa səsləyən, vəcdə gətirən,

Şəhid tabutları altına girən

Analar öyrətdi bizə mərdliyi.

Dünya yalanlardan bezər sonucda,

Haqqı, ədaləti çözər sonucda.

Hərbi dərsliklərə yazar sonucda,

Bu ər döyüşünü, gözəl mərdliyi.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.10.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

41-Cİ DƏRC

Ardınca alman tarixçisi Yorq Beberovskinin hadisələr barədə söylədiklərinin davamı oxunuldu:

“1918-ci il aprelin ortalarında daşnak zabiti Stepan Lalayevin silahlı dəstəsi kommunanın rəsmi direktivlərini yerinə yetirmək üçün Şamaxı rayonuna daxil oldu. Şəhərin 30000 sakini vəhşicəsinə öldürüldü, ev-eşiyindən qovuldu. Lalayevin əsgərləri uşaqları, qocaları belə öldürürdü, qadınları zorlayır, eyvanlardan aşağı tullayırdılar. Bir çox qadın və uşaqlar qaçıb məsciddə gizləndilər, amma məscid yandırıldı, hamısı orada yanıb kül oldu.

Hamazaspa özünün və Lalayanın Azərbaycan bölgələrinə qanlı yürüşləri barədə bir neçə dəfə sual verilsə də o, nümayişkəranə surətdə cavab verməkdən imtina etdi.

Bu zaman yaşlı hakim məsələ qaldırdı ki, Vaçyantsın təşkilatçılığı ilə Bakı qırğını barədə Divanda geniş danışıldığı halda zəruridir ki, Hamazaspın Azərbaycan bölgələrində və hazırda Ermənistana aid olsa belə keçmişdə Azərbaycana aid olan və azərbaycanlıların sıx yaşadıqları bölgədə həyata keçirdiyi vəhşiliklər barədə də geniş məlumat verilsin, konkret olaraq Quba soyqırımına isə sonda keçilsin.

Ekspertlər dərhal belə bir məlumatı hazırlayıb oxudular.

Mənzərə həqiqətən dəhşətli idi. Xüsusən Şamaxıda, İrəvanda, Cənubi Azərbaycanda dəhşətli qətliamlar törədilmişdi.

Şamaxı uyezdində 1918-ci ilin aprel-may aylarında S.Lalayan və T.Amirovun qaniçən dəstəsi 8000 müsəlmanı öldürmüş, 13 məscidi, o cümlədən 800 il yaşı olan tarixi incini – Cümə məscidini yandırmışdılar. Şamaxı uyezdinin 53 kəndində 8027 azərbaycanlı qətlə yetirilmişdir ki, bunların da 2560-ı qadın, 1277-si uşaq idi.

Zəngəzur uyezdinin 115 kəndində 3257 kişi, 2276 qadın və 2196 uşaq öldürülmüş, 1060 kişi, 794 qadın və 485 uşaq diri-diri yandırılmışdır.

İrəvan uyezdindəki 199 Azərbaycan kəndindən 62-si yer üzərindən silinmişdir. İrəvan quberniyasında isə ümumilikdə 211 Azərbaycan kəndi yandırılaraq yerlə-yeksan edilmişdir. 132000 azərbaycanlı isə qətlə yetirilmişdir.

Qars vilayətində 92 kənd yox edilmişdir.

Qətliam və talanlar Lənkəran, Astara, Hacıqabul, Salyan, Kürdəmir və digər Azərbaycan vilayətlərində də həyata keçirilmiş, bu bölgələrdə 6000 insan qətlə yetirilmişdir.

İrana aid Cənubi Azərbaycan mahalında isə hakim fars rejiminin fəaliyyətsizliyi şəraitində Urmiya, Xoy, Maku və Səlmasda ümumilikdə 100000 azərbaycanlı qətlə yetirilmişdir.

Baş Hakim Hamazaspın Quba cinayətləri barədə də Baberovskinin yazdıqlarının oxunmasını vacib bildi, yazılanlar oxundu. Belə ki, Baberovski qeyd edir ki, 1918-ci il aprelin sonlarında Hamazaspın və bolşevik komissarı Venuntsun başçılıq etdikləri 2000 əsgərdən ibarət erməni hərbi qrupu Bakıdan Quba istiqamətinə yollanmış, Şaumyan və Korqanovun “əksinqilabçılara dərs vermək” əmrini yerinə yetirmişlər. Onlar Qubaya girəndə Hamazasp yerli əhaliyə elan etmişdi ki, sizdən ermənilərin qisasını almağa gəlmişik, “mənə verilən “Dəniz kənarından Şahdağa qədər bütün müsəlmanları qırmaq” əmrini yerinə yetirəcəyik”.

Baberovskinin yazdığına görə erməni əsgərlər tərəfindən ağlasığmaz vəhşiliklər törədilirdi. Bir gün ərzində şəhərin 2000 sakini öldürülmüş, mərkəzdəki 150 ev dağıdılmışdı. Bundan əlavə, Hamazaspın alayı Quba rayonunda 122 kəndi yandırmışdı, hətta ağ bayraq qaldırsalar belə, kəndliləri güllələmişdilər.

Sonra Baş Hakim Quba qətliamını ümumi qiymətləndirdi:

-1918-ci ilin aprelində Quba uyezdində baş verən hadisələr hədsiz qəddarlıqla səciyyələnirdi. Bakıdan Şaumyan tərəfindən göndərilmiş Hamazaspın daşnak  dəstəsi  Quba şəhərinin əhalisinə qan uddurdu, uyezdin 122 kəndini yandırdı. Bircə gün ərzində Hamazaspın əsgərləri Qubanın 2000 sakinini öldürdülər, 150 evi dağıtdılar. Ümumilikdə Quba uyezdində 16 min insan qətlə yetirildi ki, bunların 12 mini təkcə ləzgi xalqına aid idi. Digər 4 minin içində isə azərbaycanlılarla – yəni türklərlə yanaşı tatlar, dağ yəhudiləri də var idi. Quba qətliamı qətlə yetirilənlərin beynəlxalq tərkibinə görə digərlərindən fərqlənir.

Auditoriya bu xəbəri dərin təəssüflə qarşıladı.

Baş Hakim özü də halının xeyli pisləşdiyini hiss etdi, monitorda quyudan tapılan insan qalıqları nümayiş edildikdə auditoriya bir ağızla erməni millətçilərinə lənət oxumağa başladı, bu işi 102 il öncə həyata keçirən Hamazasp sanki lənətləri duydu, yerində qurcuxmağa başladı.

Baş Hakim  azacıq toxtayıb söylədi:

-Gördüyünüz kadrlar çox dəhşətlidir, deyilmi? İnanılmaz bir olay baş verdi. Qubada qətliamdan düz 89 il sonra insan sümükləri aşkarlandı. Bu, insanlığa erməni faşizmini əyani sübut etdi. Bilirsiniz, tarixi faktları kitabdan oxumaq, ekrandan izləmək bir başqa effekt verir, amma onun hər hansı izini canlı görmək bir başqa effekt verir. Bu barədə çox istərdim ki, hadisənin canlı şahidi, Quba şəhər stadionunun direktoru Ələddin Mirzəyev, Qubada aşkar edilən kütləvi məzarlıqda tədqiqat aparan ekspedisiyanın rəhbəri Qəhrəman Ağayev və ekspedisiyanın üzvü, tarix elmləri namizədi Əsgər Əliyev qısaca danışsınlar.

Öncə Ələddin Mirzəyev danışdı:

.-2007-ci ildə Quba şəhər stadionunun təmiri üçün qazma işləri aparılarkən kütləvi qəbiristanlıq aşkar edildi və işlər təxirə salınaraq bölgəyə mütəxəssislər cəlb olundu. Bu ərazidə heç vaxt qəbristanlıq olmayıb. Ən dəhşətli məqam isə aşkar edilmiş ərazidə insan kəllələrinin və bədən  sümüklərinin ayrı-ayrı basdırılmasıdır. Bu da onların başlarının xüsusi qəddarlıqla kəsildiyini göstərir. Qubadakı məzarlıqda tapılan sümüklərin ermənilərin 1918-ci ildə törətdiyi soyqırımı qurbanlarına aid olduğu təsdiqlənib.

Ardınca Qəhrəman Ağayev söz aldı:

-Qubadakı kütləvi məzarlıqda aşkar edilən iki arx skeletlərlə doluydu. Bu, ermənilərin 90 il əvvəl Qubada dəhşətli soyqırım həyata keçirdiyini sübut edirdi. İnanın ki, dəhşətdən orada işləyə bilmirdik. Hər qarış torpaqda görünməmiş vəhşiliklə rastlaşırıq. Sümüklərin antropoloji tədqiqatı onların müsəlmanlara aid olduğunu təsdiqləyirdi.

Nəhayət, Əsgər Əliyev söz aldı:

-Quba ərazisində, Qudyalçayın sağ sahilində idman kompleksinin yenidən tikilməsi zamanı üzə çıxan insan sümüklərinin töküldüyü yerə məzarlıq demək olmaz. Çünki insan sümükləri bir-birinin üstündə tapılıb. Sümüklər çayın sahilindəki iki quyuda aşkarlanıb. Böyük quyunun diametri 5, kiçik quyunun diametri isə 2,5 metrdir. Quyular arasında 2 metr məsafə var. Böyük quyuya yüzlərlə insan skeletləri tökülüb. Skeletlərin bütöv halda tapılmaması insanların öldürüldükdən sonra, sanki şaqqalanaraq bura atıldığını göstərir. Çoxlu insan kəlləsinə rast gəlinir, uşaq sümükləri arasından yalnız 35 skeleti bütöv halda götürmək mümkün olub. Quyudan insana aid olan hər hansı bir sübut – saç, geyim, əşya tapılmayıb. Çox güman ki, birinci quyu insan sümükləri ilə dolduğuna görə, yanında ikinci kiçik quyu qazılıbmış. Sümüklərin tədqiqatı zamanı ölüm faktının nə vaxt baş verdiyi dəqiqləşib. Qədim sümüklərdə sementləşmə gedir, amma Qubada tapılan sümüklər hələ nəmliyini qoruyub. Bu isə ölüm tarixinin təxminən 80-90 il öncə olduğunu üzə çıxarır. Quyunun ətrafının ilkin tədqiqi nəticəsində qətliamların burda baş vermədiyi güman olunur. Ermənilər qətliamların üstünü örtmək üçün, çox güman ki, suyun yuyub aparacağı gümanı ilə sümükləri çayın sahilinə töküblər.

Bundan sonra Baş Hakimin istəyi ilə Quba qətliamı daha geniş şəkildə publikaya çatdırıldı.

Mətni Baş ekspert özü oxuyası oldu:

-1918-ci il qanlı mart hadisələrindən sonra bolşeviklərin Bakı və Şamaxı qəzalarında qurduqları Sovet hakimiyyətini genişləndirmək istədikləri üçüncü Azərbaycan regionu Quba oldu. Lakin, Qubada olan şərait Bakı və Şamaxıdan bir qədər fərqli idi. Tarixən Quba xanlığının və eyni adlı qəzanın sosial-siyasi və iqtisadi həyatında ermənilər heç bir rol oynamamışdılar. 1918-ci ildə Quba şəhərində və yığcam şəkildə qəzanın 2-3 erməni kəndində yaşayan azsaylı erməni əhalisinin öz kilsələri, dini məktəbləri olsa da, yerli zadəgan dairələrində nüfuzlu elitası və gözəçarpan zəngin təbəqəsi olmadığından onlar, şəhərin və qəzanın inzibati-idarəçilik və ictimai strukturunda demək olar ki, təmsil olunmurdular. Həmin strukturlarda əsas vəzifələri və rütbələri rus, azərbaycanlı, tat, ləzgi və yəhudi xalqlarının nümayəndələri tuturdu. Quba fəhlə və əsgər deputatları Sovetində Quba bolşeviklərinin mövqeyi də yeni Sovet hakimiyyətinin qurulması işində dayaq olmaq üçün kifayət qədər güclü deyildi. Bu dövrdə Quba qəzasında rəsmi olaraq real hakimiyyəti Zaqafqaziya Seyminə tabe olan ictimai təşkilatların İcraiyyə komitəsi təmsil edirdi.

1918-ci il mart qırğınlarından sonra Bakıda qurulmuş bolşevik-daşnak hökuməti – Bakı Xalq Komissarları Soveti bu qəzanı əvvəlcə sülh yolu ilə ələ almağa, qubalılara bolşeviklərin hakimiyyətini könüllü olaraq qəbul etdirməyə qərar vermişdi. Quba ictimaiyyəti ilə danışıqlar aparmaq David Gelovaniyə tapşırıldı. Gelovaninin əsasən ermənilərdən və bir neçə nəfər rus və yəhudidən ibarət beynəlmiləl dəstəsinin Qubaya yaxınlaşdığı haqda məlumat alan qubalılar öz növbəsində şəhərin müsəlman, rus və yəhudi cəmiyyətlərinin nümayəndələrindən ibarət beynəlmiləl bir heyəti bolşeviklərin dayandığı Xaçmaz stansiyasına göndərdilər. Nümayəndələr Gelovanidən bolşeviklərin proqramı ilə tanış olmaq və bu proqramın qubalılar üçün nə dərəcədə məqbul olub-olmadığını müəyyənləşdirmək məqsədilə özlərinin Bakıya buraxılmasını xahiş edirlər. Gelovani qubalıların xahişinə hörmətlə yanaşdı və özü şəxsən onlara Bakıya getməyi və bu məsələni “bolşeviklərin rəhbərləri ilə” araşdırmağı tövsiyə etdi. Lakin bolşevik hakimiyyətinin qubalılar tərəfindən könüllü olaraq tanınmasını gözləmədən, milliyyətcə gürcü olan Gelovani bu hadisədən 2 gün sonra 187 əsgərdən ibarət silahlı dəstə ilə şəhərə daxil oldu və qubalıları fakt qarşısında qoydu.

Baş Hakim özünü saxlaya bilməyərək “Və?” sualını ünvanladı, hadıslələrin davamını öyrənməyə səbirsizləndi. Baş ekspert davam etdi:

-Təbii ki, Quba sakinləri, Bakıda və Şamaxıda baş vermiş qanlı toqquşmalardan və bu qəzaların müsəlman əhalisi üzərində ermənilər tərəfindən törədilmiş zorakılıqlardan xəbərdar idilər. Bakıda yaşayan bir çox əslən qubalılar ermənilərin özbaşınalıqlarından xilas olmaq üçün ailələri ilə birlikdə Qubaya köçmüşdülər və həmyerlilərinə baş vermiş hadisələrin faciəvi nəticələrindən danışmışdılar. Baş verə biləcək qisasın qarşısını almaq üşün şəhər hakimiyyəti və müsəlman cəmiyyəti tərəfindən Qubanın erməni əhalisinin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün tədbirlər görülmüşdü. Bu tədbirlərdən biri 200 erməninin həyatını hər hansı təcavüzdən qorumaq məqsədi ilə şəhər həbsxanasında yerləşdirilməsi idi. Qubalılar erməniləri yaxşıca yedirdir, onların evlərindən və əmlakından muğayat olurdular. Şəhərdə vəziyyət tam sakit və nəzarət altında idi. Lakin Sovet hakimiyyətinin Qubaya gəlmiş ilk nümayəndəsi Gelovani ermənilərə qarşı hər hansı bir təhlükənin gözlənilmədiyini qərara alaraq dərhal onları evlərinə buraxdırdı. Qubalılara da Sovet hakimiyyətini qəbul etmək üçün “imtina edildiyi halda şəhər yerlə yeksan ediləcək” hədəsi ilə düşünməyə cəmi 2 saat vaxt verdi.

Baş Hakim növbəti replikasını atdı:

-Hətta belə!

(Davamı var)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.10.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Yazıçı sözü rubrikasında tarixi romanlar müəllifi Yunus Oğuz bu dəfə müasir tarixdən danışacaq. Müsahibəni Süleyman İsmayilbəyli aparır. 

Bu günlərdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Xankəndidə Azərbaycan bayrağını ucaltmaqla ərazi bütövlüyümüzün tam bərpa edildiyinin mesajını həm ölkə ictimaiyyətinə, həm də beynəlxalq aləmə vermis oldu. 2020-ci il, 27 sentyabr tarixindən qarşısına qoyduğu hədəfləri mərhələ-mərhələ həyata keçirən Azərbaycanın heç şübhəsiz ki, bundan sonrakı mərhələdə də müəyyən hədəfləri yox deyil. Bəs, həmin hədəflər hansılardır? Bu və digər suallara yazıçı-publisist Yunus Oğuzla aydınlıq gətirdik.

-Yunus bəy, bu günlərdə Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Əliyev Xankəndidə bayrağımızı ucaltmaqla ərazi bütövlüyümüzün bərpasını tam təmin etmiş oldu. Bundan sonrakı hədəflər hansılardır və qarşıdakı müddətdə regionda hansı proseslər cərəyan edəcək?

-Xankəndidə Azərbaycan bayrağı ucaldılmaqla faktiki olaraq Azərbaycanın bütövlüyü de-fakto və de-yure tamamlandı. De-yure mövcud idi, de-fakto isə Azərbaycan Ordusu və Ali Baş Komandan təmin etmiş oldu. Təbii ki, bu bizim yaxın hədəfimiz idi. Bəs bu proses bizə hansı dividentləri qazandırır? Əvvəla, 1923-cü ildən bu günə qədər ilk dəfə olaraq həmin ərazidə Azərbaycan dövlətinin idarəçilyini bərpa etdik. 100 ildir ki, oraya faktiki olaraq formal xarakterli rəhbərlik edirdik. Ermənilər həmişə orada dominant rolunu oynayırdılar. 100 il ərzində ilk dəfədir ki, Azərbaycan öz müstəqilliyini tam bərpa edir və özünün istədiyi şəkildə, Azərbaycan Konstitusiyasına uyğun idarəetməni həyata keçirir. Azərbaycanın daxili üçün bu çox vacib şərtdir.

İkinci vacib məqam ondan ibarətdir ki, 27 sentyabr, 2020-ci ildən başlayaraq ölkədə milli bütövlüyün əsası qoyulub. Digər tərəfdən, psixoloji olaraq öz qürurumuzu qaytardıq. Ordumuzun gücünə arxayın olaraq bunları həyata keçirdik. Üçüncüsü, ən əsas məqamlardan biri ordumuz Qarabağda yerləşəcək, xalqımız öz dogma torpaqlarına qayıdacaq. Bu da nəticə etibarilə, iqtisadiyyatımızın inkişafına təkan verəcək. İşğaldan azad edilən ərazilərimizin hesabına Azərbaycan iqtisadiyyatının dördə birinin güclənməsi gözlənilir. Ölkə üzrə ən münbit torpaqlar Qarabağ və onun ətrafında işğal edilmiş 7 rayonumuzda idi. Digər tərəfdən turizmin güclü bazası oradadır. Qızıl yataqları, sənaye, kənd təsərrüfatının inkişafı Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafına öz müsbət təsirini göstərəcək. Mümkündür ki, həmin ərazilərdə taxılçılığın inkişaf etdirilməsi ilə xaricdən ölkəyə idxal edilən taxılı azalda bilərik. Çünki həmin ərazilər həm məhsuldarlıq, həm də keyfiyyət baxımından əhəmiyyətlidir. Bütün bunlar bizim yaxın hədəfimizdir.  Eyni zamanda yaxın hədəflərimiz sırasında 7+1-də var. Yəni, Qazaxın 7 və Naxçıvanın  Kərki kəndinin işğaldan azad edilməsi. Təbii ki, bu istiqamətdə zaman-zaman müəyyən problemlər ortaya çıxacaq. Ancaq həmin problemləri də mərhələ-mərhələ aradan qaldıra biləcəyik.

-Problemlərdən biri də ərazilərimizdə hələ də mövcud olan mina problemidir. İşğaldan azad edilən ərazilərdə tezliklə turizm infrastrukturunun yaradılacağı, məcburi köçkünlərin öz yurd-yuvalarına qayıdacağını qeyd edirsiniz. Lakin mina problemi bu prosesi ləngidir. Eyni zamanda beynəlxalq aləm, müvafiq beynəlxalq təşkilatlar da bu prosesə biganə yanaşırlar. Belə olan halda azad edilən ərazilərdə görüləcək işlər yubanmır? 

-Beynəlxalq təşkilatlartəkcə mina probleminə biganə yanaşmırlar. Guya dağıdılmış tarixi abidələrimiz, dini ibadət məkanlarımız, məscidlərimiz, kənd və şəhərlərimizə bir reaksiya verdilər? 30 ildir ki, heç bir reaksiya vermirdilər. Əgər BMT-nin 4 qətnaməsini həyata keçirmək cəhdində olmasaydıq, bundan sonra da heç bir reaksiya olmayacaqdı. Ancaq baş aldatmaq, regiona formal xarakterli səfərlər etməklə məşğul idilər. Odur ki, onlardan heç nə gözləmək lazım deyil. Minaları da  özümüz təmizləyəcəyik, ərazilərimizi də özümüz qurub-yaradacağıq. Təbii ki, burada bizə dost, qardaş olan ölkələrin dəstəyini də qeyd etmək lazımdır. Azərbaycan son 3 ildə azad edilən ərazilərə 6 milyard manat investisiya qoyub. Avropa Birliyi əvvəlcə 2 milyard dollar yardım edəcəyi vədində bulunsa da, sonradan onlardan da səs çıxmadı.  

-Bəs, uzaq hədəflərimiz nələr ola bilər?

-Qeyd etmək istərdim ki, xarici siyasətdə orta, uzaq və daha uzaq hədəflərimiz var. Xarici siyasətdə ənənəvi olaraq bizə müəyyən təzyiqlər edilir. Bu prosesdə Fransa daha aktiv rol oynayır. Amerika isə proseslərdə nisbətən orta mövqe tutur. Ancaq hərdən Vaşinqton da müəyyən atmacalar atır. Bütün bunların fonunda Roma Papasının da müəyyən fikirləri ilə rastlaşırıq. Məlum olduğu kimi bu günlərdə Roma Papası Qarabağdakı kilsələrin qorunmasının vacibliyini bildirib və bu barədə xahiş edib. Birincisi, Roma Papasına xatırlatmaq lazımdır ki, Azərbaycan yeganə ölkədir ki, burada bütün dinlərin nümayəndələri sərbəst şəkildə yaşayır, öz ibadətlərini həyata keçirir. Bütün bunlar azmış kimi qeyri-islam dininə aid olan ibadət məkanları, tarixi abidələr, kilsə və sinaqoqlar da məhz Azərbaycan dövlətinin maliyyə dəstəyi ilə təmir olunur, yenidən qurulur. Digər tərəfdən, Roma Papası doğrudan da dini məkanların toxunulmaz olduğundan yanadırsa, o zaman ermənilərin Qarabağda 67 məscidi dağıtması, orada donuzların saxlanmasına nə üçün ötən 30 il ərzində heç bir reaksiya bildirmirdi? Təbii ki, burada xristian təəssübkeşliyi var. Bir sözlə görünən odur ki, Azərbaycana təzyiqlər böyükdür. Azərbaycanın həyata keçirdiyi düzgün və balanslaşdırılmış xarici siyasət kursu bizi üstümüzə gələn dalğalardan, təzyiqlərdən xilas edə bilir. Bu istiqamətdə hazırkı xarici siyasət idarəsi rəhbəri Ceyhun Bayramovun və  Azərbaycan Respublikası Prezidentinin köməkçisi, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Administrasiyasının Xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyevin kifayət qədər güclü fəaliyyətləri xüsusi qeyd edilməlidir.

Hesab edirəm ki, qarşıda bizim orta hədəfimiz var və həmin orta hədəfimiz Zəngəzurdur. Zəngəzur təkcə dəhlizin açılması demək deyil. Zəngəzur həm də 70 min azərbaycanlı qaçqının oraya qayıtması deməkdir. BMT-nin də belə bir tövsiyəsi var ki, həmin şəxslər Zəngəzura köçürülməlidir. Eyni zamanda yuxarıda da qeyd etdiyim kimi uzaq və daha uzaq hədəflərimiz də var ki, onlara da mərhələli şəkildə nail olacağıq. Düşünürəm ki, həmin hədəflərə də zamanında xalqın həmrəyliyinin daha güclü olması və Ali Baş Komandan ətrafında daha sıx birləşməyimiz sayəsində nail olacağıq. Ancaq onu da qeyd etmək lazımdır ki, geosiyasət uğrunda mübarizə gedir və bu mübarizədə Azərbaycan üçün də yer var. Siyasətimiz də həmin istiqamətdə qurulmalıdır.

-Bu arada erməni baş naziri Nikol Paşinyanın Fransaya səfəri elə həmin geosiyası mübarizənin bir həlqəsi kimi xarakterizə edilə bilərmi?

-Hər kəsə gün kimi aydındır ki, erməni baş nazir Nikol Paşinyan Rusiyadan qopmaq istəyir. Əslində Paşinyan Fransaya məsləhətləşməyə gedib. Paşinyan Makronla onu məsləhətləşəcək ki, növbəti addımım nə olsun. Azərbaycanla sülh müqaviləsi imzalayım, ya yox. Digər tərəfdən Paşinyan Makronla ermənilərin Qarabağa qayıdıb-qayıtmamaq məsələsini də məsləhətləşə bilər. Çalışırlar ki, ermənilərin Qarabağdan getməsini hansısa yolla Azərbaycanla əlaqələndirsinlər. Bunun adını etnik təmizləmə qoya bilmirlər, çünki BMT-nin missiyası iki dəfə regionda olub və səfərin yekunu olaraq bu prosesdə etnik təmizləmədən söhbət getmədiyi vurğulanıb. İndi də Avropa Şurasının İnsan hüquqları üzrə komissarı Dunya Myatoviçin regiona səfəri nəzərdə tutulur. Ancaq nə etmələrindən asılı olmayaraq heç bir problem tapa bilmirlər. Həm də indiki halda ermənilərin geri qayıtmaq söhbəti də var. Azərbaycan əvvəlcədən bəyan etmişdi ki, getməyin və Azərbaycan qanunları çərçivəsində Qarabağda rahat halda yaşayın. İndi də kim istəyirsə, qayıda bilər. Ancaq ermənilərdən qayıdan yoxdur. Ancaq bunu siyasi alver predmetinə çevirə bilərlər. Hesab edirəm ki, bu da keçib gedər.

Paşinyan özbaşına deyil. Əvvəllər Moskvadan məsləhət alırdı, indi isə öz ağasını dəyişib və Fransadan məsləhət alır. Bu gün Amerika necə Gürcüstanda oturuşubsa, eləcə də Fransa Ermənistanda eyni rolu oynamağa çalışır. Çünki Afrikanın 3 ölkəsindən Fransanın əli çıxıb. Ona görə də Fransa həmin boşluğu doldurmaq istəyir. Fransanın Ermənistanda oturması isə onun Rusiya ilə baş-başa gəlməsi deməkdir.

Hesab edirəm ki, bundan sonra Paşinyanın Parisə səfərləri intensiv xarakter alacaq. Ancaq Rusiyanın da Ermənistandakı rolu, mövqeyini nəzərdən qaçırmaq olmaz. Rusiya hazırda da Ermənistanda çox güclüdür. Düzdür, hazırda Moskvanın başı Ukrayna müharibəsinə qarışıb, ancaq düşünürəm ki, Rusiya Ermənistandakı prosesləri nəzarətdən kənar qoymayacaq. İndiki halda Paşinyan Rusiyanın başının Ukraynaya qarışmasından bir növ istifadə edir. Bir gün ayılıb görsək ki, Rusiya 10 noyabr, 2020-ci il üçtərəfli bəyanatının şərtlərini həyata keçirmək üçün Zəngəzur dəhlizinə qoşunlarını yerləşdirib, o zaman təəccüblənməməliyik. Gec-tez Zəngəzur dəhlizinin açılması baş tutacaq. Bunu Azərbaycan dövləti və onun lideri, Cənab Prezident İlham Əliyev gözəl bilir. Milyardlar xərcləyib Qərbi Zəngəzur dəhlizinə qədər dəmir yolu çəkmək, magitral yol inşa etmək və s. boşuna deyil və deməli Cənab Prezidentin bildiyi bir şeylər var. Bu mütləq həyata keçiriləcək. Sadəcə müəyyən zamana ehtiyac var.

-Gürcüstanda Amerikanın, Ermənistanda Fransanın oturuşması Cənubi Qafqazı yenidən supergüclərin mübarizə poliqonuna çevirməyəcək?

-Əslində həmin güclər məhz bunu istəyirlər. Region üçün təhıükələr kifayət qədər ciddidir. Təbii ki, bu həm də İsrail-HƏMAS müharibəsindən də asılı olacaq. Əgər sözügedən problem lokallığından çıxıb ona digər dövlətlər də cəlb olunacaqsa, o zaman Azərbaycan da təbii ki, bu prosesdə ehtiyatlı olmalı, öz düşünülmüş siyasətini həyata keçirməlidir. Hələ ki, Azərbaycan özünün normal siyasətini həyata keçirir və sözügedən konfliktdə heç bir işi yoxdur. Ancaq proseslər böyüyə bilər. Çünki İran bəyan edib ki, Qəzzaya girilsə, o da proseslərə müdaxilə edəcək. Ancaq düşünürəm ki, proseslər ona gedib çıxmayacaq və hadisələr yoluna qoyulacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.10.2023)

“Bir direktor, bir şagird” layihəsində bu gün Bakı şəhəri, Nərimanov rayonunda yerləşən 39 nömrəli məktəbin 3-cü şagirdini sizlərə təqdim edəcəyik. 

Hələliksə adət üzrə öncə direktordan başlayaq: 

DİREKTOR

Məktəbin direktoru Milli Qəhrəman Şahlar Şükürovun bacısı- Tahirə Şükürovadır. O, 09.09.1961-ci ilə Kəlbəcər rayonunun Zülfüqarlı kəndində anadan olub. 01.09.1984-cü ildə Zülfüqarlı kənd orta məktəbində İngilis dili müəllimi və direktor müavini işləyib. 1993-cu ildən Kəlbəcər rayonu 17 nömrəli məktəbdə direktor müavini, 1996-cı ildən Bakı şəhəri 47 nömrəli məktəbdə İngilis dili müəllimi və direktor müavini kimi fəaliyyət göstərib. 2011-ci ildən isə 39 nömrəli məktəbdə direktor vəzifəsində çalışır. Tahirə Şükürova “Qabaqcıl təhsil işçisi” döş nişanı ilə təltif edilib. Avropa Təbiət Elmləri Akademiyasının üzvüdür.

Daxili dünyasının zənginliyinə görə müəllim, şagird və valideynlərin rəğbətini  qazanıb.

ŞAGİRD

Mən Zərbəliyeva Dəniz Fikrət qızı.

2008-ci ilin 30dekabr tarixində Bakı şəhərində dünyaya göz açmışam.

Nərimanov rayonu 39nömrəli tam orta məktəbin 9B sinif şagirdiyəm.

Mən həmçinin şahmatçıyam və Vüqar Həşimov Şahmat Akademiyasında 1ci dərəcəni qazanaraq idman ustalığına namizədəm. Şahmatda Şəhidlərimizin xatirəsinə həsr olunmuş turnirlərdə yer tutaraq, məktəbimizə nailiyyətlərlə qayıtmışam. 

Azərbaycan-Türkiyə-Pakistan qardaşlıq şahmat yarışında kiçik bir videoçarx hazırlayaraq öz səsimizi "Qarabağ Azərbaycandır!" deyərək qardaş ölkələrə, öz həmyaşıdlarıma çatdırmaq istədim və onlar da Şah fiqurunu göstərərək, "Karabakh is Azerbaijan!" deyərək səsimizə səs qatdılar.  

Həmçinin mənim STEAM-da olan nailiyyətlərim vardır ki, Respublika üzrə də 3cü yerə layiq görülmüşəm. SAF festivalında nailiyyətlərimizə görə Təhsil Nazirimiz Emin Əmrullayevin qürurla təqdim etdiyi Təşəkkürnaməyə layiq görüldüm, eyni zamanda məktəbimizin direktoru Tahirə xanım Şükürova tərəfindən Fəxri Fərmana layiq görülmüşəm. Ombudsmandan diplom mənə təqdim olunmuşdur.

Ədəbiyyata olan həvəsim, mənim kitablara olan sevgimdən başladı. Azyaşlı olmağıma baxmayaraq Viktor Hüqonun "Səfillər" kitabını, Con Tolkinin "Üzüklərin hökmdarı" əsərini, Amin Sükutun "Tuflinlər", Əziz Sultanın "Əjdəhaların sirri" kitabını və bir çox kitabları oxuyaraq, hər bir əsərin qısa məzmununu özümdə qeyd edirəm.

Bu, mənim ədəbiyyata olan sevgimdəndir. Bir çox şəhidlərimizin həyatı haqqında maraqlanıb, esselər yazıram. Bunlardan, Arəstə Baxışova, Turqut Xəlilbəyli, Xudayar Yusifzadə, Zaur Nudirəliyev və bir çox şəhidlərimiz aiddir.

Ədəbiyyata olan marağım həm də dahi sənətkarlarımız haqqında məlumatlar toplamağım və bunlardan biri və birincisi olan, dövlətimizə, xalqımıza, millətimizə misilsiz xidmətləri olan Ulu öndərimiz Heydər Əliyevin 100illiyinə həsr olunmuş "Tarix yazan imza" adlı inşa müsabiqəsində Bakı və Sumqayıt üzrə 1ci yerə çıxmağım olmuşdur.

Düşünürəm ki, mənim bu zirvəyə çıxmağımda anamın əməyinin həddi-hüdudu yoxdur.

Beləliklə, məndən bu günə qədər yazdığım inşalardan ən gözəlinin hansı olduğunu soruşsanız, deyəcəm - Anadır!

“ANA”

Mənə “Ana” haqqında ESSE yazmaq tapşırığı verildikdə, mən qələmi və kağızı qarşıma qoydum, bir anlıq bu mövzuda hər hansı bir yazı, hər hansı bir inşa yazmağa cürət etmədim, buna sanki cəsarətim çatmadı. Düşündüm ki, mən nə yazsam, necə yazsam anaların dəyəri, onların əziyyəti qarşısında çox kiçik, çox cılız görsənmiş olar. Amma tədricən özümə gələrək ana haqqında fikirlərimi ifadə etməyə başladım.

Məhəmməd Peyğəmbərimiz belə - “ Cənnət anaların ayaqları altındadır ” demişdir, amma analar o qədər sadədir ki, analar o qədər cəfakeşdirlər ki, analar öz övladlarının yolunda o qədər canlarını verən şəxsdirlər ki, onlar özü Vətən uğrunda döyüşüb gələn oğullarının ayaqlarına dizin-dizin gedirlər. Bəli, budur əsl Ana!

Eyni zamanda mən “ana” haqqında düşündükdə şəhid analarımızı göz önünə gətirirəm. Öz doğma övladını itirmiş, onları öz çiyinlərində son mənzilə yola salan analarımız “Vətən sağ olsun” deyərək başlarını dik tutur, oğullarının Vətən uğrunda fəda olmasına qürurlanır. Bax budur, bizim Analar!

Ən böyük münaqişələrdə, ən böyük müharibələrdə analarımız öz kəlağayısını başından açıb ataraq belə savaşların, döyüşlərin qarşısını almış olur.

Mən bir məsəl gətirmək istəyirəm ki, həm şair, həm dramaturq, həm də ədəbiyyatşünas olan Bəxtiyar Vahabzadə verlişlərin birində özü danışmışdır ki, - “Anam vəfat etdiyində onu dəfn etdiyimiz  günü evə qayıdanda qohum-əqraba mənə “Üçü və yeddisi ehsan verilməlidir ” dedilər. Bir anlıq qaçdım ki, gedim anama deyim, anamdan soruşum. O an xatırladım ki, anam  artıq həyatda deyil.”

Sözümü ona gətirmək istəyirəm ki, biz hansı yaşa çatsaq da, hansı yaşda olsaq da bütün çətinliklərimizdə anamızı səsləyirik.

Bədii ədəbiyyatımızda da ananın dəyəri, anaya verilən qiymət müxtəlif əsərlərdə, həmin əsərlər əsasında çəkilmiş filmlərdə, səhnələşdirilmiş səhnələrdə geniş şəkildə öz əksini tapmışdır.

“Ögey ana” filmi də vardır ki, mən ona ögəy ana da deməzdim, lakin bizim unudulmaz filmlərimizdəndir və hər dəfə də bu filmə sevərək baxırıq. “Ögey ana” filmində İsmayılın o dağdan aşanda ana necə fəryad edərək, “İsmayıl!” dediyini görürük.

Biz anaya olan olan sevgini, dəyəri görkəmli yazıçılarımızın əsərlərində, eləcə də Mikayıl Müşfiqinin, Cəfər Cabbarlının ana haqqında əsərlərində də görə bilərik. Mikayıl Müşfiqin “Ana” şeirində

Ana, ana!... Bu kəlmənin vurğunuyam əzəldən,

Onu gözəl anlatamaz düşündüyüm satırlar.

Ana olmaz bizə hər bir “yavrum” deyən gözəldən,

Çünki onun xilqətində ayrıca bir füsun var. – misralarında, eləcə də Cəfər Cabbarlının:

Cahanda yox elə bir qüvvə baş əyim ona mən,

Fəqət nə güclü, zəif bir vücud var, yahu,

Ki, hazıram yıxılıb xaki-payinə hər gün,

Öpüm ayağını əcz ilə. Kimdir o? Nədir o?

Ana! Ana!.. O adın qarşısında bir qul tək

Həmişə səcdədə olmaq mənə fəxarətdir,

Onun əliylə bəla bəhrinə yuvarlansam,

Yenə xəyal edərəm bəzmi-istirahətdir. – dərin mənalı sözləri ilə analarımızın müqəddəs olduğunu bir daha təsdiqləmiş, şahidi olmuş oluruq.

Mən həmçinin sonda “Ana” haqqında fikirlərimi bildirərkən öz anam haqqında düşündüklərimi də qeyd etməyi özümə borc bildim. Anam öz övladlarının yolunda öz ömrünü şam kimi əridir. O, heç vaxt özünü düşünməz, özü yaşamaz. O hər zaman bizlər üçün çalışır, bizlər üçün yaşayır, bizlər üçün Ulu Tanrımıza duaçı olur.

Allah cəmi analarımızın yardımçısı olsun! Allah analarımızı qorusun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.10.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu dəfə şeir vaxtıdır, Aydın Arslanın şeirləri ilə tanışlıqdır.

ŞEİR VAXTI

Aydın ARSLAN

***

Mən onda qayğısız, onda şən idim.

Gölə qarğıçalan, yereşən idim.

Özüm öz kölgəmlə güləşən idim,

Bol idi yanlışım, xətam, ay atam.

Qanmaz çocuq idim, qanı qaynayan,

Səhərdən-axşama gülən, oynayan,

Kədər tanımayan, acı duymayan,

İndi dərd önündə matam, ay atam.

Hər gələn yeni gün qəmi gətirir,

Doldurur bir yekə gəmi, gətirir,

Qalmır bir kəsiri, kəmi, gətirir,

Gətirmir naxışım, butam, ay atam.

Erkən yarpaq töküb, solmağa nə var?

Yaş olub gözümə dolmağa nə var?

Qanmazın atası olmağa nə var?

Gəl indi atam ol, atam, ay atam...

ALLAHA MƏKTUB...

Salam. Nigaran olma çayımdan, çörəyimdən,

Həmd olsun ki, əlini çəkmirsən kürəyimdən.

Bu gün bir şeir çıxar şəninə ürəyimdən,

Allah haqqı, sənin də xoşuna gələr, Allah.

Qəribədi insanlar, qəribədi bu bəşər,

Doğrusu, bundan sonra, çətin ki, gözəlləşər.

Bir gün ölər bu bəndən, bir gün ehsanı bişər,

Hayına gəlməyənlər aşına gələr, Allah.

Eşqindən doğulubdur bütün ülvi sevgilər,

Ağlatdığın kiriməz, güldürdüyün hey gülər.

"Ol" dediklərin oldu, "öl" dediklərin ölər,

"Qal" dediklərin Nuhun yaşına gələr, Allah.

Nə azdı oyaq olan, necə çoxdu yatanlar,

Hamısı məğlub oldu fələklə zər atanlar.

Sənin qapından ayrı qapıya üz tutanlar

Başı dəyər əhlətin daşına, gələr, Allah.

Xar olsun o bəndə ki, nemətlərini danır,

Verdiyin ruziləri özü qazandı, sanır.

Qəlbim sənin evindi, İlahi, evin yanır,

Yardıma səndən özgə boşuna gələr, Allah.

Sonda bir xahişim var, rəhm et, cavan yaşıma,

Əlinə nə qəm keçir, taleyimə daşıma.

Yoruluram, bu qədər oyun açma başıma,

Allaha acıq gedər, başına gələr, Allah...

***

Qəlbinə dağ çəkilmiş dumanlı dağlar kimi

Qaxılmışam, yerimdən min ildi tərpənmirəm.

Mən dünyanın ən böyük köçünü yaşamışam,

Nə gedən, nə gələnə daha təəcüblənmirəm.

Köçənə rəhmət deyib, ardınca ağlayanlar,

Bəs niyə sən köçəndə adəti unutdular?

"Başın sağ olsun" – deyən olmadı, azmış kimi,

Zurna-qaval gətirib, başıma toy tutdular.

Mən dərdin tanıyanı, mən sərin arifiyəm,

(Zər zərgərə verilib, qədrini də o bilsin).

Günü zəhər olanın süfrəsində bal olsa,

O bal niyə sevilsin, şordan  necə seçilsin?

Yerə soxum boyumu bir altmışı ötmədi...

Boyum yetsə, bir ömür arxanca boylanardım.

Yox, yeri yandım, dedim. İznin olsa, öləndə

Gözlərinin düşdüyü çuxurda quylanardım...

***

Qaranlıqlar başlayır ümidlər yox olanda,

Qosqoca uçurumdur ümidlərdən ötəsi.

Həyat dözülməz olur gözləntin çoxalanda,

Daralır gözlərində dünyanın xəritəsi.

Bir ömür üzmək olar, təkcə, axına qarşı,

Mütləq haqqa inanıb iman gətirə bilsən.

Hər şey səndən başlayar, zirvələr sən olarsan,

Əgər içindən “mən”i söküb bitirə bilsən.

Qocalıqda daş olub düşər bir-bir başına

Cavanlıqda önəmsiz zənn etdiyin xətalar.

Gecə “nadzor”u kimi gələr bəd əməllərin,

Yuxuna haram qatıb başına toy tutalar.

Nicat tapanlar olar nəfsini qınayanlar,

"Yox" deməyi bacarmaq əyri nəfsi düzəldir.

Hər kim təmiz saxlasa insanlıq libasını,

Deyər ona baxanlar: – Həyat necə gözəldir,

İnsan necə gözəldir!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.10.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində portalımızın Güney təmsilçisi Əli Çağla bu dəfə sizlərə Arğın Paşanın şeirlərini təqdim etməkdədir. 

Arğın Paşa təxəllüsü ilə tanınan Məhəmməd Paşapur, 1989-cu il, muğanda doğulub böyüdü. Bilim yurdunda bitki uzmanlığı bitirdi. Gənc çağından ana dilində şeir yazmağa maraqlandı. Az sonra şeirləri qəzetələrdə göründü.

2013-cü il, Azərbaycan folkloru əsasında uşaqlar üçün, "Cırtdan", 2016-cı il "Axmaq tülkü", 2017-ci il Azərbaycan folkloru əsasında bir daha uşaqlar üçün, "Duzlu çəpiş" və 2019-cu il "Cırtdan" kitabı ikinci dönə çapdan çıxdı. Neçə başqa şeir kitabı çapa hazırlanır. Bu çağ, muğanın ustad Şəhriyar dərnəyi ilə Füzuli məclisinin ictimaiyyətlə ələqələr müdiridir.

AVTO BİOQRAFİ

1989-am; 1368

Nisgiləm

Harayam

Bağrı qarayam;

İnsanam və özgürlüyün özü;

Yəni öz kefimin paşası!

İgid babamın adını seçdim.

"Paşa"-yam;

Yam-yaşıl muğanda doğuldum;

Xəzəlin göbəyində.

Kiçik yaşlarımdan şeirlə boy atdım.

Əzbərlədim qəbir şeirlərini!

Atamın söylədiyi nağılları,

Anamın nisgilli bayatılarını və

Sevdim anamı; dilini daha artıq.

Onsəkkizimdə dil açdım.

Ondoqquzmda əsgərliyə getdim

Gənc qardaşımla birlikdə.

Bu anlar şeir içimi döydü.

Çəkib canımdan dağıtdım varaqlara

İçimdəki darıxma qasırğasın...

Bitirib gəldim və son günündə gəldi əsgər qardaşım;

Amma əllərdə!..

Bu çağlar sevgi də məndə güllələndi və dağıldım...

Bitki ozmanlığı bitirdim bilim yurdunda.

İyirmi ikimdə ədəbi dərnəklərlə tanış oldum.

Az sonra muğanın şeir dərnəyində,

Yazıçılar birliyində birinci səsi qazandım.

Şeir və hekayə oxudum dünya yazarlarından və yazıldım neçə ölkədə.

İyirmi üçümdən uşaqlar üçün yazdım.

Kitab etdim neçə dönə.

İyirmi səkkizimdə məzar şeirim doğuldu;

Doğum günümdə!

İyirmi doqquzumda işimdən atıldım...

Yalqızlığımda yalqız olmayanda darıxdım.

Darıxmalarımı Nəsimidə yaşadım

Füzulinin dərdli sətirlərində;

Ramizdə, Xəlil Rzada, Bəxtiyarda

O tayda, bu tayda;

Arazda yaşadım, yaşa doldum aramızda

Yəni yaşamadım yaşam boyu...

Bu an

Otuzumdayam;

Və hələ də iyirmi birimdə!..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.10.2023)

Gülnaz Talıbova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Biz  birlikdə bir musiqi idik: mən ürəyimin sözünü sətrə düzmüş, sən də qəlbinin səsini  notlara köçürmüşdün. Ruhlarımızı birləşdirib yeni bir imza atacaq, yazdığımız musiqiləri səsləndirib başqalarının ruhumu oxşayacaqdıq. 

Pianonun notları kimi ağlı-qaralı günlərimiz olacaqdı, amma ağların sayı qaralara üstün gələcək, bizim xoşbəxtliyimizə mane ola bilməyəcəkdi. Çünki qaralar bir-birindən ayrıdır, onların qoşunu pərən-pərəndir, ağlar isə bir-birinə sıx bağlıdır, dəstəkdirlər. 

Minorlardan majorlara keçidi öyrənəcək, daha da güclənəcəkdik. Bəzən səsimiz forte olub yüksək səslənə bilərdi, bunun da qarşısın alıb piano ilə sakitləşəşəcəkdik.

Aşağı, yuxarı oktavalarda enişli-yoxuşlu yollarımız hələ qabaqda idi. 

İlk bənddən hər şey yaxşı başlamışdı. Nəqarətimiz də musiqimizin zirvəsi ola bilmişdi, fəqət bilmədim, nəqarəti təkrarlamaqmı bizə baha başa gəldi?!

Axı nə idi aramızda hasartək hörüldü?! Kim idi qaratikan?! Yoxsa mənim vərəqimdəki millər və sənin pianondakı qara dillər ağ dünyamıza öncədən iz salmışdı?!  Bu izlərdimi sonda boğazımızda ilişib qalmış səsimizi dünyaya çatdırmağa yol verməyən?!

Yox, belə olmamalı idi, kiçik izləri silməyə nə vardı ki.

Yaxşı, qoy bu suallarım ritorik olsun. Ancaq bir sualıma cavab ver. Mən şerimin sonunda üç nöqtə qoymuşdum. Niyə silib bir nöqtə etdin?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.10.2023)

İLHAM ƏLİYEVİN PREZİDENTLİYİNİN 20 İLLİYİNDƏ MƏDƏNİYYƏTİMİZƏ BAXIŞ

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Milli mədəniyyət tarixinin araşdırılması, təşəkkülü və təbliği Ulu Öndər Heydər Əliyevin fəaliyyətində önəmli yer tuturdu və bu ənənə indi Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Eyni zamanda, milli mədəniyyətin təbliği beynəlxalq münasibətlərin tənzimlənməsinə, diplomatiyaya da xidmət edir.

İndi milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunmasına, mədəniyyətimizin inkişafına və onun xarici ölkələrdə təbliğinə, tarixi abidələrimizin bərpasına hər zaman böyük diqqətlə yanaşan Prezident İlham Əliyevin bu sahədə gördüyü bənzərsiz işlərin bəzi məqamlarını müasir dünyamızın böyük siyasi liderinin öz fikirləri ilə oxucuya çatdıracağıq.

Xüsusi olaraq qeyd etməliyik ki, 2003-cü ildən Azərbaycan yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoydu. Bütün sahələrdə olduğu kimi milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunması, mədəniyyətimizin xarici ölkələrdə təbliği və tarixi abidələrin bərpası sahəsində əhəmiyyətli layihələr həyata keçirilməyə başlanıldı. Son iyirmi ildəki mədəniyyət salnaməsini vərəqləyəndə ürəkaçan mənzərə ilə qarşılaşırıq. Mədəniyyət obyektlərinin, ilk növbədə kütləvi nümayiş məkanları olan teatr və muzeylərin yüksək səviyyədə təmir-bərpası, ölkənin müasir inkişafını təcəssüm etdirən yeni mədəniyyət ocaqlarının yaradılması bu sahəyə göstərilən yüksək diqqət və qayğıdan xəbər verir.

Bu illər ərzində Prezident İlham Əliyev tərəfindən mədəniyyət sahəsi ilə bağlı 700-dən çox fərman və sərəncam imzalanıb. Dövlət başçısının qeyd etdiyi kimi, mədəniyyət sahəsində böyük investisiya proqramları reallaşdırılıb, paytaxtda və regionlarda bir sıra mədəniyyət mərkəzləri, teatr binaları, sərgi salonları, rəsm qalereyaları istifadəyə verilib, habelə, mövcud mədəniyyət obyektlərinin müasir standartlara uyğun təmiri, maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi, muzey fondlarının komplektləşdirilməsi və ekspozisiyaların zənginləşdirilməsi istiqamətində bir sıra irihəcmli layihələr həyata keçirilib.

Bütün bunlar ölkə başçısının Azərbaycan mədəniyyətinə, incəsənətinə və bu sahədə çalışanlara verdiyi yüksək dəyərin göstəricisidir. Bu sevgi Prezident İlham Əliyevin fikirlərində bir daha öz təsdiqini tapıb: “Azərbaycan xalqının çox zəngin mədəniyyəti, tarixi vardır. Biz haqlı olaraq öz mədəniyyətimizlə fəxr edirik. Bu gün Azərbaycan dünyada öz mədəniyyəti, musiqisi, tarixi ilə tanınan bir ölkədir”.

TEATR

Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə son illərdə ölkədə teatr sənətinin inkişafı ilə bağlı bir sıra fundamental dövlət sənədləri qəbul olunub. 2006-cı ildə Azərbaycanda “Teatr və teatr fəaliyyəti haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edilib. Bu qədim yaradıcılıq sahəsinin çağdaş inkişaf mərhələsini əks etdirən Qanunda dövlətin teatr sənətinə xüsusi əhəmiyyət verməsi rəsmən bəyan edilib. 2007-ci ildə Prezident İlham Əliyev teatr sənəti ilə bağlı daha bir mühüm sənəd - “Azərbaycan teatr sənətinin inkişaf etdirilməsi haqqında” Sərəncam imzalayıb. 2009-cu il mayın 18-də isə dövlət başçısı “Azərbaycan teatrı 2009-2019-cu illərdə” Dövlət Proqramını təsdiq edib.

Dövlət Proqramı çərçivəsində Bakıda keçirilən beynəlxalq teatr konfransları da mühüm hadisə kimi dəyərləndirilməlidir. Proqram çərçivəsində Abdulla Şaiq adına Azərbaycan Dövlət Kukla, S.Vurğun adına Azərbaycan Dövlət Rus Dram, Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar, Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram, Mingəçevir, Ağdam və Füzuli Dövlət Dram teatrlarının binalarında yüksək səviyyədə təmir-bərpa və yenidənqurma işləri aparılıb. Daxili imkanlar hesabına Dövlət Pantomima Teatrının binasının bir hissəsi bərpa edilərək tamaşaçıların ixtiyarına verilib. Hüseyn Ərəblinski adına Sumqayıt Dövlət Musiqili Dram Teatrının 40 il ərzində həll olunmayan bina problemi köklü şəkildə öz həllini tapıb. Görülmüş işlər nəticəsində Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatrının binası dünya standartlarına uyğun təmir edilərək istismara verilib. Son illərdə onlarla sənət adamına dövlətimizin başçısının sərəncamları ilə yüksək fəxri adlar verilib. Hər il 100 nəfər istedadlı sənət adamı Prezident təqaüdünə layiq görülür. Yüzlərlə insanın mənzil və digər problemləri həll olunur. Hər il Azərbaycan sənəti qarşısında fövqəladə böyük xidmətləri olan şəxslər ömürlük təqaüd alanlar siyahısına daxil edilirlər.

Ötən illər ərzində Azərbaycan teatrları dünyanın bir çox ölkəsində keçirilən beynəlxalq tədbirlərdə ölkəmizi layiqincə təmsil ediblər. Həmçinin Azərbaycana xarici ölkələrdən teatr kollektivi qastrol səfərinə gəlib. Eyni zamanda, xarici dövlətlərdən 30 nəfər tanınmış rejissor, baletmeyster, xoreoqraf, teatr rəssamı tamaşa hazırlamaq üçün ölkəmizə dəvət olunub. Teatr sənətinin inkişafı yalnız dövlət teatrları şəbəkəsi ilə izah olunmur. Bu gün artıq ölkəmizdə özəl sektor və biznes münasibətlərindən faydalanaraq, yeni prodüser mərkəzləri yaranır. Cəmiyyətdə teatra olan marağın artması yeni teatr fəaliyyəti formalarının yaranmasına səbəb olur. Bu, həm də teatrla bağlı qəbul olunmuş qanun və digər dövlət sənədlərinin işlək mexanizminə dəlalət edir. Hər zaman sənət adamlarına diqqət və qayğı ilə yanaşan Prezident İlham Əliyevin 2013-cü il 1 mart tarixli Sərəncamı ilə ölkəmizdə “Milli Teatr Günü” təsis edilib. Sərəncama əsasən milli mədəniyyətin inkişafında və ölkənin mədəni həyatında milli teatrın əhəmiyyəti və rolu nəzərə alınaraq hər il martın 10-u Azərbaycan Respublikasında “Milli Teatr Günü” kimi qeyd edilməsi qərara alınıb. Həmin tarix ölkəmizin hər yerində silsilə tədbirlərlə qeyd olunur.

Prezidentin 14 fevral 2014-cü il tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Konsepsiyası” sonrakı dövr üçün ölkənin mədəni həyatının müasir tələblər səviyyəsində qurulmasına əsaslı stimul verdi.

Ölkədə teatr sənətinin inkişafına hər zaman diqqətlə yanaşan Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev V Bakı Beynəlxalq Teatr Konfransının iştirakçılarına ünvanlandığı təbrik məktubunda deyib: “Böyük mütəfəkkir Mirzə Fətəli Axundzadə tərəfindən milli dramaturgiyanın təməlinin qoyulması ölkəmizdə xalq teatrının peşəkar teatr sənətinə çevrilməsi ilə nəticələndi. Ötən müddət ərzində dolğun fəaliyyət göstərmiş və əsl milli sərvətə çevrilmiş Azərbaycan teatrı bu gün də xalqımızın sosial-mədəni həyatında özünəməxsus layiqli yer tutur”.

KİNOTEATRLAR

Mədəniyyətin önəmli qolu olan kinonun inkişafı da dövlətin və dövlət başçısının diqqət mərkəzində olan məsələlərdəndir. Azərbaycanda kino sənəti əlamətdar hadisələrlə zəngin böyük inkişaf yolu keçmiş və ciddi sənət uğurları qazanmışdır. Ötən əsrin xüsusən 50–80-ci illərində yaradılmış və milli özünəməxsusluğu ilə seçilərək mədəniyyətimizin qızıl fonduna daxil olmuş ekran əsərləri kino salnaməmizin parlaq səhifələridir.

Prezident İlham Əliyevin “Azərbaycanda kino sənətinin inkişaf etdirilməsi haqqında” 2007-ci il 23 fevral tarixli Sərəncamı milli kinomuzun maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsinə yeni təkan verib. Dövlətimizin başçısının müvafiq Sərəncamı ilə təsdiq olunmuş “Azərbaycan kinosunun 2008-2018-ci illər üzrə inkişafına dair Dövlət Proqramı”nın icrasını təmin etmək məqsədilə bir çox mühüm işlər görülüb. Kino tariximiz üçün əhəmiyyəti baxımından ilk genişmiqyaslı mühüm sənəd olan həmin proqram çərçivəsində ötən dövr ərzində kino müəssisələrinin maddi-texniki bazası xeyli möhkəmləndirilib, o cümlədən Bakı şəhərində Dövlət Film Fondu üçün ən müasir texnoloji avadanlıqlara malik yeni bina inşa edilib və Nizami Kino Mərkəzi dünya standartları səviyyəsində yenidən qurulub. Ölkə başçısının “Kinoteatrların yaradılması, özəl kinoteatrların fəaliyyətə başlaması sevindirici haldır” fikri bir daha göstərir ki, bu sahənin inkişafı hər zaman diqqətdə saxlanılıb.

Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, kino sahəsinin inkişafı məqsədilə dövlət büdcəsindən ayrılmış vəsait hesabına “Azərbaycanfilm” və digər dövlət studiyalarında, eləcə də müstəqil kino müəssisələrində milli maraq və mənafe baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edən mövzularda 300-ə yaxın sənədli və cizgi filmi çəkilib. İstehsal edilən 70-dən çox ekran əsəri 70-ə yaxın ölkədə keçirilən 250-yə yaxın beynəlxalq film festivalında iştirak edərək 150 müxtəlif mükafat qazanıb.

Hazırda Azərbaycan mədəniyyətinin əsas aparıcı sahələrindən biri olan kino sənətinin inkişafı və bu sahənin modernləşdirilməsi istiqamətində ölkədə sistemli islahatların həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur.

ƏDƏBİYYAT

Bu bir danılmaz həqiqətdir ki, kitabxana hər bir xalqın mənəvi varidatı, xəzinəsi, maarif işığıdır. Azərbaycanda tarixən kitaba, kitabxana işinə böyük maraq olub. Qeyd etdiyimiz kimi, Azərbaycanda kitabxana sahəsində bir neçə sənəd imzalanıb. Prezident İlham Əliyevin imzaladığı "Azərbaycan Respublikasında kitabxana-informasiya sahəsinin 2008-2013-cü illərdə inkişafı üzrə Dövlət Proqramı" kitabxana işinə yeni baxış formalaşdırdı.

Bu məqamda İlham Əliyevin "Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında" 12 yanvar 2004-cü il tarixli Sərəncamının əhəmiyyəti xüsusi qeyd olunmalıdır. Həmin Sərəncama əsasən, artıq 450 adda kitab hər biri 25 min nüsxə tirajla və ümumilikdə 10 milyon nüsxədən artıq olmaqla çap edilərək ölkə Prezidentinin hədiyyəsi kimi təmənnasız olaraq kitabxanalara göndərilib və bu gün onlar ölkə kitabxanalarının latın qrafikası ilə çap olunmuş kitab fondunun əsas özəyini təşkil edir. Prezidentin müvafiq sərəncamları ilə nəşrə başlanan 150 cildlik "Dünya ədəbiyyatı kitabxanası", 100 cildlik "Dünya uşaq ədəbiyyatı kitabxanası", 100 cildlik "Azərbaycan ədəbiyyatı kitabxanası" seriyasından olan kitablar respublika kitabxana şəbəkəsinin latın qrafikalı ədəbiyyat fondunun tam şəkildə formalaşması ilə nəticələnib.

Prezident İlham Əliyev mədəniyyət və incəsənət xadimlərinin bir qrupu ilə görüşündə bu barədə deyib: “İlk qərarlarımdan biri də o idi ki, Azərbaycan klassiklərinin əsərlərini latın qrafikası ilə çap etdirək. Çünki bir qədər anlaşılmayan vəziyyət yaranmışdı. Biz tam olaraq latın qrafikasına keçmişdik və təhsil də latın qrafikası ilə aparılırdı. Ancaq bizim bütün klassiklərimizin kitabları vaxtilə kiril qrafikası ilə çap olunmuşdu. Ona görə şagirdlər, tələbələr onları oxuya bilmirdilər. O vaxt bizim o qədər də maddi imkanlarımız yox idi. 2004-cü ildə biz bu qərara gəldik. Baxmayaraq ki, maddi vəziyyətimiz çox məhdud idi, biz qısa müddət ərzində bunu da etdik. Nəinki Azərbaycan klassiklərinin, dünya ədəbiyyatının klassiklərinin kitabları latın qrafikası ilə çap olundu”.

MUSİQİ

Muğam öz yaşından ulu, mənəvi-ruhi duyğuların simsarı olan, fəlsəfi təməl üzərində qərar tutmuş möhtəşəm sənət növüdür. Əksər türk-müsəlman dövlətlərində muğam sənəti intişar tapsa da, hər ölkənin muğamı ifa manevrinə, boğaz tərzinə görə fərqlənir. Amma dünyada ilk dəfə məhz Azərbaycanda muğam ifaçılarının və tədqiqatının təbliğini ehtiva edən ilk rəsmi mərkəz – muğam ocağı yaradıldı. Prezident İlham Əliyevin Sərəncamı ilə 2005-ci ilin avqustunda Beynəlxalq Muğam Mərkəzinin təməli qoyuldu. 2008-ci il dekabrın 27-də qədim musiqi alətimiz olan tarın quruluşunda, eyni zamanda modern memarlıq üslubunda tikilmiş Beynəlxalq Muğam Mərkəzinin açılış mərasimi keçirildi.

Mərkəzin açılışında çıxış edən Prezident İlham Əliyevin dediyi: “Muğam bizim milli sərvətimizdir, çox böyük dəyərimizdir. Azərbaycan xalqı əsrlər boyu bu sənəti yaşatmışdır və bu gün çox vacibdir ki, bu gözəl sənət, Azərbaycan xalqının milli dəyəri olan muğam nəsildən-nəslə keçir.

Azərbaycan xalqını onilliklər, əsrlər boyu bir millət kimi qoruyan milli mənəvi dəyərlərimiz, ənənələrimiz olubdur, musiqimiz, ədəbiyyatımız, ana dilimiz, incəsənətimiz olubdur. Bütün bunları muğam sənəti ehtiva edir. Muğam sənəti vətənpərvərlik sənətidir, muğam sənəti sevgi, məhəbbət sənətidir. Vətənə sevgi, ailəyə sevgi Azərbaycan xalqına xas olan xüsusiyyətlərdir” fikirlər yaşı minillikləri adlayan muğam sənətimizə verilən ən böyük qiymətdir.

XALÇAÇILIQ

Xalçalarımız Azərbaycan xalqının məişətinə, həyat tərzinə o qədər yaxından daxil olub ki, müxtəlif zamanlarda onlarla bağlı miflər, əsatirlər də formalaşıb. Nağıllarımızda qədim dövrlərdə insanların uzaq səyahətlərə məhz xalçaların üzərində çıxmalarından söhbət açılır. Sonradan əcdadlarımızın mifik təsəvvürləri reallığa çevrildi, uçaqlar, minik vasitələri icad olundu.

Bu gün isə xalçalarımız dünyanı gəzir, həm özlərini, həm də Azərbaycanı tanıdırlar. Azərbaycan xalçalarının ölkə hüdudlarından kənarda sərgilərinin keçirilməsi və milli brendimizlə satışının təşkil edilməsi onların tanıdılmasının ən effektiv yoludur.

Yaxşı haldır ki, respublikamızda xalqımızın milli kimliyini təsdiqləyən sənət növlərindən olan xalçaçılıq ənənələrinin davam etdirilməsinə böyük diqqət göstərilir. Prezident İlham Əliyev Bakıda Xalça Muzeyinin açılışındakı çıxışında bu böyük sənət növünün qorunmasının zəruriliyinə diqqət çəkərək bildirib: “Biz öz xalçamızı, xalçaçılıq sənətimizi qoruyuruq. Azərbaycan xalçasının qorunması və inkişaf etdirilməsi haqqında müvafiq qanun da qəbul edilmişdir. Bu, bizim böyük sərvətimizdir və əlbəttə, çalışmalıyıq ki, gənc nəsil bu sənətə maraq göstərsin. Biz bunu təşviq etməliyik. Azərbaycanı xalçasız, xalçanı isə Azərbaycansız təsəvvür etmək mümkün deyil”.

Ölkə başçısının təsdiq etdiyi “Azərbaycan Respublikasında xalça sənətinin qorunmasına və inkişaf etdirilməsinə dair 2018-2022-ci illər üçün Dövlət Proqramı” çərçivəsində ötən beş il ərzində ölkəmizdə bu sahənin inkişafı istiqamətində çoxsaylı layihələr reallaşdırılıb.

YEKUN

Prezident İlham Əliyevin mədəniyyətimizin inkişafına, onun təbliğinə və gələcək nəsillərə ötürülməsinə hədəflənmiş çoxsaylı yorulmaz fəaliyyətinin hamısını əhatə etmək mümkün olmasa da, bir daha qeyd etməyə dəyər ki, bu gün Azərbaycan incəsənəti ölkəmizi dünyada daha geniş miqyasda tanıtmaqdadır. UNESCO və ISESCO kimi mötəbər beynəlxalq təşkilatlar Azərbaycanı yüksək sivilizasiyalı bir ölkə kimi tanıyır. Bizim bir çox mədəniyyət abidələrimiz UNESCO-nun maddi və mənəvi irs siyahısına salınıb. Xüsusilə görkəmli sənət adamlarının -şairlərimizin, bəstəkarlarımızın, elm xadimlərimizin yubileylərinin UNESCO səviyyəsində keçirilməsi Azərbaycan mədəniyyətinə, incəsənətinə verilən yüksək qiymətin nümunəsidir.

Dövlət başçımızın mədəniyyətimizə göstərdiyi qayğının bir nümunəsi də görkəmli sənət adamlarının yubileyləri ilə bağlı xüsusi sərəncamlar imzalaması və onların abidələrinin ucaldılması ilə bağlıdır.

Bir məqamı isə xüsusi olaraq vurğulamalıyıq ki, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə İkinci Qarabağ müharibəsində qazanılan möhtəşəm qələbə mədəniyyət xadimlərimizi daha yeni yaradıcılıq ruhuna kökləyib və hazırda ölkəmizdə qələbə ruhlu yeni əsərlər yaranır. Prezident İlham Əliyevin Sərəncamı ilə 2022-ci ilin ölkəmizdə "Şuşa ili" elan edilməsi də əlamətdar hadisə oldu. Bu münasibətlə ölkəmizdə, eləcə də mədəniyyət paytaxtımız Şuşada silsilə tədbirlər təşkil edildi. 

Həmçinin bu gün Azərbaycan dünyada mədəniyyətlərarası və sivilizasiyalararası dialoq mərkəzidir. 2008-ci ildə Prezident İlham Əliyev tərəfindən irəli sürülən mədəniyyətlərarası dialoqa dair “Bakı prosesi” regional təşəbbüsdən beynəlxalq platformaya çevrilib.

Ölkəmizdə mədəniyyət sahəsinin ahəngdar inkişafının təmin edilməsi, heç şübhəsiz, dövlət başçısının bu sahəyə yüksək diqqət və qayğısının nəticəsi, eyni zamanda, milli-mədəni intibah amalının əbədi yaşayacağının təminatıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.10.2023)