Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Biz balaca olanda hər yeni ilin gəlişini, Yeni il proqramını həm də ona görə izləyirdik ki, saatlar 24.00-ü vuranda ilk olaraq ekrana Zeynəb Xanlarova çıxardı və o, dalbadal 3-4 yeni mahnısını ifa edərdi. Zeynəb xanım o qədər məşhur, o qədər populyar idi ki, populyarlıqda ona heç kəs çata bilmirdi.

Böyükdən kiçiyə hamının tanıdığı, ulduzu Sovetlər dönəmində həddindən artıq gur parlayan Zeynəb Xanlarova əslən xızılıdır, 1936-cı il dekabr ayının 28-də Bakıda anadan olub, məktəb vaxtlarından musiqiyə böyük maraq göstərib, məşhur “Cücələrim” mahnısının ilk dəfə xorla səslənməsində iştirak edib. Bakı Orta İxtisas Musiqi Məktə­bində böyük vokal ustadı Seyid Şuşinskinin sinfində oxuyub, 1960-cı ildə qadın müğənniləri arasında ilk dəfə olaraq “Çahargah” muğamını oxuyub. 1961-ci ildə məktəbi qurtardıqdan sonra görkəmli rejissor Şəmsi Bədəlbəyli onu Azər­baycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrına solist götürüb və elə həmin ildə ölməz Ü.Hacıbəylinin “Leyli və Məcnun” operasında Leyli obrazını ifa etməklə Zeynəb Xanlarova məşhurlaşıb. Uzun müddət Leylinin Məcnunu Xalq artisti Arif Babayev idi, yaşlı nəsil yəqin yaxşı xatırlayar. Müğənninin repertuarında F. Əmirovun, C.Cahangirovun, T.Quliyevin, A.Məlikovun, Ş.Axundovanın, E.Sabitoğlunun, T.Bakıxanovun, R.Mirişlinin, O.Kazıminin, O.Rəcəbovun mahnıları mühüm yer tutub, lirik soprano səsi olan müğəninin ifa tərzindəki temperament, gur zəngulələr onu xalqın sevimlisinə çevirib. Sovet müğənnisinin ABŞ, Fransa, İsveç, İtaliya, Kanada, Yaponiya, Türkiyə, Danimarka kimi kapitalist ölkələrində qastrol səfərlərində olması, sevilməsi bir sensasiya idi ki Zeynəb Xanlarova bu sensasiyaya imza atmağı bacarıb. SSRİ-də isə hər bir güşədə onu sevir, heyranlıqla dinləyirdilər. Hətta mənfur qonşularımızın dilində Zeynəbin mahnıları əzbər idi, onlar Zeynəbə Ermənistan SSR-in xalq artisti adını vermişdilər.

Görkəmli müğənni bir insan üçün verilə bilən bütün imtiyazları qazanıb, Azərbaycan SSR Ali Sovetinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı olub, 1975-ci ildə Azərbaycan Xalq artisti, 1980-ci ildə SSRİ Xalq artisti fəxri adlarına layiq görülüb, 1985-ci ildə Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı laureatı olub, 1986-cı ildə ona Ümumittifaq “Melodiya” firmasının “Qızıl valı” verilib, 2006- cı ildə “İstiqlal” və “Şöhrət” ordenləri ilə təltif olunub. 2016-ci ildə o, hətta “Heydər Əliyev” ordeni ilə də təltif edilib. 87 illiyində müğənnini təltif etməyə elə bir mükafat, ənam qalmayıb. Ona görə də, gəlin ona sağlamlıq arzu edək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.12.2023)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Kim kinonu sevmir ki?

Uşaqdan böyüyə hamını maraqlandıran bir mədəniyyət sahəsidir kino. Bir vaxtlar cəmi 2 telekanal vardı, gündə 1-2 film nümayiş etdirilərdi, o da əsasən Sovet filmləri. Odur ki, insanlar xarici kino eşqiylə kinoteatrlara gedərdilər. İndi yüzlərlə telekanal, ən son texnologiyalı kinoteatrlar var, amma indi kinoya 90 faiz insan YouTube platformasından baxır. Və bu gün onların hamısı üçün özəl bir gündür.

Bu gün dünyada İlk kinoseansın ildönümü ilə əlaqədar Beynəlxalq kino günü bayram ediləcək, kino xadimləri və kinosevərlər üçün çox əziz bir gündür. 1895-ci ilin 28 dekabrında Parisdə, Kapusinov bulvarında, Qrand-kafedə kinematoqrafı kəşf edən Lümyer qardaşları dünyada ilk kinoseans təşkil ediblər. Həmin gün cəmi 35 bilet satılıb, biletlərin qiyməti cəmi 1 frank olub, amma sonrakı günlərdə Lümyerlərin kino seanslarına izdihamlı növbələr yaranıb, onlar böyük vəsait əldə ediblər.

Kino beləcə Fransada doğulub bütün dünyaya ayaq açıb. Bu gün də bu sahə mədəniyyətin ən böyük gəlir gətirən sahəsi kimi liderliyini qorumaqdadır.

Elə bu yerdə onu da qeyd edək ki, hazırda kino Azərbaycanda mədəniyyətin prioritet sahəsi elan edilib, ölkəmizdə Kino forumları, yerli və beynəlxalq səviyyəli kinofestivallar, ssenari müsabiqələri keçirilir, ölkəmizə ustad dərsi keçmək üçün dünyaşöhrətli rejissorlar dəvət olunur.

“Bu kino ki var, çox qəliz şeydir” deyirdi “Bəyin oğurlanması” filminin qəhrəmanı.

Həqiqətən də beləymiş.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.12. 2023)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə - dekabrın 28-nə təsadüf edən əsas tarixi hadisələri diqqətinizə çatdırırıq. Təbii ki, bir mədəniyyət portalı olaraq ilk qeyd edəcəyimiz bayram Kino günüdür, Xalq artisti Zeynəb Xanlarovanın doğum günüdür, bunlar barədə bu yazıda yox, ayrıca bəhs edəcəyik.

İndisə keçək digər mətləblərə.

Kart oyunu günü

İlk dəfə Çində yayılan, boş vaxt keçirməyə və əyləncəyə hesablanan kart oyunu əfsus ki, sonradan bir qumar predmetinə çevrilib, kimlərəsə haram pullar gətirib, kimlərisə müflisləşdirərək bədbəxt edib. Ona görə də bizlər bu günü qeyd etməsək yaxşıdır.

Vifleem uşaqları, Türkmənbaşı və 152 illik saqqızçeynəmə təcrübəsi

Günahsız Müqəddəslər günü. Fransada qeyd ediləcək bu gün qədim tarixdə İrodun əmri ilə öldürülmüş Vifleemin iki yaşa çatmamış uşaqlarının xatirəsinə həsr olunan matəm günüdür. Kalmık xalqı da bu gün matəm gününü qeyd edir, 1943-cü ildə Stalinin kommunist rejimi tərəfindən 100000 kalmıkın Sibirə deportasiyası zamanı həlak olanların xatirəsi anılır. Dünya başdan-başa təzadlı deyildirmi? İspaniyada isə bu gün gülüş günüdür, Els Enfarinats adlı festival keçirilir.

1999-cu ilin bu günündə Türkmənistanda qüvvəyə minən qanuna görə Saparmurat Niyazov ömürlük prezident elan edilib. ( O, bundan sonra cəmi 7 il yaşamağa macal tapıb). 1987-ci ilin bu günündən ta ki 1988-ci ilin 2 yanvarınacan Kiprdə 76 yaşlı qadın Kivel Papaioannou mağazanın liftində ilişib qalmaqla dünyada “ən çox liftdəqalma” rekorduna imza atıb. Tətildən sonra mağazanı açanda liftdə qadın qaldığını aşkar edib onu xilas edən işçilər ağbirçək qadının 5 gün liftdə necə sağ qalmasına sadəcə təəccübləniblər.

1973-cü ilin bu günündə Parisdə Aleksandr Soljenitsinin “QULAQ Arxipelaqı” kitabı ilk dəfə nəşr olunub. 1953-cü ildə dünya tarixinin ən virtuoz piano ifaçısı, fransız Riçard Klayderman doğulub. (Bu il bu dahi ifaçı Bakı konqress Mərkəzində möhtəşəm konsert verdi, kim şanslı olub onu canlı izləyə bildi?)

Pol de Sennevilin yazdığı "Adelina üçün ballada" Klaydermanı əsl ulduza çevirib, bu əsər dünyanın 38 ölkəsində 22 milyon nüsxə ilə satılıb, vaxtınız olsa bu gün həmin o kompozisiyanı dinləyin.

1945-ci ilin bu günündə Kaliforniyada “Dahi”, “Amerika faciəsi” və “Kerri bacı” kimi ölməz əsərləri ilə adını dünya ədəbiyyat tarixinin qızıl səhifələrinə yazmış Amerika yazıçısı Teodor Drayzer dünyadan köçüb. 1925-ci ilin bu günündə o cümlədən Mərdəkanda da yaşayıb yaratmış böyük rus şairi Sergey Yesenin intihar edərək həyatını bitirib.

1923-cü ilin bu günündə Eyfel qülləsinin memarı Qustav Eyfel dünyadan köçüb. 1908-ci ilin 28 dekabrı İtaliya xalqına dəhşətli bəla gətirib, tarixdə Avropa ərazisində ən güclü zəlzələ Cənubi İtaliyada baş verib, 250 min insanın həyatına son qoyulub.

Saqqızı sevənlər əlbəttə ki, içimizdə az deyil. 1869-cu ilin bu günündə amerikalı Uilyam Sempl kəşf etdiyi saqqıza patent alıb. Demək, 152 ildir ki, insanlar bu məşğuliyyətə qurşanıblarmış.

Mərhum alimin və mərhum şairin doğum günləri

1926-cı ilin bu günündə anadan olmuş akademik Nəriman Quliyev ömrünün altmış ilə yaxın bir dövrü ərzində öz səmərəli yaradıcılığı ilə Azərbaycanda fizika elminin inkişafına töhfələr verib. O, bu sahə üzrə ana dilində yazılmış ilk sanballı elmi-kütləvi nəşrin müəlliflərindəndir. Azərbaycanda nüvə fizikasının inkişafının mühüm mərhələsi də akademikin adı ilə bağlıdır. Müstəqil Azərbaycanın dünyanın tanınmış nüvə tədqiqatları mərkəzləri ilə elmi-texniki əməkdaşlıq əlaqələrinin coğrafiyasının genişləndirilməsində onun xidmətləri təqdirəlayiqdir. Xidmətlərini nəzərə alaraq 2011- ci ildə Dövlətlərarası Humanitar Əməkdaşlıq təşkilatı alimi “Birliyin ulduzu” mükafatı ilə təltif edib. Onun əvəzsiz xidmətləri dövlətimiz və elmi ictimaiyyət tərəfindən yüksək qiymətləndirilib. Alim iki dəfə “Qırmızı Əmək Bayrağı” ordeni, müstəqil Azərbaycan Respublikasının ali mükafatları - “Şöhrət” və “İstiqlal” (2005) ordenləri ilə təltif edilib. Nəriman Quliyev 2014-cü il may ayının 20-də vəfat edib. Ruhu şad olsun!

1941-ci ilin dekabrının bu günündə anadan olmuş şair Şahmar Əkbərzadə isə həm lirik şeirləri, həm də jurnalistika fəaliyyəti ilə seçilib. O, Mədəniyyət Nazirliyinin təsis etdiyi “Mədəniyyət” qəzetinin ilk baş redaktoru olub. Bədii yaradıcılıqla 1985-ci ildən məşğul olmuş Şahmar Əkbərzadənin “Anama layla” (1978), “Sevgi borc verilməz” (1982), “Ona yanıram ki” (1988), “Haqqa pəncərə” (1998), “Sev məni” (2000) kimi kitabları işıq üzü görüb, əsərləri keçmiş SSRİ və xarici ölkə xalqlarının dillərinə tərcümə edilib, 1996-cı ildə şeirlərinə görə “Araz” ali ədəbi mükafatına layiq görülüb. Şahmar Əkbərzadə 2000-ci il avqust ayının 30-da Bakı şəhərində vəfat edib, ruhu şad olsun. “Vektor” Beynəlxalq Elmlər Akademiyasının rəhbəri Elçin İsgəndərzadə tərəfindən 2000-ci ildən şairin adına beynəlxalq ədəbiyyat mükafatı təsis edilib və həmin mükafat 2001-ci ildən bu günədək 70-dən çox şairə, o cümlədən 15 xarici ölkə şairinə təqdim edilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.12.2023)

Dekabrın 26-da Mədəniyyət Nazirliyində Belarus Respublikasının ölkəmizdəki səfiri Andrey Ravkovla görüş olub. Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən məlumat verir. 

Məlumatda deyilir ki, səfiri salamlayan mədəniyyət naziri Adil Kərimli iki ölkə arasında mədəni əlaqələrdən söz açıb. Bildirilib ki, ölkəmiz müxtəlif vaxtlarda paytaxt Minskdə keçirilən kitab sərgilərində təmsil olunub. Eyni zamanda iki ölkənin yaradıcı kollektivlərinin qarşılıqlı səfərləri təşkil edilib. Mədəni əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi üçün birgə səylər daha da artırılmalıdır.

Səmimi qəbula görə nazirə təşəkkürünü bildirən səfir Belarus-Azərbaycan əlaqələrinin geniş spektri əhatə etdiyini deyib. Vurğulayıb ki, iki ölkənin xalqlarının yaxınlaşması üçün mədəniyyət amili böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu sahədə əməkdaşlığı daha da dərinləşdirmək üçün geniş imkanlar mövcuddur.

Diplomat gələn il Bakıda Belarus mədəniyyəti günlərinin təşkil olunması təşəbbüsü ilə çıxış edib, bununla bağlı fikir mübadiləsi aparılıb.

Nazir “Bakı prosesi” çərçivəsində 2024-cü ildə paytaxtımızda VI Dünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumunun keçiriləcəyini deyib, Belarusun bu tədbirdə iştirakından məmnun olacağımızı diqqətə çatdırıb.

Söhbət zamanı qarşılıqlı maraq doğuran məsələlər barədə müzakirə aparılıb.

Görüşün sonunda səfirə “Şuşa” kitabı hədiyyə olunub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.12.2023)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Görkəmli nümayəndələri ilə xalq arasında məşhur olan soyadlardan biri də, Bədəlbəylilər şəcərəsinə məxsusdur. Yazılı tarixdə bu şəcərəni araşdırarkən, yaxın keçmişdən ötürülən ilk məlumat Bədəl bəy Bəşir bəy oğlu Bədəlbəyliylidən başlayır. O, 1875-ci ildə Şuşa şəhərində anadan olub. İbtidai təhsilini molla yanında alsa da, sonradan şəhər real məktəbində davam etdirib. Daha sonra Zaqafqaziya (Qori) Müəllimlər Seminariyasını bitirib.

Bədəlbəyli soyadının bu qocaman nümayəndəsi xalq maarifçisi idi. Seminariyanı başa vurduqdan sonra o, bir müddət Şuşada müəllimlik edib. Sonra paytaxta üz tutub və XX əsrin əvvəlindən pedaqoji fəaliyyəti Bakı şəhəri ilə bağlı olub. Ömrünün 35 ilini fasiləsiz olaraq rus-müsəlman məktəbində müdir vəzifəsində çalışıb.

Dahi bəstəkar Üzeyir bəy Hacıbəylinin xalası oğlu Bədəl bəy bütün bunlarla yanaşı, mədəni-maarif və xeyriyyə cəmiyyəti kimi fəaliyyət göstərən "Nicat" cəmiyyətinin də ən fəal üzvlərindən biri olub. O, özünü səhnədə dəfələrlə aktyor kimi də sınayıb. "Leyli və Məcnun" operasında Məcnun, İbn Salam obrazlarını böyük məharətlə yarada bilib. Özündən sonra yadigar qalan övladlarından biri- Əfrasiyab bəy Azərbaycan klassik bəstəkarı, drijoru, liberettoçusu və xalq artisti olub. Digər yadigarı Şəmsi bəy isə aktyor, rejissor, xalq artisti kimi Azərbaycanın mədəniyyət tarixində yer alıb...

Bu gün sizə mərhum Şəmsi Bədəlbəylinin oğlu, damarlarında zadəgan qanı daşıyan, bəy oğlu bəy, xalq artisti, Bakı Musiqi Akademiyasının rektoru Fərhad Bədəlbəylidən söhbət açamaq istəyirəm. Axı dekabrın 27-si onun 76 yaşı tamam olur...

“Uzun sürən ayrılıqdan sonra Şuşaya getmişdim. Sanki möcüzə baş vermişdi, gözlərimə inanmırdım. O şəhərdə elə bil nə isə bir sirr var. Hətta utanıb çəkinmədən rəqs də etdim, özü də möhkəmdən beş-altı dəqiqə oynadım. Arada əlimlə qoluma toxunurdum, çimdikləyirdim ki, yaşadığım yuxudur, yoxsa, yox. Mən qələbədən əvvəl tez-tez yuxuda qarlı Şuşanı görürdüm. Qarlı Şuşa mənim üçün bir nağıl idi. Bəlkə də sonuncu dəfə Polad Bülbüloğlu ilə Şuşaya gedəndə Şuşanı qarlı gördüyümdən idi. Hardasa iyirmi santimetr qar yağmışdı. Çox gözəl görünürdü. Fikrim vardı, Şuşaya gedəndə ondan üzr istəyim. Çünki biz onu düşmənə vermişdik. Dizlərimi yerə atıb, üzr istədim, dedim ki, Şuşa, bağışla bizi, səni nə vaxtsa, yadlara verdik. Hönkür-hönkür ağlayırdım. “Gəncə qapısı”nda bir əsgər dayanmışdı, məni o halda görüb yanıma qaçdı. Dedi, ağsaqqal, nə olub, özünüzü pis hiss edirsiz? Dedim, yox, bala, bu, mənim nəzirimdir, etməliyəm...”- söyləyir.

Uşaq yaşlarında çox qaynar və dinamik olub. Futbola həm azarkeşlik edib, həm də idmanın bu növü ilə həvəskar kimi məşğul olub. Tay-tuşları arasında rəqib komandanın qapısına ən çox qol vuran oyunçu kimi də tanınıb. Bu oyunlarada cığallıq, dəcəllik olanda, həmişə çalışıb ki, ədalətli oyun keçirilsin, qaydalar pozulmasın. Bu oyunların çoxu da “Qala qapısı”ndan aşağıdakı meydanda baş verib. Futbola o qədər aludə olmuşdu ki, Maestro Niyazi deyirdi,- “Ay Fərhad, iki saat futbol oyna, sonra mənim xətrimə 4 saat royal arxasında otur…”

Bir dəfə Maestro Niyazi ilə konsertdə o qədər emosiya ilə ifa edib ki, bir də görüb, eynəyi gözündən çıxıb yuxarı atıldı. Yaxşı futbolçu oduğuna görə cəld tərpənərək, eynəyini göydəcə tutub və arada imkan tapıb, onu gözünə taxıb...

Polad Bülbüloğlu ilə bağlı xatirələri çoxdur. Onunla 5 yaşından dostluq edirlər. Söylədiyinə görə, valideynləri onları dənizə buraxmırdı. Bir dəfə bağda olarkən xəlvətcə dənizə gediblər. Poladın da qolunda atasının bağışladığı çox bahalı bir saat olub. Dənizə girməmişdən öncə, onu qumun altında basdırıblar ki, çimib çıxandan sonra götürsünlər. Basdırdıqları yeri də işarələyiblər, amma dənizdən çıxıb, bütün günü sahildə nə qədər axtarsalar da saatı tapa bilməyiblər. Polad hönkür-hönkür ağlayırmış ki,- “Atam məni öldürəcək. Mən necə saatsız evə qayıda bilərəm?”

Nəhayət, axşama yaxın saatı tapıb evə qayıdıblar. Və həmin günü bu iki dost möhkəm danlanıblar da...

Deyir ki,- “Gəncliyim çox maraqlı keçib. Çünki böyük insanlarla ünsiyyətdə olmaq böyük xoşbəxtlikdir. Mən ikinci konservatoriyanı faktiki olaraq Maestro Niyazinin evində qurtardım. Dünyanın bütün musiqiçiləri Niyazinin evinə qonaq gəlirdi və gecə saat 3-ə kimi söhbət edirdilər. Biz də onlara mühazirə kimi qulaq asırdıq. Bəli, böyük insanların həyatı böyük bir dərsdir. Məsələn, Bethoven 3-cü simfoniyasını Napoleona həsr etmişdi. Napoleona azadlıq gətirən insan kimi baxırdı. Amma o, özünü imperator elan edəndə Bethoven bu rəyini dəyişdi. Halbuki, Napoleon onu öldürə və ya həbs etdirə bilərdi. Amma Bethoven qorxmadı. Prinsip məsələsində belə insanlar çox gözəl bir nümunədir. Əqidəsini hər gün dəyişən insanları sevmirəm. Mən 30 il bundan qabaq dediyimi indi də təkrar etməyə hazıram...”

Sadə, səbirli və təmkinlidir. Əsəbi olanda özünü ələ almağı bacarır. Kiminsə üstünə qışqırmaq və ya təhqir etmək ona yaddır. Otuz bir ildir ki, Bakı Musiqi Akademiyasına rəhbərlik edir, fəqət indiyədək heç kimin xətrinə dəyməyib. Ana babası, milyonçu Tağı bəy Səfərəliyevdən misal çəkib,- “Uşaqlar, birinci növbədə faytonçu, aşpaz, ev xadiməsidir ki, onlara xüsusi bir hörmət bəsləyin. Salam verəndə çox böyük hörmət ilə alın. Çünki onlar kasıbdırlar, eyni zamanda sizə qulluq edirlər və ürəklərində nisgil ola bilər”- söyləyir. Bu böyük məktəbin varisi olduğundan qürur duyur...

Evdə- ailədə çox mülayim və qayğıkeşdir, elə də kaprizli adam deyil. Necə deyərlər, nə verirlər yeyir və hesab edir ki, kişi onu yemirəm, bunu yemirəm deyib, xırda şeylərə fikir verməməlidir. Amma etiraf edir ki, evə bazarlıq etməyi xoşlamır...

O ki qaldı onun rəsmi tərcümeyi hallna, eləcə də xalq və dövlətimiz qarşısında xidmətlərinə, bu haqda bilə-bilə söhbət açmadım ki, söhbətimiz uzun çəkməsin. Çünki layiq görüldüyü mükafatlar bu barədə çox söz deyir:- “Xalq artisti” fəxri adı, “Şöhrət” ordeni, “İstiqlal” ordeni, Fransanın “İncəsənət və Ədəbiyyat” ordeni və s. ödüllər bəs eləmirmi?

Bəli, bu gün - dekabrın 27-si bəy oğlu bəyin, Fərhad Bədəlbəylinin 76 yaşı tamam olur. Onu bu münasibətlə ürəkdən təbrik edir, möhkəm can sağlığı arzulayırıq. 

Çox yaşasın!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.12.2023)