Habil Yaşar, “Ədəbiyyat və incəsənət”

-Zəhmət olmasa öncə özünüz haqqında azərbaycanlı oxuculara məlumat verərdiniz, Serpil xanım.

-İlk öncə salam... Qardaş ölkəmiz Azərbaycana sonsuz sevgilərimi çatdırıram. 1972-ci ildə İstanbulda anadan olmuşam. Orta və lisey təhsilimi İstanbulda başa vurdum. Qaradəniz Texniki Universiteti Rize Peşə Yüksekokulu Biznesin idarə edilməsi fakültəsini bitirmişəm. Magistratura təhsilimi Arel Universitetinin Sosial Elmlər İnstitutunun Media və Mədəniyyət Araşdırmaları Departamentində bitirmişəm.

Nəşr olunmuş əsərlərim: “Ərik ağacı” (Poeziya 2007); “Equinox Günləri” (Hekayə 2011); “Bənövşəyi Küçə Sakinləri” (Hekayə 2013); “Sehrli dəniz” (Hekayə 2016); “AKP-nin Neoliberal Siyasətləri Kontekstində Qadın Məşğulluğu Siyasəti” (Araşdırma 2016), “Quşlarla vidalaşma sənəti” (Hekayə 2018); “Fillər  ölümə tək gedər” (Hekayə II Buraxılış 2021); “Milçəklər də yatır” (Hekayə 2019); “Mən Yoruldum Mitral” (Hekayə 2021), “Plutonu Öldürmək” (2022).

 Həm idarəçisi, həm də redaktoru olduğum “Erik Ağaç Öykü Sitesi” adlı onlayn hekayə saytımız və iki ayda bir nəşr olunan eyni adlı elektron jurnalımız da var. Maraqlanan ədəbiyyatsevərlər üçün linki bura yerləşdirmək istərdim.

https://erikagacioyku.com/

-Ədəbiyyata marağınız necə yarandı? Bu haqda fikirlərinizi bilmək çox maraqlı olardı.

-Ədəbiyyat daxildən gələn bir hissdir. Açığı, yazmaq, oxumaq deyəndə ağlıma ilk gələn bütün həyat olur. Sanki bir parçamız yazmadan itib. Təbii ki, bu, yazmağı sevənlər üçün, biz yazıçılar, ədəbiyyatsevərlər üçündür. Bizi biz edən bəzi dəyərlər vardır və bu, insandan insana dəyişir. Təbiətimiz nəyə yaxınsa həyatımız da onu axtarmaqla keçir. Bu kontekstdə ədəbiyyat bir ehtirasdır deyərdim.

-Əsərləriniz haqqında məlumat verə bilərsinizmi?

-Əvvəlcə şeirlərlə başladım. Şair olduğumu düşünürəm, amma getdikcə hekayənin mənə daha çox uyğun olduğunu hiss etdim və geriyə baxanda əslində şeirlərimdə hekayə qoxusu var. İlk çıxan “Ərik ağacı” adlı şeir kitabım oldu. Bunun ardınca “Equinox Günləri” adlı hekayə kitabım çıxdı. Bunun ardınca “Bənövşəyi Küçə Sakinləri” (Hekayə 2013); “Sehrli dəniz” (Hekayə 2016) izlədi. “Quşlarla vidalaşma sənəti” (Hekayə 2018); “Fillər ölümə tək gedər”(Hekayə II Buraxılış 2021); “Milçəklər də yatır” (Hekayə 2019); “Mən Yoruldum Mitral” (Hekayə 2021) və nəhayət “Plutonu Öldürmək” (2022). Ən son kitaba roman deyə bilərik, amma hekayəçilik bacarığımı itirməmək üçün uzun hekayə mənasını verən novella sözündən istifadə etmək istərdim. Covid dövründə yazmışdım. Bu təxminən iki il vaxtımı aldı. Yazmağa bir müddət ara verdim.

-Dünya ədəbiyyatından hansı yazıçıları və əsərləri bəyənirsiniz?

-Klassik və bugünkü ədəbiyyatı... Gözəl olan hər əsəri oxumağa çalışıram.

-Xəyallarınızın genişlənməsinə səbəb olan hadisələr hansılardır və bizlərə bu haqda bəhs edə bilərsinizmi?

-Xəyallar insana aid duyğudur. İnsan nəyi xəyal edirsə, sonunda arzusuna çatır. Ona görə də insanlardan təxəyyülü götürəndə çox şey qalmır. Məncə, zəki olmağın yeganə şərti xəyal etməkdir. Musiqi, rəssamlıq və incəsənətin digər sahələri də təxəyyülü qidalandırır. Ən azından mənim üçün belədir. Kitab oxumaq və səyahət etmək də çox faydalıdır.

-Zaman sizin üçün nə deməkdir? Yazarkən hər hansı bir rutininiz varmı?

-Vaxt getdikcə azalan və tükənən bir kvotadır. Bunu yaxşı qiymətləndirmək lazımdır. Planlaşdırma istehsal və yazmaq üçün vacibdir. Təəssüf ki, insan əbədi yaşamır, ona görə də zaman anlayışının hər kəs üçün vacib olduğunu düşünürəm.

-Kitab oxumaq vərdişini qazanmaq üçün nə etmək lazımdır?

-Əvvəla, bu vərdiş uşaqlıqdan əldə edilməli olan vərdişdir. Sonrakı yaşlarda bunu qazanmaq çox çətindir. Valideynlər uşaq böyüdərkən bunları nəzərə almalıdırlar. Şübhəsiz ki, hər kəsin sevə biləcəyi bir janr var. İstər roman, istər şeir, istərsə də düşüncə kitabı olsun, ilk növbədə janrı müəyyən etmək lazımdır.

-Türkiyədəki hal-hazırdakı mütaliənin vəziyyəti sizi qane edirmi?

-Təəssüf ki, ədəbiyyat sanki dərin yuxudadır. İstər əsər, istərsə də oxucu baxımından cazibəsinin ən zəif dövrünü yaşayır. Bu gün insanların internetə olan marağı, dünyada baş verən problemlər onları ədəbiyyatdan uzaqlaşdırır. Heç birimiz beynimizə “bir dəqiqə dayan və düşün” əmrini verə bilmirik. Budaqdan qopan yarpaq kimi, küləyin  apardığı gündəlik təlaşın içində  itib batırıq.

-Azərbaycan ədəbiyyatını izləyirsinizmi?

-İzləməyə çalışıram.

-Gələcək planlarınız haqqında məlumat verə bilərsinizmi?

-Yazmağa və oxumağa davam edirəm. Saytımız da var. “Erik Ağacı” Hekayə Saytı ədəbi portal olaraq quruldu. Əvvəlcə aldığımız əsərləri çap etdirirdik. Sonra onu elektron jurnala çevirdik. İki aydan bir çıxır. Jurnalın yaradılmasında məqsəd böyük balığın kiçik balığı yeməsi kimidir. Ədəbiyyat jurnallarının əksəriyyəti tanınmış yazıçıları strukturuna daxil etmək istəyir, ona görə də həvəskar və gənc yazarlara özünü ifadə etməyə, əsərlərini təqdim etməyə yer qalmır. Jurnalın məqsədi bu gənc yazarlara yer verməkdir. Onların əsərlərini buraya daxil edirik. Redaktə xidmətini də mən göstərirəm.

-Ənənəvi (genel) kitablara və ya elektron kitablara üstünlük verirsiniz?

-Gerçək nə varsa, təhrif edilməməlidir. Kitabın iyini duymaq və ona toxuna bilmək elektron oxumaq kimi deyil.

- Bir  yazar olaraq digər yazarlara məsləhətləriniz nədir?

-Bunu bir cümlə ilə izah etmək istərdim. Mən də daxil olmaqla hər bir yazıçı öz yolunu tapmalıdır. Yalnız bu yolla əsərlərdə orijinallığa nail olmaq olar.

Bu gözəl söhbətə görə çox sağ olun Habil bəy, işinizdə uğurlar arzulayıram. Əziz Azərbaycana ürəkdən sevgilər...

-Mən də sizə öz dəyərli vaxtınızdan bizə ayırdığınız üçün  təşəkkür edirəm Serpil xanım!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.11.2023)

Gözəl əsərlər ruhun üsyanından doğar...

Ha böyüt ruhunda bir gül fidanı,

ha gözlə gülünü, açmırsa, açmır.

ha bəslə qanadı sınıq arzunu,

ha qaldır baş üstə, uçmursa, uçmur.

ha qov nankorları, getsin yanından,

ha qaç taleyindən, ömür "payından",

ha tut əllərindən, çox sev canından,

ha istə Tanrıdan, olmursa, olmur.

ha qayna bulaqtək axsın sözlərin,

ha gizlət içini, gülsün gözlərin,

ha qoru dəyməsin yerə dizlərin,

ha ağla, boşluqlar dolmursa, dolmur.

ha çalış arzular çin olsun deyə,

ha vuruş pisliklər yox olsun deyə,

ha istə yaxşılar çox olsun deyə,

ha səslə "ağ" günü, gəlmirsə, gəlmir.

ha soruş, bu dərdlər nəydi, Ilahi?

niyə dərd qəddimi əydi, Ilahi?

kimlər qarğış etdi, söydü, Ilahi?

ha tök göz yaşını, sönmürsə, sönmür.

ha sev birini də, nəfəs say onu,

ha eylə Günəşə, Aya tay onu,

ha say həyatına şirin pay onu,

ha et hər bir kəsin, sevmirsə, sevmir.

ha de,"ümidim var, yaxşı olacaq",

ha de "xoş günlərdən bizə çatacaq",

ha de "bu zülmətə Günəş doğacaq",

ha gözlə Günəşi, doğmursa, doğmur.

ha deyin "bir daha sevməyəcəm mən",

ha söylə "kimsəyə gülməyəcəm mən",

ha and iç," güvən nə bilməyəcəm mən",

ha tükən son ümid, ölmürsə, ölmür...

SORUŞ

Həyat nə deməkdir? Ömür nə demək?

Arzusu içində öləndən soruş.

Ağrı nə deməkdir? Dərd nə deməkdir?

Üzdə qürurundan güləndən soruş.

Həsrət nə deməkdir? Uzaq nə demək?

Gözünü uzağa dikəndən soruş.

Bir gedib gəlməzi, vaxtsız ölümü,

Yaşayıb içinə göməndən soruş.

Güvən nə deməkdir? İnam nə demək?

Yolun yarısında qalandan soruş.

İnanıb birinə, yola çıxmağı,

Peşman saçlarını yolandan soruş.

Sevgi nə deməkdir? Eşq nə deməkdir?

Özünü unutmuş birindən soruş.

Gözündə dünyanın necə olduğun,

Ayrılıq həsrəti çəkəndən soruş.

Ümid nə deməkdir? Sabah nə demək?

Çoxunun əlindən tutandan soruş.

Gedirəm yatmağa, sabah var axı...

Sarılıb boşluğa yatandan soruş.

Ölüm nə deməkdir? Bitmək nə demək?

Gündə neçə dəfə öləndən soruş.

Bir quru bədənlə, quru nəfəslə,

qalıb da, ruhları gedəndən soruş.

Hər kəs böyük sayar çəkdiyi dərdi,

Dərd var üstündə çox ağrı cücərdi,

Kimi yola verdi, bir cür, can dərdi,

O isə səssizcə bitəndən soruş.

Ən çox sevilənlər vurdu yaralar,

Ən gözəl ruhların gözü qan ağlar,

Çatmadı ünvana neçə dualar,

İnadla "ya səbir!" deyəndən soruş.

Bir damcı sevincə möhtac biriydik,

Bəlkə də, əvvəllər belə deyildik,

Yeyildik ürəkdən, içdən yeyildik,

Geriyə nə qaldı? Öləndən soruş...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.11.2023)

Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi qeyri-hökumət təşkilatları üçün 2023-cü il üzrə qrant müsabiqəsini elan edib. Müsabiqənin əsas məqsədi Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət siyasətini və prioritet sahələrini həyata keçirilməsinə dəstək olmaq üçün innovativ, dayanıqlı və çoxtərəfli əməkdaşlıqları özündə ehtiva edən, müasir dövrün çağırışlarına cavab verən layihələrin həyata keçirilməsi və bu prosesdə vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının rolunun artırılmasıdır.

Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən məlumat verir. 

Qrant müsabiqəsinin prioritet mövzuları:

1. Mədəni irsin qorunması və gələcək nəsillərə ötürülməsi (Azərbaycanın mədəni, ədəbi irsinin, incəsənət nümunələrinin və milli mənəvi dəyərlərin təbliği istiqamətində təşəbbüslər; Mədəniyyət sahəsində dövlət və özəl sektor arasında faydalı əməkdaşlığın qurulması üçün təşəbbüslər; Azərbaycan mədəniyyətinin təbliğində İKT imkanlarından istifadənin təşkil olunması üzrə təşəbbüslər; Ölkənin regionlarında yerləşən tarixi və mədəniyyət abidələrin innovativ yanaşma ilə məlumat bazalarının yaradılmasına dəstək verilməsi);

2. Mədəni və yaradıcı sənayelərilərin dəstəklənməsi (Mədəni və yaradıcı sənayelərin inkişafı sahəsində dövlət-özəl sektor – vətəndaş cəmiyyəti əməkdaşlıq modellərinin yaradılmasını və sınaqdan keçirilməsini dəstəkləyən təşəbbüslər; Mədəni və yaradıcı sənayelərin rəqabətə dözümlülüyünün artırılması üçün kadr potensialının yüksəldilməsinə dəstək məqsədilə bacarıqların artırılması layihələri; Mədəni və yaradıcı sənayelərin inkişafı, investisiyaların cəlb olunması sahəsində qabaqcıl beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsi və tətbiqi, müxtəlif növ tədbirlərin təşkili üzrə təşəbbüslər);

3. İşğaldan azad olunmuş ərazilərə mədəniyyətin qayıdışı (İKT imkanlarından istifadə etməklə işğaldan azad olunmuş ərazilərin mədəni irsi, işğal dövründə mədəni irsə dəymiş ziyan haqqında məlumatlandırıcı resursların yaradılması üzrə təşəbbüslər; Repatriasiyaya hazırlaşan gənclər və uşaqlar üçün işğaldan azad olunmuş ərazilərə işğaldan öncəki mədəni həyat haqqında məlumatlandırıcı layihələr; Beynəlxalq və yerli mediada Qarabağın və Zəngəzurun zəngin mədəni irsinin daha geniş tanıdılması məqsədilə təbliğat layihələri);

4. Mədəniyyət sahəsində könüllülüyün inkişafı (Mədəniyyəti həyat tərzinin ayrılmaz və zəruri parçası kimi təşviq etmək; Mədəniyyətin iqtisadi inkişafa töhfəsini gücləndirmək istiqamətində təşkil edilmiş layihələrdə iştirak; Mədəniyyətimizin müxtəlif sahələrinin və mədəni irsimizin tədqiqi, qorunması, inkişafı və təbliği istiqamətindəki fəaliyyətlərdə iştirak; İnsan və cəmiyyətin mədəni inkişafı ilə bağlı layihələrin təşkilində iştirak);

5. Qərbi Azərbaycanın tarixi-mədəni irsinin öyrənilməsi, tədqiqi, təbliği, arxiv irsinə dəstək;

6. Azərbaycan mədəniyyətinin beynəlxalq təşviqi (Azərbaycan mədəniyyətinin xarici kütləvi informasiya vasitələrində, sosial şəbəkələrdə, qlobal onlayn platformalarda və ensiklopedik resurslarda təmsil olunması əmsalının yüksəldilməsi üçün müasir dövrün tələblərinə uyğun mədəni-informasiya resurslarının yaradılması üzrə təşəbbüslər);

7. Mədəniyyət naminə sülh (Peace4Culture) (Sülhün mədəniyyətin inkişafında, mədəni irsin qorunmasıda əhəmiyyəti barədə layihələr; Müxtəlif mədəniyyətlər və ənənələrə qarşı tolerantlıq və anlayışın aşılanması; Bərabərlik və barışın təşviq edilməsi barədə təbliğat; Qəzəb, qərəz, nifrət, müxtəlif fobiyalar və mənfi ictimai təmayüllərin və ehkamların qarşılıqlı hörmətə və inama çevrilməsi mövzusunda təbliğat və layihələr);

8. İnsan və cəmiyyətin mədəni inkişafı (Mütaliə mədəniyyətinin inkişafı və stimullaşdırılması üçün fəaliyyətlər və çoxtərəfli əməkdaşlıqların qurulıması üzrə təşəbbüslər; Rəqəmsal kitabxana xidmətlərin yaradılması və ya təkmilləşdirilməsi; Uşaq və gənclərdə azərbaycanlı milli kimliyinin və mədəni dəyərlərin formalaşdırılması üzrə təşəbbüslər; Dövlət və mədəniyyət müəssisələrində çalışanların İKT və innovasiya sahəsində bilik və bacarıqlarının artırılması).

Qrant müsabiqəsinin iştirakçılarına verilən tələblər:

1. Müsabiqə iştirakçısı Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatına alınmış qeyri-hökumət təşkilatı olmalıdır;

2. Müsabiqə iştirakçısı olan qeyri-hökumət təşkilatının mədəniyyət sahəsində layihələrin icrası və tədbirlərin təşkili ilə bağlı müvafiq təcrübəsi olmalıdır;

3. Müsabiqədə iştirak edən qeyri-hökumət təşkilatı aşağıdakı sənədləri təqdim etməlidir:

* Dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnaməsinin əslinin elektron  surəti;

* Dövlət Reyestrindən Çıxarışın əslinin elektron surəti;

* Nizamnamənin əslinin elektron surəti;

* Qanuni təmsilçinin şəxsiyyət vəsiqəsinin FİN kodu və əslinin elektron surəti;

1. Mədəniyyət Nazirliyindən əvvəllər qrant almış, lakin qrant müqaviləsinin yekunlaşmasına baxmayaraq müqavilə üzrə öhdəliklərini qrant müsabiqəsinin başlamasına qədər tam yerinə yetirməyən qeyri-hökumət təşkilatları müsabiqədə iştirak edə bilməz;

2. Eyni qeyri-hökumət təşkilatı tərəfindən qrant müsabiqəsinə birdən artıq layihə təqdim edilə bilməz.

Qrant müsabiqəsinə təqdim olunan layihə təkliflərinə verilən tələblər:

1. Layihə təklifinin müddəti minimum 2 ay, maksimum 6 ay müddəti əhatə etməklə, Azərbaycan Respublikasının ərazisində həyata keçirilməlidir;

2. Qrant müsabiqəsinə təqdim olunmuş layihələrin məzmunu Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, “Tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması haqqında”, “Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı – Şuşa şəhəri haqqında”, “Nəşriyyat işi haqqında”, “Kinematoqrafiya haqqında”, “Teatr və teatr fəaliyyəti haqqında”, “Kitabxana işi haqqında”, “Muzeylər haqqında”, “Azərbaycan folkloru nümunələrinin hüquqi qorunması haqqında”, “Azərbaycan xalça sənətinin qorunması və inkişaf etdirilməsi haqqında”, “Media haqqında”, “Müəlliflik hüququ və əlaqəli hüquqlar haqqında”, “Təhsil haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunları, Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi və Azərbaycan Respublikasının qanunları və digər normativ hüquqi aktları ilə ziddiyyət təşkil etməməlidir.

Layihə təklifləri ilə bağlı əlavə tələblər:

Aşağıdakı prinsiplərə əsaslanan layihə təklifləri seçim prosesi zamanı əlavə üstünlük qazanacaq:

1. Regional əhatəlilik – Layihə təkliflərində yalnız Bakı şəhəri və Abşeron rayonu ilə kifayətlənməməli, Azərbaycanın digər şəhər və rayonlarını da əhatə etməlidir.

2. Çoxtərəfli əməkdaşlıq – Layihə təkliflərində mütəxəssislərin cəlb edilməsi nəzərə alınmalı, mərkəzi və yerli səviyyədə dövlət qurumları ilə sıx əməkdaşlıq və tərəfdaşlıq şəklində layihələri həyata keçirməlidirlər. Müvafiq olduğu hallarda özəl sektor və maraq qrupları cəlb edilməlidir.

3. İnnovativlik – Layihə təklifləri yeni, indiyədək istifadə olunmayan mexanizmlər və metodologiya əsasında qurulmalıdır. Xüsusilə, inkişaf etmiş ölkələrdə sınaqdan keçirilmiş informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının yaratdığı imkanların istifadəsinə üstünlük verilməlidir.

4. Müxtəliflik və İnklüzivlik – Layihə təkliflərində sağlamlıq imkanları məhdud, risk qruplarında və sosial müdafiəyə ehtiyacı olan şəxslərin, gənclərin, qadınların iştirakçılığının təmin olunması ilə bağlı konkret yanaşmalar öz əksini tapmalıdır.

5. Davamlılıq – Layihə təkliflərinin hazırlanması zamanı nəzərdə tutulan nəticələrin davamlılığı mütləq nəzərə alınmalı və bu meyarın necə qarşılandığı dəqiq və aydın şəkildə layihə təklifində göstərilməlidir.

Müsabiqəyə müraciət üçün son tarix: 23 noyabr 2023-cü il

Sənədlərin qəbulu grants.culture.az veb-səhifəsi üzərindən elektron formada həyata keçirilir

Müsabiqəyə müraciət üçün tələb olunan sənəd formaları:

1. Layihə təklifi forması

2. İcra planı forması

3. Xərclər smetası forması

Qrant müsabiqəsi ilə bağlı suallarla Bu email ünvanı spambotlardan qorunur. Onu görmək üçün JavaScripti qoşmaq lazımdır. elektron ünvanına və ya Mədəniyyət Nazirliyin qaynar xəttinə (Tel: 147) müraciət etmək mümkündür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.11.2023)

BİR DİREKTOR, BİR ŞAGİRD - Elmira Bayramova və Jasmin Qurbanova

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bol izləyicisi olan rubrikamız hələ ki Qusarda  qonaqdır. 4 nömrəli tam orta məktəbdəyik. Direktor Elmira Bayramova və öncül şagird Jasmin Qurbanova ilə görüşürük. 

DİREKTOR

Qusar şəhər 4 nömrəli tam orta məktəbin direktoru Elmira Bayramova. O, 16.07.1962-ci ildə Qusar şəhərində ziyalı ailəsində anadan olub. İlk pedaqoji fəaliyyətinə 1981-ci ildə Sabirabad rayonu Balakən kənd məktəbində rus dilini tədris etməklə başlayıb. Pedaqoji fəaliyyətini 1986-cı ildən Qusar şəhər 2 saylı tam orta məktəbində, 1992-ci ildən isə Qusar şəhər 6 saylı tam orta məktəbində davam etdirib. 1998-ci ildən birinci sinfə ilk dəfə qədəm qoyduğu Qusar şəhər 4 nömrəli tam orta məktəbində təlim-tərbiyə işləri üzrə direktor müavini olaraq çalışmağa başlayıb. 2010-cu ildən etibarən isə həmin məktəbə direktor vəzifəsinə təyin olunub. 

Müəllim və şagirdlərin böyük hörmətlə yanaşdığı Elmira Bayramova direktor işlədiyi bu müddət ərzində bir sıra dövlət orqanları və təşkilatlar tərəfindən diplom və fəxri fərmanlarla təltif olunub.

ŞAGİRD

Mən-Qurbanova Jasmin Valeh qızı 25 noyabr 2009-cu il tarixində Qusarda  dünyaya göz açmışam. Qusar şəhər 4 nömrəli tam orta məktəbin 9-cu sinif şagirdiyəm. Arzum riyaziyyat müəllimi olmaqdır. Ədəbiyyat fənninə də marağım böyükdür. Şeir və hekayələr oxumağı, şeir söyləməyi çox sevirəm.  Xəlil Rza Ulutürkün şeirlərini  çox bəyənirəm.

ESSE

"Zirvəyə qalxmağa çalışma, olduğun yeri zirvə et"

Hərdən pəncərədən əzəməti, vüqarı ilə adamı özünə heyran buraxan, insanda xoş hislər yaradan uca dağlara baxıram. Necə də yüksəkdir, amma əlçatmaz da deyil. Dağa-daşa dırmana-dırmana əvvəl -axır zirvəyə çatacayıq. Zirvəyə çatdıqda gələn xoşbəxtlik hissi, həmin yolda çəkdiyin çətinliklərin üzüntüsündən qat-qat çoxdur. Zirvədə olmaq qürurverici, bir o qədər də gözəl hissdir. Kim zirvədə olmaq istəməz ki?! Ya da hansı şərtlərlə...

Bəzi insanlar ki var, özlərinin zirvədə olduqlarını sanırlar, ta ki gerçəklər onları yuxudan oyadana kimi. Hər şeyin fərqinə vardıqlarında isə üzülürlər. Bəzi insanlar da var ki, zirvədə olmadıqlarını bilirlər, amma bunu bacaracaqlarını da bilirlər, önəmli olan da budur, inam, güvən...

Zirvəyə çıxdığımızda bizi zirvəyə doğru çəkən küləklər, o küləklər ki, tam yoruldum dediyimiz anda yenidən yaranır.

Mən də zirvədə olmağın necə bir hiss olduğunu çox yaxşı bilirəm. Zirvədə olmaq istəyirəm. Amma zirvəyə gedən yol çox da asan deyil. Bu, yaz gələndə güllərlə örtülən çəmənliyə daxil olanda mənzərə qarşısında keçirdiyimiz hisslərdən belə daha gözəl, duyğulu  bir hissdir. Zəhmət çəkirəm, əmək verirəm. Amma zirvəyə mən getmirəm, zirvəni ayağıma gətirirəm. O qədər çalışıram ki, zirvə mənim olduğum yerə çevrilir. Dağın küləklərinin üzərinə yağan qarı sovurub apardığı kimi bu yolda qarşımdakı maneələri sovurub aparmaq üçün əlimdən gələni edirəm. Zirvədə olmağın elə başqa yolu da budur.

“Zirvəyə qalxmağa çalışma,olduğun yeri zirvə et".

Amma unutmayaq ki, zirvəyə qalxsaq da, olduğumuz yeri zirvə etsək də, özümüzə olan güvən və inamımız həmişə olmalıdır. Sonda xoşbəxtlikdən əsən küləklər soyuqluq yox, istilik gətirir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.11.2023)

Kubra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Leyla Səfərovanın “İndiyə qədər tanıdığın hər kəs bir otaqda olsaydı, kimi axtarardın?” yazısına bir nəzirə

İndiyə qədər hamı bir otaqda olsa kimi axtarardım?

Düşünürəm ki, məhdud zaman çərçivəsində insan müəyyən cığırlı yollardan keçərək sonunu təxmin edə bilmədiyi bir ünvan üçün günbəgün addım atır. Və bu addımları atan zaman onun cığırında bir çox insanla qarşılaşa bilər. Biz buna məişətdə ailə, dost, sevgili, övlad, bəzən düşmən, bəzən yaxın bəzən ən özgə doğmalar deyirik. Əbədi dünyaya aparan cığırlarda yol bitənə qədər yolunu dəyişənlər də olur, yolun bir hissəsində əbədiyyətə qovuşanlar da. Bəli, bu tam olaraq belədir həm də, minilliklər boyu. Ancaq bir gün gələcək və o cığırlarda bir yol getmiş, ən doğma özgələrdən tutmuş  ən özgə doğmalara qədər eyni bir yerə toplaşacağıq. Bax buna deyərəm üzləşmə. Keçmişlə, keçməmişlərlə, gələcəklə və gələcək deyə ümid etdiklərimizlə üzləşmək, ya da qarşılaşmaq nələr hiss etdirər?Dünyadan köçənlərin köçdüyü dünyaya köçəndə hicranın qoxusu vüsala qarışacaq. Bax məncə, o qarşılaşma günü sənin, mənim, onun, ümumiyyətlə,  hər birimizin əsl kimliyi ortaya çıxacaq. Əgər o günün o gün olduğunu anlasam, ilk öncə uşaqlığımı axtararam. Novxanıdakı həyətimizdə quzularla oynayan, babasına çox bağlı, atasına dayanmadan suallar verən, baxçada hər dəfə yıxılan balaca haradadır?Bəs görəsən o məni görsə tanıyarmı? İllər üz cizgilərimi dəyişsə belə gözlərimin içindəki işığdan məni seçə bilərmi? Məncə, seçə bilməz. Axı mən belə uşağlığıma susqun ikən o məni necə xatırlayacaq? Ona verdiyim sözləri tuta bilməyən mən utanarammı heç?

Bunları düşünmək bir qırağa, özümdən başqa görəsən kimləri axtararam?

Dostlar, sevgililər, ailə üzvləri? Hansı?

Gəl sənə ilk gözlərim kimi axtarar, deyim, əziz oxucu. İlk öncə babalarımı axtararam. Uşaqlığımı dolu-dolu yaşadan, din, əxlaq, mənəviyyat nədir öyrədən, yeniyetməliyimdə imanımı və əqidəmi doğru yola yönəltmək üçün mənimlə yorulmadan danışan, dəfələrlə danışıb mənim də ilk dəfə eşidirmiş kimi dinlədiyim xatirələrindən söhbət açan, keçmişinə köks ötürən babamı, uşaq vaxtı çubuqlu sovurma konfeti heyva ağacının altına əkdirib hər səhər yerinə təzəsini qoyub məni konfet ağacının varlığına inandıran babamı axtarar gözlərim.

Və təbii ki, o gün hicran vüsal qoxar. Gözlər dolar, dodaqlar titrəyər, sözlər boğazımda düyünlənib qalar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.11.2023)

Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“İndiyə qədər tanıdığın hər kəs bir otaqda olsaydı, kimi axtarardın?”  - Bu sual axır zamanlar o qədər qabağıma çıxır ki, istədim fikirlərimi sizlərlə də bölüşüm. 

Əgər indiyə qədər tanıdığım hər kəs bir otaqda olsaydı nə hiss edərdim? Mən titrəyərdim. Həyəcandan, qorxudan... O qədər fərqli, o qədər qorxunc və ya gözəl həyatlara, hadisələrə şahidlik etdim ki, bu qısacıq ömrümdə. Onlarla rastlaşmaq qorxudardı məni. Baxardım onlara, mənə olan baxışlarında bir məna anlamağa çalışardım. Məsələn, torpaq altına tapşırdıqlarımın üzündə qürur, yoxsa utanc var? Ya da yarı yolda qoyan tanışlarımın gözlərində peşmanlıq varmı? Bunları bilmək istəyərdim. Amma indiyədək tanıdığım hərkəslə bir otaqda olsaydım, ən çox mən itirdiyim məni axtarardım. Hər gedənlə birgə itkin düşmüş bir parçamı, hər yalanla məni tərk etmiş parça-parça məsumluğumu. Mən uşaqlığımı axtarardım. Keçmişin və gələcəyin söhbətlərini etmək üçün. 

Uşaqlar daha konkret fikirləşərmiş. Onlar plan qurmaz, fitnə düşünməzmiş. Atmalı olduğum addımları 7-8 il öncəki məndən soruşardım. Ya da ona etməli olduqlarını deyərdim. Bir söz var ha, "bugünkü ağlımla keçmişə dönsəm nə edərdim" deyə. Bax, mən əgər keçmiş mənlə rastlaşsaydım ona təkliyi öyrədərdim ən birinci. Bu cəmiyyətdə təkliyin daha gözəl, daha münasib olduğunu öyrədərdim. Daha çox oxumasını söyləyərdim. Dayanmadan daha çox mütaliə etməsini, öyrənməsini. Mən keçmişimlə üzləşə bilsəydim əgər, ondan bir parça rahatlıq, bir azca hüzur istəyərdim. Sonra başımı qaldırıb baxardım otağa yenidən. Keçmiş məni də alıb qapı-pəncərə axtarardım. İtirdiyim məni bir daha buraxmazdım onu öldürənlərin arasında. Əgər mən indiyədək tanıdığım hərkəslə bir otaqda olsaydım, özümə qovuşardım hər halda... 

Belə. Bəs siz həyatınız boyu tanıdığınız hər kəslə bir otaqda olsanız kimi axtarardınız? Nə hiss edərdiniz? Ondan nə istəyərdiniz? Və ən əsası. Onu geri istəyərdiniz?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.11.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının poçtuna gələn növbəti məktub  Coşqun Xəliloğlundandır.  O, vətənpərvərlik ruhunda yazdığı şeirlərini göndərib. Dünən onların bir neçəsi ilə tanış oldunuz, bu gün daha iki şeir təqdim edirik.

VƏTƏN ŞƏHİDLƏRİ

Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və Qarabağın azad edilməsi uğrunda Vətən müharibəsində  həlak olmuş şəhidlərin əziz xatirəsinə ithaf edirəm.

Baxın, yurdun balası, neçə igid qəhrəman

Vətənə sidq ürəklə qurban eylədilər can,

Dedilərbütövolsun, tam olsunAzərbaycan,

Heç zaman unutmarıq biz cəsurigidləri,

Əbədi yaşayacaq bu Vətən şəhidləri.

Döyüşdülər inamla, ölümdən qorxmayaraq,

Neçə dağı, dərəni, zirvələri aşaraq,

Söylədilər, düşməndə qala bilməz Qarabağ,

Dar günündə tanınır elin, əsil mərdləri,

Əbədi yaşayacaq bu Vətən şəhidləri.

Bu torpaqdan, bu yurddan, tükənməz güc aldılar,

Yağıları məhv edib, şanlı zəfər çaldılar,

Şəhidlik zirvəsinə mərdliklə ucaldılar,

Unudulmayıb hələ Qorqudun öyüdləri,

Əbədi yaşayacaq bu Vətən şəhidləri.

Heç nə döndərə bilməz bizi haqq yolumuzdan,

Kafirlər məhv edildi, qovuldu elimizdən,

Salam var ölməzlərə xarıbülbülümüzdən,

Həmişə xatırlanıb çəkiləcək adları,

Əbədi yaşayacaq bu Vətən şəhidləri.

         “QƏHRƏMAN ATAM”

          ŞƏHİD BALASININ DİLİNDƏN:

Atam şəhid olubdur Qarabağ savaşında.

Cənnətə qovuşubdur, otuz altı yaşında.

Başlarkən müharibə dedi, getməliyəm mən.

Qarabağı düşməndən azad etməliyəm mən.

Gülümsünüb, diqqətlə  baxdı mənim üzümə:

-Maşallah, böyümüsən, diqqət elə, sözümə.

Bu torpaq babalardan bizə bir əmanətdir,

Torpağı yada vermək günahdır, xəyanətdir.

Torpağımız kafirin  əlində qala bilməz.

Qarabağsız bu diyar yurd, vətən ola bilməz.

Məhv eyləyib düşməni qayıdarıq, inşallah.

Anam dedi, qorusun, sizləri, qadir Allah!

Döyüşlərə atıldı atam bir aslant kimi.

Düşmənlərlə vuruşdu əsil qəhrəman kimi.

Əlində avtomatı daim irəli keçdi.

Düşməni milçək kimi məhv etdi, qırdı, biçdi.

Atamq əhrəman olub, dostları da şahiddir.

Gecə yuxuma gəlir, gülüzlü bi rşəhiddir.

Atamla fəxr edirəm   o, qələbə çalıbdır.

Qarabağı düşməndən öz qanıyla alıbdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.11.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Azərbaycan Dillər Universiteti, Magistratura şöbəsinin tələbəsi Zəhra Həsimovanın Xalq Yazıçısı Afaq Məsudun yaradıcılığı barədə məqaləsini təqdim edir.

“Bəzən mənə elə gəlir ki, nə isə, ayrı bir işlə məşğul oluram. Bəlkə də bu, heç ədəbiyyat deyil”. Azərbaycan ədəbiyyatının yazıçı və ədəbiyyatşünas ailəsində dünyaya göz açmış yazıçı-dramaturq və görkəmli nəsr ustalarından olan Afaq Məsud müsahibələrindən birində “Niyə məhz ədəbiyyat?” sualına yuxarıdakı cavabı verərək əslində ədəbiyyatın insanın ucsuz-bucaqsız dərinliyinə nüfuz edən əvəzsiz vasitə olduğunu açıq şəkildə ifadə etmişdir. Tələbəlik illərindən etibarən yazmağa başladığı hekayələrində insan, onun taleyi, daxili-mənəvi aləmi, yaşam və ölüm arasındakı incə xətti kiçik detallarla bəzəyən Afaq Məsudun “II İohan” , “Müdir”, “Alman kilsəsi”, “Gecə”, “Qonaqlıq”, “Bekar”, “ Çovğun”, “Telefonda işıq”, “Can üstə”, “Üçüncü mərtəbədə”, “Oğru”, “Ədalət”, “Tək”, “Uydurma”, “Sərçələr”, “Dovşanın ölümü”, “Su” və s hekayələrində “insan və cəmiyyət” arasındakı münasibətlər fonunda insanın ekzistensial dəyərlərini ayrı-ayrı problemlər müstəvisində təsvir olunur. Bundan başqa qeyd etmək lazımdır ki, yazıçının hekayələrində “həyat–ölüm”, “insan mahiyyəti” kimi dialektik məfhumlar da ehtiva edilmişdir.

Ekzistensializm 19-cu əsrin ortalarında dominant sistematik fəlsəfəyə qarşı reaksiya olaraq yaranmışdır. Sören Kyerkeqor özü heç vaxt bu termindən istifadə etməməsinə baxmayaraq, ilk ekzistensialist filosof kimi qəbul edilir. Ekzistensialistlər, düşüncələrini dolayısız olaraq öz şəxsi həyatlarının bir aspektini aydınladan romanlar, dramalar və gündəliklər ilə təsvir edirlər. Ekzistensializmə görə, hər şey insanın özü ilə başlayır və bitir. İnsan situasiyaya görə deyil, situasiya insana görə dəyişməlidir. Bu fərqli situasiyalarda isə insanların öz duyğu və davranışlarına görə mövqe və düşüncələri izah edilir. Azərbaycan ədəbiyyatında da bu Qərb fəlsəfəsinin təsirinə sonrakı dövrlərdə rast gəlinməyə başlamışdır. Qəhrəmanın ölüm qorxusu, pessimist ruhu, ətraf aləmə özgələşməsi və bu özgələşmədən doğan tənhalıq, azadlığa meyillilik, ətrafındakıları önəmsəməməsi ədəbiyyatımızda ekzistensial elementlərin səciyyəsini müəyyənləşdirir.

Hər bir millətin çağdaş nəsrində, bədii mətnlərində dünya ədəbiyyatının minilliklər boyu keçdiyi hadisələr, rastlaşdığı təbəddülatlar zaman keçdikcə bir daha qarşıya çıxır, özünü qabarıq bir şəkildə yansıdır. Avropa ədəbiyyatında XIX əsrin ortalarında yaranan, ədəbiyyatımıza isə müstəqillik illərində nüfuz etməyi bacarmış ekzistensial dəyərlər Afaq Məsudun qəhrəmanlarını da əhatə edir. Ekzistensializm – Azərbaycan ədəbiyyatında qərar tutmayan, Avropa ədəbiyyatı üçün isə doğma sayılan və yeni dünyagörüşü yaratmaq cəhdi kimi meydana gəlmiş irrasional, subyektiv, idealist, ədəbi-fəlsəhi cərəyandır. Məlumdur ki, ekzistensial dəyərlər şəxsi varlıqdan başlayır. Afaq Məsudun qəhrəmanları da bu dəyərlər çərçivəsində hərəkət edirlər. İnsanın varlıq ilə yoxluq arasında həqiqət arayışındakı bir “mən” , dünyanın isə bizi Allahdan ayıran sədd deyil, ona qovuşduran körpü olması kimi fikirlər obrazların daxili dünyasının əsasını təşkil edir.

Yazıçının “II İohan” hekayəsində artıq varlıq və ölüm arasındakı insan həyatının mahiyyətini dərk edən Papa və hələ də öz “MƏN” inin axtarışında olan iki dost obrazı təsvir edilir. Yaşı ötmüş, ayaqda dura bilməyən Papanın ömrünün son çağlarında adı çəkilməyən və xristianlıq ilə heç bir əlaqəsi olmayan ölkəyə gələrək məhz bu ölkədə dünya müsəlmanları və xristianlarına müraciət etmək istəyini onun varlığın əbədiyyətinin dərk etməsi ilə əlaqələndirmək olar. Dini ekzistensializmə görə, insan ruh və bədənin, əbədiyyət və sonun, müvəqqəti və qalıcının, azadlıq və zərurinin bir sintezidir. Buna görə də, insan tamamlanmış bir varlıq deyil. İnsanın tamamlanması isə tanrıya qovuşmaqdır, başqa bir deyimlə, “mən” ini tapmaqdır. Papa hər ikinin nümayəndələrinə müraciət edərək bu dinlərin birləşməsini xoşbəxtliyə — “həqiqət” ə çatmağın yeganə yolu olduğunu qeyd edir. Hekayədə, eyni zaman, çərçivəsində “bədənlə ruh”, “gizli ilə aşkar”, “şüur və duyğu” kimi əks qütbləri xarakterizə edən iki dost obrazı oxucuya müxtəlif nöqteyi-nəzərdən baxmağa imkan yaradır. Bu məqamda ekzistensializmin “azadlıq və ümidsizlik” elementlərinin sanki bir qarşıdurmasını görürük. Ümidsizlik insanın azadlıq elementi ilə bağlıdır. Insanlar azad olduğundan, onlar daimi bir seçim ilə qarşılaşırlar. Varlıq prosesində insanlar “mən” olmaq istəyirlər və ya “mən” olmağın məsuliyyətindən çəkinirlər. Əgər insan “mən” ,başqa bir sözlə, özü olmaq istəsə, mütləq öz məhdudiyyətləri ilə qarşılaşacaq və ümidsizliyə düşəcəkdir. Əksinə, bir şəxs özü olmağı qəbul etmirsə, özündən başqası olmağa çalışacaq və bunun nəticəsində daha çox ümidsizliyə düçar olacaq. Havasız və əşyalarla dolu olan salonlara aludə olub monoton həyat tərzi sürən qəhrəmanın bu mərhələyə qədərki keşməkeşli yaşayışı, əzabları və daxili-mənəvi aləmi ilə arasındakı divarlar onun əvvəllər yazdığı şeirlərdəki sözlərin yarada biləcəyi duyğulardan — onu keçmiş həyatına bağlayan “mən”indən qaçmasına gətirib çıxarır. Qısaca, insanın bir sistem və ya məfhuma bağlılığı onu bir çox gerçəkliyi görməzdən gəlməyə vadar edir. Yazıçı həmçinin divarlarla əhatələnməyən insanın fərqində olmadan içərisindəki xislətinə də işarə etmiş, ona edilən, mənəvi dünyasını itirməsinə səbəb ola biləcək təklifə duyulan bir anlıq məmnunluğu vurğulamışdır.

Hər nə qədər fərdi yaradıcılıq məhsulu olsa da, yazıçının hekayələrində yaşadığı dövrün mənəvi-əxlaqi dəyərləri, cəmiyyət və mövcud şərtlərin təsiri də aydın şəkildə təsvir olunur. Yazıçının “Müdir” hekayəsində iki fərqli “mən” arasında qalmış qəhrəmanının güclü psixoloji təməllərə əsaslanan hadisələr fonunda “həqiqət” axtarışı təsvir olunur. Ekzistential və sürrealist ideyalarla işlənmiş qəhrəmanın daxili aləmi ilə çarpışmaları simvolik çalarlarla oxucuya təqdim edilir. Sürrealizmə xas olan sayıqlama, yuxu və gerçəklik arasındakı sərhədlərin aradan qalxması faktları hekayədə diqqət çəkən məqamlardandır. İşdə tanış olduğu “Müdir” i ilə yuxularında görüşən obraz ailəsi ilə arasına sədd çəkir, hətta həyat yoldaşını öldürməyi belə düşünür. Nitsşenin “əxlaq” konsepsiyası mövqeyindən çıxış etsək , düşüncənin mərkəzində insanın yerləşdiyini görərik. Ekzistensializmə görə, insan seçimləri ilə, özünü formalaşdırmaqla azadlığı əldə edə bilər. İnsan ömür boyu mövcudluğuna nəyin yaxşı, nəyin pis təsir etdiyini müəyyən etməyə çalışır. Əgər bir fərd özü üçün zərərli olanı seçirsə və ya üstünlük verirsə, bu zaman “əxlaq” elementindən kənara çıxmış olur. Hekayənin qəhrəman bu qarşıdurmalar vəziyyətində daxili “mən”i ilə əlaqəsini itirmir, daim “bəlkə”lərdən istifadə edərək mübarizə edir. Sonda isə arvadının gözlərində absurd həyatının yansımasını görür. İnsanın ətraf aləmə, hətta ailəsinə yadlaşması prosesinə “Çovğun” hekayəsində də rast gəlirik. Səkinə və Qafar obrazlarının bir- birinə olan münasibəti bunun bariz nümunəsidir. Hər iki obraz keçmişdən gələn narahatlıqları bir-birləri ilə paylaşmayaraq bu yadlaşmanın təməlini əks etdirirlər. Onların gün ərzində görüləcək işlərin çox olmasına sevinmələri mühitin insanın daxili aləminə təsir edərək fiziki deyil, mənəvi uzaqlığın necə yaratdığını göstərir. “Çovğun” hekayəsində Qafar kişinin ahıl yaşında təmtərağın mənasızlığını dərk etməsi “II İohan” dakı Papa II İohan Paveli yadımıza salır. O da gəldiyi ölkədə iqamətgahdan imtina etmişdi. Belə məqamda, “üst insan” anlayışını xatırlamaq lazım gəlir. İnsanın seçimləri özünə məxsusdur. İnsan qorxaq və ya cəsur, ağıllı və ya axmaq olmağı seçə bildiyi kimi , maddiyyatla mənəviyyat arasında seçim etməkdə də azaddır. Həmin seçimlər azad fərdin təbiətini təşkil edir. Bu, hər iki obrazın maddi dünyadan əl çəkib həqiqət axtarışı ilə mənəvi dünyaya yönəlməsini göstərir. Mənəvi aləmə yüksəlib Tanrı qatına çatmaq ideyası Qərb fəlsəfəsində Nitsşenin “ali insan”, Şərq fəlsəfəsində isə “kamil insan” olma yolundakı anlayışları Afaq Məsudun hekayələrində özünü açıq şəkildə göstərir. Unutmaq olmaz ki, insan həmişə özü düşündüyündən artıqdır və hər bir insan özünü aşıb ali və ya kamil insan zirvəsinə çatmaq üçün çalışmalıdır.

İnsan və mövcudluğu izah etməkdə ədəbi dilin zənginliklərindən məharətlə istifadə etməyi bacaran Afaq Məsud ekzistensial simvolizmin müxtəlif çalarlarları ilə süslədiyi “Gecə” hekayəsində yuxu, külək arxetipi, imitasiya kimi mifoloji ünsürlərə yer verməklə folklor elementlərini daxili-mənəvi aləmi əks etdirən ayna kimi göstərmişdir. Yuxu hekayədə mənəviyyata açılan qapını, ölümdən sonrakı ölümsüzlüyü simvolizə edir. Hekayənin qəhrəmanı Talıb kişinin yuxuda gördüyü ağ saqqallı və ağ geyimli kişi bizə folklordakı Xızır obrazını xatırladır. Tədqiqatlarda «suyun külək və havanın himayəçisi» kimi təqdim olunan Xızır dastanlarımızda aşiq və məşuqun yuxusuna girərək onlara eşq badəsi içirdir , yalnız bundan sonra dastan qəhrəmanı haqq aşığına çevrilir. Talıb kişinin yuxusunda onu ucsuz-bucaqsız ağ səhraya aparan və qeybə çəkilən bu nurani obrazını haqqa və həqiqətə məhz Xızırın köməyi ilə çatmaq motivi ilə müqayisə etsək, ruh və bədənin sintezi olan insanın maddi – mənəvi aləm ortasında sadəcə bir vasitə olduğunu görmüş oluruq. Hekayədə diqqəti cəlb edən məqamlardan biri də külək arxetipidir. Külək dünyanın yaranmasında nizamlayıcı, təkan verici funksiya daşıması ilə bilinir. Əsərdə külək ölümü simvolizə edir. “Külək nəsə istəyir” cümləsi və Talıb kişinin ölümündən sonra çovğunun bitməsi bunu açıq şəkildə göstərir. Ölümün dünyanın axarını, onun nizamını təşkil etməsi və Talıb kişinin həmin küləyin uğultusunu yuxu ilə gerçəklik anlarında eşitməsini obrazın mövcudluq ilə ölüm arasındakı imitasiyası adlandırmağa imkan verir. Hekayənin qəhrəmanın ölümü ilə yox, yazın gəlib yağışın yağması ilə bitməsi obrazın maddi və mənəvi aləm arasındakı imitasiyası ideyasını bir daha təsdiqləmiş olur. Bunun üçün xüsusilə yaz ayının seçilməsi də təsadüfi görünmür. Yaz ayı mifoloji tədqiqatlarda təkanverici qüvvə kimi həyatın yenilənməsi, keçid dövrü kimi xarakterizə olunur.

Nəticə etibarilə, Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nəsr ustalarından olan Afaq Məsudun hekayələri istər ümumi məzmunu, istərsə də ən xırda detalları ilə “maddiyyat ilə mənəviyyat”, “yaşam ilə ölüm”, “varlıq və heçlik” kimi ekzistensial dəyərləri oxucuya çatdırmağa, onların insanın daxili aləmi, düşüncənin davranışlar ilə ziddiyyət və bağlılıqları haqqında fikrə yiyələnmələrinə nail olmuşdur. Ekzistensializmin formalaşması ilə birlikdə insan narahatlıq, qorxu, qayğı və seçimləriylə mövcudluğu tamamlamağa çalışan azad varlığa çevrilmişdir. Sonda isə bizi maraqlandıran bir sual meydana çıxır: “ Bəs əsl azadlıq varmı?”. Əgər “azad insan” konsepsiyasına fərdin fiziki davranışlarından asılı olaraq deyil, mənəvi duyğu və düşüncələrin nəzdində baxsaq, yazıçı-dramaturq Afaq Məsudun hekayələrindəki qəhrəmanların “mən” ən məhbus olduğunu görmüş olarıq ki, bu da Nitsşe fəlsəfəsinin “mən” içində “mən” ideyasını ağıllara gətirir. Hər halda, əgər insan nə olduğu barədə biliyə malik olduğunu hesab etsəydi, ekzistensialist fəlsəfə dərhal məhv olmuş olardı.

“Ədəbiyyat və incəsənət"

(22.11.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

64-CÜ DƏRC

17-Cİ PROSES

ZORİ BALAYAN

Bu da son proses günü. İnsanlar çox ertədən gəlib öz kürsülərini tutmuşdular. Bir şeyə öyrəşdinmi, ondan ayrılmaq həmişə çətin olur. Düz 18 sabahları Divan gözləntisi ilə açılmışdı, keşməkeşli hadisələrlə, qətliam və terrorlarla, acılarla, iztirablarla dolu insan talelərinə biganə qala bilmədən tarixin qanlı səhifələri ilə tanış olmuş, çox şeylər öyrənmiş, çox nəticələr çıxarmışdılar.  Düzü, heç kəs istəmirdi bu proses bitsin. Amma nə etmək olar, bu gün 18 günlük bir zəncir qırılacaqdı, növbəti – 19-cu sabahları yenə əvvəlki adiliyə açılacaqdı.

Ağ örpək götürüləndə tamaşaçılar səhnədəki sonuncu portretin sifət cizgilərinə diqqət etdilər. Ermənilərə əsla bənzəməyən, türklərə xas qıyıq gözü olan lopabığ, uzunsaqqal şəxs yaşlı və yorğun görsənirdi. Tezliklə, onun özünü də gətirib müttəhim kürsüsündə əyləşdirdilər.

Kulisdən gələn səsdə sanki bu şəxsin öz çəkisi ilə elədiyi günahlarının çəkisinin təzadı hiss olunurdu, səsdə ağır bir ləngərlik, misilsiz kədər, dərd işartıları sezilirdi.

-Divanın sonuncu – 17-ci prosesinin müttəhimi Zoriy Hakkoviç Balayandır.

   Baş Hakim Divan heyətini və tamaşaçıları xüsusi hərarətlə salamladı, bu gün bu uzun – ilk hazırlıq gününü saymasaq, 17 günlük prosesin tamamlanması onu xeyli yüngülləşdirəcəydi, düzdür, amma o özü də darıxacaqdı, nə qədər onu yorsa belə o, işləməyi hədsiz dərəcədə çox sevirdi. Kim bilir, bir də nə vaxt ona Böyük Divanda proses aparmaq həvalə olunacaqdı. Təki işindən razı qalaydılar, yenə bu ampluada görünməsini təmin edəydilər. Həyat sevdiyin peşə ilə qolboyun yaşamaq deyil məgər?

 Üzündə gülümsər ifadə tamaşaçılardan yorulub yorulmadıqlarını soruşdu, zarafatyana özünün hədsiz yorulduğunu və bu ağır prosesdən sonra düz 17 gün istirahət edəcəyini söylədi. Sonra sözü diktorlara verdi ki, mühakimə olunan şəxs barədə ilkin məlumatları səsləndirsinlər.

Bir diktor xanım kürsüyə çıxaraq Zori Balayanın tərcümeyi-halını oxumağa başladı:

-Zoriy Hakkoviç Balayan 1935-ci ildə Dağlıq Qarabağın sonradan adı Xankəndiyə dəyişilmiş Stepanakert şəhərində doğulmuşdur. Erməni xalqının ən üzdə olan ictimai və siyasi xadimi, jurnalist, yazıçı, həkimdir. “Böyük Ermənistan” yaradılması və “Erməni genosidi”nin dünyada tanınması sahəsində çağdaş dövrün ən fəal xadimidir. 12-ci əsrdə mövcud olmuş, ermənilərə aid, dünya dənizlərində cövlan etmiş “Kilikiya” gəmisinin mövcudluğunu israr edərək həmin gəminin oxşarını hazırlayaraq 2004-2006-cı illərdə Avropa sularında nümayişkaranə üzməsini təşkil etmiş, qitəyə bir erməni mövcudiyyatını və gücünü nümayiş etdirmişdir. 2009-2011-ci illərdə isə növbəti bu sayaq təbliğat vasitəsindən istifadə edərək bu dəfə “Armeniya” adlı yaxtada Yer kürəsi boyunca “Qədim sivilizasiya məkanı Ermənistan” tanıdıcı şüarıyla dövrə vurulmasını təşkil etmişdir. Hər iki kruiz zamanı o özü fəxri kapitanlıq missiyalarını yerinə yetirmişdir.

Hakimlər heyətindən gənc hakim heyrətini ifadə edərək yerindən dilləndi:

-Hətta bu qədər!

Tərcümeyi-halın oxunuşunu diktor davam etdirdi:

-Davam edirəm. Zori Balayan 1957-ci ildə orta məktəbi, 1963-cü ildə Rusiya Federasiyasının Ryazan şəhərində tibb institutunu bitirmişdir.1963-1973-cü illərdə Kamçatkada həkim (bəzi məlumatlara görə feldşer) işləmişdir. Yuxarıda sadalanan kruizlər heçdən peyda olmamışlar, belə ki, Balayanın bu sahədə təcrübəsi var idi, 1967-1970-ci illərdə o, özünün düzəltdiyi qayıqla Asiya və Avropanın sularında 32 min kilometr məsafə qət etmişdi. 1974-cü ildə Balayan Yerevana köçmüşdür. 1975-ci ildən “Literaturnaya qazeta”nın xüsusi müxbiri işləməyə başlamışdır. SSRİ-nin bir nömrəli ədəbiyyat qəzetində bütün çıxışlarında açıq, yaxud dolayı yollarla millətçilik nümumələri ortaya qoymuşdur. 1986-cı ildə “Ocaq” kitabını yazdıqdan sonra bütün SSRİ-nin ən qatı millətçisi, Qarabağ məsələsinin də bir nömrəli ideoloqu kimi gündəmə gəlmişdir.

Zori Balayan yerindən söz atdı:

-Xahiş edirəm tarixi saxtalaşdırmayasınız, “Ocaq” 1986-da yox, 1981-də işıq üzü görüb. Mənim mübarizəmin qoca ömrünü bu qədər cavanlaşdırmaq yolverilməzdir.

Diktor onun susmasını gözləyib davam etdi:

 -Mənbələrdə tarixlər müxtəlif götürülür. Olsun 1981. 1989-cu ildə Balayan Dağlıq Qarabağın Milli Şurasının, ardınca SSRİ-nin və tanınmamış Dağlıq Qarabağ  Respublikasının deputatı olmuşdur. Əminəm ki, bu tarixə Balayanın bir iradı olmaz. Balayanın millətçiliyinin ən bariz nümunəsi isə onun ixtiyar yaşında əyninə hərbi forma geyinib, əlinə silah götürüb azərbaycanlılara qarşı Qarabağ müharibəsində iştirak etməsidir. Hazırda 85 yaşlı Balayan gənclərin millətçi ruhda tərbiyə olunması qeydinə ara-sıra keçirdiyi görüşləri, seminarları ilə qalır, beynəlxalq səviyyədə isə Baykal hərəkatı adlı Beynəlxalq ekoloji təşkilata həmsədrlik edir.

Baş Hakim söz götürdü:

-Zori Balayanın siyası baxışları barədə ayrıca danışmaq zəruridir. Mən proses öncəsi çox faktlar incələmişəm. Bu şəxs özünü  ümumerməni milli hərəkatının ilk lideri İsrayil Oriyə də bənzədib, qanlar tökən Dro, Njde, Andronik kimi quldurların davamçısı da adlandırıb. Qanına kimi millətçiliyə susamış bir şəxs olaraq, məncə onun bioloji, psixoloji cəhətdən, hətta lap deyərdim, antropoloji cəhətdən öyrənilməsi gözəl olardı.

Zori Balayan onsuz da qıyıq olan gözlərini bir az da qıyıb “Mən bununla fəxr edirəm” deyə yerindən qışqırdı. Baş Hakimdən icazə alıb müttəhimə sual vermək istədiyini bəyan edən yaşlı hakim Balayandan soruşdu:

-Cənab Balayan, sizin adınızı eşidib simanızı ilk dəfə gördüyüm uzaq 80-ci illərdən üzübəri bütün bu illərdə məni bir sual düşündürüb. Siz rəsmən Qayk və Qoer Balayanların övladısınız. Amma məncə, sizdə nəsə bir türk izləri var. Soyadınız ilk prosesdə qeyd etmişdik, türk sözündən götürülüb. Altay türkləri sayaq gözləriniz qıyıqdır. Hətta antropoloji cəhətdən siz haydan daha çox türkə bənzəyirsiniz. Məsələn, hətta dədə-babalarınızın türklərə heç bir aidiyyatı olmamasını sübut etsəniz belə, mən belə bir versiya söyləyə bilərəm: Bəlkə, siz hansısa bir türk kişisinin qeyri-qanuni övladısınız, sonradan həmin kişi sizin ananızı atıb sizə yiyə durmayıb deyə türklərə bu cür düşmən kəsilmisiniz?

Zori Balayanın müttəhimlər kürsüsündən atılıb Divan kürsüsünə şığıması hamı üçün çox gözlənilməz oldu, hətta o yaşlı Divan hakiminin xirtdəyinə əl atmağa belə macal tapdi, amma bu an özlərinə gəlmiş mühafizəçilər onu tutub saxlamağa müvəffəq oldular, ağzından köpük axıda-axıda söyüş yağdıran Balayanın əllərini qandallamaq və bir müddətlik ağzını dəsmalla bağlamaqla səsini almaq zərurəti yarandı.

Baş Hakim gərginlik içində olan Divan üzvlərini və tamaşaçıları incə yumorla sakitləşdirdi:

-Ocağı yandıranda onun tüstüsündən gözünün yaşarmasının, uqarından boğulmağının təhlükəsini də göz önünə almalısan. Qeyri-adi hal olduğu qədər də adi hal idi, gəlin boş verib prosesimizi davam etdirək. Beləliklə, ekspertlərimizdən xahiş edirəm ki, müttəhimin siyasi fəaliyyəti barədə arayış təqdim etsinlər.

Ekspertlərin rəhbəri özü kürsüyə şıxdı, tamaşaçıları salamladı, söylədi ki, son prosesdə qərara alıb ki, yenidən kürsüyə çıxsın, xalq öz qəhrəmanını tanısın.

Onun zarafatyana dediyi sözlər auditoriyaya bir yüngüllük gətirdi. Və o, simalara qonan təbəssümü sezib mətni oxumağa başladı:

-Zori Balayanı dünyaya tanıdan onun “Ocaq” kitabı olub. Buna kimi qayıq kruizi, “Litqazeta”dakı fəaliyyəti ilə o, öz millətçilik ambisiyalarını ortaya qoymuşdu, bu kitab isə onun millətçi xislətinin apogeyi oldu. Kitab esselər toplusudur, burada Dağlıq Qarabağın tarixən erməni torpaqları olması uzun-uzadı araşdırılır, hətta müəllif daha dərinə gedərək Azərbaycanın digər bir muxtar qurumu olan Naxçıvanın da erməni torpaqları olması iddiasında bulunub. O yazır: ”Mən Araz çayının sahilində günəşin doğmasına tamaşa etdim, erməni çayı ilə ermənicə danışdım”. Nəzərə alaq ki, əsər 1981-ci ildə işıq üzü görmüşdü, o dövrdə SSRİ-də millətlərarası heç bir münaqişə görünmürdü, hamı üzdə dost-mehriban yaşamaqdaydı, Dağlıq Qarabağ və Naxçıvan Azərbaycanın tərkibinə daxil idi. Dağlıq Qarabağda erməni əhali üstünlük təşkil etdiyindən hələ nə cürsə Balayanın yazdıqları inandırıcı görünə bilərdi, amma Naxçıvanda əhali tam azərbaycanlılardan ibarət idi, Balayanın “erməni çayı” adlandırdığı Araz çayı isə Azərbaycanın qürur rəmziydi, həm də vətəndaş poeziyada Şimalı Azərbaycanla Cənubi Azərbaycanı ayıran bir nisgil mənbəyi idi. “Ocaq”da müəllif açıq-aşkar türkləri və onların qan qardaşı azərbaycanlıları Rusiyanın və Ermənistanın düşməni adlandırırdı, həqiqətən o dövrdə belə cəsarət sərgiləmək mümkünsüz kimi görünürdü. Azərbaycana bu kitabın sorağı xeyli gec - 1986-cı ildə gəlmiş, kitab barədə kosmopolit partiya rəhbərliyi sussa belə ziyalıların mövqeyi sərt olmuş, onlar periodik mətbuatda yazılar yazmışdılar. Amma bu zəif müqavimət arxasında tək SSRİ rəhbərliyində təmsil olunan şəxslərin, tək ermənilərin deyil, həm də dünyanın maliyyə baxımdan güc yiyəsi olan erməni diasporunun dayandığı “Ocaq” üçün təsirsiz ötüşmüşdü, əsər yüz minlərlə erməni gəncinin şüurunda bir antitürkçülük izi qoymuşdur. Bu kitabdan sonra Balayan Qarabağ hərəkatının liderlərindən birinə çevrilmiş, tərcümeyi-halında qeyd edilən kürsülərə yiyələnmişdir. Onun qatı millətçi erməni şairəsi Silva Kaputikyanla SSRİ rəhbəri Mixail Qorbaçovla görüşmələri, Qarabağ məsələsinin həll edilməsini ondan xahiş etmələri ermənilər üçün fədakarlıq nümunəsi sayılırdı. O dövrdə türklərlə və azərbaycanlarla düşmənçiliyi yalnız bu xalqların ermənilərə qarşı törətdikləri qətliamlara, ərazi mənimsəmələrinə görə qınayan Balayanın 2000-ci ildə qərb mətbuatına verdiyi müsahibədə türklərin bütün bəşəriyyət üçün təhlükə mənbəyi olmasını dilə gətirməsini də qeyd etməyi zəruri sanırıq. Buna səbəb kimi isə Balayan İstanbulda futbol matçı zamanı iki britaniyalı azarkeşin öldürülməsini göstərirdi.

Ekspert çıxışını bitirəndə gənc hakim yerindən söz atdı...

 (Davamı var)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.11.2023)