Novruz tətili günlərində Azərbaycanın böyük dramaturqu Cəfər Cabbarlının anadan olmasının 125-ci ildönümü tamam oldu. Bu münasibətlə Azərbaycan Respublikası

Milli Məclisinin Mədəniyyət Komitəsi paylaşım edib. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı komitəyə istinadən həmin paylaşımı təqdim edir: 

Azərbaycanın böyük dramaturqu, şair və nasir, teatrşünas, kinoşünas, tərcüməçi, kinossenarist, jurnalist, aktyor, rejissor,  Əməkdar incəsənət xadimi Cəfər Cabbarlının anadan olmasının 125-ci ildönümü tamam oldu (20.03.1899, Xızı – 31.12.1934, Bakı).

CəfərCabbarlı yaradıcılığa şeirlə başlasa da, ən ünlü əsərlərini dramaturgiya janrında yazıb və görkəmli Azərbaycan dramaturqu, teatr xadimi kimi tanınıb. 

Xalqın tərəqqisinin ana xəttini mədəniyyətin, teatrın inkişafında görən sənətkar bir-birinin ardınca gözəl səhnə əsərləri yaradıb, eyni zamanda incəsənətin müxtəlif sahələrində uğurlu fəaliyyət göstərib.

Azərbaycanda tarixi dram janrını milli-azadlıq ideyaları, geniş xalq kütlələrinin şah mütləqiyyətinə qarşı çıxışı ilə ilk dəfə Cəfər Cabbarlı zənginləşdirib - "Nəsrəddin şah" pyesində istibdad və mütləqiyyətə qarşı geniş xalq kütlələrinin mübarizəsinin əks olunması onun fərqli özəlliyi olub. Azərbaycan dramaturgiyasında və Cəfər Cabbarlının yaradıcılığında tarixi mövzunun işlənilməsi "Nəsrəddin şah"la yeni mərhələ idi. "Nəsrəddin şah" ilk dəfə 1919-cu ildə Aşqabadda tamaşaya qoyulub.

"Trablis müharibəsi" və "Ədirnə fəthi" əsərlərinin mövzusu isə Osmanlı əhalisinin, Türkiyə türklərinin mübarizə dolu tarixinin yaxın keçmişindən (1911–1913-cü illər) götürülüb. 

Cəfər Cabbarlının yaradıcılığının ikinci dönəmi - 1920–1923-cü illərdəki ədəbi fəaliyyətinin əsas nəticəsi "Aydın" (1919) və "Oqtay Eloğlu" (1921) pyesləri olub. Hər iki əsər 1921–1923-cü illərdə Azərbaycan Dövlət Teatrında tamaşaya qoyulub və teatrın repertuarında yer tutub. İdeya və üslub cəhətdən bir-birinə yaxın olan bu əsərlərdə Cabbarlı pulun hökmranlıq etdiyi bir toplumu, bu tiplumda əzilən sadə insanların faciəsini göstərib.

Cəfər Cabbarlı keçmiş SSRİ qurulduqdan sonra - 1922–1923-cü illərdə iki dəfə həbs olunub və işgəncələrə məruz qalıb. - Onu pantürkizmdə günahlandırırdılar.

1928-ci ildə dramaturq "OdGəlini" pyesi ilə tarixi qaynağına görə problematik, zamanına görə güncəl bir mövzuya üz tutub.

Faciədə ərəblərin Azərbaycanda işğalçılığını, soyğunçuluğunu, xalqın adətlərinə, dininə, heysiyyatına təcavüzünü əks etdirən səhnələr bir-birini əvəz edir.

Məhəmməd Əmin Rəsulzadə "Çağdaş Azərbaycan Ədəbiyyatı" əsərində yazırdı:

"Od gəlini"ni Cəfər "Çeka" həbsindən çıxdıqdan sonra yazmışdır. O, vaxtilə istər məmləkətdə, istərsə məmləkət xaricində səs salmış bir hadisəyə görə "müsavatçılar" qrupu ilə birlikdə həbs edilmişdi. 

Bu əsərdə atəşpərəst Azərbaycanın müsəlman-ərəb istilasına qarşı mübarizəsi təsvir edilir. Yeni sahiblər məmləkətin bütün zənginliklərini çapıb aparırlar. Neft dövlətin malı elan edilir. Ərəbistana daşınır. Azərbaycanlıları islam dinini gəbul etməyə məcbur edirlər.

Mənzərənin rəmziliyi göz qabağındadır. Tamaşaçılar üçün "ərəb" və "islam" sözləri yerinə "rus" və "kommunizm" sözlərini qoymaq mənanı aktuallaşdırmaq üçün kifayətdir".

1925-ci ildə Cəfər Cabbarlı dövlət teatrı üçün Şekspirin "Hamlet" faciəsini tərcümə edib, 1927-ci ilin əvvəllərində F.Qladkovun "Sement" əsərindən bir parça çevirib. 1928-ci ildə o, Tolstoyun "Uşaqlıq" povestini və Qorkinin "Üzügülər" hekayəsini tərcümə və çap etdirib.

Cəfər Cabbarlı 1920–1930-cu illərdə Azərbaycan dramaturgiyasının ən populyar siması idi. Dövrün tarixi-ictimai məzmununu təsvir və səciyyələndirmək qüdrəti məhz ona nəsib olub. Sənətşünasların qəti rəyinə görə, Cəfər Cabbarlısız bu dramaturgiyanı bütöv, fəal, müstəqil və qüdrətli hesab etmək mümkün deyildir.

1928-ci ildən etibarən yazıçının yaradıcılığının üçüncü dönəmi başlayır. Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra bir müddət dram yaradıcılığına fasilə verən yazıçı, 1927-ci ildə "Sevil" əsərini yazır. Əsər qadın azadlığı mövzusuna həsr olunub. 1928-ci ildə "Sevil"in tamaşaya qoyulması ilə sanki Şərq qadınlarının azadlığı üçün bir yol açıldı…

Cabbarlının 1930-cu illər dram yaradıcılığı "Almaz" pyesi ilə başlayır. Əsərin ilk tamaşası 1931-ci il aprelin 13-də göstərilib. Tamaşa böyük uğur qazanıb.

1933–1934-cü illər Cabbarlının həyatında ən gərgin fəaliyyət illəri idi. Bu zaman o həm dram teatrında, həm opera teatrında, həm də kinoda işləyirdi.

Bütün həyatını teatrla bağlamasına baxmayaraq dramaturq incəsənətin vacib sahələrindən biri olan kinoya da çox böyük önəm verib, Azərbaycan milli kinosunun yaranması və inkişafı üçün əlindən gələni əsirgəməyib.

Teatrda olduğu kimi kino işinə də çox ciddiliklə yanaşan yazıçı bu sahədə milli kadrların yetişdirilməsi və hazırlanmasına böyük önəm verib.

O, 1928-ci ildə Mirzə Fətəli Axundovun "HacıQara" pyesi əsasında ssenari yazaraq Azərbaycanın ilk milli kino ssenaristi olub, kinematoqrafiya tariximizin qızıl fonduna "Sevil", "Almaz" kimi filmlər bəxş edib.

Sayğılarla anırıq.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.03.2024)

Azərbaycanın mədəniyyət nazirinin müavini Fərid Cəfərovun rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti Parisdə – UNESCO-nun mənzil-qərargahında qurumun rəhbər vəzifəli şəxsləri ilə görüşlər keçirib. Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən məlumat verir. 

Görüşlər Novruz bayramı günlərinə təsadüf edib, belə ki, martın 21-də UNESCO Baş Konfransın prezidenti xanım Simona Mikulesku və İcraiyyə Şurasının sədri xanım Vera Lakulye ilə keçirilən görüşlərdə Azərbaycanın ümumbəşəri mədəni irsin qorunması üzrə milli, regional və beynəlxalq səviyyələrdə fəaliyyətinə dair müzakirələr aparılıb. Bu xüsusda Prezident İlham Əliyevin və Birinci vitse-prezident, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə xalqımızın zəngin maddi və qeyri-maddi mədəni irsinin qorunması, həmçinin təbliği sahəsində əldə olunan nailiyyətlərdən bəhs edilib. Həmçinin dövlətimizin başçısının təşəbbüsü ilə 2008-ci ildən etibarən başladılan “Bakı Prosesi” qlobal platformasının mədəniyyətlərarası dialoqun təşviqi vasitəsilə beynəlxalq səviyyədə sülh və təhlükəsizliyə xüsusi töhfə verdiyi qeyd edilib. Bu çərçivədə ölkəmizin Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumuna (ÜMDF) beş dəfə ev sahibliyi etməsi qarşı tərəfdən yüksək qiymətləndirilib və bu il mayın 1-3-də keçirilməsi nəzərdə tutulan VI Foruma dəstək ifadə olunub.

Martın 22-də UNESCO Baş direktorunun sosial və humanitar elmlər üzrə müavini xanım Qabriela Ramos və Baş direktorun Prioritet Afrika və xarici əlaqələr üzrə müavini Entoni Ohemeng-Boama ilə keçirilən görüşlərdə UNESCO-Azərbaycan əməkdaşlığı barədə fikir mübadiləsi aparılıb. Bu çərçivədə ölkəmizin UNESCO-nun irimiqyaslı tədbirlərinin və layihələrinin, o cümlədən Qeyri-Maddi Mədəni İrsin Qorunması üzrə Hökumətlərarası Komitəsinin 8-ci sessiyasının (2013), Ümumdünya İrs Komitəsinin 43-cü sessiyasının (2019), MİNEPS - İdman Nazirlərinin VII Görüşünün (2023) və Mədəniyyətlərarası Dialoq forumlarının (2011-2019) təşkilatçısı və təşəbbüskarı qismində fəaliyyəti xüsusi təqdir edilib. Azərbaycanın Afrika ölkələrinə və inkişaf etməkdə olan kiçik ada dövlətlərinə verdiyi dəstəyin böyük əhəmiyyət daşıdığı vurğulanıb.

Görüşlərdə, həmçinin İpək Yolları Proqramı, elmi araşdırmalar və nəşrlər üzrə əməkdaşlıq, həmçinin digər istiqamətlərdə müzakirələr aparılıb.

Azərbaycanın işğaldan azad olunmuş ərazilərində tarix-mədəniyyət abidələrinin bərpası istiqamətində fəaliyyət, eyni zamanda, işğal dövründə dağıdılmış və talan edilmiş mədəni irsimizlə bağlı UNESCO mexanizmləri çərçivəsində fəaliyyətlər diqqətə çatdırılıb.

Söhbətlər zamanı Bakıda keçirilməsi nəzərdə tutulan BMT-nin İqlim Dəyişiklikləri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası (COP29) ətrafında da fikir mübadiləsi aparılıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.03.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1.

Bəli, mən də düşünürəm ki, məktəblərdə kameralar vacibdir. 

Biradamlıq da, ümumi də. 

2.

-Biznesin necə gedir?

-Əla! Böyük ofis kirələmişəm, ofis mebelləri hamısı xaricidir, iyirmi işçi işə götürmüşəm, lizinqlə iki xidməti maşın almışıq, bankdan böyük kredit götürmüşük. 

-Nə istehsal edirsiz?

-Düzü, hələ bilmirəm, ona baxacağıq. 

3.

-Seyfulla, sən bilmirsən, instaqram nədir?

-İnsta - qram? Dəqiq bilmirəm. Amma məncə orda söhbət süzüb gillətməkdən gedir.

4.

-Qardaş, burda yaşayansan?

-Ala həri. 

 - Polis idarəsinə necə getmək olar?

-Qədeş, piyada getmək uzun olacaq, sən lüçşe götür o yerdəki daşı, tolazla marketin şüşəsinə. Beş dəqiqədən sonra özləri gəlib maşınla aparacaqlar.

5.

Təmiz yaşamağa o zaman başlayırsan ki, çirkli yaşamağa daha pulun və gücün qalmır. 

6.

Həkim, mənim yuxuyla bağlı problemim var. Elə ki, budilnik çalır, yuxuma haram qatıb durmalı oluram. 

7.

Əlövsət üzbəüz gəldiyi xanımın sifətində tonal kremin qalınlığını görüb çeçələ barmağı ilə “məni yu” yazdı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.03.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Yazıçı, ssenarist Orxan Fikrətoğlu Novruz bayramı günlərində növbəti doğum gününü qeyd etdi. Onun 58 yaşı tamam oldu. O indi öz bilik, bacarıq və təcrübəsini Azərbaycan kinosunun dirçəlişinə yönəldib, Azərbaycan Respublikası Kino Agentliyinə rəhbərlik edir. Qarşısına böyük məqsədlər qoyub: Azərbaycan kinosuna əzəlki şöhrətini qaytarmaq, kinomuzu dünya səviyyəsinə çıxarmaq. 

Amma ədəbi fəaliyyətini də davam etdirir, illərdir ki, yazıb yaradır, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Şirvan bölməsinə başçılıq edir. 

Orxan Fikrətoğlu (Orxan Sadıqov Fikrət oğlu) Bakıda anadan olub. İdman internatında (1973-1983), Maksim Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunda (1983-1991) təhsil alıb. “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında işıqçı assistenti kimi işə başlayıb. Sonra operator, rejissor assistenti olub. Dövlət Kinematoqrafiya Komitəsində baş redaktor, “Azkinovideo”da baş redaktor, “Azərbaycantelefilm”də baş redaktor, “Mir” teleşirkətinin direktor müavini, ANS televizyasının baş redaktoru, “Günay” qəzetinin direktoru, “Mozalan” studyasının direktoru və bədii rəhbəri, Milli Kulinariya Mərkəzinin direktoru (2022-2023) vəzifələrində çalışıb.

İlk hekayəsi 1981-ci ildə “Kirpi” jurnalında çap olunub. “Dünya haqqında nağıl” (1989), “Səhər” (1994), “Şirvan şeşəngisi” (1998), “3-cü günün adamı” (2000), “100 ilin kitabı” (2007), “Zaman” (2008), “Rəngli hekayələr” (1990, Moskva, “Oqonyok” jurnalının mükafatını qazanıb) kitabları, çoxsaylı esseləri dərc olunub. 14 bədii nəsr kitabının, 3 publisitik kitabın müəllifidir. “TAS”, “Qıyığın ölümü”, “Şəkilçi və şəkilçi” pyesləri ölkə teatrlarında səhnələşdirilib.

Bakı Slavyan Universitetinin Jurnalistika və Azərbaycan filologiyası fakültəsində dərs deyib. ANS TV-də ATV-də və İctimai televiziyada veriliş aparıcısı olub.

“Zirvə” (2001), “Qızıl Pəri” (2018), “Həsən bəy Zərdabi” (2019) mükafatları laureatıdır. Əməkdar incəsənət xadimidir (2016).

Yazıçı, ssenarist Orxan Fikrətoğlu şair Fikrət Sadıqın oğludur. Böyük və unudulmaz şairin oğlu olmaq ös sözünü deyir. Orxan Fikrətoğlu çox gözəl şeirlər də yazır, amma bunları üzə çıxarmaq istəmir. 

Filmoqrafiyası.

Ötən ilin son gecəsi (II) (1983, tammetrajlı bədii film) – işıqçı

8 nömrə altında (1988, sənədli film) – yaradıcı heyətin üzvü

Bəxt üzüyü (1991, tammetrajlı bədii film) – ssenari müəllifi

Qəzəlxan (1991, tammetrajlı bədii film) – redaktor

Səs (II) (1993, sənədli film) – ssenari müəllifi

Hökm (1994, tammetrajlı bədii film) – redaktor

Şəkilçi və şəkilçi (1995, film-tamaşa) – ssenari müəllifi

Ümid (II) (1995, tammetrajlı bədii film) – ssenari müəllifi

Yük (1995, tammetrajlı bədii film) – redaktor, aktyor

Solaxay (1996, qısametrajlı bədii film) – ssenari müəllifi

Ailə (1998, tammetrajlı bədii film) – redaktor

Hotdoq (1998, qısametrajlı bədii film) – ssenari müəllifi

Ağ kətandakı adam (2000, tammetrajlı sənədli film) – mətn müəllifi, aktyor (aparıcı)

Dairə (II) (2005, qısametrajlı bədii film) – rejissor, ssenari müəllifi

Ərazi (2005, qısametrajlı bədii film) – rejissor, ssenari müəllifi

Yalan (2005, tammetrajlı bədii film) – ssenari müəllifi

Qanadlarıma sığal çək (2008, qısametrajlı bədii film) – ssenari müəllifi

3 rəng (2010, qısametrajlı bədii film) – əsərindən istifadə olunub

Xəlvətdə qalmış müdrik (2014, sənədli film) – ssenari müəllifi

Sübhdən başlanan həyat (2015, sənədli film) – baş redaktor

Əfsanə (II) (2017, sənədli film) – ssenari müəllifi

Əliaçıq xəsis (2017, sənədli film) – ssenari müəllifi

Həyatımın notları (2017, sənədli film) – redaktor

Ölməz Murtuza (2017, sənədli film) – ssenari müəllifi

Sonuncu akkord (2017, sənədli film) – ssenari müəllifi

Üçüncü günün adamı (2017, tammetrajlı bədii film) – redaktor

Bakılı qızlar (2018, sənədli film) – redaktor

Cümhuriyyətin 9 şəkli (2018, sənədli film) – ssenari müəllifi, aktyor (Əlimərdan bəy Topçubaşov)

Dönüş (V) (2018, tammetrajlı sənədli film) – ssenari müəllifi

Xilaskar ömrü (2018, sənədli film) – redaktor

Könül nəğmələri (2018, sənədli film) – redaktor

Vətən dili (2019, sənədli film) – ssenari müəllifi

20 yanvar: Dəyişən talelər (2020, sənədli film) – ssenari müəllifi

Yeni gün (2020, sənədli film) – ssenari müəllifi

20 yanvarda doğulanlar (2023, sənədli film) – redaktor.

Sonda onu da deyək ki, yaxın günlərdə həm ədəbiyyatsevərlərə, həm kinosevərlərə Orxan Fikrətoğlu gözəl bir sürpriz edəcək. Onun kinossenari və hekayələrindən ibarət “Kinocizgilər” adlı kitabı işıq üzü görəcək. 

Uğurlar, köhnə kişilərdən olan Orxan Fikrətoğlu! 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.03.2024)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Adəmin dövründən bu günədək insanlar həmişə həyatdan narazı olublar. Elə bu narazılıq da insanın ibtidai vəziyyətindən müasir həyat səviyyəsinədək inkişaf etməsinə səbəb olub. Bəli, mövcud olan nəsnədən narzı olmaq, insanları yenisini icad etməyə təhrik edir. Klassik poeziya ənənəsi də həmçinin belədir. Hələ ki, insanları qane edir deyə, bu ənənədən kənar, yeni üslüb, yeni bir janr yaranmır...

Novruz bayramı günündə ABŞ-da Dünya Poeziya Günü qeyd edildi. Axı niyə amerikalılar Azərbaycan şairlərinin şeirlərini klassik poeziya nümunəsi kimi dəyərləndirib, oxumaqdan yan keçirlər? 

 Hətta bəziləri poeziyamıza ekzotik bir xalqın yaradıcılığı kimi də baxırlar. Onların poeziyamıza bu cür baxışı məni həmişə düşündrüb. Qəribədir, əslində amerikalıların şeirlərini də biz bəyənmirik, hətta deyə bilərəm ki, həmin nümunələr adi danışıqdan heç də fərqlənmir. Nə ahəng var, nə poetika, nə də ki, qafiyə. Eləcə də, bu şeirlərdə heç bir texniki qaydaya riayət olunmur. Bəlkə onlar haqlıdırlar, sadəcə bu haqq olanı biz qəbul edə bilmirik? Əlbəttə ki, bunun bir cavabı var- onlar mürəkkəbdən sadəyə çoxdan keçsələr də, biz hələ də köhnə qəliblərlə işləməyə üstünlük veririk... 

 Nə isə, bu gün sizə əyalətdən pərvazlanan daha bir şair haqqında söhbət açmaq istəyirəm. Klassik üslubda, daha doğrusu, heca vəznində yazan şairlərdəndir...

Zamanın yüyəni boşalıb bir az,

Deməsəm dil yanar, desəm söz yanar.

Açıbdır ağzını əjdaha kimi,

Baxmasam ürəyim, baxsam göz yanar.

Kəhərə qamçı yox, bircə him bəsdir,

Çapdınsa, saxlamaq daha əbəsdir.

İlahi, çağıran görən nə səsdir,

Getməsəm diz yanar, getsəm iz yanar.

Göz gəzirik, göz yerində qaş qalıb,

Quru yanıb, ocaqlarda yaş qalıb.

Göylərdən yağmağa bircə daş qalıb,

Kösov tüstülənər, quru köz yanar.

Qəmgin, dilin bəla olar başına,

Fərman gəlsə, ölüm baxmaz yaşına.

Dəyəcəkdir başın əhlət daşına,

Əlində tazanə, telli saz yanar...

İlk təqdim etdiyim bu poeziya nümunəsi, onun “Yanar” adlandırdığı şeiridir. Burada şaiirin giley-güzarı öz əksini tapıb...

Bu dəfə haqqında söhbət açdığım şair- Zamanov Əlisa Sənham oğludur. Əlisa Qəmgin imzası ilə “Facebook” səhifəsində şeirlərini paylaşır. 1959-cu ildə Masallı rayonu Dəmbəlov kəndində anadan olub. 1974-cü ildə həmin kənddə 8 illik təhsilini başa vuraraq, indiki Şirvan şəhərindəki pedaqoji texnikumda oxuyub. Sonra sovet ordusunda hərbi xidmətdə olub. 1981-1986-cı illərdə keçmiş APi-nin filologiya fakültəsində ali təhsilə yiyələnib. 1994-cü ilə qədər doğulduğu kənddə dil-ədəbiyyat müəllimi işləyib. Daha sonra fasilələrlə Rusiyada yaşayıb. Hazırda Bakı şəhərində məskunlaşıb...

 Devizi- “Həyat gözəldir, yaşamağı bacarmaq lazımdır”- olan bu şair baharın gəlişinə sevinir və onu özünəməxsus şəkildə vəsf edir:

Sözlər misra-misra düzülüb yenə,

Şair qələmiylə süzgəcdən keçir.

Gözlər qədəm-qədəm seyr edir, doymur-

Dünyaya sözlərdən yeni don biçir.

Nə olsun, gecənin rəngi qaradır,

Nəhəng gözəlliklər gizlənib orda.

Deyəsən, qışın da ömrü azalıb,

Bahar asta-asta gəlir bu yurda.

İnsanı yaşadan, ona ruh verən,

Sevən ürəklərin bir baxışıdır.

Vətən dediyimiz bu gözəl dünya,

Tanrının ilahi bir naxışıdır...

Həyatda arzuları çox olub, elə indi də az deyil. Uşaqlıqdan ədəbiyyat vurğunu olduğundan özünü bu sahəyə həsr edib. Ədəbiyyat tədqiqatçısı və ədəbi tənqid onun yaralı yeridir. Ömrünü bu sahəyə həsr etmək istəsə də, amma amansız həyat ona imkan verməyib. Bugünkü təhsilin vəziyyətinə çox acıyır. İstəyir ki, təhsilin vəziyyəti heç olmasa bəyənmədiyimiz sovetlər vaxtının səviyyəsinə qalxsın...

 Deyir ki;- “Heç kimə lazım olmasa da, əsas məşğuliyyətim şeir yazmaqdır. Mütaliə etməyi xoşlayıram. Niyə yalan danışım, həyatda böyük uğurlarım olmayıb. Ən böyük uğurum bu günə qədər sağ qalmağım, yaşamağımdır.”

Yazdığım şeirlər ömür yoldaşım,

Bəzən misraları güldürür məni.

Hopub yaddaşıma olub sirdaşım,

Bəzən də hıçqırdıb ağladır məni.

Özüm öz dostumam düşünürəm mən,

Beləcə yaşayıb yaşa doluram.

Qənim kəsilirəm özümə bəzən,

Bəzən də özümə düşmən oluram.

Nəyi itirmişəm, nə olub qismət,

Barışa bilmirəm özüm özümlə.

Qəlbimdə yurd saldı bir saf məhəbbət,

Yaşadım ömrümü min bir dözümlə.

Ömür tariximdir yazdığım şeir,

Misralar şahidtək üzümə durar.

Deyirlər, ay şair, qarşıda xeyir,

Nə vaxtsa ömrünə möhürün vurar...

Bu onun “Qəribə təzad” şeiridir. Şair burada özünü, taleyini ifadə etməyə çalışır. “Azərbaycan ədəbiyyatının klassik korifeyləri toxunulmaz olmalıdır. Hər birinə onun yaşadığı dövrün gözü ilə qiymət vermək lazımdır. Tarix bundan sonra Nizamini, Nəsimini, Füzulini, Xətaini, Səməd Vurğunu, Hüseyn Cavidi, Müşfiqi, Bəxtiyar Vahabzadəni, Xəlil Rzanı, Sabir Rüstəmxanlını, Musa Yaqubu və s. şairlərimizi bir daha təkrar yetirməz. Azərbaycan xalqını cəbhələrə, qruplara bölmək olmaz. Bu daxili düşmənçilik yaradır. Onsuz da düşmənlərimiz çoxdur. Başqaların çaldığı havaya oynayan müxalifət bizə lazım deyil. Mən 1988-ci ildən azadlıq hərəkatının fəal üzvlərindən biri olmuşam. Sonralar elə hadisələrin şahidi oldum ki, müxalifətdən iyrəndim və bir dəfəlik uzaqlaşdım. Mənə milləti cəbhələrə bölən partiyalar yox, milli birlik lazımdır.”- söyləyir. Və hiddətini şeirlə belə ifadə edir:

Göy altının hər yerinə

Vətən, düzlük toxumu ək.

Bir günahı olan kəsi

İsa kimi çarmıxa çək.

Doğulanda tək doğulduq,

Zül(ü)m ilə əkiz olduq.

Səsim çatmadı heç yana,

Nə “Mən” oldum, nə “Biz” olduq.

Sözdən uca heç nə yoxdur,

Sözdür dünyanın sərvəti.

Səcdə edək, pozulmasın,

Yerlə Tanrının vəhdəti…

Dilə gəlsin lal baxışlar-

Ürəklərə sevinc dolsun.

Nə dünyadan bezən olsun,

Nə də zülmət gecə olsun…

Qəribədir, gözəl poeziya nümunələri yaratmağı bacaran, bu filoloq-şairin yaradıcılığı barədə sosial şəbəkələri ələk-vələk etsəm də, heç bir yerdə məlumat tapa bilmədim. Yalnız “Facebook” platformasındakı səhifəsində paylaşdığı şeirlərə rast gəlmək mümkündür. 

Demirəm, o, poeziyaya qeyri-adi bir nəfəs gətirib. Amma adamın başının üstə Allah var, o, ŞAİRDİR. İnanıram ki, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin(AYB) qəbul komissiyasında əyləşən, içində “Allah Xofu” gəzdirən qardaşlarımızdan biri, bu il 65 yaşını qeyd edəcək Əlisa Qəmgini AYB-yə dəvət edib yaradıcılığı ilə maraqlanacaq. Axı hər bir istedadın "bələdçiyə" ehtiyacı var...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.03.2024)

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Yer Kürəsində milyardlarla insan var, hər bir insan üçün də ailə – iş yeri – cəmiyyət üçbucağında bir yer müəyyənləşdirilib. Amma bəzən elə olur, kimsə öz yerini tapa bilmir. İnsanlığın faciəsi bax budur, öz yerini tapa bilməməkdir. Uğursuz, sənə xoşbəxtlik gətirməyən ailə (ailəli olmayanlar üçün sevgi münasibətləri), fayda verə bilmədiyin və bəhrəsini ala bilmədiyin iş (işsizlik, təhsil ala bilməmək də həmçinin), səni qəbul etməyən cəmiyyət – əsas uğursuzluq üçlüyü budur. Bəzi uğursuzlar bu üçlüyün hər hansı birində qərarlaşır, belələrini gəlin şərti olaraq nisbi uğursuz adlandıraq (NU). Belələri həyatda böyük əksəriyyətdir, elə əhatəmizdə hər 10 nəfərdən ən azı 3-4-ü nisbi uğursuzluqdan əziyyət çəkir. Bu tip insanlar bədbin olsalar da, onlarda bu bədbinlikdən tezliklə qopacaqlarına inam böyük olur. Onlar bir sahədəki uğursuzluğu digər sahələrdəki qənaətbəxşliklə neytrallaşdıra bilirlər haradasa. NU kateqoriyasının özündə bir müvəqqətilik, ötərilik, keçərilik kəsb etməsi bu insanlarda mübarizlik əzmini tam yox edə bilmir, onlar sabahkı günün işıqlı olacağına inanır, bu inamla yaşayır, çabalar göstərirlər. NU-ların motivasiyaya böyük ehtiyacı olur, çünki bu tip insanlar xırdaca bir təkanla öz uğursuzluqlarını dəf edə bilirlər. Öncədən qeyd edək ki, həyatda özlərini uğursuz sayanların böyük bir qismi yeniyetməlik və gənclik illərində uğursuz sevgiyə məruz qalanlar olur, bir də ki, ali təhsil almaq arzusuna yetişə bilməyənlər. (Hər iki mövzuya kitabımızda ayrıca toxunacağıq).

Üçbucağın birdən birə iki bucağında düzgün yerləşə bilməyənlər artıq tam uğursuzdurlar, bunları elə bu cür də adlandıraq (TU). Belələri xeyli azdır, NU-lardan sayca xeyli az olduqları kimi, problemlərinin xarakterinə görə də onlardan xeyli fərqli görünürlər. TU artıq həyatdan ikitərəfli zərbə almış insan olduğu üçün onun bədbinlik dərəcəsi də hədsiz yüksək, hətta ayrı-ayrı hallarda depressiyaya düşmək səviyyəsində olur.

TU-lar get-gedə özlərinə qapanır, ətrafdan təcrid olunurlar, mübarizədən yorulur və yayınmağa başlayırlar. TU-ların həyat tənəzzülü get-gedə sağlamlıqlarına zərbə vurur, özünə inamsızlıq müəyyən əsəb xəstəlikləri ilə müşayiət olunaraq çox ağır fəsadlar törədə biləcək kombinə yaradır. Sonucda intihara cəhdədək uzanan bu yoldan pasienti geri döndərmək çox çətin, əksərən qeyri-mümkün görünür. Odur ki, vacib məqamda – narazılıq hələ rüşeym halında olarkən TU-ların üzərində işləmək, onları «hər şeyin düzələcəyinə» inandırıb buna kökləmək olduqca vacibdir.

Ailə-iş-cəmiyyət uğursuzluğu üçbucağının hər üç küncündə qərarlaşan insan tipləri çox azdırlar, belələrini mütləq uğursuzlar adlandıraq (MU). Belələri haqqında ilk baxışda yalnız bunu söyləmək olar: «Tanrının üz döndərdiyi adamlar».

MU sonucda ya psixi pozğunluq həddinə gedib çıxır, ya da intihar edir, amma dəstəyə (istər maddi olsun, istər mənəvi, fərq etməz) hədsiz ehtiyac duyan bu insanların da motivasiyaya daim ehtiyacları olur. Ailə üzvü, dost, qohum, qonşu, tanış, tanımadığı birisi – insan zəncirinin hər bir halqası MU-ya düşdüyü dərin quyudan çıxmağa kömək göstərməklə, əl uzatmaqla onun həyat nağılının erkən bitirməsinə mane ola bilər. Amma əksər halda MU bu uzanan əlləri görə bilmir, ətrafın biganəliyinin qurbanı olur.

Və ən nəhayət, təsnifatımızda 4-cü tip uğursuzlar da yer alır ki, bunların uğursuzluq səbəbi ailə-iş-cəmiyyət üçbucağından kənarda dayanır. Problemləri hər hansı sağalmaz xəstəlikdən, əlillikdən, yaxud xoşagəlməz adət və vərdişdən, yaxud yaxın bir adamın vəfatından və bu qəbildən olan digər nəsnələrdən qaynaqlanan bu sayaq həyatdan küskünlər isə təsnifatımızda xüsusi uğursuzlar (XU) kimi yer alacaqlar. Belələri də ətrafımızda çoxdurlar, bizim qayğı və nəvazişimizə, təsəllimizə ehtiyacı olan bu tip insanlarla hər gün görüşür, ünsiyyətdə oluruq. Sadəcə, düşünməyimiz gərəkdir ki, belələrinə xırdaca bir diqqət göstərməyimiz, onlarla həmdərd olduğumuzu nümayiş etdirməyimiz çox vacibdir.

Beləliklə, biz uğursuzluqlarla üzləşib həyatdan inciyən və küsənlərin 4 tipini müəyyənləşdirdik.

Kitab boyunca burada sadaladığımız uğursuzluq səbəblərinin hər biri üzərində ayrıca dayanacaq və bu səbəbləri aradan götürmə yollarından geniş bəhs edəcəyik.

Hər xəstəliyin öz dərmanı, hər qıfılın öz açarı olduğu kimi hər problemin də öz həlli var, unutmayaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.03.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı-  Salatın Əhmədlinin “Qardaşımı arzusu” adlı hekayəsini təqdim edir. Hekayə 44 günlük müharibədə şücaət göstərmiş Azərbaycan əsgərlərindən bəhs edir.

Mən anamın qucağında uşaq olarkən yurdundan di­dər­gin düşən qaçqın ailələrindən birində doğulub böyü­müşəm. Atam, anam gözümü açandan, dünyanı dərk edəndən hiss etdim ki, yaralıdırlar, torpaq həsrətlidirlər. Evdə dörd uşağıydıq. Böyük qardaşım hərbçi olmaq istəmişdi, evdən icazə verməmişdilər. Çünki Zəngilandan çıxarkən əmim və dayım kənddən çıxmamışdılar. Onların bu günə qədər ölüsü, dirisi barədə belə məlumat ala bilməmişdik. Bu illər ərzində onları gördüm deyən olma­mışdı. Onlar da hərbçi olmuşdular. O zaman camaatı kənddən çıxarıb, əli silah tutan kişilər onların komandanlığı altında günlərlə kəndi qoruyub saxlaya bilmişdilər. Sonra arxadan kömək gəlmədiyindən düşmən qüvvələri hücuma keçərkən ancaq bir neçə adam sağ qayıtmışdı. Son dəfə onları əlisilahlı kənddə döyüşən görmüşdülər. Sonralar bir daha dayım və əmimlə yanaşı kəndin ondan çox adamı geri dönmədi. Onların taleyi qaranlıq olsa da atam həmişə deyirdi ki, düşmən onları heç vaxt sağ qoymazdı, çünki onlar kəndə girmək istəyən xeyli erməni dığasını məhv eləmişdilər.

Nənəmin ürək dağlayan bayatılarını dodağının altında zümzümə edə-edə, gizlin-gizlin tökdüyü göz yaşlarını görmüşdüm. Anam da bunu görürdü, “dəyməyin, ağlasın, içini boşaltsın, yüngülləşsin” – deyərdi, bizi yanından uzaqlaşdırardı.

Yaşa dolduqca bildik ki, qaçqınıq, yurdsuzuq, kəndlərimiz, gülüstan ellərimiz düşmən tapdağı altındadır. Taxtadan silahlar düzəldərdik, bu cəhətdən qardaşım daha bacarıqlı idi, oynayanda da elə müharibə oyunu oyna­yardıq, özümüzə bayraq düzəltmişdik, müharibədə “qalib” gəlirdik, bayrağımızı sancırdıq... Nağıl dolu ömrün içində necə bir həqiqət yaşanmış olduğunu uşaq təfəkkürümüz sonralar dərk etməyə başladı. Qardaşım mütləq hərbçi olacağını deyirdi: kəndə birinci mən girəcəyəm, onların gözlərini ovacağam, kəndimiz, evimiz yadımdadır. Hələ bir gedim, görüm, orda erməni yaşamış olsa, onun donuz iyi verən nəfəsini o evdə hiss etsəm, yerli-dibli söküb, süpürüb, eynən eləsini yenidən tikdirəcəyəm. Hələ bir gedim hərbçi olum... 

Qardaşım doqquzuncu sinifdə oxuyurdu. Naxçıvanski adına hərbi mək­tə­bə getmək istədiyini bildirəndə atam qoymadı:

-     Otur yerində, yaralarımız sağalmamış sən də başımıza bəla açma.

-     Onsuz da gedəcəm, belə qoymazsınız, hərbi xidmətdən sonra qalacağam orda.

-     Sən cılızsan, uşaqlıqdan da revmatizman var, qalan sağlamlığını da o soyuq səngərlərdə, ağır təlimlərdə itirərsən.

Doğrudan da qardaşımı həmişə müalicə etdirirdilər. Atam ona görə narahatlığını gizlətmədi:

-     Elə olmasaydın, bir söz deyəməzdim. O torpaqlar nə qə­dər qalacaq donuzların ayağının altında? Yaxşı bir ordu olmalıdır ki, alaq...

Qardaşım təslim olmurdu:

-     Mən yaxşıyam, heç yerim də ağrımır.

Qardaşım nə qədər təkid etsə də, onu hərbi məktəbə göndərmədilər. İdman müəllimimiz Yaşar bizi idman ya­rışlarına hazırlayırdı, cəld, çevik uşaqları, özü dediyi kimi, “gözaltı” eləmişdi:

-     Fərqlənənləri gələcəkdə xüsusi yetişdirilən hərbi məktəbə göndərə bilərik.

Onların arasında mənim də adımı çəkdi.

9-cu sinifi bitirəndə Yaşar müəllim məktəbdən beş şagirdin sənədlərini Naxçıvanski adına hərbi məktəbə göndərdi. Mən də onların arasındaydım... Onda qardaşım Neft akademiyasında 2-ci kursda oxuyurdu. Bakıya gəlirdik. Sentyabrda dərslər başladı. Mən ancaq bazar günləri qardaşımı görə bilirdim, təpədən dırnağa od tutub yanırdı:

-     Heyf, heyf məni qoymadılar. İndi Ali Hərbi mək­təbdə artıq üçüncü kursda olardım...

Hirslənib atamgilin arxasınca danışırdı. Mən ona təs­kinlik versəm də nəticəsi olmurdu. Qardaşım elə bil doğu­landan bu hisslə doğulmuşdu...

Neft Akademiyasını bitirən kimi Səməd hərbi xid­mətə yollandı... Sonra qayıtmadı, ömrünü hərbə bağ­ladı. Xüsusi kurslara getdi.

Mən təhsilimi başa vurub XTQ-ə qəbul olundum. İnsan doğrudan da böyüdükcə torpaqların düşmən tapdağı altında qaldığını görüb qeyrət hissi içini yeyirmiş... Gecə-gündüz fikrimiz-zikrimiz Qarabağı, ümumən işğal altında olan torpaqlarımızı öz gücümüzlə qaytarmaq idi... 15 aprel hadi­sələrində demək olar ki, qüvvələrimiz qan-qan deyirdi. Rəhbər hərbi komandanlıq bizi ipə-sapa yatırda bilmirdi... Sonra generalımız Polad Həşimovun öldürülməsi... O gecə bütün taborlar qalxmışdı, Ali Baş Komandandan döyüşə girmək üçün əmr tələb edirdik...

Bizi dəliqanlı, düşüncəsiz hərəkətlərə yol verməmək üçün lazım gələndə tənbeh də elədilər. Bilirdik ki, özü­müzə qalsa, bir həftəyə bütün Qarabağı o şərəfsiz­lərdən təmizləyə bilərik. Amma ermənipərəst beynəlxalq qüvvə­lər vardı... Bu reallıqları da bilirdik.

-     Dövlət başçısı hər şeyə nəzarət edir. Bizim artıq güclü, vahid qüdrətli ordumuz var və hər birimiz gene­ralından tutmuş sıravi əsgərinədək bu döyüşə hazırıq. Amma zaman yetişməyib, gözləməliyik, səbrli olun, – komandir bunu deyirdi.

***

Müharibə başlayan gün sübh tez­dən əmr aldıq. Bizim böyük bir qrup hərbçimiz – mən də onların arasın­daydım – Kəlbəcər-Tərtər istiqamətindəki mövqe­lər­də yerləşdirilmişdik. Biz Camışdağ zirvəsini tutmalıy­dıq. Burada birinci biz hərbi əməliyyatlara girməli, arxadan gələn qoşunun təhlükəsizliyini təmin etməli, onların irəli yeri­məsi üçün şərait yaratmalıydıq.

Verilən əmrləri hücum əməliyyatı ilə xüsusi təyi­natlılarımız çox gözəl, uğurlu şəkildə yerinə yetirirdi. Si­lahlı qüvvələrin giziriydim. Biz qələbələri əfsanəvi igid­lik­ləri ilə döyüş tapşırıqlarını yerinə yetirən əsgərlərimizlə əldə edirdik.

Müharibə başlayan gün səhər 8-ə qalmış Camış­dağ zirvəsi uğrunda döyüşə atıldıq. Biz o zirvəni almalıy­dıq. Murovdağın yüksəkliyindən erməni postlarına doğru en­dik.

Dumanlı, çiskinli havada hər şeydən xəbərsiz düş­mən postlarını ələ keçirmək üçün mövqelərimizi qurduq... Düşmənin hücumunun qarşısını almaq üçün hər şeyə hazır idik, qüvvələrimiz erməni postlarını dağıtsa da onlar müqavimət göstərirdilər, güclü əks-hücuma keçmişdilər.

Biz Camışdağ yüksəkliyi uğrunda döyüşərkən qurduğumuz mövqelər ermənilərin tanklarından atılan top atəşləriylə toz-dumana bürünmüşdü. Bir tərəfdən duman, çiskin, o biri tərəfdən tanklardan aramsız atılan top mərmilərinin yağışı altında vuruşurduq. Düşmən gəldi­yimiz istiqamətdən xəbər tutmuşdu, ona görə də Camışdağ istiqamətində o dumanda, çiskində yerimizi tam bilməsələr də güllə, top, tank, mərmi atəşinə tut­muşdular, tutduğumuz mövqelərdən bir addım belə kənara ayaq basmağa imkan vermirdilər. Camışdağ istiqamətində düşmən mövqelərini əlində saxlamaq üçün sanki bütün artilleriya ilə hücuma keçmişdilər. Onların isə xəbəri yoxuydu ki, biz artıq onların postlarının 400-500 metr­liyindəyik. Onlar bizdən yuxarını gülləbarana tutmuşdular. Atılan toplardan dağılan daş, qaya parçaları başımıza düşməsin deyə özümüzü qorumağa çalışırdıq.

Biz posta yetişməyə nail olduq, o tərəflərdə yerləşən qüvvələrimiz də hərəkətə keçdiyindən təmizlənmiş postlarda yerləşmiş­dilər. Silah, top, artilleriya atəşindən dağlar lərzəyə gəlmişdi. Bizim getdiyimiz istiqamətdə düşmən məlumat aldığından zərbə endirməkdə davam edirdi. O qədər top, mərmi yağışı altında Camışdağ zirvəsinə gəlib çatdıq, o yüksəkliyi aldıq və zirvəni aşdıq, oradan da maşınlara minməliydik. Amma dəhşətli müharibə od-alovu içində ətrafımız gülləbarana tutula-tutula üzərimizə düşən və­zifəni yerinə yetirdik...

Düşmənin çayqırağı ərazilərdə basdırdıqları minalar­dan xəbərsiz olan şəxsi heyətimizin digər qrupları arasında şəhidlərimizin, yaralılarımızın olduğunu görüb onların da köməyinə getdik. Döyüşdə deyil, düşmənin basdırdıqları minalardan həlak olan dostlarımızın itkisi bizi daha da qəzəbləndirirdi, intiqam hissi, erməni vandallarına qarşı kinimiz coşub-daşırdı.

***

Düşmən hər vasitəylə itirdiyi postları geri qaytar­maq üçün əlavə qüvvələr çağırırdı... Mənim də olduğum postlar ermənilərdən təmizləndikdən sonra hərəkət istiqa­mətimiz müəyyənləşdi. Arxadan gələn qüvvələri post­lar­da yerləşdirib yola çıxdıq. Getdiyimiz yol açıq yol deyildi, oradan rahat çıxa bilməzdik, çünki ətraf minalanmışdı. Bir addım göstərilən istiqamətdən kənara çıxmaq ölümə bərabər idi. Bir yandan üstümüzdəki yük, digər tərəfdən düşmən güllələri, top, atəş içində biz o yüksəkliyi aşdıq...

Bu işin nə qədər ağır, nə qədər təhlükəli olduğunu bilsək də, biz şüurlu şəkildə növbəti yüksəklik uğrunda da döyüşdük, o yüksəkliyi də aldıq... Verdiyimiz şəhidlər, yaralılarımızı döyüş meydanında qoymamaq da borcumuz idi və biz bu işin öhdəsindən də gəlirdik və gəlməliydik. Bu döyüşdə Mikayıl kimi oğlu itirdik.

Növbəti əməliyyatı uğurla yerinə yetirib irəliləmək əmri alan zaman mərmilərin dağlarda verdiyi əks-səda dağlardan, daşlardan qopan qəlpələr, mərmi atəşləri içində əmrə əsasən maşınlara minib oradan uzaqlaşmağa çalışdıq. İki KamAZ-la yaralı və digər döyüşçülərimizi oradan çıxar­dıq, şəhid vermədən, itkimiz olmadan çıxdıq. Yerdə qalan xüsusi təyinatlılarımız piyada, bir sutka sonra mövqeyə gəlib çatdı. Biz istəyimizə nail olmuşduq, o yüksəklikləri alıb, erməni postlarını məhv edərək Beyləqan – Füzuli istiqamətində yola düşdük.

Axşam evimizlə əlaqə saxlamaq istəsəm də, nəsə bir qüvvə imkan vermirdi. Nəhayət, qonşumuz Həsən dayıya zəng elədim. Anamı soruşmaq, Səlimdən xəbər tutmaq istə­yirdim. Həsən dayı Səlimin şəhid olduğunu deyəndə sarsıldım. Telefonda donub qalmışdım. Həsən dayı isə Səlimin qəhrəmanlıqla şəhid olduğunu deyirdi.

-Səlim qırxdan çox ermənini təkbaşına məhv edib, əsir düşməmək üçün sonuncu qumbaranı onu əhatəyə alanların üstünə atıb, özü də şəhid olub. Nəşini döyüş meydanından çıxara bilməyiblər. Çadırlar qurulub... gözlə­yirik...

Başım dumanlanmışdı, qulaqlarım uğuldayırdı, Səli­min uşaqlığı, hərbə olan sevgisi, şəhidliyi – hər şey elə bir-birinə qarışmışdı ki, axan göz yaşlarımı silən dostlarımın təsəllisini belə dərk edə bilmirdim...

***

Mən Səlimin yas mərasiminə gedə bilmədim.

Füzuli istiqamətinə gedərkən bizim dəstənin bir his­səsi Lələtəpənin postlarını ermənilərdən təmizləmək üçün yola düşməli oldu. İki dəstəyə bölündük. Əmrə əsasən bi­zim dəstəmiz qarşıdakı birinci postu götürüb Cəbrayıl isti­qamətində irəliləməliydi.

Ermənilərin hərbi texnika və canlı qüvvə ilə yaxşı təchiz olunmuş 1-ci post uğrunda döyüşlər gedirdi. 1-ci postu düşməndən azad etmək çox çətin, ağır idi, orda düş­mən mövqeləri çox möhkəm idi, hər cür silahlarla təmin olunmuşdular.

Biz dəstələrə ayrılıb, üstümüzdəki bəsit silahlarla, düşmənin gözləmədiyi yerlərdən keçərək irəliləyirdik. Nə­ha­yət ki, posta çatdıq. O post uğrunda döyüşlərdə şəhidlər verdik, yaralılarımız oldu, bununla belə, postu aldıq, onların 30 il bundan əvvəl işğal etdikləri ərazisinə girdik.

Sübh tezdən gələn qüvvələrə postu təhvil verib, onları gətirən maşınlarla oradan ayrıldıq.

Maşınlarımız qaranlıqda irəliləyirdi. Düşmən bizi görməsin deyə işıqların söndürmüşdük. Çox çətin şəraitdə, qaranlıqda yeriyən maşınları idarə edən sürücülərimizin də şücaəti böyük idi.

Biz üzü Cəbrayıl istiqamətinə olan postları götürür, Füzulinin kəndlərindən keçib Cəbrayıla doğru gedirdik. Anidən düşmən hücumuna məruz qaldıq, vurulanlarımız oldu. Musayev Kamil şəhid oldu.

Qarşıda solda düşmənin xeyli canlı qüvvəsi və tex­nikası olduğu haqda məlumat aldıq. Komandir Heydərov əmri bizə çatdırdı:

–Düşmənin canlı qüvvəsi də, texnikası da çoxdur. Biz ye­ridiyimiz dərə istiqamətindədirlər – orada da meşəlik başlayır – onları görmək olmur. Ona görə də ehtiyatla hərəkət etməliyik.

–Komandir, icazə verin kəşfiyyat aparaq, – dedim.

Komandir:

–İtkimiz ola bilər.

–Komandir, mən tək gedim.

–Mən də onunla gedim. – Əliyev Rüstəm komandirə yaxınlaşdı.

Komandir:

–Başqa çarəmiz də yoxdur. Düşmənin planını bil­məliyik. Çalışın ətraflı məlumat gətirin.

–Oldu, komandir.

Rüstəmlə mən onlardan ayrıldıq. Sürünə-sürünə irəliləyirdik. Düşmənlər orada möhkəm yerləşmişdilər, səngərlər qazmışdılar, meşəlik olduğundan texnikalarını da yaxşı gizlətmişdilər. Biz yüksəkliyin arxasında olduğumuzdan onların meşədə gizləndikləri ərazini təxmin etmək çətin idi. Yaxşı ki, gəldik. Birdən onların “Ural” maşınlarından birini gördüm. Rüstəm bir az da irəli sürünüb geri döndü:

–Dərənin dibində tankları, BTR-ləri də var...

–Bunlar özləri hanı bəs?

–Yəqin buralarda haradasa yeraltı məkanları var.

–Hamısı burada gizlənə bilməz. Məncə, bunları burada ehtiyat qoyublar. Haradasa meşənin içindədirlər.

–Sən burada gözlə. Mən irəli gedəcəyəm. Bir şey olsa arxamca gəlmə, geri dön və xəbər ver.

–Fikrin nədir? Bir yerdə gəlmişik, bir yerdə dönə­cəyik.

Ətrafı yaxşıca yoxladım. Yaxında kimsə yox idi. Eh­tiyatla, sürünə-sürünə gördüyüm “Ural” maşınlarından birinə ya­xınlaşdım. Fikrimdən keçirdi ki, düşmən əlində qoy­maq­dansa onları qənimət kimi də götürmək olar. Yaxşıca yoxladım, mina-zad təhlükəsi olmaması üçün diqqətlə hərəkət edirdik. Əliyev Rüstəm – istehkamçı yanımdaydı, maşının birinə qalxdım, yoxladım, rolun arxasına oturdum, o da yanımda, hər cür çaşqınlıq, hər cür gərginlik içində maşını düşünmədən irəli sürdüm, postumuza gətirdim... Komandir hirslənmiş olsa da, gətirdiyimiz qənimətlər hərbi cəhətdən çox dəyərli idi. Maşında xeyli qiymətli əşyalar varmış, gecəgörmə cihazları, koordinat cihazları, arxasında qrantamyot, minamyot, xeyli sayda silah-sursat vardı. Bununla belə komandir narahat idi:

–Maşının yoxa çıxmasından anlayacaqlar ki, yaxın­dayıq. Ehtiyatı əldən verməyin.

***

Bizə irəliləmək əmri verilmişdi, əməliyyat apardığı­mız ərazilərdə 300-400 canlı qüvvə və hərbi texnikası olan postlar vardı. Bizim isə silahımız sadə, soyuq silahlarıydı.

Cəbrayılın içinə girəndə dairəvi bir yer gördük. Orada bir hərbi hissə tikmişdilər, şəhər isə yoxuydu, darmadağın etmişdilər. Biz həmin hərbi hissəni almalıydıq, gizləndiyimiz yerdən düşmən xəbərsiziydi. Ağıllarına da gətirmirdilər ki, biz tam postun qabağındayıq, gecəni də orada qaldıq. Düşmən gözətçisi o dağın üstündən gəlib beş-altı güllə atırdı, güllələr gəlib başımızın üstündən keçirdi, ora-bura dəyirdi. Ətrafımız güllə yağışına məruz qalsa da, yerimiz bəlli olmamalıydı. Odur ki, heç kəs cınqırını belə çıxarmırdı. Düşmən əsgəri elə-belə atırdı ki, birdən kimsə ola bilər... Düşmən sadəcə olaraq bilirdi ki, gəlirik. Ona görə elə irəliyə atırdılar... Dağın üstündən BK-yla atırdılar, qayıdıb düşürdülər posta. Murovdakı kimi gəlmə istiqamətimizdən xəbərdar idilər və atırdılar...

***

Hərbi hissənin qabağında çay yatağı vardı, onu keç­dik, qruplara ayrıldıq. Biz hərbi hissəyə dumanlı sübh çağında girdik. Postda möhkəmləndik. Kəşfiyyata gedən Cəfərov Sabir xəbər verdi ki, əlavə qüvvələrlə hücuma keçiblər, tanklar, BTR-lər, 300-400 nəfərlik canlı qüvvə var.

Bütün postu almışdıq. Əlavə qüvvəylə yenidən hücuma keçən erməni dəstəsiylə bağlı arxaya - mərkəzə xəbər vermək istəsək də, ratsiyanın enerjisi qurtardığı üçün əlaqə saxlaya bilmirdim.

Düşmən hücuma keçmişdi. Bizim kiçik hissəmiz irəlidəydi, əsas qüvvə arxadaydı, onlara məlumat verə bil­mirdim. Dəhşət içindəydim, dəstəni qoyub gedə də bilmir­dim, hər tərəfdən od yağırdı. Başımı itirmişdim, verdiyim itkilər də məni dəhşətə gətirmişdi, heç kimə yardım edə bilmirdim. Dərə yatağıyla arxaya xəbər verməliydim, verə bilmirdim. Düşmən önümüzdə mövqeyini qurmuşdu, bizi biçməyə başlamışdı.

O dağı aşıb məlumat verməli olduğumu artıq qarşıma məqsəd qoyub dağ yuxarı güllə yağışı altında, üstümdəki yüklə birlikdə qalxırdım. Bir tərəfdən dəhşətli  dərəcədə yorğunluq, dağ yuxarı sürünə-sürünə irəliləməyim, bir yandan bir əlimlə yerə dirənərək, o biri əlimlə güllə ata-ata, “ya Allah”– deyib irəli gedirdim. Atılan minamyot mərmisi qabağıma  düşərək dərin çuxur yaratdı. Minamyotun  yaratdığı dalğa məni yaratdığı çökəyə saldı. Mən orada bir az mövqelənə bildim. Kazımov Kamran vuruldu. Artıq hər şey bitmişdi, ətrafımda, aşağıda gördü­yüm şəhidlərimiz, yaralılarımız da məni ruhdan salırdı, yenə də qüvvə topladım, yeridim, güc-bəla ilə özümü yüksəkliyə salıb ordan – yuxarıdan özümü burax­dım, daşa-qayaya dəyə-dəyə yuvarlandım. Dizim yaralı halda, bütün gücümü toplayaraq, iki kilometrə qədər yolu qaça-qaça özümü əsas məntəqəyə salıb mühasirəyə düşdüyümüzü xəbər elədim.

Döyüş əmri verildi. Biz yenidən hücuma keçdik. Üç yüz-dörd yüz əsgərli, hərbi texnikalı erməni cinayətkarlarının kolonunu məhv elədik, bir nəfərinə qədər biçdik, şəhidləri­mizin intiqamını aldıq...

O döyüşdə biz Cəbrayıl ərazisində olan digər erməni hərbi qüvvələrini də darmadağın etdik. Mühasirəyə düşərkən müxtəlif qruplar arasından seçilmiş şəxsi heyətimizin şə­hid oğullarının intiqamını aldıq. O qanlı döyüşlərdə bəra­bər olmayan qüvvələrlə mübarizədə ölümün gözünə dik baxaraq xüsusi təlim görmüş vətən oğullarımızın göstərdiyi mərd­lik, şücaət yaddaşıma əbədi yazıldı. Filmlərdə gördüyüm dəhşətli döyüş səhnələrindən də dəhşətli mübarizə meyda­nında olduq... Başqa zaman olsaydı, mənə nağıl kimi gələr­di; düşmənin zirehli texnikalarını igidlərimiz düşmə­nin əlindən alıb, hərbi qənimət kimi necə sahib çıxdığı­mıza, on-on beş nəfərlik dəstələrlə düşmənin iki yüz-üç yüz nəfərlik dəstələrini necə məhv etdiyimizə, düşmənin alınmaz bildiyi ən hündür yüksəklikləri necə ələ keçirdi­yimizə... bu döyüşün içində olmasaydım inanmazdım.

Bizim şəxsi heyət ondan sonra da dəfələrlə postları alarkən mühasirəyə düşdü, mühasirəni yarıb düşməni məğ­lub etdi, ən təhlükəli istehkamları dağıtdı, ələ keçirdiyimiz hərbi qənimətlər vətənin müdafiəsi üçün lazımlı oldu...

Mən o döyüşlərdə qazi oldum, çıxdığımız qanlı döyüşlərin birində qrantamyotun zərbəsi məni götürüb başqa yerə atdı. Rabitəçi Sahibin üstünə düşən mərmi onu parça-parça eləmişdi. Partlayış məni götürüb dərənin digər istiqamətinə atanda heç nədən xəbərim olmadı. Təsadüfən gizir Səfərov məni görür – ölüm ayağındaymışam. Mən də can verirdim, gözlərim görmürdü, qəlpə parça-parça eləmişdi, ayaqlarımı hiss eləmirdim. Əliyev Qismət mənə kömək edib qurtarmağa çalışırdı... Döyüşün ortasıydı, kömək gözləmirdik. Cəfərli Sabirin üz-gözü dağılmışdı. Mənim bir az yaralarımı sarıdılar, sağ yerim yoxuydu. Artıq burada şəhid olacağımı fikirləşirdim.

Qismətə: –Qoy məni, get, –  deyə yalvarırdım.

Özümü düşmənə sağ verəcək deyildim. Huşumu itir­dim. Amma Qismət və döyüş dostlarım məni oradan çıxa­raraq ilkin yardım ediblər, oradan KamAZ-a qoyub Əhməd­bəylidəki hərbi qospitala çatdırırlar.

Mən hərbi qospitalda uzun müddət yatdım, müalicə olundum. Qardaşım da sən demə müharibədə ölməyibmiş, ağır yaralanıbmış. Hərbi qospitalda yanıma gələndə mə­nim vəziyyətim ağır olduğundan reanimasiyaya buraxma­mışdılar.

Bir müddət sonra dəliqanlı qardaşımı yatağımın böyründə görüb güc-bəla ilə gülümsədim, üz-gözüm yara içində idi. Başımı sığalladı, qolumdan öpüb qulağıma pıçıldadı:

-Sən demək, saman altdan su yeridirsənmiş, cənab komandir. A kişi, mən hər gün “hərbçi olacağam” deyib bağırırdım. Sən demək elə anamızın qucağında olarkən hərbçi kimi doğulub, hərbçi kimi böyüyüb, geri dönüb, düşmənə qan uddurub, yurdumuza da baş çəkib gəlib­sənmiş... Ay sənin gözünə dönüm...

Qardaşımın sağ olduğunu görüb itirdiyim bir gözümü belə unutmuşdum...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.03.2024)