Əkbər Qoşalı yazır

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı şair, publisist və siyasi şərhçi Əkbər Qoşalının Rusiya teleməkanında antiazərbaycançılığı ilə tanınan teleşərhçi Vladimir Solovyov barədəki tənqidi qeydlərini diqqətinizə çatdırır.

Xristianlıqdan öncə indiki Rusya Federasiyasının bir çox yerində quşlara qut bir rol yaraşdırılıb, dolayısıyla (özəl bir qoruma biçimi olaraq) körpələrə “qoruyucu quş” adları verilərmiş. O cümlədən zəngvari, melodik səsi olan körpələrə Bülbül deyilərmiş... Ancaq nə o vaxt, nə bu vaxt Bülbül deyə çağırılan, əzizlənən birinin böyüdükdən sonra qarğa qarıltısı çıxartmayacağına kimsə zəmanət verə bilməməmişdir...

Söhbət nədən, kimdən gedir? – Moskvadakı “Crocus City Hall”ın Konsert zalında törədilmiş, xeyli günahsız insanın ölümünə səbəb olmuş məlum terakt barədə danışan adıyaman telejurnalist Vladimir Solovyov  yenə qulağını yumub, ağzını açıb...

Bəlli olduğu kimi, Rusiya Federasiyasının dövlət rəsmiləri, hüquq-mühafizə orqanları başçıları da, başqa məsul qurum-quruluşların təmsilçiləri də sözügedən qandonduran faciə barədə danışarkən bir xeyli uhulət-suhulətli cümlələr qurmağa çalışır. Zatən, belə məqamlarda toxtaqlıq ən vacib şərtlərdən biridir. Ancaq Solovyovlar barmaq tuşlayıb, öz ağıllarınca ünvan göstərməyə tələsir. Əgər belə tələsik “müəyyənlik” gərəksə, o zaman kimin terror təcrübəsi varsa, ağla ilk o gəlməlidir, elə deyilmi? – Solovyovlar bilməmiş deyil ki, terrorçuluq onların sevimli hayları üçün yalnız keçmiş (irs) deyil, bugünkü fəaliyyət sahəsidir, sabaha dair plandır. 105 ildir yıxıla-sürünə mövcud olan Ermənistan Respublikasının araxalandığı irs də, o irs üzərindəki özkeçmişi, bu günü də terror, qətl, qan-qada və qat-qat yalanlardan ibarətdir. Ermənistan terrorçuluğu dövlət siyasəti olaraq sabitləşdirmiş azsaylı dövlətlərdəndir. Özü də, haylar teraktları yalnız azərbaycanlılara, Türk-İslam dünyası mənsublarına qarşı törətməyib; elə Solovyovun yaşayıb – “yaratdığı” Moskvada da törədib.

Hay (erməni) terrorizmi – hay millətçi qruplarının və təşkilatlarının sistemli təhdid və fərdi intiqam aktlarından biridir. “Hay (erməni) terrorizmi” termini ilk dəfə ABŞ-da 1982-ci ilin avqust ayında yayınlanan “ABŞ Dövlət Departamentinin aylıq bülleteni”ndə rəsmən istifadə edilib. Hay (erməni) terrorizmi mütəşəkkil bir terrorizm olmaqla, beynəlxalq terrorizmin geniş qanadı və şəbəkəsidir. Əgər genişlikdən, “qanad” və şəbəkədən danışırıqsa, o zaman kim zəmanət verə bilər ki, Livan, Suriya üzərindən İŞİD-lə dərin bağlantı quran erməni terror qruplaşmaları yoxdur? - Terrorçu terrorçunu tapar...

“Armenakan”, “Hnçak” (Sosial Demokrat) Partiyası, “Daşnaksütun”, “Erməni soyqırım ədalət komandosları”, “Yeni erməni müqaviməti”, ASALA, “Erməni gizli azadlıq ordusu”, “Erməni inqilab ordusu”, “Orli qrupu”, “İntiharçılar eskadronu”, “Erməni birliyi”, “Gənc ermənilər ittifaqı”, “9 iyun” qrupu, “Erməni azadlıq hərəkatı”, “Geqaron”, “Apostol”, “İsveçrə qrupu”, “Demokratik cəbhə”... – Bunca terror təşkilatlanması daha hansı xalqda vardır?

Solovyovun diqqətinə özəlliklə onu çatdırmalı ki, “Erməni birliyi” 1988-ci ildə məhz Moskvada yaradılıb. – “ASALA” ilə sıx bağları olan “birlik”, terrorçuların keçmiş Sovet məkanında rahat çalışması üçün onları saxta sənədlərlə təmin edib, eləcə də, Qarabağa silah və muzdluların ötürülməsində iştirak edib.

Haylar, Moskva və terror mövzusuna daha bir vurğu: 1977-ci ildə Moskvada törədilən silsilə terror aktlarını yada salaq. – 08.01.1977-ci ildə Moskvada bir neçə terror aktı həyata keçirilib:

saat 17:33-də Moskva metrosunun vaqonunda “İzmaylovskaya” və “Pervomayskaya” stansiyalarının arasında partlayıcı qurğu işə düşüb;

saat 18:05-də (keçmiş) SSRİ DTK-sının binası yaxınlığında, Derjinskiy (indiki Böyük Lubanka) küçəsində yerləşən 15 saylı ərzaq dükanında partlayış baş verib;

saat 18:10-da “Oktyabrın 25 illiyi” (indi Nikolskaya) küçəsində yerləşən ərzaq dükanının yaxınlığında daha bir partlayıcı qurğu işə düşüb. –

Bu teraktlar sonucunda 7 nəfər həlak olub, 37 nəfər müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri alıb.

Moskvadakı bu silsilə teaktları “ermənləri əzdiyi üçün” ruslardan intiqam almağa çağıran erməni fəal (keçmiş “Ermənistan birləşmiş milli partiyası”nın mənsubu) Stepan Zatikyanın başçılığı ilə Baqdasaryan və Stepanyan icra edib.

Bunlar Solovyov üçün işin Moskva vurğusu olsun; 

bir vurğu da Solovyovun soyadını xatırlamaqla edək: ASALA 06.06.1977-ci ildə Sürixdə (İsveçrə) güclü partlayış törədək, milliyyətcə türk olan Hüseyn Bülbülə məxsus dükanı tam dağıdıb. Kim zəmanət verə bilər ki, yeni Zatikyanlar çıxmayacaq və sabah-birisigün elə Moskvada, elə Solovyova məxsus hansısa mülki, obyekti tam dağıtmayacaq?..

(Yalnız ASALA, yalnız 1975-1991-ci il içində - 16 il boyunca 130-dan çox terakt törədib)!

Rusiya Federasiyasının yüksək dövlət təltiflərinə layiq görülən Solovyov, heç təəccüblü deyil ki, Ermənistanın dövlət təltifi “Şərəf” ordeni ilə, qondarma “Donetsk Xalq Respublikası”nın Qəhrəmanı adına da layiq görülüb. Rudolf Naumoviç Solovyovla Ana İnna Solomonovna Şapironun izdivacından meydana gələn Vladimir gənc deyil, yeniyetmə heç deyil, nə az-nə çox 61 yaşın içindədir. Yəni, ağlı salim davranmaqçün, nəyin nə, kimin kim olduğunu bilməkçün imkanlara malikdir. Görünür o, çox vacib bir çatışmazlıqdan əziyyət çəkir – onun da adına vicdan yetərsizliyi deyirlər...

“Crocus City Hall” konsert zalında törədilmiş vahim terakt bütün tərəqqipərvər insanlar kimi, bizi sarsıdıb, əlbəttə. Əlbəttə, 30 ildən artıq erməni işğalına, terroruna məruz qalmış Azərbaycanın vətəndaşları olaraq biz terror acısının nə olduğunu çox dərindən bilir, öz canımızda hiss edirik. Heç təsadüfi deyil ki, “Crocus City Hall”dakı qanlı aksiyanı qınayan, bu teraktı kəskin şəkildə pisləyən ilk dövlətlərdən biri Azərbaycan Respublikası oldu.

İş beləykən, öz fəaliyyətini qərəz, yalan üzərində quran, Azərbaycana qarşı düşmən mövqeyini vaxtaşırı nümayiş etdirən, “haydan daha artıq hay”lıq edən Solovyovun bu terror olayında “Azərbaycan izi”ni axtarması nifrətzadəlik, zəvzəklik və gədalıqdır. Belə zəvzəkləmə Rusiya Federasiyasının TV önündəki milyonlarla vətəndaşında Azərbaycana, ilk növbədə, Rusiyada yaşayan azərbaycanlılara qarşı planlı təxribat, ölkələrarası əlaqələri pozmaq cəhdidir.

44 günlük müharibədən artıq 4 il keçməkdədir, lakin Solovyovun ölkəmizə qarşı apardığı qarayaxma kompaniyası hələ davam və “inkişaf” edir... Gərək Rusiya Federasiyasının sağlam düşüncəli vətəndaşları, aydınları özləri də belələrinin cavabını versin!

Bəli, yalnız öldürmək yox, işgəncə verərək öldürmək, ölünü də təhqir etmək gələnəyi haylarçün normativ kimi bir şeydir. Hələ onu demirəm ki, bəlli terakt Moskvadakı “Aşan” ticarət obyektləri zəncirində yaxud hayların Moskvadakı digər çoxsaylı mərkəzlərindən birində deyil, məhz azərbaycanlı işadamının qurub-yaratdığı mərkəzdə baş verib. Və o dəhşətli hadisə vaxtı onlarla insanı xilas edən də yenə bir azərbaycanlı gənc (Kamil Nəsibov) olub. Üstəlik, bu aralar Ermənistan-Rusiya münasibətləri daha gərgindir nəinki Azərbaycan-Rusiya münasibətləri. Bu və bənzəri faktları, gerçəkləri yenə sadalamaq olar; ancaq daha heç nə sadalamadan da, kor-kor, gör-gör – Azərbaycan, azərbaycanlı adı Moskva teraktında şübhələniləcək ən sonuncu ölkə və xalqdan daha sonra belə təsəvvürə gəlmir. Əgər “Roma hüququ”yla yanaşsaq da, bu, bizə sərf etməzdi – kimə sərf edə bilərsə o barədə dürlü-dürlü (ağlabatan) versiyalar ortadadır. Bizim terror özkeçmişimiz, təcrübəmiz, gələnəyimiz yoxdur; biz hətta özünümüdafiə zorunda qalarkən də, ləyaqətimizi, comərdliyimizi itirmirik. – Uzağa getməyək: Solovyovların, Simonyanların və başqalarının da çox yaxşı bildiyi kimi, biz 44 günlük müharibə vaxtı qadağanolunmuş raketlərlə Gəncəni, Bərdəni qana bulayıb, günahsız körpə, qadın, qocanı... qətl edən Ermənistanın (və siyasi-hərbi uzantılarının) cavabını illa döyüş meydanında verdik. Biz körpə qatili deyilik, qadın qatili heç deyilik, qocalarla zərrəcə işimiz yoxdur. Bir də, axı bəyəm biz izah vermə zorundayıqmı? Bilənlərə salam olsun, bilməyənlərə borc olsun!

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.03.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Tanınmış şair Qulu Ağsəsin "Görsən üşüyürsən..." adlı şeirlər kitabı işıq üzü görüb. "Təhsil Nəşriyyat-Poliqrafiya" MMC-də nəfis şəkildə dərc edilən kitabda müəllifin müxtəlif illərdə yazdığı poetik nümunələr toplanıb.

..."Yaxşı pəhrizi var iztirabların,

nə özüm kökəldim, nə kitablarım..." – deyən Qulu Ağsəs yaradıcılığı müasir mədəniyyətimizdə orijinal fikir və yazı üslubu ilə fərqlənir. Tanınmış şairin “Görsən üşüyürsən...” kitabında müəllifin müxtəlif illərdə, rəngarəng və fərqli mövzularda qələmə aldığı şeirlər toplanmışdır. 

Buna qədər Qulu Ağsəsin oxucu rəğbətini qazanan, poeziyamızın incilərinə dönən, publisistikamızda örnəyə çevrilən “Sənsən hər yer”(2002), “Т.о.ч.к. и.” (2007, rus dilində), “Nabran novellası” (2009), “Вiтряна пошта” (Kiyev, 2009), “Dawn” (2016, ingilis dilində), “Yorğun ağacam” (Təbriz, 2022) kimi kitabları işıq üzü görüb. Haqqında yazılan çoxsaylı məqalələrlə yanaşı, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Kəmalə Umudova şairin yaradıcılığından bəhs edən “Adı soyadını eşidən şair – Qulu Ağsəs” adlı elmi araşdırma da ərsəyə gətirmişdir.

Qulu Ağsəs şeirlərinin mərkəzində İnsan durur. Oxucular kitabda şairin “insan-təbiət”, “insan-insan”, insan-Tanrı”, “insan-sevgi”, “insan-həyat”, insan- torpaq” münasibətlərinə özünəməxsus fəlsəfi baxışları ilə baş-başa qalacaq, işğala, müharibələrə, haqsızlığa və ədalətsizliyə qarşı üsyankar poetik düşüncələri ilə tanış olacaqlar.

Kitabın naşiri Tural Axundov, redaktoru Günay Səma Şirvan, nəşrə məsul isə Süleyman Muradlıdır.

Tezliklə oxuyub məmnun olacağınıza əsla şübhə etmirəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.03.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu dəfə "Bir sual, bir cavab" rubrikamızın qonağı sevimli şairimiz Saqif Qaratorpaqdır.

SUAL

Xoş gördük, əziz Saqif bəy. “Şairlər tanrının tərcüməçisidirlər" ( Platon)

Şeirlərinizdə daxili dünyamızın portretini açıq aşkar görmək olur və bugünkü " 1 Sual" da şeirlərinizdən doğdu.

Mən belə dəliyəm, məni görmə, get!

Xoşuna gələsi axı nəyim var?

Sevda ətri verən, şeir qoxuyan

Nəfəsi yanıqlı qırıq neyim var...

Bir eşqin yarası sinəmdə göz-göz,

Hər gün həsrət-həsrət çiçəkləyərəm.

İçimdə bir bahar buludu ağlar,

Misra-misra, bənd-bənd çiçəkləyərəm.

Nə xoşdu özümə verdiyim cəza,

Əzabım - qönçədi, ağrım - tumurcuq.

Min ildi özündə azan dərvişəm,

Ürəyi-xaraba, koması-uçuq.

Məni sözə tutma, sözə uyaram,

Qəfil kövrələrəm...sonra gec olar.

Qapısı gül açar kimsəsiz evin,

Bu yurddan o yurda köçhaköç olar.

Səni aldatmasın bu yaz havası,

Tələsmə dumandan, çəndən keçməyə.

İlişib qalarsan sol tərəfimdə,

Yol tapa bilməzsən məndən keçməyə... ( Saqif Qaratorpaq)

Əziz Şairimiz, ruhları bir- birinə görünməz zəncirlərlə bağlananları nə ayıra bilər? Və bu mümkündürmü? 

CAVAB

Xoş gördük, Ülviyyə xanım! Dəyər verdiyiniz üçün təşəkkür edirəm. Əlbəttə, ruhları görünməz zəncirlərlə bağlananları nə məkan ayıra bilər, nə də zaman. Çünki bu eşq zənciridir, nə qırılar, nə üzülər. Eşq- əbədidir. Məkandan, zamandan ucadır. Leyli və Məcnun eşqi kimi. Maqnit dəmiri axtaran kimi eşq də aşiqi axtarıb tapar. İki aşiq cismən ayrıla bilərlər, ruhən, qəlbən daim birlikdədirlər. Eşq Allahın insana lütfüdür. Ondan hər sevənlə bir də doğular. Tanrı qatında aşiqlikdən uca mərtəbə yoxdur. Mövlana Cəlaləddin Rumi deyirdi ki, mən şair deyiləm, Aşiqəm sadəcə. Böyük Füzuli isə deyirdi: 

Məndə Məcnundan füzun aşiqlik istedadı var,

Aşiqi-sadiq mənəm, Məcnunun ancaq adı var.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.03.2024)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Deyirlər ki, dünya dağılanda İsrafil surunu çalacaq...

Musiqi ilahi bir möcüzədir, ruhu qəfəsdən çıxarıb havaya qaldıra bilir. Onu keçmişə, xatirələrə doğru uçurdur...

Deyilənlərə görə, Qafqazın böyük kişilərindən biri Şeyx Şamil İslam qaydalarına əsaslanıb musiqini şeytan əməli kimi qadağan etmişdi. Cəza tədbiri olaraq kimsənin musiqi səsləndirdiyi məlum olarsa, ona yetmiş dəfə çubuq vurulmasını da tapşırmışdı. Bir gün evə dönərkən anasının mahnı oxuduğunu görür. Ayaqları əsir, dili topuq vurur. Əmr edir ki, anasının əvəzinə ona mərhəmət göstərilmədən yetmiş dəfə çubuq vurulsun. Bəli, amansızcasına vururlar da. Amma MUSİQİ o qədər ölməzdir ki, qüdrətindən asılı olmayaraq, kimsə ona qadağa qoya bilmədi. Musiqi yaşayıb, bu gün də yaşayır…

Haradan yadıma düşdü bu olay, bilmirəm. Amma onu yaxşı bilirəm ki, bu dünyada Vaqif Gərayzadə adında bir bəstəkar var. Onun nə danışdığı, nə düşündüyü mənim üçün maraqlı deyil, onun ruhlara sığal çəkən bəstələri maraqlıdır. Ola bilsin ki, dediklərini özündən öncə bir başqa cür deyənlər də olub. Axı əlahəzrət SÖZün yaşı Vaqif Gərayzadədən çox böyükdür. Lakin bəstələdiyi musiqidə keçmişin izi, gələcəyin sorağı var. Yəni ki, bir başqa ahəngdir, yeni səsdir...

Biz Üzeyir Hacıbəylini görməmişik, amma ona ehtiramımız sonsuzdur. Onu bizə sevdirən şəxsiyyətindən çox yaratdıqları olub. Vaqif Gərayzadə də yaradıb, mənəviyyat nümunəsi, musiqi əsərləri təqdim edib. Dinləmişik, ruhumuzu oxşayıb. Ruhları oxşadıqca da sevilib...

Dünən - martın 27-də bəstəkarın doğum günü idi. 27 mart, yazın yeddinci günüdür. Təbiətin qış yuxusundan təzə-təzə oyanıb, tumurcuq-tumurcuq bahara təslim olduğu dövr. Tarixin bu günündə çox böyük insanlar dünyaya gəlib. Xəlifə Harun ər-Rəşid də bu günün dünyaya bəxş etdiyi hədiyyəsi idi. Onun dönəmində İslam xilafəti hərbi, siyasi, mədəni və elmi baxımdan sürətli inkişaf etmişdi. Yüz illərdir ki, əlahəzrət Zaman onu unutdura bilmir. Bəli, Vaqif Gərayzadə də martın 27-də anadan olub. Tumurcuqların budaqlardan ürkək-ürkək boylandığı vaxtlarında…

…Deyirlər ki, dünya dağılanda İsrafil surunu çalacaq. Kim bilir, bəlkə də İsrafilin ifa edəcəyi musiqi elə Vaqif Gərayzadədən olacaq…

63 yaşın mübarək!

Çox yaşa!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.03.2024)

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

"Böyük inciklikləri kiçik anlaşılmazlıqlar yaradırmış"

Sədaqət Kərimova 

Bir ölənə, bir də olana çarə yoxdur deyirlər... Bəzən kiçik anlaşılmazlıqlardan doğan böyük ittihamlar insan qəlbində dərin və sağalmaz yaralar açırmış.

Bəzənsə kiçik anlaşılmazlıqlar, çox böyük və bərpası olmayan incikliklərə səbəb olurmuş.

Bəzən insan əslində nə qədər xoşbəxt olduğunun fərqinə əlindəki xoşbəxtlik əlindən çıxdığı zaman varır. Bəzənsə insan birinin onun üçün nə qədər dəyərli olduğunun, həyatında nə anlam ifadə etdiyinin, hansı boşluğu doldurduğunun fərqinə o insanı qırdığı, itirdiyi zaman varır.

Necə ki, gəncliyin qədrini qocalanda, uşaqlığın qədrini yetkinlikdə, sağlamlığın qədrini sınıxanda, toxluğun qədrini ac olanda, valideynlərinin, sevdiklərinin qədrini onları itirəndə,  zamanın qədrini artıq nələr üçünsə çox gec olanda, eləcə də məktəb həyatının qədrini məzun olanda anlayır.

Sözü çox uzatmayacam, bu gün "Kinotəhlil" rubrikasında Sədaqət Kərimovanın "İtən gündəlik" adlı tammetrajlı bədii filmindən bəhs edəcəyik.

Qatfarfilm istehsalı olan "İtən gündəlik" filmi Sədaqət Kərimovanın eyni adlı romanının motivləri əsasında Ləzgi dilində çəkilmiş, sonradan çoxsaylı tamaşaçı istəyi nəzərə alınaraq Azərbaycan dilinə dublyaj edilmişdir.

Rejissor, prodüser, bəstəkar və ssenari müəllifi Sədaqət Kərimova olan filmin operatoru Elxan Rüstəmovdur.

Çəkilişləri Qusar rayonunda baş tutan filmdə rolları həvəskar aktyorlar ifa edib.

Ekran əsərində ötən əsrin 60-cı illərinin uşaqlarının orta məktəb həyatı təsvir olunub.

Melodram janrında lentə alınmış bu ekran əsərində Azqarın gündəliyinin itməsi fonunda məktəbdə və məktəbdənkənar asudə vaxtlarda uşaqlar arasında cərəyan edən hadisələr, onların sərgüzəştləri, məktəb, şagird, müəllim; valideyn münasibətləri və dövrün ab-havası, mənəvi dünyası əks etdirilmişdir.

Filmin ilk epizodlarından etibarən uşaqların şən və qayğısız kənd həyatına, dövrün ab-havası, insanların bir-birinə olan xoş münasibətinə qibtə etməmək mümkün deyil.

Burada insanların qarşılıqlı xoş münasibəti, səbrli olması, münasibətlərdə güzəştə getməyi bacarması, yardımsevərliyi, doğruçuluğu, haramdan çəkinməsi, müəllim şagird və qonşuluq münasibətlərindəki səmimiyyət, canıyananlıq kimi mənəvi dəyərlər çox gözəl təsvir olunub.

Filmin qəhrəmanı  Azqar 5-ci sinifdə öz gündəliyini itirir. Burada Azqarın gündəliyinin oğurlanması uşaq dəcəlliyi kimi simvolizə edilə bilər. Lakin, Azqar 9-ci sinifdə gündəliyini bir daha itirir. Və Azqarın 5-ci sinifdə gündəliyinin oğurlanması uşaq dəcəlliyi idisə, 9-cu sinifdə oğurlanması artıq başqa bir şeydən xəbər verirdi. 

Burada artıq itən sadəcə gündəlik deyildi. Azqarın gündəliyi ilə  birlikdə həm də saf, təmiz uşaqlıq hissləri də itmiş, yerini yeni duyğular, yeni baxış bucaqları əvəzləməyə başlamış, bəlkə də uşaq qəlbində ilk məhəbbət duyğuları cücərmişdi.

9-cu sinifdə həmçinin uşaqların arasında kiçik anlaşılmazlıqdan doğan böyük bir inciklik yaranır. Və bundan sonra artıq heç nə əvvəlki kimi ola bilmir, nə uşaqlar nə də aralarındakı münasibət. 

Azqarın gündəliyi ilə birlikdə sanki uşaqlar arasındakı əvvəlki xoş və səmimi münasibət də itir.

İlk başda Teymurxanın Mahiyatı yanlış anlaması ilə yaranan inciklik böyüyərək uşaqlar arasında elə bir uçurum yaradır, onları bir-birindən elə uzaqlaşdırır ki, barışmaq olmur. 

Uşaqların bir-birindən uzaqlaşmaları, bir-biri ilə üz-göz olmaları məktəb və kəntdə hamının məyusluğuna səbəb olur. Lakin,  müəllimlər və valideynlər də uşaqlar arasındakı bu buzun əridilməsinə müvəffəq ola bilmirlər.

Uşaqlar sanki düşdükləri bu qəflət yuxusundan yalnız acığa düşən Mahiyatın evlənməsindən sonra  ayılırlar. Və məktəb həyatının da bitməsinə çox az qaldığından duyuq düşdükləri zaman çox peşman olurlar.

Onlar aralarındakı əvvəlki səmimiyyət və mehribanlığın, bir-birlərinin və eləcə də qayğısız məktəb həyatının dəyərini yalnız bu zaman dərk edirlər.

Olanlardan dərs çıxaran Teymurxanın da söylədiyi kimi: "İnsan çox naşükür məxluqdur, nəyisə itirməyincə onun qədrini bilməz..."

Düşünürəm ki, İtən gündəlikdə olduğu kimi hamımız yuxarı siniflərə qalxdıqca uşaqların sanki yavaş-yavaş  parçalandığının, kimlərinsə müxtəlif səbəblərdən təhsildən yayınmasının, sinif yoldaşlarından uzaqlaşmasının, kiçik səbəblərdən ötrü araya düşən uzunmüddətli küslüklərin şahidi olmuşuq.

Həyatla iç-içə olan və özündə həyatın real acı gerçəklərini, çox insanın yaşadığı dramatik hadisələri əks etdirən, tamaşaçıları dərindən düşündürən İtən gündəlik Sədaqət Kərimovanın sayca üçüncü bədii ekran əsəridir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.03.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Onu xatırlayanda dərhal yadıma “Bəyin oğurlanması” filmi düşür. Kəndə gələn kinoçəkənlər, kinonun çəkilməsinin bir sevgi əhvalatı ilə uzlaşması, Səməndər Rzayevin oynadığı möhtəşəm Hidayət müəllim rolu…

Ötən gün Əməkdar artist, Dövlət mükafatı laureatı Səməndər Rzayevin anım günü idi, onun ölümündən 38 il ötürdü. Doğmaları, teatr ictimaiyyəti onun Yasamal qəbristanlığındakı məzarını ziyarət etdilər, üstünə təzə-tər güllər qoydular.

Səməndər Rzayev 1945-ci il yanvarın 2-də Ağsuda dünyaya gəlib. İncəsənət İnstitutunda Xalq artisti Rza Təhmasibin məktəbindən dərs alıb, Sumqayıt Teatrında çalışıb. Amma ömrünün, yaradıcılığının ən yaddaqalan illərini Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrında keçirib.

Səməndər Rzayevin yaradıcılıq yolu çoxşaxəlidir. Burada teatr da var, kino da, radio da, televiziya da.

S. Rzayevin səsindəki şirinlik də bu münasibətlərə özgə bir doğmalıq gətirirdi. Səməndər Rzayev Azərbaycan kinosunda dublyaj sənətinin korifeylərindən idi. O, kinostudiyanın dublyaj sexində, demək olar ki, günlərlə filmlərə səsini yazdırardı. S.Rzayev millətini, xalqını sevən sənətkar idi. O, həmişə oynadığı rollarda milli cizgiləri qabartmağı xoşlayırdı. Epizodlarda belə o, azərbaycanlı idi, özü də, əsl azərbaycanlı. Səməndərin səsi, danışığı bir orkestrin ifa etdiyi simfoniyaya bərabər idi. Nə qədər ahəngli, nə qədər ürəyə yatımlı danışardı. Qəribədir, Səməndər Rzayevə hətta epizodik rollar təklif olunanda belə, məmnuniyyətlə razılaşırdı. Deyirdi ki, "kiçik açarla da böyük qapılar açmaq olur". Amma elə ki, səhnədə bu böyük sənətkarın səsi eşidilirdi, bütün zal heyrətə gəlirdi. Bəzən onun kiçik rolları baş qəhrəmanları belə kölgədə qoyurdu. Səməndər Rzayev klassik aktyor sənətimizin ruhunu yaşadırdı, elə özü də klassik sənətkara çevrildi.

"Həyatın dibində", "Hamlet", "Yağışdan sonra", "Sən yanmasan", "Cehizsiz qız", "Qəribə oğlan", "Dəli yığıncağı..." Bunlar S.Rzayevin teatrda oynadığı tamaşaların cüzi bir hissəsidir. Amma onların hər birinə aktyorun yuxusuz gecələri, gərgin yaradıcılıq axtarışları sərf olunmuşdu. O həm də yaradıcı idi, rolu əzbərləməz, ona cizgilər artırardı.

Kinoda Səməndər Rzayevin ilk rolu “Uşaqlığın son gecəsi" filmində olub. Epizodik bir roldur, küçədə gəzən iki milis işçisindən biri. Sonra “Nəsimi" də rejissor Həsən Seyidbəyli ona Şirvanşah İbrahimin rolunu tapşırdı. Bu, aktyor üçün böyük imtahan oldu. Arada digər filmlər və sonra da əvvəldə adını çəkdiyim “Bəyin oğurlanması" filmin, hamının sevdiyi Hidayət müəllim obrazı. “Mənəm ey, Hidayət müəllim" deyə şəstlə özünü təqdim edən və sonra da qəhqəhə çəkən bu obraz çox səmimi alınıb.

ardınca da Səməndərin şaqraq gülüşü. Bunu yalnız və yalnız Səməndər Rzayev belə səmimi və təbii yarada bilərdi. Bu səhnə, bəlkə də, Səməndərin öz kəşfi idi. Hər halda klassik bir epizoddur və bu kiçik səhnə filmə xüsusi bir ovqat bəxş edir.

Səməndər Rzayevdən danışarkən onun bəlkə də radiomuzun tarixinin ən parlaq proqranı olan “Bulaq" proqramındakı aparıcılığını, bir də tetar aktyoru kimi daimi yaratdığı Şakir Şəkəroviç obrazını ("Evləri köndələn yar") heç vaxt unutmaq olmaz. 

Onin son işi isə "Həyatın dibində" tamaşası oldu, ağır xəstə ikən xəstəxanadan çıxaraq gəlib bu rolunu oynadı, bilet almış tamaşaçıları pərt vəziyyətdə qoymaq istəmədi. Bu, onun aktyorluq həyatının sonu idi. Əfsus ki, həyatının da sonu oldu.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.03.2024)

Dəyərli oxucularımız. “Mütaliə saatı” rubrikasında “Ədəbiyyat və incəsənət” sizlər üçün yeni romanın yayımlanmasını yekunlaşdırmaq üzrədir: Fəxrəddin Qasımoğlu, “İkibaşlı əjdaha”!

«Son gecə» və «On ikiyə işləmiş» adlı iki biri-birindən maraqlı romanlarla debüt edən yazıçının hər iki romanı portalımızda dərc edilib. Əminik ki, Fəxrəddin Qasımoğlunun “İkibaşlı əjdaha”sını da bəyəndiniz.

Çəlikli adamın sürəti böyük olmasa da, bayaq Mahirin gözəyarı ölçdüyü beş yüz metrdən dörd yüzünü artıq geridə qoymuşdu. Cəmi yüz metrdən sonra o, özündəki idarəetmə cihazını aktivləşdirə biləcəkdi. Həyəcan son həddə çatmışdı. Ancaq Mahir Vəliyev hələ də səbirlə gələcək zəngi gözləyirdi. Adam daha səksən metri arxada qoydu. Onun təhlükəli məsafəyə çatmasına cəmi iyirmi metr qalırdı.

Əvvəlki gəlişlərində hər üç istiqamətdən gələrkən ona lazım olan məsafəni müəyyən edib nişanlamışdı. Hiss elətdirmədən indi gəldiyi yolda divarda qoyduğu nişana baxdı. İki addım da atıb nişan olan yerin tuşuna çatdı. Budur, gözlədiyi an gəlmişdi. Bir azdan, barmağının bir hərəkəti ilə buralar cəhənnəmə dönəcəkdi. Ölçdüyü yer düz iki yüz metr məsafədəydi. Bu onun üçün ilkin oriyentir idi. Risk etməməkçün bir qədər də yaxınlaşmağı qərara aldı.

* * *

Artıq hər şey saniyələrlə ölçülürdü. Mahirin olduğu yerdən fərqli olaraq, yolun «Koramal»ın gəldiyi tərəfindəki kolluqda yer seçmiş olan əməkdaşın onun üstünə atılmasına bir saniyə bəs edərdi. Zəngin gəlmədiyini görən polkovnik əməkdaşına «Koramal»ı saxlamaq əmri verməyə hazırlaşırdı ki, telefonunun titrəyişini hiss etdi. Cəld səssiz rejimə qoyduğu telefonu açdı:

-Tez danış, komandir.

Mahir Vəliyevə zəng vuran qrup rəhbəri qısa şəkildə vəziyyəti izah edib hər şeyin qaydasında olduğunu bildirdi. Üçüncü, sayca sonuncu partlayıcı da zərərsizləşdirilmişdi.  Daha yoxlanılan ərazi «təmiz» idi. Mahir Vəliyev dərindən nəfəs aldı. Telefonu qapadıb göstərişini gözləyən əməkdaşa tələsməməsinə işarə verdi. İşarəsini başa düşən əməkdaşı gizləndiyi yerdə tam görünməz oldu. O, hər an «Koramal»ın üstünə atılmağa hazır idi. Hələliksə, hərəsi yolun bir tərəfindən adamın nə edəcəyini izləyəcək, sonra qəfildən onu götürmək üçün irəli atılıb, nəhayət bu ilanı zərərsizləşdirəcəkdilər.

* * *

Aşkar olunan partlayıcıların dərhal ərazidən aparılması tələb olunurdu. Bu təlimatın tələbi idi. Söhbətini bitirib maşına oturan qrup rəhbəri,-bazaya qayıdırıq,-deyib alnını basmış soyuq təri sildi. O da, onun illərlə birlikdə çalışdığı əməkdaşları da təxminən on kiloqrama yaxın trotilin partlayacağı təqdirdə hansı fəlakətin baş verəcəyini gözəl başa düşürdülər. Bu partlayıcının cəmi dörd yüz qramı metro vaqonunu kağız karton kimi cırıb parça-parça etməyə kifayət edirdi. Onları gətirən maşın qarajdan çıxıb şəhər kənarındakı hərbi hissələrdən birinə tərəf istiqamət aldı. Yolun kənarındakı çəlikli adama onlar heç fikir də vermədilər.

* * *

On addım da irəli gəldi. Bir qədər fikirləşib beş addım da attıqdan sonra dayandı. Barmaqlarının hərəkəti ilə çəliyinin dəstəyinin altındakı qoruyucunu açdı. Qoruyucunun altında tək bir düymə var idi. Hər şeyə son qoyacaq tək düymə. Bir neçə saniyə bu vəziyyətindən həzz alıb sonuncu dəfə qarşısındakı möhtəşəm qüllələrə baxdı. Sonra astaca çəliyi tutduğu əlinin şəhadət barmağını düymənin üstünə gətirib basdı. Sükut… Heç nə baş vermədi. İkinci dəfə düyməni basdı. Yenə də sükut. Axı belə olmalı deyildi. Düymə üçüncü dəfə də işə düşməyəndə bir anda hər şeyi başa düşdü: Partlayıcıları aşkar etmiş, indi onunla oyun oynayırlar. Bunu başa düşən kimi qolaylanıb çəliyi yaxınlıqdakı kolluğa atmaq istəyəndə haradansa yuxarıdan, kolların arasından atılıb üstünə düşən adamın bədəni onu yerə sərdi. Asfaltın üstünə yıxılıb özünə gəlməyə imkan tapmamış, qaçaraq gələn ikinci adam onu üzü üstə çevirib əllərini arxadan qandalladı, sonra dizini belinin ortasına qoyub əli ilə başını asfalta sıxdı. Üstünə çökən adamın ağırlığından, onun sifətini yerə sıxmış güclü əlindən heç cür qurtula bilməyəcəyini başa düşəndə çarəsiz halda uzandığı yerdən bir qədər kənara düşmüş çəliyinə baxıb gözlərini yumdu. Hər şey məhv olmuşdu. 

* * *

Nəhayət, sonuncu döngəni də dönüb Qüllələrə aparan dikə çıxdım. Diki sürətlə qalxıb maşını orada dayanmış adamların yanında saxladım. Mahirə başımla salam verdim. Geciksəm də, gördüklərimdən belə məlum olurdu ki, hər şey uğurla bitmişdi. «Koramal»  əlimizdə idi. Partlayışın da qarşısı alınmışdı. Mahir qoluma girib məni bir qədər kənara apardı. Görünür, təklikdə deyəcək sözü var idi. Beş-altı addım aralanmış dayandı və dedi:

-Hər şeyə görə sağ ol, Bəxtiyar, hər şey yaxşı qurtardı. Ancaq rezidenti hələ də müəyyən edə bilməmişik. Bu pisdir.

Mahirlə kənara çəkilərkən gözucu onun əməkdaşlarının «Koramal»ı minik maşınının arxa oturacağına otuzdurduqlarını görürdüm. İki əməkdaş da onun sağ və solunda oturdu. Sürücü mühərriki işə salarkən başqa bir əməkdaş yaxınlaşıb açıq qapıdan arxa oturacaqdakılara bir çəlik uzatdı. Maşınla dayandığımız yerin arasında təxminən səkkiz metr məsafə olardı. Çəliyi alanın qapını bağlamasını gözləyən sürücü sürətlə maşını yerindən tərpətdi. Solominin aşkar etdiymiz mənzilini tərk edərkən əlində çəlik olduğunu bilirdim. Özü-özlüyündə burada qeyri-adi heç nə yox idi. O, qrimlənib bu obraza girmişdisə, buraya da çəliklə gəlməli idi. Ancaq Mahirin rezidentin hələ də tapılmamasını deməsi ilə sanki bir anda ayıldım. Yerimdən sıçrayıb özümü sürət yığan maşının qarşısına atdım. Sürücü əyləci bassa da, sürüşüb mənə dəyən maşının zərbəsindən kənara yuvarlandım. Bir anda sinəmdə bərk ağrı hiss etdim. Ancaq ağrıya güc gəlib ayağa qalxdım və maşına tərəf qaçdım. Çatan kimi arxa qapını açıb çəliyi hələ də əlində tutmuş əməkdaşdan aldım. Zeytunluğun başlanğıcında dayanmış Mahirin yanından qaçaraq onun nisbətən təhlükəsiz məsafədə qaldığına əmin olduqdan sonra var gücümlə çəliyi ağacların arasına vızıldatdım. Son yadımda qalan güclü partlayış, üstümə uçan daş-torpaq parçaları və kökündən qopub yerə aşan iri zeytun ağacı oldu. Sonra bir anda hər yerə qaranlıq çökdü...

  “Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.03.2024)

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Təbii ki, insanın uğur qazana bilməsi üçün onun ətrafında baş verən prosesləri düzgün dərk etməsi, cəmiyyəti və onun qanunlarını doğru-dürüst bilməsi, təbiət və onda baş verən proseslərdən bu və ya digər şəkildə bəhrələnməsi üçün məlumatlı olması vacibdir.

Nassim Talebin «Qara qu quşu» kitabı bu xüsusda çox əhəmiyyətlidir. Ümumi tirajı 10 milyon nüsxəyə çatan, artıq 32 dildə oxunan «Qara qu quşu»nda ən əsas bizim qəfil baş verənlərə, xüsusən iri masştablı hadisələrə qarşı korluğunuz barədə danışılır. Səbəbi araşdırılır ki, niyə bəşəriyyət diqqətini qloballara deyil, lokallara ayırır, niyə alimlər və qeyri-alimlər, dühalar və qeyri-dühalar milyonları unudub qəpik-quruşları sayırlar? Niyə biz nəhəng təsirlərə malik mümkün ola biləcək əhəmiyyətli hadisələrə deyil, xırda-xuruş işlərə səfərbər oluruq?

Yeri gəlmişkən, hədəfi düz seçməməkdən qaynaqlanan uğursuzluğun kökündə həm də bunlar dayanır axı.

Həyatda baş verən və dağıdıcı təsir göstərən nəsnələri «Qara qu quşu» adlandıran müəllif hər bir kəsə xitabən söyləyir ki, əyləşdiyi kreslodan durmadan hər kəs qara qu quşunun rolunu dərk edə bilər. Bunun üçün çox sadə bir çalışma lazımdır: Öz şəxsi həyatınızı götürün. Doğulduğunuz gündən bəri ən əlamətdar hadisələri sadalayın, sonra onları perspektivdə gördüyünüzlə, xəyal etdiyinizlə müqayisə edin. Hansılar cədvəl üzrə olub? Həyatınızda peşə seçiminiz, sevdiyinizlə unsiyyətiniz, doğma yerlərdən köçməyiniz, qarşılaşdığınız satqınlıq və xəyanətlər, qəfil varlanmalar və müflisləşmələr... Tez-tezmi bu hadisələr plan üzrə baş verib?

Demək, «Qara qu quşu»nun mahiyyəti onun gözlənilməz gəlməsi, haqqında bilgilərinizin olmamasındadır.

Nassim Talebin maraqlı və düşündürücü fikirlərindən seçdiklərimi diqqətinizə çatdırıram:

 - Anomaliyaları öncədən söyləyə bilmək tarixin gedişini öncədən söyləməyə səbəb olur;

- Metaforalar və əhvalatlar ideyalardan qat-qat güclüdür. Çünki onları oxumaq çox xoş olur, asan yadda qalırlar.

 - Biz büdcə defisiti və neftin yaxın 30 illik müddətdə qiymətini proqnozlaşdırırıq, bununla belə, bu qiymətlərin növbəti yayda necə olacağını bilmirik.

 - Özlərini ekspert adlandıran bəzi peşəkarlar, əslində peşəkar deyillər. Onların fəaliyyət siyahısına baxsaq, görərik ki, onlar bu sahədə hansısa küçədən keçən insandan elə də çox anlayışlı deyillər, fərqləri təkcə mövzu barədə yaxşı danışmalarındadır, bir də bizim beyinlərimizi riyazi modellərlə doldurmalarındadır. Onların hamısı həm də qalstuk taxırlar.

 - Problem bizim şüurumuzun strukturundadır: biz qaydaları yox, yalnız faktları əxz edə bilirik.

 - Hamı bilir ki, profilaktikaya terapiyadan çox diqqət yetirilməlidir. Amma az adam profilaktikaya üz tutur.

 - Biz tarix kitabına düşən şəxsiyyətlərin adlarını yalnız nailiyyətləri tarixçilərin diqqətindən kənarda qalan şəxslərin hesabına fəxrlə çəkə bilirik.

 - Əgər siz öz dostunuzun temperamenti, əxlaq prinsipləri və tərbiyəsi barədə təsəvvürünüzün yaranmasını istəyirsinizsə, onu mütləq gündəlik həyatın çəhrayı işığında deyil, istisna vəziyyətlərdə görməlisiniz.

 - Bir əhvalatı təkzib etmək üçün başqa əhvalat lazımdır.

 - İnsan şüuru üç problemdən əziyyət çəkir ki, mən bunları qaranlıq triadası adlandırıram:

a) İnsanlar dünyada baş verən hər bir şeydən agah olduqlarını düşünürlər, hadisələrin onlar duyduqlarından daha mürəkkəb olduğunu anlamırlar;

b) Baş verən hadisələr yalnız keçmiş zamanda qalanda onlara qiymət verilə bilər kimi retrospektiv yanlışlığa yol verirlər;

c) Alimlərin zərərli təlimlərinə əsaslanıb hər hansı faktın əhəmiyyətini şişirdirlər.

Növbəti gün sizə Nasim Talebə aid bir-birindən maraqlı digər kəlamları, aforizmləri, eləcə də təbiət qanunlarını çatdıracağam.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.03.2024)