Ölkəmizdə Kino ssenarilərini dərc edən bir mətbu orqan, dərgi yoxdur. Ümumən, son illərdə heç dramaturji kitablar da nəşr edilmir. Kinoşünaslıq, kinotənqid sahələri də öz qürub dövrünü yaşayır. Bu da kinomuzun inkişaf strategiyasının ziddinədir.

Hazırda həm Mədəniyyət Nazirliyinin, həm də Kino Agentliyinin reallaşdırmaq istədikləri geniş fəaliyyət spektrində bu nöqsanların aradan götürülməsi də aparıcı rol oynayır.

Bu günlərdə “Elm və təhsil” nəşriyyatı tərəfindən tanınmış kinodramaturq, yazıçı, Azərbaycan Kini Agentliyinin direktoru Orxan Fikrətoğlunun “Kinocizgilər” adlı kitabı işıq üzü gördü.  Kitabda həm tammetrajlı, həm qısametrajlı bədii və sənədli film ssenariləri, ekran həlli üçün uyğunlaşdırılmış qısa hekayələr və novellalar yer alıb.

Oxucularımızın “Kinocizgilər” kitabındakı yazılarla tanışlığı davam edir. Xüsusən, kino sahəsi ilə maraqlananlar üçün, gənc ssenaristlər və rejissorlar üçün düşünürük ki, bu dərclər faydalıdır.

 

 

YÜK

 

Tammetrajlı bədii filmin ssenarisi

 

10

 

 

Qaçqın şəhərçiyi. Qürub çağı. Rejim.

Elşadla anası evlərinin qarşısındakı köşkdə oturublar.

Anası gərgindir. Tələsə-tələsə danışır: – Bacına elçi gəlmək istəyirdi, dedim, hələ gəlməsin!

Elşad: – Bir elçimiz əskikdi!

Elşadın anası: – Mən də elə dedim. Dədəsi itmiş qıza elçi gələrlər?

Elşad: – Kimdir? Qohumlardandı?

Elşadın anası: – Yox. Hospitalda görüb Ceyranı! İndidən deyirəm ki, biləsən. Sən tərs nəsildənsən. Sonra deyərsən mənə niyə əvvəldən deməmişdiz. İşi pozarsan. Gədənin dili laldır!

Elşad: – Nətər laldı? Lap elə laldı?

Elşadın anası: – Yox, müharibədə qorxub, dili tutulub uşağın!

Elşad: – Bəs nətər danışıblar? Müharibədən əvvəl?

Elşadın anası: – Yox e, təzəlikcə. Sən Ağdama gedəndə onu da hospitala gətiriblərmiş.

Elşad: – Müharibəyə gedibsə, yaxşı adamdır! Allah xeyir versin!

Elşadın anası: – Hələ Ceyrana demə. Özünü dambat tut. Belə tez razı olma. Sabah bacının da qiyməti ər evində olmaz. Evin böyüyüsən! Görək atanın işi necə olur. Sonra elçi gələndə də hələ bir-iki dəfə fikirləşərsən. O dəqiqə hə deməzsən. Axırda da verərik gedər. Gördün də uşağımın yığvalını. Ceyrana Ağdama getmək qismət olmadı.

Elşad: – Haralıdı oğlan?

Elşadın anası: – Qəbələdəndir!

Elşad: – Qələbədən sonra Qəbələ də gəldi. Qaldı atamın işi!

 

DTX-nin Daşkəsən rayon şöbəsi.

Elşad mülki geyimli əməliyyatçının otağında ayaq üstə dayanıb.

Əməliyyatçı kabinetdəki iş masasının arxasında oturub.

Əməliyyatçı: – İndi sənə deyəcəklərimi istintaq sirridir deyə deməməliydim. Amma səni tam araşdırmışam. Sərhədi necə və kiminlə keçdiyinə qədər. Bilirəm ki, düz adamsan! Qırmızı Xaç Komitəsində baronessa Van de Kertxof soyadlı qadın işləmir! Heç zaman da işləməyib. Ya sən yalan deyirsən, ya sənə yalan deyiblər. Ermənistan səni geriyə, çox güman ki, kəşfiyyat materialları toplamaq üçün göndərib. Səndən istifadə olunacaq. Atanı da ona görə girov kimi saxlayıblar. İş yerində səni tərifləyirlər. Əsgərlikdən də yeni qayıtmısan. Komandirlərin də sadiq adam olduğuna and içirlər. Bəs bu nədi belə? Ölkənə qarşı casusluq etməyə razılıq vermisən?

Elşad: – Göndərin məni geriyə. Bir dənə də avtomat verin. Gerisi ilə işiniz olmasın. Erməni kimdir ki, mən ona işləyəm? Siz məni nə sayırsız?

Əməliyyatçı: – Yaxşı, atanı sənə göndərəcək o baronessa ilə necə əlaqə saxlayacaqdın?

Elşad: – Telefonla. Mənə telefon veriblər. İlkin izahatımda yazmışam ki! Telefonu da sizə təhvil vermişəm!

Əməliyyatçı: – Baronessanın telefon nömrəsini sənə veriblər?

Elşad: – Özləri mənə zəng vuracaqdılar. Dedilər ki, telefonu həmişə üstündə gəzdir. Atan tapılanda sənə zəng vurub deyəcəklər!

Əməliyyatçı mizin yeşiyindən Elşadın Xankəndidən gətirdiyi cib telefonunu çıxarır.

Əlində tutduğu telefona diqqətlə baxdıqdan sonra həmin telefonla özünün cib telefonunun nömrəsini yığır. Və telefonları yan-yana tutub Elşada göstərir.

Həmin telefondan əməliyyatçının telefonuna edilmiş zəngin səsi çalındıqca Elşada verilmiş telefon sanki şəkil çəkirmiş kimi bir saniyədən bir işıqlanmağa başlayır.

Əməliyyatçı: – İndi başa düşdün? Sən hara gedirsənsə, harda olursansa, telefonuna gələn zənglər həmin yerlərin şəkillərini çəkir. Və sən özün istəmədən olursan erməni casusu.

Elşad: – İndi nə olacaq?

Əməliyyatçı: – İndi heç nə olmayacaq. Sən narahat olma. Sən bura gələndən onlara feyk xəbərlər göndəririk.

Elşad: – Deməli, baronessa da yalançı imiş?

Əməliyyatçı: – Əlbəttə yalançı imiş. Səni kəşfiyyata cəlb etmək üçün “leqenda” düşünüblər!

Elşad: – Bəs atam necə olacaq?

Əməliyyatçı: – Atan onlardadır. Biz onların təklif etdiyi bu oyunu axıra qədər həmin şərtlərlə oynayacağıq. Səni də onlar necə “V temnuyu” oyuna qatıblar, biz də eləcə qəbul edəcəyik. Sonrası isə bizlikdir!

Elşad: – Məni silahlandırın geri dönüm. Şübhələrinizə son qoyum!

Əməliyyatçı: – Sonra sənə hansı təlimatlar verilib?

Elşad: – Başqa heç nə. Ancaq bu telefonu veriblər. Deyiblər ki, saxla. Sənə zəng ediləndə cavab verərsən. Zəng edən adam nə desə, onu da eləyərsən. Sonra isə bu telefonu qaytararsan həmin adama! Əvəzində da sənə atanın cəsədinin yerini deyəcək!”

Əməliyyatçı: – Sənə verilən bu tetefon daim nəzarətdədir. Səni buraxıram. Get! Onlardan gələcək zəngi gözlə. Onlarla əlaqəyə gir. Gerisi ilə işin olmasın. Gerisi mənlikdir!

Əməliyyatçı əl telefonunu Elşada qaytarır: – Sabahdan işə çıx. Adi həyatına qayıt! Toya, yasa get. Adamlara qarış. Qoy səndən şübhələnməsinlər.

Elşad otaqdan çıxdıqdan sonra əməliyyatçı daxili telefonunun dəstəyini qaldırır.

Əməliyyatçı telefona: – Səfərovu gecə-gündüz nəzarətdə saxlayın. İyirmi dörd saat. Torbada, deyəsən, çox böyük pişiklər var.

 

 

***

 

Elşad işdədir. Mədən yatağında əlindəki elektrik külünglə sal qayanı yarır.

Ətrafındakı fəhlələr də dinməzcə işləyirlər.

Nahar zamanı. Fəhlələr yatağın kiçik səyyar mətbəxində nahar edirlər.

Elşad yanında oturmuş fəhlə dostu ilə nahar edə-edə söhbətləşir.

O, əlində tutduğu çörəyə bir dişləm vurub üzünü fəhlə dostuna tutur:  – Atam hər gecə yuxuma girir. Ruhu sərgərdandır. Necə olur-olsun onu basdırmalıyam ki, rahatlıq tapsın!

Dostu: – Heç olmasa saxlandığın həbsxananın yerini xatırlayırsan?

Elşad: – Belə də... qaranlıq. Amma Xankəndidə olduğunu dəqiq bilirəm. Göz yaddaşım da yaxşıdır. Dağları görən kimi tapacam. Buna əminəm!

Dostu: – Rəhmətlik son dəfə harda idi?

Elşad: – Həbsxanada məni dindirən müstəntiqin otağında! Onlar analiz götürmək üçün kəfəni yırtmışdılar. Sonra özümə iynəylə tikdirdilər. Elə orda olacaq. Kimdir götürən? Öz əlimlə dolabın küncünə qoymuşdum. Ermənilər kəfənə əl vurmaq istəmirdilər ki, xəstəlik taparlar. Bəlkə də iyrənirdilər...

Dostu: – Ən böyük mikrob elə özləridir ki... Aləm onlardan iyrənir!

Elşad: – Deyirəm, həyatda qəribə işlər olur e. Atamın ölməyinə indi sevinirəm. Sağ olsaydı, qorxacaqdım ki, ermənilər onu öldürər. Ölüb deyə daha ölməyindən qorxmuram. Sakitəm. Onu Allaha tapşırmışam. Bircə itməyindən qorxuram!

Dostu: – Sənin işin də Allaha qalıb, vallah!

Elşad: – Doğurdan Allaha qalıb e... Sən mənim taleyimi yaşaya bilən başqa bir adam təsəvvür eləyə bilirsən? Atanı qəbirdən çıxarasan ki, aparıb vətənində basdıracaqsan... sonra da basdıra bilməyəsən, qala çöldə! Düşmənlərin ölmüş atanı girov götürüb səni öz məqsədləri üçün istifadə etmək istəsin.

Dostu: – Ağsaqqal nə deyir?

Elşad: – Deyir, hökumətdən kağız al ki, atan müharibə zamanı itkin düşüb. Sənə onun təqaüdünü təşkil edək!

Dostu: – Düz deyir də. Elə olub da. Sən ermənilərə əsir düşəndə atan səninlə deyildi? Deməli, o da səninlə birgə ermənilərə əsir düşüb də. Düşüb nədir e, kişi bu gün əsirlikdədir. Hara fırlatsan, sənin işin qeyri-adidir. Fikir ver e... Ölmüş adam əsir düşür... Heç yerdə heç zaman belə bir iş olmayıb. Heç ola da bilməz!

Nahar zamanı bitir. Fəhlələr bir-bir ayağa qalxırlar.

Fəhlələr ayaqla qızıl yatağına doğru gedirlər.

Elşad da dostu ilə birlikdə qızıl yatağına doğru gedir.

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.05.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün tərcümə saatında sizlərə iraqlı şair Əli əl-Xalanın şeirləri təqdim ediləcək. Onları dilimizə Fərid Hüseyn çevirib.

 

Əli Əl-Şəlah (İraq) 1965-ci ildə Babildə dünyaya gəlib. Bağdad Universitetinin Ədəbiyyat fakültəsində ərəb dili ixtisası üzrə təhsil alıb. Ərəb-İsveçrə Mədəniyyət Mərkəzinin rəhbəri, Beynəlxalq "Əl Mutennebi" Şeir Festivalının direktorudur. "Babilli Əli", "İmzalar" adlı kitabları oxucular tərəfindən rəğbətlə qarşılanıb.

 

Mən günbatana boylanan adamam

 

Yaralarıma “ölkə” adı vermişəm

və o ölkənin üstündən

tapdalaya-tapdalaya keçirəm oyan-buyana...

 

Səhəri “axşam” adlandırıram,

çünki havanın işıqlanmasında

heç bir məna görə bilmirəm.

 

Harda uşaq görsəm,

atasının adıyla çağırıram.

tarlaları “torpağın bərəkətinin ovçusu” adlandırıram.

Boş torpaqlar tarlaların günahının etirafıdır.

Dünənimizdə qalan insanlar

ətrafımızı tutmuş qələbəliyin daş-qaşlarıdır.

Ağır olduqları üçün onları

özümüzlə bugünə gətirə bilməmişik.

 

Bu gün gəlib çıxanlar isə

yolu yarımçıq qırılanların ölməsinin nəticələridir.

Həyatımızda daim var olmasını istədiklərimiz 

vaxtsız getdikləri üçün təzə insanları tanıyırıq

və elə buna görə də ilğım

həqiqətin və illüziyanın süqutunun adıdır.

 

Bu süqutları mən

“xarabalıqlar” adlandırıram

və mənim ilğımım xarabalıqları

abad eləməkdə acizdir.

 

Həyata təzə atılanlar

bir də yeniyetmə kimi doğulurlar.

 

Belə qərara gəldim ki,

bütün xalqların tarixi işğallardan sonra dəyişir.

Onlar tarixin ən köklü xalqlarıdır.

Sivilizasiyalar isə

ucuz əbədiyyət yalanı satanların cübbəsidi.

 

Tiranlar bir başqa qurbanların xilasedicisidir,

digər qurbanlar isə yeni tiran təlaşlarının adıdır.

 

Peyğəmbərləri belə adlandırıram:

“Səmaların naləsi”.

Əzablarımızın və qoruya bilmədiyimiz

saflığımızın sevgilisi.

Müqəddəslər sanki fikir sürümüzün çobanıdır .

Onların mesajları isə

Müqəddəs Tanrının poeziyasıdır.

 

Mən hər başlanğıcı geridönüş adlandırıram –

hər geridönüş utancaq bir başlanğıcdır.

 

Qadınlar isə

başqalarında maraq oyatmaq üçün

kimisə sevənlərdir.

 

Haçan ki sizinlə danışmaq istəmirəm,

onda suya qərq olmuş qədər

köhnə sözlərlə danışıram.

Sanki duyğular da dilə gəlmək üçün

müqəddəs bir səs axtarırlar.

 

Siz yalnız fəryad edəndə

qorxularınızı görə adlandıra bilirəm.

 

Tanıdığım bütün kişilərə də bir ad verirəm,

sonra o adı tamamilə inkar etməli oluram,

sonda isə həmişə ağlayıram.

Mən günbatımının ağuşuna düşmüş bir adamam

və hər günbatanda ağlayıram.

Halbuki bir dəfə ürəkdən gülənlər

başqa nə ilə qidalana bilər ki?!

 

Sənin üçün başqa bir dil yaratmışam:

qorxulardan hörülmüş bir dil.

Ailəsiz qalmış yetim dili ilə danışıram səninlə,

çünki sən ölümcül bir lənətsən.

 

 

Xəyanət

 

Şübhələrimi dörd tərəfə yaymışam,

vəsvəsələrimin izinə düşmüşəm,

ağzım zəhər dadır,

sular gəmirir beynimi. 

 

Bu, açıq-aşkar xəyanətdir,       

halbuki sən xəyallarını və cismini

bağrıma basdığım sonuncu qadınsan.

 

Onunla birgə

başqasının sinəsi üzərində

gecələyirdi xəyanət.

 

Ah, köhnə dost,

çörəyimizdə qorxu cücərdi.

 

Bu evin uşağı belə

bir gün belə atasına oxşamadı,

heç yaxın qonşudan da

əsər-əlamət yox idi onda.

 

Xəyanət... maskan düşərsə,

əbədi dəliliyə düçar olmaq kimidir.

 

Xəyanət səni ayaq üstdə saxlasa da,

yeridikcə axsadığından təşvişə qapılan

ayaq kimi insanda həyəcan oyandırır.

 

Ləyaqətsiz bir cəmiyyətdə

sizin yerinizi tutmuş

qəhrəman axtarırsınızsa,

elə budur əsl xəyanət.

 

 

Karvan

 

İtlər hürür,

səslərini eşidirəm...

 

Amma səhradan keçən

karvan gözümə dəymir.

Amma itlər hürür...

İtlər...

 

 

Yadlaşma

 

Biz tək deyildik,

amma yalnız idik.

 

Geniş zəmilər tərəfindən oğurlanmış

bədənimizə toxunan

sonuncu hava kimi idik.

Bu zəmilər içimizdə

yaşamaq üçün təmiz hava qoymadı.

Biz bu zəmilərdə tək deyildik.

 

Bu dağlar sirrimizin yarısını

sinəsində saxlayıb.

Amma onlar da olduqları kimi qala bilmədi.

Sözləri ağzımdan alıb

dörd bir yana daşıyan çaylar

indi susuzluğa təslim olub.

Coşqun axıntılar öz sərhədlərini görüb.

İndi bütün göllərimiz, çaylarımız üçün

göz yaşlarımız yeganə çarədir, deyəsən.

 

Biz tək deyildik,

amma zaman yorğundur.

Artıq həyat yolundakı planlarımızda

dərin mənalar axtarmaq üçün qayğılanmırıq.

 

Deyilməmiş sözləri də görməyə öyrəşmişik,

danışılmamış hekayələri eşitməyə,

boğazda düyünlənib qalan

səsləri qucaqlamağa…

Biz tək deyildik.

 

Öz-özümlə danışdım,

şübhə ilə bədənimdən soruşdum:

“mən gördüyümü sən də görürsən?”

 

Mən könlümdə gəvəzəlik elədiyimi görürəm,

sənin heçmi gözünə sataşmır?

 

Soruşdum: “Dünəndə nə unutduq?”

Soruşdum: “Bugündən nə qazandıq?”

Sonra öz-özümə cavab verdim.

 

Gələndə tək deyildik,

amma artıq yalnız qayıdırıq.

 

 

Məğlubiyyət

 

Mənə maraqlıdır,

kim qabağına çıxa bilərdi ki

tarix yazmış ordunun?!

 

Cavabı bilinmir,

çünki tarixi yalançılar yazır.

Və hətta dillər belə

irs oğruları ilə doludur.

 

 

Əl Həllac[1]

 

Sürgündə yuxu görəndə

insan Vətənə yaxınlaşır.

 

Bəs bizi

düşüncələrimizin yolundan

kim ürkütdü?

 

Ah, sən özün,

qorxu ilə barışmısan?

Cavab ver mənə!

 

Dünyadan köçmüşlərin adları,

ünvanları,

işarələri

bizim hekayələrimizin

final qapılarında rəqs etdi.

Və bu qabaran sularda

mən də çarmıxa çəkilmiş bədənimi gördüm.

 

[1]Əl Hallac (858-922-ci il) Sufi təriqətinin güclü öncüllərindən olan şair.

 

 

Aludəlik

 

Nigaranlıqla dərindən nəfəs aldım,

uçaraq geniş çöllərə səsləndim.

Düşündüm, bəlkə, bu yolla

fəryadım sənə çata.

 

Sənə olan həsrətim

okeanların suyunu da qurutdu.

 

Şeirlərimdə yadların cənazəsini qucaqladım,

bircə sənin həsrətinin faciəsini

sözlərlə ifadə edə bilmədim.

Dərdlərim də sənə həsrətdir,

eşqin bir yana,

güldanıma qoyduğun güllərin də hələ solmayıb.

 

 

Babilsayağı dəfn mərasimi

 

Bu kimin cənazəsidir?

Bir tərəfdə müharibə meydanına çevrilən,

o biri tərəfdə canını götürüb qaçanlar ölkəsi.

Bu kimin cənazəsidir?

Allahım, bəlkə, sən deyəsən,

bu kimin cənazəsidir?

 

 

İlğım

 

Bu ruh bir məzardır,

min qapısı var onun.

 

Haçan qapıya çatmağa addım atsam,

cırıldadı, – yoxluğumu gizlətdi.

 

Beləcə, ikimiz də yorğunuq.

Oy, daha mənim üçün

bu ruha çevrilməkdən başqa

bir seçim imkanı yoxdur.

 

Bu göz yaşlarım mənim ilğımım olub –

heç yanı görə bilmirəm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.05.2024)

 

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Ölkəmizdə keçirilən “TÜRKSOY” II Beynəlxalq Tələbə Tamaşaları Festivalı nəhayət ki, başa çatdı. Azərbaycan Dövlət Milli Gənc Tamaşaçılar Teatrında festivalın bağlanış və mükafatlandırma mərasimi oldu.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Azərbaycanın TÜRKSOY-da daimi nümayəndəsi Elçin Qafarlıya müraciət edərək mərasim barədə aşağıdakı məlumatları əldə edib. 

Mərasimdən əvvəl T.Abdumomunov adına Qırğızıstan Milli Akademik Dram Teatrının nəzdində Teatr kollecinin tələbələri Ç.Aytmatovun “Erkən gələn durnalar” əsəri əsasında eyniadlı səhnə işini təqdim etdilər.

Sonra T.Jurgenov adına Qazaxıstan Milli İncəsənət Akademiyasının tələbələrinin ifasında F.Q.Lorkanın “Bernard Albanın evi” tamaşası nümayiş olundu.

Bağlanış mərasimində Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin (ADMİU) rektoru, Əməkdar incəsənət xadimi, professor Ceyran Mahmudova Azərbaycanın TÜRKSOY-dakı daimi nümayəndəsi Elçin Qafarlıya, dOM Teatrının bədii rəhbəri, rejissor Tərlan Rəsulova, T.Jurgenov adına Qazaxıstan Milli İncəsənət Akademiyasının pedaqoqu Madina Kulseitovaya, münsiflər heyətinin sədri İsrafil İsrafilova, münsiflər heyətinin üzvləri Murat Atak, Meruyert Jaksılıkova və Janış Kulmanbetova ADMİU adından təşəkkürnamələr təqdim etdi. 

Münsiflər heyətinin sədri, Əməkdar incəsənət xadimi, sənətşünaslıq elmləri doktoru, professor İsrafil İsrafilov çıxış edərək festivalın böyük uğurla keçirildiyini, göstərilən bütün tamaşaların bir-birindən maraqlı və diqqətəlayiq olduğunu bildirdi. 

Sonra “TÜRKSOY” II Beynəlxalq Tələbə Tamaşaları Festivalının qısa icmalı təqdim olundu. 

Daha sonra mükafatlandırma mərasimi keçirildi. 

Münsiflərin qərarına əsasən:

 

Türkiyənin Hacettepe Universitetinin Ankara Dövlət Konservatoriyası (J.Tardyö “Bilet kassası”) “Ən uğurlu aktyor dueti”, 

 

Özbəkistan Dövlət İncəsənət və Mədəniyyət İnstitutu (Ü.Hacıbəyli “Arşın mal alan”) “Ənənəyə sadiqlik”, 

 

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti (S.Şendil “Qanlı Nigar”) “Ən yaxşı aktyor ansamblı”, 

 

T.Jurgenov adına Qazaxıstan Milli İncəsənət Akademiyası (F.Q.Lorka “Bernarda Albanın evi”) “Ən yaxşı tamaşa”;

 

T.Abdumomunov adına Qırğızıstan Milli Akademik Dram Teatrının nəzdində Teatr Kolleci (Ç.Aytmatov “Erkən gələn durnalar”)

“Ən yaxşı tamaşa” nominasiyaları üzrə qalib oldular.

 

Tədbir Ü.Hacıbəylinin “Cəngi” əsərinin sədaları altında rəqslə yekunlaşdı. 

Azərbaycanda keçirilən “TÜRKSOY” II Beynəlxalq Tələbə Tamaşaları Festivalının major notlarla başa çatdığını söyləyə bilərik. 

Bu tələbə tamaşaları peşəkar teatr tamaşalarından səviyyəcə heç də geri qalmırdı. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.05.2024)

Yusif Alıyev, ADPU-nun Quba filialının direktoru, Fizika elmləri doktoru, dosent - “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

 

Hər bir mədəni hadisə özü-özlüyündə cəmiyyətin inkişafına təkan verir, sağlam mühit formalaşdırır, yeni üfiqlər açır. Mədəni hadisələrin ən böyük təsir imkanını isə teatrlar vasitəsilə həyata keçirmək mümkündür. Çünki ta qədimdən indiyə kimi həyat elementlərini detalı ilə insana çatdıran ən təsirli sənət növü teatr hesab edilmişdir. 

 

Bəşəriyyət az qala dördüncü sənaye inqilabını keçib beşinci sənaye inqilabına qədəm qoymaq üzrədir. Artıq insanın yarada, görə, danışa bilmədiyi hər şeyi düşünən “ağıllı robot”, yəni süni intellekt qurğusu icad olunub. Lakin bu dəyişikliklərə rəğmən hələ də insanı düşündürən, insana həyatı dərk etməkdə kömək edən 2700 il tarixi yol keçmiş teatr qədər ikinci bir təsir imkanı kəşf edilməmişdir.

Mən ixtisasca fizik olduğumdan teatr haqqında danışarkan teatrşünasların və teatr tənqidçilərinin bağışlama böyüklüyünə sığınıb danışıram. Lakin, eyni zamanda düşünürəm ki, teatr hər kəsin həyatı üçün hava və su vacibliyi kimi önəmli olduğundan hər kəsin də teatr haqqında fikir ifadəsində sərbəstliyi var. Var, lakin ağına, bozuna baxmadan danışmaqla, yox. Teatr bir müqqəddəslikdir, səhnə isə mükəmməllik. Ona görə də müqəddəslik və mükəmməllik haqqında danışarkən diqqətli olmaq lazımdır.

Teatr səhnələri həmişə tamaşa hazırlanan əsərin müəllifini, ssenari müəllifini, rejissorunu deyil, daha çox aktyoru təqdim edir. XXI əsrin insanını təəccübləndirməyin az qala qeyri-mümkün olduğunu bilərək, heç olmasa insanı düşündürməyin imkanlarını araşdırıb tapmaq baxımından teatr xadimlərinin üzərinə ağır yük düşür. Ona görə də elə əsərlərə müraciət edilməlidir ki, əsər də düşündürən olsun, tamaşanın ssenari müəllifi də yazdığı ssenari ilə düşüncələrlə təsir etsin, tamaşanın rejissoru da səhnələrin quruluş və qoyuluşunda, əsasən də aktyorların seçimində uğurlu işlər görə bilsin.

Necə ki, mərhum sənətkarımız Adil İsgəndərovun teatra gəlməsi ilə Azərbaycan teatrında möhtəşəm bir canlanma yaşandı. Xalq artisti Adil İsgəndərovun istedadı sayəsində vaxtilə tamaşaçı tərəfindən o qədər də sevilməyən onlarla tamaşaya yenidən quruluş verilərək həmin tamaşalara maraq yeniləndi və teatr səhnələrində biri birinin ardınca böyük uğurlar qazanıldı. Adil İsgəndərov, həmçinin teatr səhnəsində tamaşaçı ilə aktyorun tamaşa müddətində necə üzvi surətdə bağlı olduğunu göstərən onlarca rol nümunəsi nümayiş etdirdi. O böyük aktyorluq məharəti ilə, əsilzadə keçmişi ilə insanı düşündürürdü.

Fizikada belə bir yanaşma var: Sistemi tarazlıq vəziyyətindən çıxartmadan onu öyrənmək mümkün deyil. Bəli, tamaşaçını da öz stabil durumundan çıxatmadan, onun düşüncəsində fırtınalar yaratmadan diqqətini cəlb etmək mümkün deyil. Məhz böyük sənətkarımız da teatrı oturuşmuş stabilliyindən çıxardaraq tamaşaçının gözündə ucaltdı və yeni teatr məktəbi yaratdı ki, bu məktədə də yüzlərlə sənətkar yetişdi.

Bəlkə də yazımın giriş hissəsi bir qədər mücərrəd oldu. Lakin bunları qeyd etmədən birbaşa mətləbə keçə bilməzdim. Çünki bu gün Qubada elə bir mədəni hadisə yaşandı ki, çətin ki onun təsirindən bir müddət çıxmaq mümkün olsun.

Dəvətimiz əsasında Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrı bu gün Pedaqoji Universitetin Quba filialına təşrif buyurdu və gəlişi ilə də böyük mədəni hadisənin təsiri ilə yaddaşlarda əbədi məşəl alovlandırdı.

Xalq yazıçısı, nasir, dramaturq İlyas Əfəndiyevin anadan olmasının 110 illiyi ilə əlaqədar Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrı rejissor, Əməkdar artist Loğman Kərimovun quruluşunda hazırlanmış “Boy çiçəyi” tamaşasını təqdim etdi.

Üç müxtəlif insan taleyi, üç nakam məhəbbət hekayəsi ilə əhatə olunmuş tamaşa ilk başdan tamaşaçıları özünə cəlb etdi. İki yüz nəfərlik zalda sanki nəfəs belə alınmırdı, o qədər sükut idi. Böyük akustik parametrlərə uyğun şəkildə qurulmuş zalın hər yerinə səhnədən gələn səs yayılırdı. Həsənzadənin böyük məhəbbətlə sevdiyi, lakin erkən itirdiyi həyat yoldaşı ilə xəyalən dərdləşməsi ürəkləri deşən dərd idisə digər tərəfdə aciz, qorxaq, bir az da hüquqsuz Nəzakətin yaşadığı həyat tamaçaçının qəlbini riqqətə gətirirdi. Onun müharibədə itirdiyi ərini bir an belə unutmaması, adına söz çıxmasın deyə kiçik maraqlar üzərində ailədə böyük problemlər yaradan Fərəcə nifrət etməsi çox təsirli idi. Bu nifrətin əsasında isə onun qızı Nargilənin ağır psixoloji təsirlərdə yaşaması idi. Fərəc Nəzakətin evinə girib, Nargilənin atasından qalma evdən onu qovub çıxarmaq istəməsi onun mənfi obrazını dəhşət qabardırdı. Nargilə isə yaşlı, lakin müdrik, alicənab Həsənzadəyə qarşı sonsuz sevgi və məhəbbət sərgiləyirdi. Lakin bu məhəbbət və sevgi Həsənzadənin gələcəyini kölgələləmək istəmədiyi Nargilədən ayrılmaqla nakam hala gəlir.

Dərin lirik–psixoloji üslubda yazılmış pyesin müasir səhnə yozumunda verilməsi tamaşaçının diqqətini anındaca cəlb edirdi.

Tamaşanın ən maraqlı tərəfi isə aktyor peşəkarlığı idi. Texniki imkanların zəif, xüsusilə də işıq və dekorasiya effektlərinin olmadığı bir zalda peşəkar aktyorluq məharəti ilə tamaşaçını riqqətə gətirən bir tamaşa izlənildi. 
Həsənzadə ilə Nargilənin səs tonları bir-biri üçün elə tamamlanmış ahəngdə səslənirdi ki, sanki bu rol üçün illər uzunu aktyor testi edilmişvə sonda bunlar seçilmişdir. Həsənzadənin qalın, lakin mülayim səsi ilə Nargilənin şıltaq, lakin dərdli səsi bir birini tamamlayaraq tamaşaçının qəlbinə axıb dolurdu.

Tamaşaçılar tərəfindən böyük maraq və diqqətlə izlənilən tamaşanın sonunda Həzənzadə rolunun ifaçısı Əməkdar artist Nazir Rüstəmov, Fərəc rolunun ifaçısı Əməkdar artist Azad Məmmədov, Nargilə rolunda oynayan Zəhra Salayeva və Nəzakət rolunun ifaçısı Püstəxanım Zeynalova sürəkli alqışlarla alqışlandılar.

Bu möhtəşəm teatr tamaşası Pedaqoji Universitetin Quba filialının professor-müəllim və tələbə heyətinin, həmçinin qonaqların yaddaşında böyük mədəni hadisə kimi yer aldı. Tamaşadan sonra hər kəs öz təsüratını yanındakı həmkarı, dostu ilə bölüşürdü.

XXI əsrdə yaşayan, informasiya aləmi üzrə əhatə olunmuş insanı belə təəccübləndirmək, düşündürmək isə əsl peşəkarların işi idi, onu da bacardılar. İnanıram ki, 86 yaşlı Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrı öz doğma evinə - Şuşaya qayıtdıqdan sonra da öz missiyasını layiqincə yerinə yetirərək tarixi ənənələrini yaşadacaq.

Bir daha Teatrın direktoru Əməkdar artist Yadigar Muradova, yaradıcı heyətə və dəyərli aktyor heyətinə ADPU-nun Quba filialının kollektivi adından təşəkkür edirəm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.05.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

1.

Bahalı oteldə uzun müddət seçim edə bilmədim ki, kim kimdir. Xidməti personal ütülü kostyumda, ağ köynəkdə, qalstukda. Milyonçular əzik maykada və şortda.

 

2.

Filankəs o qədər eşşək idi ki, onu vurub öldürəni brokonyer kimi həbs etdilər.

 

3.

Pamperslər - istinad nöqtələridir. Onlarla başlayırsan və onlarla da bitirirsən. 

 

4.

Mən rekordçuyam. Hər gün yaşadığım gün sayı rekordunu təzələyirəm.

 

5.

Kağız çap məhsulları gözdən düşür deyənlər yanılırlar. Bəs pul əskinasları? 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.05.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədr müavini Rəşad Məcidin status-esselərini təqdim edir. Hər gün 5 yarpaq. 

 

1.

İnanmadığınla söhbət alınmır.

 

2.

Dərdsiz adam yoxdur.

 

3

Özünü oda-közə vurmağın sonu pərvanə taleyidir.

 

4

Bir fikri iyirmi dəfə eyni şəkildə təkrarlamaq qrafomanlıqdırsa, iyirmi variantda söyləmək qabiliyyətdir.

 

5

"Dağlar Şuşamıza nərdivandısa,

Birinci pilləsi Lələtəpədir".

 

"Aprel döyüşləri"nin ildönümünə həsr olunmuş "Zəfərin 4 anı" tədbirinin təşkilatçısı Sevinc Orucovaya, tədbirin müəllifi İlqar Fəhmiyə, rejissoru Nicat Kazımova təşəkkür düşür. Şəhidlərimizin xatirəsi təsirli və səviyyəli poetik nümunələrlə, peşəkar aktyor oyunu və usta rejissor təqdimatıyla yad edildi. Gözəl şair Əşrəf Veysəllinin yuxarıda misal gətirdiyim məşhur şeirindəki bu misralar isə tədbirin ana xəttini müəyyən edirdi.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.05.2024)

Zahirə Cabir yazır

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı publisist Zahirə Cabirin Məhəmməd Əmin Rəsulzadə barədə hekayətlərinin dərcinə başlayır. Məqsəd - uşaqlara bu dahi şəxsiyyəti daha yaxından tanıtmaqdır. 

 

 

24 yaşlı Məhəmməd Əmin gəmi ilə İranın Rəşt şəhərinə gəldi. Gecədən xeyli keçmişdi. Bütün varlıq yatmışdı. Sanki hər yanda sakitlik və cansızlıq hökm sürürdü. Hətta uzaqlarda görünən Təbrizin işıqları belə indi mürgüləyir kimi idi. Bir- iki yerdə tonqal yanırdı. Tonqalların başına toplaşmış beş-on nəfər kişi də söhbət edirdirlər. 

Uzaqdan gələn ney səsi gecənin sükutunu pozdu. Az keçmədi ki, böyük sevgi və eşqlə çalınan ney səsinə ürəyi dərd və məhəbbətlə dolu birisi yanıqlı-yanıqlı oxumağa başladı. Onun səsində kədərlə sevinc bir-birinə qarışmışdı. Bu səs Məhəmməd Əminin xəyalında dumanlı arzular, qəlbində qəribə duyğular yaratdı. O, bu şəhərdə görəcəyi işləri ürəyində götür-qoy edib, tezliklə gördüyü işlərin bir faydası olacağına özünü inandırmağa çalışdı.

Məhəmməd Əmin “Tərəqqi” qəzetinin xüsusi müxbiri kimi İrana gəlmişdi. Bir həftə keçdi. Hər gün gərgin iş, yeni ab- hava yaxşı işlərə başlanğıc idi. O, İran məşrutə və ikinci Məclisi dövrünün ən yaxşı, ən tanınmış qəzetləri olan “Yeni İran”nı ərsəyə gətirdi, baş redaktoru oldu. Onun çalışdığı yer yaşıl bir xiyabanın içində yerləşirdi. Hər gün burdan keçəndə kiçik bir qız uşağının səkinin qırağında oturaraq yeyəcək bir şey, pul ya da ala biləcəyi bir şey üçün diləndiyini görürdü. Qızın üst-başı kir-pasağın, cır-cındırın içində, üzü-gözü kirli, saçları pırtlaşmış, pərişan bir haldaydı. Qızın təxminən 10-12 yaşı olardı. Təkcə bir cüt parıldayan gözləri onun məsumluğundan xəbər verirdi. Daşın üstündə büzüşüb harasa tələsən insanları izləyir, bəzilərinə yaxınlaşıb əl açırdı. Gəlib gedən insanları oturduğu yerindən, aşağıdan-yuxarıya izləyirdi həmişə. Ayaqlara o qədər öyrəşmişdi ki, insanların üzünə baxmağı da unutmuşdu. Demək olar ki, adamları yerişindən tanıyırdı. Divarın soyuq küncünə sıxışdığı üçün harasa tələsən “əmilər”, “xalalar” ona nəzər yetirsələr də pul verən də olurdu, verməyən də. Hərdən təhqiredici sözlər, söyüşlər də ünvanına söylənirdi.

Bəzən yaxşı insanlar da olurdu. Səbətlərindən meyvə çıxarıb verib, “can yazıq uşaq” deyən də. Əlini uzadıb, qorxa-qorxa o sədəqəni alıb təşəkkür edərdi. 
Məhəmməd Əminin neçə vaxt idi ki, gözü bu qızı almışdı, amma bildirməmək üçün qıza pul verib, dönüb ikinci dəfə baxmırdı. İşə gəldikdə bütün günü onun haqqında fikirləşirdi. Nəhayət bir gün qıza yaxınlaşıb onun oturduğu səkinin üstündə oturdu, mehribancasına soruşdu:

- Qızım adın nədir?

- Sürəyya.

- Nə gözəl adın var. Bəs atan, anan, bacı- qardaşın varmı?

- Atam tiryək alverçisi idi, ölüb. Anam yataqda, ağır xəstədir, gözləri tutulub.  Mən anamı yaşatmaq üçün dilənirəm.  

Məhəmmədəminin içindən bir gizilti keçdi: Biçarə qız. Bu yaşında dərd içindədir.

Sürəyya isə ona verilən pulun dəyərindən danışır, hətta dilənçilikdən yığdığı pulun nə qədər çox olduğunu deyirdi.  Sürəyyanın həyat hekayətini eşidən Məhəmməd Əmin həmin gün ona həftəlik dolanışığı qədər ərzaq alır və deyir:

- Sürəyya, məni evinizə apar, ananla tanış olum.

Sürəyya ona kömək etmək istəyən insanın mərhəmətli gözlərinə baxır və razılaşır. Xiyabanın axırında qapısı güclə bağlanan, torpaq döşəməli, havasız, rütubətli, zəif lampa işığı olan bir evin zirzəmisinə gəldilər. Məhəmməd Əmin yataqda zarıyan anaya baxıb, onun gözəl qızı Sürəyyadan danışdı. Ana tanımadığı bu adamın səsini eşitcək əvvəlcə həyacanlandı, amma onun səsindəki həlimliyi duyub sakitləşdi. Güclə eşidiləcək səslə Sürəyyanın yeganə ümidi olduğunu dedi: “ Allah yolunda mərhəmətinizi ondan əsirgəməyin, Sürəyyanı sizə tapşırıram. Allaha bu gün dua etmişdim ki, hələ canımı almasın. Sürəyya yaxşı bir insana rast gəlsin. Allah mənim səsimi eşitdi, sizi qarşısına çıxardı. Allaha əmanət olun, Sürəyyanı sizə tapşırıram” - deyib canını tapşırdı. Başı yastığa düşdü.

Məhəmməd Əmin ananın gözlərini bağladı, qışqıraraq ağlayan qızcığazı sakitləşdirdi. Məhəmməd Əmin qonşularla köməkləşib mərhumu dəfn etdilər. Məhəmməd Əmin Sürəyya üçün uşaq evi sorağına çıxdı. Öyrənib axtarıb tapdığı uşaq evlərinə baş çəkdi. Uşaq evləri sahibsiz uşaqlarla dolu idi. Nəhayət İran Milli Hərəkatının rəhbəri Səttarxanla görüşür, onun köməkliyi ilə Sürəyyanı uşaq evinə verir. Ürəyi sakitləşir: İndi o, bir qarın çörək yeyəcək, təmiz paltar geyinəcək, təhsil alacaqdı.

Sürəyya göz yaşları içində Məhəmməd Əmindən ayrılır. Öz əlləri ilə tikdiyi naxışlı yaylığını xilaskarına verib deyir:

- Mənim xilaskarım. Hər gün sizə dua edəcəyəm. Bu yaylıq məndən sizə  yadigar qalsın!

Sürəyya o yaylığı gecəykən oturub göz yaşları içində tikmişdi. Bu, onların sonuncu görüşü idi. Məhəmməd Əmin Sürəyyanı bir daha görməyəcəkdi...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.05.2024)