“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Ən yeni poeziya rubrikasında bu gün tanınmış şair Əkbər Qoşalı “Urmu gölünün öyküsü” söyləyəcək. Şeir dünən qələmə alınıb. 

Adıma Urmu derlər

Suyum göyə çəkilib…

Göllüyüm qeyb olsa da,

Yenə quru göllərin ən gözəl özüməm.

Türküstan talesizi 

Aralın bacısıyam;

O daha tez qurdu -

Məhşərə hazırlaşır

atamqızı elə bil…

Ən uzaq yaddaşımdan süzülüb gələnləri

danışım, qoy qalmasın -

Min illər öncəydi - biz ayrılanda

Aral sağ əlini çəkdi başıma

Başıma gələnə bax -

Min illər sonradı

        indi biz ikimiz də quruyuruq, 

                                       quruyuruq...

Nə mənim Acıçayım, 

nə də bacım Aralın 

                   Ceyhun ilə Seyhunu 

                    su daşımır dağlardan…

Xəzərə də əl çatmır…

Araz boynuburuqdu…

Aralın da mənimtək

gəmiləri pas atır…

Tanrının işinə bax -

Duzlu su çürütməyən gəmilər indi bir-bir

susuzluqdan qəhr olur…

Elə bil dil bilirlər

Elə bil göl bilirlər…

Göl vardımı bizimtək?..

Siz, ey zalim göllərin ən zalim gəmiləri

Sirdaşınız kim olsun?..

Kölgənizə yığışıb 

                   əsnək vurur dəvələr

Balıqlar üzüşərdi böyrünüzdə ilmüdam

Bəlkə mən bilməyirəm

Balıqlar dəvə olub?

Bircə onu bilirəm

                 dəvələr balıq olmaz…

Qanadsızdı dəvələr

Dəvələr dözümlüdü

Dözəcəklər, dözəcəklər

Bizim 

          son qətrəmiz də quruyan gün -

                   baxarsız,

Qanad çıxaracaqdır

Kölgədəki dəvələr

İnanın, düz sözümdü…

Araz boynuburuqdu…

Xəzərə əlim çatmır…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.07.2024)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” (Qarabağ bölməsi)

Çox qəribə bir hissdir. 6 yaşım olanda zorla, silahla kəndimizdən, evimizdən qovulduq. Yadımdadır, yolboyu nənəm yandırılan kəndimizə ağı deyirdi, ağlayırdı, babam isə əlindəki qalyana tütün basıb elə sümürürdü ki, elə bil ciyərinə hava çatmır... İllər sonra anladım ki, hər ikisinin ciyəri həsrətdən, nisgildən yanırmış... 

Hər gecə kəndlə bağlı mənə əhvalat danışmasalar, yatmazdım. Yazıq kişi ilə arvad düz 13 il kəndimizi küçə-küçə, ev-ev nağıla çevirib mənə danışdılar... 

İndi Ağdam yenidən qurulur. Məscidi keçid Ağdərə yoluna düzələndə qızım Qiyaslı sözünü hamıdan tez oxudu.

-Ata, Qiyaslıya 5 km qalıb!!! Çox həyəcanlıyam ey. 

Bu səs məni yenə 31 il əvvəl apardı, maşında yox, xəyallar qoynunda yol getməyə başladım... Tez-tez qızımın və yoldaşımın: “Allah erməninin evini yıxsın, gör, evləri nə günə qoyub?” -sözləri məni diksindirir. Düşünürəm, doğrudan, ağzıdualı anların qarğışı, babaların ahı yıxdı ermənilərin evini... Budur, Qiyaslı məscidinə çatmışıq, təmir gedir, içəri buraxmırlar, Xanım isə tələsir:

-Ata, evimiz hansı tərəfdədir?

Evimizin xarabalıqlarına gedən küçənin başında saxlayıb, evimizi nişan edirəm. Qızım maşından düşüb əlimdən tutub evə sarı tələsir. Qəribədir, 9 yaşında qız 6 yaşlı atasını evlərinə aparır, əlindən də tutub ki, yıxılar birdən... Tez-tez üzümə baxır:

-Ata, evimiz düz sən deyən yerdədir ey, kəndimizi yaxşı yadında saxlamısan. 

Küçənin başında, düz doqqazımızın ağzında babam, nənəm və anam görünür, bizə əl eləyirlər, hamısı gülümsəyir. Gözlərim dolur və dayanıram...

-Siz bizdən tez gəldiniz evimizə? 

-Ata, kimlə danışırsan, tez gəl, nə olub sənə? Elə bil qocalmısan... 

Qızımın əlindən tutub uşaqlıqda olduğu kimi, ata- bala evimizə sarı qaçırıq…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.07.2024)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

         Şair təbiətli bu məşhur din xadiminin adı Hacı Mir Abbas Ağadır. O, 1855-ci ildə Qərbi Azərbaycanın Yuxarı Kolanı (Hacı Əhməd Kolanısı) kəndində tanınmış din xadimlərindən Mir Ağa Əli Seyyid oğlunun ailəsində anadan olmuşdur. İlk təhsilini atasının məktəbində almışdır. Öz nəslinin mənəvi-dini missiyasını ləyaqətlə daşımışdır. 40 yaşında Həcc ziyarətində olmuşdur. Həcc mərarasimlərini başa çatdırıb mübarək Hacı titulunu alan Mir Abbas Ağa Vətənə qayıtmağa tələsməmiş, Ciddə şəhərindəki Ali Ruhani məktəbinə daxil olub orada ali dini ruhani təhsili  almışdır.

         Təhsilini başa vurub öz kəndinə qayıdan Mir Abbas ağa böyük coşqu ilə qarşılanmışdı. O, öz həmkəndliləri ilə görüşlərində qeyd edərmiş ki, indi bizim ən başlıca vəzifəmiz övladlarımıza təhsil verməkdən, onları elmli, bilikli, savadlı yetişdirməkdən ibarət olmalıdır. Yalnız bu yolla biz cəhalət zəncirini qıra, xaçpərəst qonşularımız kimi müasir təlim verən məktəblər yarada biləriik.

         O, doğma yurduna qayıtdıqdan sonra arzularını gerçəkləşdirməyə başlamış; babasından, atası Seyyid Ağadan qalma molla məktəbini təkmilləşdirib, tədris fənlərini yenidən nəzərdən keçirərək müasirləşdirmişdi. Ağa məktəbdə uşaqlara dini elmlərlə yanaşı, tarix, coğrafiya, hesab, dil və kənd təsərrüfatına aid bilkləröyrətməklə bərabər, Azərbaycan və Şərq ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələri və onların əsərləri haqqında da məlumatlar verirdi.  Onun məktəbinə uşaqlarala yanaşı, yaşlılar da gəlir, burada “müsəlmanlar üçün lazım olanları” və yazıb-oxumağı öyrənirdilər.

         Artıq XX əsrin əvvəllərindən Hacı Mir Abbas Ağa dövrünün tanınmış din xadimi, müasirləri tərəfindən İslam alimi kimi qəbul edilirdi. O, bütün İrəvan Quberniyasının tanınmış, məsləhət verən və sözü keçən şəxslərindən biri olmuşdur. Dövrünün tanınmış din xadimləri ilə şəxsi münasibəti olub. Çoxları onunla məsləhətləşmək üçün evinə gəlir, ağanı ziyarət edirdi. Talin mahalınınbaşında duran – Peterburqda kadet hərbi məktəbini bitirmiş və zabit rütbəsi olan  Hüseyn xan və digərləri dəfələrlə ağanın evində olmuşdular.

         1918-1920-ci illərdə deportasiyaya məruz qalaraq doğma yurd-yuvasından ayrılan Hacı Mir Abbas Ağa bir müddət Naxçıvanda (Nehrəm kəndində), Gəncədə, Qəbələdə (Bılıx kəndində), Yevlaxda (Xanabad kəndində), Oğuzda (Yaqublu kəndində) yaşamışdır. 1936-cı ildən  Şəkinin Aydınbulaq kəndində məskunlaşmış və1957-ci ildə burada vəfat etmişdir.

         102 il ağrılı-acılı ömür sürmüş Hacı Mir Abbas Ağa ağsaqqallığını, möminliyini heç kəsə zorla qəbul etdirməmiş, lakin harda yaşamasından asılı olmayaraq, həmişə sözü ilə əməli bir bütöv şəxsiyyət; böyük hörmət, izzət və nüfuz sahibi olmuşdur. Həmişə elmi, maarifi təbliğ etmiş, həmişə haqq və ədalətin, düzlüyün, mərdliyin, insanlığın tərəfində olmuşdur.Ağanın nurlu həyatı bütün ömrü-boyu insanlara yaxşılıqda keçmişdir. Məhz buna görədir ki, onun Şəki rayonunun Aydınbulaq kəndindəki  məzarı müqəddəs ziyarətgaha çevrilmişdir.

         Tanınmış din xadimi Hacı Mir Abbas Ağa həm dəböyük istedada, incə zövqə, poetik duyuma, bədii duyğulara və rəvan təbə malik bir şəxs olmuşdur. O, öz dövrününtanınmış söz ustalarından idi. Ərəb-fars dillərini və əruzu yaxşı bilirdi. Söz qoşumunda fitri istedada malik olub. Şeirlərini Seyyidi Qəmnak təxəllüsü ilə yazmışdır.

Tanınmış yazarlardan P.Qurbanzadə “Hacı Mir Abbas Ağanın həyat yazısı” əsərində göstərir ki, Ağa bəzən oxuduğu mərsiyələrin də sözlərini özü yazar və muğam üstə oxuyarmış.

         O, Azərbaycan və digər Şərq ədəbiyyatı klassiklərinin yaradıcılığı ilə yaxından tanış idi. Xəqanini, Nizamini, Füzulini, Nəvaini, Sədini, Firdovsini, demək olar ki, əzbər bilirdi.Yaxın dostu və qohumu M.Məmmədov  qeyd edirdi ki, Ağa böyük şairimiz M.Füzulini daha çox sevirmiş, onun müxtəlif janrlarda yazdığı əsərləri mənalandırmaqda çox mahir olub.Fəlsəfi məzmunlu əsərləri çox aydın bir şəkildə şərh edərmiş.

         Ötən əsrin 40-50-ci illərində Hacı Mir Abbas Ağanın şeirləri Seyyidi Qəmnak təxəllüsü ilə o vaxtkı “Nuxa fəhləsi” qəzetində tez-tez görünərdi.

         Hacı Mir Abbas Ağanın oğlu Q.Ağayev bu sətrlərin müəllifinə söyləyirdi ki, atasının  külli miqdarda şeirləri olub. Onun yaradıcılığında qəzəl, qəsidə,(hətta həcvlər)  məsnəvi, rübai, qoşma və s. kimi janrlar əsas yer tutmuşdur. Ağanın vəfatından sonra onun əlyazmaları başqa əllərə keçmişdir. Kitab halında çap etdirəcəklərini vəd edənlər, təəssüf ki, öz vədlərinə xilaf çıxaraq həmin əlyazmaları it-bata salmışlar. Həm də Ağa çox vaxt şeirlərini bədahətən söyləmiş, onların çoxunu yazıya almamışdır.

         P.Qurbanov yuxarıda adı çəkilən əsərində AYB-nin və Jurnalistlər İttifaqının üzvü, “İncəsənət” qəzetinin redaktoru, bir sıra hekayə, povest və romanların müəllifi, tanınmış publisist mərhum Ə.İbrahimova istinadən qeyd edirdi ki, Hacı Mir Abbas Ağanın şeirləri ilə tanış olan görkəmli yazıçılarımız Anar, Elçin və digərləri bu şeirləri yüksək qiymətləndirmişlər.

         Hacı Mir Abbas Ağanın əldə olan bir neçə şeirini hörmətli oxucuların nəzərinə çatdırmamışdan əvvəl onların barəsində bəzi qeydlər etməyi lazım bilirik.

         Təqdim olunan ilk şeirin (“Qocalıq”)  Ağanın yaşının 80-90-cı illərində yazıldığı güman olunur.  Çünki bu şeirə qədər onun dilindən qocalığa aid giley-güzar eşitmirik. Şeirin məzmunundan o da məlum olur ki, elə bu yaşında da o öz fəhmini itirməmiş, təbinin rəvanlığını qoruyub saxlamışdır.

         Seyyidi Qəmnakın təqdim olunan ikinci şeiri Gəncədə (o vaxtkı Kirovabadda) N.Gəncəvinin 800 illik yubileyində bədahətən söylədiyi şeirdir. Hacı Mir Abbas Ağanın oğlu Q.Ağayev söyləyirdi ki, II Dünya Müharibəsi dövründə Nizaminin yubileyində iştirak etmək üçün Nuxa (Şəki) rayonundan Gəncəyə göndərilən nümayəndə heyətinin tərkibində atam da olub. Tədbirdə çıxış etmək üçün söz veriləndə o, bir neçə şeir söyləmişdir. Təəssüf ki, həmin şeirlərdən təkcədahi şairimizin böyüklüyündən söz açan “Nizami ilə görüş” şeiri əldə qalmışdır.  Mərasimdə atamın cibindən saatını da oğurlamışlar. O, şeirdə “Saatı bəxş elədim, heykəlinə bağmağıma” misrasında zarafatyana bu hadisəyə işarə etmişdir.

         Sonuncu, “Var” rədifli şeir isə Ağanın ən çox sevdiyi M.Füzuliyə həsr olunub. Bu şeir həm də özünü dahi Füzuliyə tay tutan, onu təqlid edənlərə- epiqonçulara tutarlı cavabdır.

         İndi isə şeirləri diqqətinizə təqdim edirik:

QOCALIQ

                   Qəflətən eylədi bu halı, pərişanlıq qocalıq,

                   Zövqü-səfamı aldı əldən, tamam qocalıq.

                   Üzüldü canım evi, qoymadı heç can qocalıq,

                   Oldu haram mənə eşq, həm də canan qocalıq.

                   Ömrümə tezcə əsdi, qocalığın yelləri çox,

                   Sovurdu qəlb evimi, dəstə açan gülləri yox.

                   Yazımı qarə çatıb, daşdırdı o, selləri çox,

                   Bu cavan ömrü tez etdi, zimistan qocalıq.

                   Bədənim düşdü zəif, sanki xəstə bir insanam,

                   Bu qocalıqmı, əzizim, gərək ki, mən inanam.

                   Buna xəstəliyin nə dəxli, bir söylə, anam,

                   Yalnız sadədil könlümü, eylədi şan-şan qocalıq.

                   Gözlərim görmür əsla, dizlərimdə yox taqət,

                   N səbrim, nə hövsələm var, nə də ki, canda qüvvət,

                   Əqlim də zay olub dəxi, nə var hünər, nədə qüdrət,

                   Çox yaman dərddir ki, bu, yox sana dərman, qocalıq.

                   Belimdə qulunc dayanır, gözlərimdən yaş tökülür,

                   Bağrımın başı yanır, elə vird et can sökülür.

                   Gün-gündən qədd əyilir, yaş ağac tək bel bükülür,

                   Gülməyən taleyimi, hey eyləyir qan qocalıq.

                   Allah eyləməsin, nə ola dava qurasan,

                   Göz görmür, taqətin yox ki, ixtilat vurasan.

                   Əl ağacına söykən, nə yaxşı ki, şax durasan,

                   Həsrət ilə baxar, hər işə heyran qocalıq.

                   Qulaqlar kar olubdur, mümkün yox ki, söhbət ola,

                   Ayə, bir söz də eşitmir, ya xeyir, qeybət ola.

                   Demə ki, yazıq Seyyidi Qəmnak, ağzında bir ləzzət ola,

                   Çarə yox vallah buna, gəlsə də, loğman, qocalıq

NİZAMİ İLƏ  GÖRÜŞ

                   Ey Nizami! Əşarının nə əcəb siqləti var,

                   Kimyadır mən deyərəm, həddən aşan qiyməti var.

                   Dünya-aləmdə vardır, sənin çox-çox hünərin,

                   Şerinə baxan deyər, dağdan ağır qüdrəti var.

                   Külli-bəşər yığıla, görə bir qiyamətin sözün,

                   Kimya kəlmələrin safı qızıl, tələti var.

                   Yeddi yüz il dolanıb, səkkizi dövr etdi tamam,

                   Ölməyibsən, dirisən, söhbətimin ləzzəti var.

                   Gəncə şəhəri yenə fəxr eyləsin bu ölkələrə,

                   Yetirib sən tək şair, gör nə gözəl nisbəti var.

                   Çox böyük qiymət qoydu, sənə xalqın da əcəb,

                   Surəti-heykəlin gördüm, anın da çox şöhrəti var.

                   Saatı “bəxş eylədim”, heykəlinə baxmağıma,

                   Bilmədim başının quldur dəstəsi, qarəti var.

                   Bir neçə tövsif yazıb Seyyidi Qəmnak Sana,

                   Gör nə cəsarətlə yazıb, necə bir xidməti var.

VAR

                   Baqi deyil Füzuli, Şeyximiz tək əcdadı var,

                   Yazıbdır neçə əşar, gör necə təbi-mənası var.

                   Yüzü yüz misi söylər, yaxar ustad invanına,

                   Yapışmaz, əzizim, saiti, nabi-nəfəsi var.

                   Gör neçə sənə keçmiş, nəzmi yenə kimyadır,

                   O, bir tacdadır nəzmdə, təşviqinə gümanı var.

                   Tazə-tər bahardır, xəzandidiyə nə hacət ki,

                   Təftiş eyləsin ustadı, mistəki dəvası var.

                   Seyyidi Qəmnak həvaxah misrasına ustadın,

                   Çün təkamüldür misrası, rəbbinin rüsxəti var.

  “Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.07.2024)      

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mədəniyyət və Yaradıcı Sənayelərin (MYS) dinamik inkişafını təmin etmək üçün neynəmək lazımdır? Əlbəttə ki maraqlı və aktual sualdır. Bu üzdən, xəbər verdiyimiz kimi, Mədəniyyət Nazirliyi Mədəniyyət və yaradıcı sənayelər üzrə xüsusi təqaüd proqramı tətbiq edir. Nədir bu proqram? 

Gəlin aydınlıq gətirək. 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2022-ci il 22 iyul tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının 2022–2026-cı illərdə sosial-iqtisadi inkişaf Strategiyası”nın Tədbirlər Planında “Mədəniyyət və Yaradıcı Sənayelərin (MYS) dinamik inkişafının təmin edilməsi və bu sahədə ixrac potensialının gücləndirilməsi” fəaliyyət istiqaməti üzrə yer alan məsələlərdən biri MYS sahəsində kadr potensialının inkişaf etdirilməsidir. 

Tədbirlər planında sözügedən fəaliyyət istiqaməti üzrə öz əksini tapan “Müasir və rəqabətli MYS sahələrinin tələblərinə uyğun sertifikat proqramlarının və xaricdə təhsil üçün xüsusi təqaüd proqramının yaradılması” tədbiri ilə əlaqədar Mədəniyyət Nazirliyi əsas icraçı qurum olaraq müəyyənləşdirilib.

“Mədəniyyət və yaradıcı sənayelər üzrə xüsusi Təqaüd Proqramı” çərçivəsində “Təhsil alacaq şəxslərin seçilməsi meyarları, prosedurları və təhsilin maliyyələşdirilməsi Qaydaları” Mədəniyyət Nazirliyi Kollegiyasının qərarı ilə təsdiq olunub.

Təqaüd proqramı çərçivəsində bakalavriat səviyyəsi üzrə xaricdə təhsil, magistratura səviyyəsi üzrə xaricdə təhsil, xaricdə keçirilən qısamüddətli təlim, kurs və proqramlar (o cümlədən distant (məsafədən) formada) üzrə təhsil və Azərbaycan Respublikası ərazisində keçirilən qısamüddətli təlim, kurs və proqramlar üzrə təhsil seçimləri mümkündür.

MYS üzrə xaricdə təqaüd proqramı çərçivəsində 60 nəfər tələbənin təhsil alması, 1000 nəfər sahə üzrə mütəxəssisin sertifikatlaşdırılması, eləcə də tədris mərkəzinin yaradılması və hər il ən azı 100 gəncin təhsilə cəlb edilməsi, sahə üzrə tədris olunan ixtisasların sayının 10 faiz artırılması və məzmununun yaxşılaşdırılması nəzərdə tutulur.

Təqaüd proqramı audiovizual (musiqi, kino, o cümlədən animasiya, videoqrafiya və fotoqrafiya), dəb sənəti, dizayn, kuratorluq, memarlıq, tədbirlərin təşkili, mədəni və yaradıcı sahə üzrə menecment, nəşriyyatlarla işin təşkili, oyun sənayesi, teatr, komediya və performans və yaradıcı texnologiyalar sahələri üzrə ixtisaslaşma istiqamətlərini əhatə edir.

Proqrama yaradıcı potensialını inkişaf etdirmək istəyən yaşı 15-dən yuxarı şəxslər müraciət edə bilərlər.

Qeyd edək ki, təqaüd proqramı üzrə müsabiqəyə müraciət qaydası, proqram iştirakçılarının seçimi ilə bağlı meyar və prosedurlar haqqında ətraflı məlumat yaxın vaxtlarda nazirliyin rəsmi internet informasiya ehtiyatlarında yerləşdiriləcək.

Biz də sizi məlumatlandıracağıq. 

Şəkildə: Yaradıcı sənaye deyəndə Azərbaycanda əsas önəm audiovizual sahəyə ayrılır. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.07.2024)

Zahirə Cabir, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Qədim zamanlarda Zəngəzur mahalında Zülqədər adlıçox zəngin bir xan yaşayırdı. Onun min başdan çoxqoyun sürüsü, at ilxısı vardı. Xanın yeddi oğlu və birqızı vardı. Oğlanları at belində ox atar, ov edər, qılıncçalmaqda mahir idilər. Xanın qızı da qardaşlarındanigidlikdə geri qalmazdı. Gözəlliyi ilə ad çıxarmışdı. Xan çox lovğa və təkəbbürlü idi. Baxmayaraq ki, övladlarının qayğısına qalır, amma onları digərlərindənhəmişə üstün tutardı. Odur ki, gələcək kürəkəninin dəxan nəslindən olmasını arzu edirdi. 

Bu diyarda gözəl səsli, igid bir cavan da yaşarıdı. Gəncöz səsi ilə ovladığı heyvanları ram edirdi. O hər cürsənətkarlığı da bacarırdı. Tut ağacından qopuz düzəldibgözəl mahnılar ifa edirdi. Məlahətli, həzin musiqinieşidən quşlar uçmayıb onu dinləyərdilər. Şahtərəfindən keçirilən at çapma, ox atma, qılınc oynatmayarışlarında gənc də iştirak edir, çox vaxt birinciolurdu. Həmin vaxt şahın üzü dönür, əlləri ilə bu gənciboğmaq istəyirdi. Belə yarışların birində Cavidanqəsrdən ona tamaşa edən gözəl bir qız gördü, birkönüldən min könülə ona aşiq oldu. Qız da gəncinhisslərinə biganə qalmadı. O da dəmir qüssəli gəncisevdi. Ancaq sevgililər başa düşdülər ki, təkəbbürlüxan heç vaxt qızının zavallı bir aşiq ilə sevdasının baştutmasına razı olmayacaq. Odur ki, gənclər öz taleləriniseçmək üçün birlikdə qaçmağa qərar verdilər.

Aşiqlər bir dağın ətəyinə çatdılar və burada qaldılar. Gənc gümüş gölün sahilində daxma tikdi. Yemək üçünbalıq tutdu və ov ovladı. Beləcə aşiqlər gözəl təbiətinqoynunda xoşbəxt yaşamağa başladılar. O, sevgilisiüçün hər gün qopuzda mahnılar çalıb, təbiətin onlarabəxş etdiyi bu gözəl mənzərədən həzz alır, xoş ömürsürürdülər. Unanırdılar ki, artıq xoşbəxtlik onlarladır. 

Xan qızının bir kasıb gənclə qaçdığını biləndə çoxhirsləndi. Oğullarını çağırdı. Onların hər birinə birdəstə döyüşçü verdi ki, qaçanları tapana qədəraxtarsınlar. O, gəncin öldürülməsini, qızının isəlayiqincə cəzalandırılması üçün evə qayıtmasını əmretdi.

Qardaşlar qaçanları axtarmaq üçün bütün çöllərigəzdilər. Nəhayət, dəstələrdən biri aşiqlərin yaşadığıyerə çatdı. Qaçanların üzərinə oxatanlar ox yağışıyağdırdı. Döyüşçülərin atdığı oxlardan biri gəncinsinəsinə sapıldı və ürəyini deşdi. Gənc gölə düşdü vətəmiz su onun qanına bulaşdı.

Sevgilisinin öldüyünü görən qız onsuz yaşayabilməyəcəyini anladı və üzünü Tanrıya tutub yalvardıki, onu təqib edənlərin əlinə düşməmək üçündöyüşçüləri daşa çevirsin. Allah hər şeyi gördü və qızarəhm etdi. Qoşun daş heykəllərə döndü. Xanın qızı isəgölün kənarında daşlaşmış bir qaya oldu. Bu qayasaçları dağılmış qıza bənzəyir. 

Qoşundaş abidəsi.  Zəngəzurun qədim tarixindən vəmədəniyyətindən xəbər verən dəyərli abidələrdən biridə Qoşundaş abidə-məzar kompleksidir. Qoşundaş  abidəsi eramızdan öncə ikinci  minilliyə  aid olub Qarakilsə rayonunda, köhnə Qarakilsə kəndi  ilə Qızılağac  kəndinin arasındakı yastı təpəlikdə yerləşir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.07.2024)

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2022-ci il 22 iyul tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının 2022–2026-cı illərdə sosial-iqtisadi inkişaf Strategiyası”nın Tədbirlər Planında “Mədəniyyət və Yaradıcı Sənayelərin (MYS) dinamik inkişafının təmin edilməsi və bu sahədə ixrac potensialının gücləndirilməsi” fəaliyyət istiqaməti üzrə yer alan məsələlərdən biri MYS sahəsində kadr potensialının inkişaf etdirilməsidir.

Tədbirlər planında sözügedən fəaliyyət istiqaməti üzrə öz əksini tapan “Müasir və rəqabətli MYS sahələrinin tələblərinə uyğun sertifikat proqramlarının və xaricdə təhsil üçün xüsusi təqaüd proqramının yaradılması” tədbiri ilə əlaqədar Mədəniyyət Nazirliyi əsas icraçı qurum olaraq müəyyənləşdirilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı nazirliyə istinadən xəbər verir ki, “Mədəniyyət və yaradıcı sənayelər üzrə xüsusi Təqaüd Proqramı” çərçivəsində “Təhsil alacaq şəxslərin seçilməsi meyarları, prosedurları və təhsilin maliyyələşdirilməsi Qaydaları” Mədəniyyət Nazirliyi Kollegiyasının qərarı ilə təsdiq olunub.

Təqaüd proqramı çərçivəsində bakalavriat səviyyəsi üzrə xaricdə təhsil, magistratura səviyyəsi üzrə xaricdə təhsil, xaricdə keçirilən qısamüddətli təlim, kurs və proqramlar (o cümlədən distant (məsafədən) formada) üzrə təhsil və Azərbaycan Respublikası ərazisində keçirilən qısamüddətli təlim, kurs və proqramlar üzrə təhsil seçimləri mümkündür.

MYS üzrə xaricdə təqaüd proqramı çərçivəsində 60 nəfər tələbənin təhsil alması, 1000 nəfər sahə üzrə mütəxəssisin sertifikatlaşdırılması, eləcə də tədris mərkəzinin yaradılması və hər il ən azı 100 gəncin təhsilə cəlb edilməsi, sahə üzrə tədris olunan ixtisasların sayının 10 faiz artırılması və məzmununun yaxşılaşdırılması nəzərdə tutulur.

Təqaüd proqramı audiovizual (musiqi, kino, o cümlədən animasiya, videoqrafiya və fotoqrafiya), dəb sənəti, dizayn, kuratorluq, memarlıq, tədbirlərin təşkili, mədəni və yaradıcı sahə üzrə menecment, nəşriyyatlarla işin təşkili, oyun sənayesi, teatr, komediya və performans və yaradıcı texnologiyalar sahələri üzrə ixtisaslaşma istiqamətlərini əhatə edir.

Proqrama yaradıcı potensialını inkişaf etdirmək istəyən yaşı 15-dən yuxarı şəxslər müraciət edə bilərlər.

Qeyd edək ki, təqaüd proqramı üzrə müsabiqəyə müraciət qaydası, proqram iştirakçılarının seçimi ilə bağlı meyar və prosedurlar haqqında ətraflı məlumat yaxın vaxtlarda nazirliyin rəsmi internet informasiya ehtiyatlarında yerləşdiriləcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.07.2024)

Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin qeyri-hökumət təşkilatları üçün mədəni və yaradıcı sənayelərin (MYS) təşviqi üzrə qrant müsabiqəsi davam edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı nazirliyə istinadən xəbər verir ki, müsabiqənin əsas məqsədi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının 2022–2026-cı illərdə sosial-iqtisadi inkişaf Strategiyası”nın Tədbirlər Planının icrası istiqamətində mədəni və yaradıcı sənayelərin, həmçinin mədəni və innovativ cəmiyyətin inkişafı üçün müasir, dayanıqlı və çoxtərəfli əməkdaşlıqları özündə ehtiva edən, müasir dövrün çağırışlarına cavab verən layihələrin həyata keçirilməsi və bu prosesdə vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının rolunun artırılmasıdır.

Qrant müsabiqəsi mədəniyyət və yaradıcı sənayelərin inkişafı, mədəniyyət sahəsində rəqəmsal həllər, yerli animasiyanın dəstəklənməsi kino sənayesində institusional islahatlara dair layihələri əhatə edir. Sənədlərin qəbulu grants.culture.az internet resursu üzərindən elektron formada həyata keçirilir.

Müsabiqəyə avqustun 2-dək grants.culture.az resursu üzərindən elektron formada müraciət etmək olar.

Qrant müsabiqəsi ilə bağlı suallarla Bu email ünvanı spambotlardan qorunur. Onu görmək üçün JavaScripti qoşmaq lazımdır. elektron ünvanına və ya Mədəniyyət Nazirliyinin Qaynar xəttinə (Tel: 147) müraciət etmək mümkündür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.07.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hələ heç kəs poeziyada sürrealizm göstərə bilməyib. Dünyada yalnız fransız poeziyasında bunu Renuarda görmüşük, bir də yəhüdi poeziyasında Mendelştamda və Brodskidə. 

Adilsə göstərib. O özü həm də rəssam idi, impressionist rəsmlər çəkirdi. 

Bəli, biz iddia edirik ki, Adil Mirseyidin yazdıqları poeziyamızın qızıl fondudur. Kim razılaşmırsa, özü bilər. 

balaca bir mətbəx şəkli çəkir

səhər erkən pəncərədən süzülən işıq

əşyaların çizgiləri aydınlığa qovuşur

seylon çayı dəm alır darçın qarışıq

bu mətbəxdə mavi bəyaz bir hüzn var

hüznlə süslənib səhər

süfrədə isti çörək radioda boyat xəbərlər

ətirşah qoxusutək islaq bir kədər

dənizin üstündən duman çəkilir

sübh namazına durub dua eləyir

umudları boşa çıxmış br qadın

bu balaca mətbəxi bu islaq ətirşah qoxusunu

bu qadının gözlərini bu qadının yuxusunu

və pəncərədən süzülən işığı sevirəm mən

bu sevda mənimlə məzara girər

uçun quşlar uçun, uçun dünya gözəldi bu gün

mən də bu gün qanad açıb uçardım

ürəyimdə ağır yük olmasaydı

gecə səhərə qədər ağlayan tut ağacı

gün doğunca gülümsədi üzümə

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Esmira İsmayılovanın Elçin Hüseynbəylinin “Vida” romanı haqqında düşüncələrini təqdim edəcəyik. 

Son illərdə sosial mediada Qarabağ mövzusunun ədəbiyyatda əksi ilə bağlı qızğın müzakirələr gedir. Və əksəriyyətinin fikri də üst-üstə düşür - ədəbiyyatımızın Vətən müharibəsi ilə bağlı səhifəsi boş qalıb... Əlbəttə ki, mövzuya ədəbiyyatşünas alimlərin, tənqidçilərin fərqli baxış bucaqları ola bilər. Məsələn, mənim üçün tək "Vida" romanı nəyə desən, dəyər! Yazıçı-dramaturq, publisist Elçin Hüseynbəylinin "Vida"sı müharibə mövzusunda, həm də vətənpərvərliyin təsirli dillə, həssas səhnələrlə təsvir və tərənnüm edildiyi əsl sənət nümunəsidir, Qarabağ həqiqətlərinin bütün çılpaqlığı ilə əks olunduğu "yaddaş salnaməsi"dir. "Vida" son dövr Azərbaycan ədəbiyyatında mövzu, məzmun, bədii ifadə və təsvir vasitələrinin zənginliyinə, dil-üslub xüsusiyyətlərinə görə tam yeni olan, xüsusi çəki, məna yükü daşıyan, insani hiss və duyğuların dramatikliyi ilə seçilən psixoloji roman-essedir. Fikrimi təsdiq və inkar etmək istəyənlərə bir tövsiyəm var: "Vida"nı təkrar-təkrar oxuyun, ana laylası yerinə, ağı yerinə oxuyun, ölüm ağrısını sərinlədəcək şərbət yerinə için, şəhidlərin ruhuna nəğmə kimi pıçıldayın, Kəlmeyi-şəhadət kimi təkrarlayın...

Əgər hər hansı bədii əsərin dəyəri oxucu hissiyyatına, zehniyyatına təsir gücü, ədibin oxucunu hadisələrin içinə daxil edə bilmək bacarığı ilə ölçülürsə, onda "Vida"nın misli yoxdur! Ona görə ki, "Vida"dakı hadisələrin yazıçının təxəyyül dünyasında yarandığına, yazıçı qələminin məhsulu olduğuna inanmaq çox çətindir. Kitabı qatlayıb kənara qoymaq, ölüm ayağında olan həkimi tək qoymaq qədər çətindir, onun ölüm arzusu qədər ağırdır. Sizi bilmirəm, mən hələ də əsərin təsirindən çıxa bilməmişəm, ata-balanın birgə uyuduğu məzarın başında dayanıb nə edəcəyimi kəsdirə bilmirəm...

"Vida"da Elçinin qəhrəmanı ədəbi obrazlılıqdan çıxır, can ağrısı ilə qəlb ağrısını bir anda daşıyır və bu ağrını paralel olaraq oxucuya ötürə bilir, həmsöhbətinə çevrilir, onunla dərd ortağı olur, doğmalaşır. Elə bu doğmalıqdandır ki, son nəfəsinə, ölüm arzusunu reallaşdırdığı ana qədər həkimi tək qoymağı insafıma sığışdırmadım, bacarmadım, ən azından dualarımla ona kömək olmağa çalışdım, ölüm ağrı-acısının azalması üçün Tanrı dərgahına əl qaldırdım... Son nəfəsində "Yasin" surəsini belə, dodaqaltı pıçıldadım - bir müsəlman bəndənin digərinə iman borcu kimi... Sanki həmin anlarda Elçinin qəhrəmanı nəzərimdə Vətən idi, Azərbaycan idi, yurda qayıdışını ölümü ilə qazanmaq uğrunda mücadiləyə, mübarizəyə qalxan böyük İnsan idi!

Etiraf edim, Elçin Hüseynbəylinin "Gözümə gün düşür" hekayəsini birinci dəfə oxuyanda çox həyəcanlanmışdım, hadisələrin necə cərəyan edəcəyini bilmədiyimdən qəlbən, ruhən narahat idim. Məcnun həkim doğmama çevrilmişdi, onun ata-baba ocağında deyil, erməni əsirliyində, Yerevanda öləcəyindən çox qorxurdum. Bu ölüm Qarabağın itirilməsi qədər ağrılı olardı, Xocalı faciəsinin təkrar yaşamı qədər acı idi və nə yaxşı ki, bu baş vermədi! ...Sanki Elçin Hüseynbəyli həmin an yanımda idi, qəlbimdəki həyəcanı duydu, hiss etdi, qəhrəmanını anında, atasının məzarı önündə dünyadan köçünə qələmi ilə qədər yazdı... Siz heç kimsənin ölümünə sevinmisinizmi? Mən bu hissi "Vida"da yaşadım, bir həkimin, bir insanın ölümünə sevinə bildim. Çünki, həkimin vətəninə qovuşmaq arzusu ölümündən keçirdi - ayrı yolu yox idi...

Mənim nəzərimdə "Vida" adicə roman deyil. 30 ilə qədər davam edən Qarabağ itkisinin ağrı-acısını, qaçqın, köçkün insanların yurd həsrətinin hopduğu hüznlü, kədərli layladır, ağıdır, bayatıdır, ərşə yüksələn haraydır, bədii salnamədir. Ölüm ayağında dağılmış ev-eşiyə, viran olmuş kəndə baxaraq için-için sızlayan adam təkcə bütün dünyanın tanıdığı istedadlı onkoloq-həkim deyil. O, hər şeydən əvvəl, vətənpərvərdir, mübarizdir, həm də insaflıdır, erməni zabitinə yardım edəcək qədər humanistdir. Bir sözlə, bəşəri hisslərin cəmləşdiyi kamil insan obrazıdır. Bu insanın ölümünə vətənə qovuşmaq ümidi kimi baxması oxucuda kədər yox, izahını verə bilmədiyim, sözlə izharı olmayan, möhtəşəm bir hissdir. Bu, qəribə, mistik, fövqəlbəşər bir duyğudur, sanki zaman körpüsüdür, iki dünyanı birləşdirən yaddaş axınıdır, ruhların qovşağıdır. Bu ölüm dünyaya vida deyil, yenidən doğuşdur, insanın milli kimliyinə, milli yaddaşına qayıdışıdır və elə buna görə də dəyəri həyatın özü qədər əhəmiyyətli, əzəmətlidir.

...Hardan başlanır Vətən? Uşaqlığımızdan tez-tez eşitdiyimiz bu klassik sorğuya ömrün müxtəlf anlarında cavablarımız fərqli olur. "Vida"dan sonra anladım ki, Vətən ölümdən də başlaya bilərmiş və ölüm Vətən ola bilərmiş! Elçin Hüseynbəylinin "Vida"sı insanın doğuşdan ölümə qədər müşayiət edən, çox qorxduğu, hürkdüyü ölümü bizə doğmalaşdıra, xofunu azalda bildi, sanki...

Həkimin ölümqabağı keçirdiyi hisslər, gördüyü yuxular, keçmişinə xəyalən baş vurması, olanları anbaan xəyalında canlandırması, ruhən təkrarən yaşaması mənə böyük söz ustadı Seyid Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın "Heydərbabaya salamı"nı xatırlatdı. Fərq budur ki, M.Şəhriyar doğulduğu ocağa, Şəngülava - yurduna ölmək üçün yox, küskün olduğu dünyaya həyat eşqini qaytarmaq, yaşamaq həvəsi ilə dönüş etmişdi, çəkdiyi ağrı-acılarını dərd ortağı kimi Heydərbaba dağı ilə bölüşməklə içini boşaltmaq istəmişdi, bu təmasdan sakitləşmişdi, hüzur tapmışdı, yaddaşını qaytarmışdı. Elçinin qəhrəmanının Allahdan rüsxəti, istəyi isə sağ ikən qovuşa bilmədiyi ata-baba ocağında həyata vida etməkdir. Niyə? "Niyə"sini, çox güman ki, heç Elçin Hüseynbəylinin özü də bilmir. Bu sualın cavabı həkimlə birgə məzara gömülüb, torpağa qarışıb, ərşə ucalıb...

Dünyadan köçəcəyini bilən onkoloji xəstənin can ağrısının halına qalmayıb, yurd yerinə dönmək istəyi, "Sən yurd itkisinin nə olduğunu bilmirsən. Elə bil ki, körpə, südəmər uşağı anasından ayırıblar, özü də zorla!" deməyi Elçinin qəhrəmanını gözümüzdə böyüdür, şəhid zirvəsinə qaldırır. Qeyd edək ki, Elçin Hüseynbəyli özünün də yaşadığı yurd ağrısını həkimin timsalında çox gözəl, real, təsirli boyalarla, oxunaqlı dillə əks etdirməyi bacarıb və bədii forma kimi də insanın öz daxili dünyası ilə dialoqunu seçib.

"Vida"da qəribə, sirli-sehrli bir cazibə qüvvəsi var. Kitabı əlinə aldınmı, sətirlərin, kəlmələrin bircəciyini belə ötürmək istəmirsən. Diqqətindən nəyinsə qaçacağından, hansısa sətiraltı mənanı anlamayacağından, vacib məqamı ötürəcəyindən qorxursan. "Vida" romanı bir insanın simasında, timsalında yurd itkisi ilə dünyadan köç edən bütöv bir nəslin ağrı hekayəsidir, tragediyasıdır. Həkim Azərbaycanın ümumiləşmiş obrazı olduğundan, ağrısı da tək şəxsiyyət ağrısı olmaqdan çıxır, xalq, millət yanğısına çevrilir.

Elçin Hüseynbəylinin özünün də köçkünlük ağrısı yaşaması səbəbindən qəhrəmanı ona doğma və yaxındır. O qədər yaxın ki, bəlkə məzarın soyuqluğunu həkimdən əvvəl Elçin özü yaşayıb, üşütməsini canından keçirib. Yoxsa ki, o hiss-həyəcanı oxuculara bu cür ustalıqla, insanı içdən üşüdən yanğı ilə ötürə bilməzdi. Bir də ki, ölüm həmişə soyuq olmur ki... istisi də olur - Məcnun həkimin ölümü kimi... Bu ölümdə, insanın həyata vidasında hərarət var, məchul, sirli bir ümid işığı közərir, alova çevrilərək şölələnir - biz bu torpaqlarda doğulmuşuqsa, bu yerlərdə də öləcəyik, torpağa qarışacağıq - nəyin bahasına olursa-olsun!

Elçin Hüseynbəyli sözünün ağası, nəqqaşı olan gözəl nasirdir, zəngin təxəyyülünə, bədii duyumuna söz yox. O, həm də ədəbiyyatı ədəbiyyatşünas səviyyəsində çox gözəl bilir, folklorumuza da yaxşı bələddir. Əsərlərinə - fərqi yoxdur, hekayə, ya da roman olsun, ona uyğun, ona yaraşan bədii don biçməkdə ustadır. "Vida"nı oxuyanda müharibə mövzusunda yazılmış bir neçə əsəri - Nikolay Ostrovskinin "Polad necə bərkidi", Boris Polevoyun "Əsl insan haqqında povest", Aleksandr Fadeyevin "Gənc qvardiya" romanlarını xatırladım. Bu əsərlərin leytmotivində də insanla ölüm üz-üzə dayanır və insan iradəsi sonda ölümə qalib gəlir. Elçin Hüseynbəylinin qəhrəmanı da sonda ölümə qalib gəlir - arzu etdiyi ölümü yaşadığına görə!

Yazıçı romanda çox maraqlı təhkiyə üsulu tapıb, öz qəhrəmanını özü müşayiət edir, bir anlıq da olsa, tək qoymur, onunla birgə düşmən tapdağında olan kənd-kəsəkdən keçir, doğma yurdun ətri ilə birgə, viran olan yurd yerlərinin ağrısını da sinəsinə çəkir. Nə üçünsə, əsəri oxuyanda mənə elə gəldi ki, həkimin həyatdakı prototipi, bəlkə elə Elçinin özüdür. Axı, Elçin Hüseynbəyli də yurd yerini itirib, Qarabağ itkisini qəlbən, hissən yaşayıb, köçkünlüyün yaratdığı çətinliklərlə üzləşib, doğmalarının məzarı düşmən tapdağında qalıb, bu ağrılar həyatının bir hissəsinə çevrilib. Qəhrəmanı kimi ölməyi həmin anda, situasiyada Elçin kimi vətənpərvər yazıçı da arzulaya bilərdi, edərdi...

"...Mən kiməsə güllə atmağa yox, doğma yurdumda ölməyə gedirəm. Hamıya bəyan edirəm ki, mən - 57 yaşlı həkim ("dünyaca məşhur" sözünü yazmağa, yəqin ki, utanmışdı) altı aydır ki, ağır xəstəyəm, sağalmağa heç bir ümidim yoxdur, ölüm ayağında kəndimizə getmək, həyətimizdə ağac əkmək, sonra isə orada ölmək istəyirəm. Qoy, bu ağac dünyadakı münaqişələrin hamısına etiraz əlaməti, sülh rəmzi olsun..." Həkimin ölümqabağı vida məktubu xalqları, millətləri üz-üzə qoyanlara tutarlı cavabdır, müharibə qızışdırıcılarının sifətinə çırpılmış sərt şillədir, xəbərdarlıqdır - biz yurd yerlərimizə qayıdacağıq, mütləq qayıdacağıq!

"Mənim istəyim öz qəbrimi əllərimlə qazmaqdır. Bu, bir etirazdır. Təkcə sülh ağacı ilə iş bitmir. Qoy, onlar görsünlər ki, bu müharibələr uzandıqca hələ çox adam özünü diri-diri basdırmağa hazır olacaq. Əslində, belə də olur, hamı öz içində ölür, yaxud hansısa bir sevgini, deyək ki, vətən sevgisini öldürür. Bundan dəhşətli nə ola bilər? Mən günəş üfüqdən çıxanda ölməliyəm. Ona baxa-baxa. Belə ölüm mənimçün rahat və ağrısız keçəcək". Görəsən, "Vida" romanı əsasında film çəkilsə, bu hiss və duyğuları bu hərarətdə canlandırmaq mümkün olacaqmı? Çox istərdim, bu əsərin səhnələşdirilməsini, film olmasını, daha çox tamaşaçı auditoriyasının ondan bəhrələnməsi, tanış olması üçün. Çernobıl dəhşətlərinin olduqca təsirli əks olunduğu, rejissorluğunu Yohan Renkin, ssenaristliyini isə Kreyq Mazinin etdiyi "Çernobıl" teleserialını xatırladım. "Vida"nın süjet xətti hadisələrin psixoloji gərginliyi baxımından daha dramatik, məzmunu daha dolğun və bəşəridir - Vətən, yurd sevgisinin ölüm arzusunda əksinə görə. Və elə buna görə də "Vida" romanı "Çernobil" qədər təsirlidir, əsər film kimi uğurlu həllini tapsa, bu, Azərbaycan kinosunun "Fəryad" kimi ikinci incisi ola bilər.

Romanda vətənpərvərlik duyğusunun kövrək nüanslarla əksi diqqət çəkir: "Niyə şəhərlilər doğulduğu məkanı kənddə doğulanlar qədər sevmirlər. Çünki kənddə hər şey yüz illərlə, min illərlə öz yerində durur. Demək olar ki, insanlardan başqa heç nə dəyişmir. Ağaclar da öz yerində, evlər də, yaylaqlar da, biçənəklər də, bulaqlar da. Ora ilkinliyin beşiyidir". Yurd həsrətinin obrazlı və həm də real təsviri. Harda yaşayırsansa-yaşa, işləyirsənsə-işlə, sonda mütləq doğulduğun ocağa dönməlisən. Çünki:

Gəzməyə qürbət ölkə,

Ölməyə Vətən yaxşı!

Yurd-yuvasından didərgin düşmüş həkim biliyi, bacarığı, zəhməti sayəsində həyatda hər şeyi qazana bilib. Amma qazandıqları yurd itkisinin yerini doldura bilmədiyindən, o, xoşbəxt deyil. Elçinin qəhrəmanı bu həqiqəti, ölüm öncəsi bütün çılpaqlığı ilə hiss edir, babasının sözlərini xatırlayır: "Böyüyəndə o, ağsaqqal kişi olacaq və hamıdan başda oturacaq. Amma o böyümədi, qocaldı. Doğma yerlərdən uzaqlarda, vətən dərdi çəkə-çəkə çürüdü". Dünya şöhrətli həkim ev-eşik, oğul-uşaq sahibi olsa da, böyüyə bilmədi, yurd həsrəti onu böyüməyə qoymadı. Bax, həkimi düşmən tapdağında olan ata ocağına aparan da elə bu hissdir, böyümək arzusudur - son nəfəsində olsa belə, o ucalığı hiss etmək, yaşamaq duyğusudur.

"Mən öz ölümümü satın almaq istəyirəm! Sizin üçün fərqi nədir. Yolda öldüm, İrəvanda, ya da ki, burda. Amma mənim üçün fərqi var..." Elə fərqi olduğuna görə də Elçinin qəhrəmanı canından da artıq istədiyi, 31 il baş yastığa qoyduğu həyat yoldaşını, doğmalarını tərk edərək ölümünə yol gəlir və ona qovuşur.

Maraqlı bilirsiniz, nədir? Ölüm arzusu ilə yurd yerinə dönən insanda yenidən yaşam həvəsinin oyanması! Bu həvəs o qədər güclü və Elçinin təsvirində o qədər real, təbii, canlıdır ki: "Ona elə gəldi ki, ölmək istəmir, şəhərə dönmək və hər şeyi olduğu kimi danışmaq istəyir... Demək istəyir ki, oralar kimsəsizdir və heç kim orda yoxdur. Kənd, ölməkdə olan yurdlar adamları, ocaq sahiblərini gözləyir..." Hansı hisslər idi olumla ölüm arasında yaşam həvəsini Məcnun həkimə təkrar qaytaran? ... Yaloba bulağın hələ də axması, qurumaması, Maralyan, Çayağzı bağlarında ağacların çiçək açması, Dəyirman arxından su içməsi, Qurdağzı dərəsini təkrarən görməsi, yurd yerində toyuğun bala çıxartması və s. həyatın davam etdiyini xatırladır, həkimi həyata təkrar bağlayır.

Ölüm vədəsini saatına kimi bilən, amma son nəfəsində olsa belə, ata ocağını təmir etmək istəyən, bu məqsədlə köynəyini kisə edib əhəng daşıyan həkimin yurd sevgisinə həsəd aparmaq olar. Ata-baba ocağını qoruya bilmədiyinə görə özünü günahlandıran həkim vətənə borcundan bu cür çıxmaq istəyir. Bu arzusunu reallaşdırmaq fiziki qüvvəsi xaricində olsa belə, ermənilərin əlinə hər an keçəcəyini bilsə də, bu arzusundan vaz keçmir. Niyə? Çünki "Bura onun vətəniydi. Vətəndə gizlənmək olmaz!"

Həkimin yüksək humanizmi, insaniyyəti xəstə erməni zabitinə yanaşmasında da özünü göstərir. Bu yanaşmada Elçinin qəhrəmanı tək həkim deyil, həm də qayğıkeş insan kimi diqqət çəkir. Həkim çox qorxur ki, babasının vəsiyyətinə əməl etməmiş dünyadan köçsün: "Hər kəs ömründə bir ağac əkməlidir. Yadında saxla. Onu da yadında saxla ki, insan doğulduğu yerdə ölməlidi. Doğulduğu yerdə. Harda olursan-ol, haranı gəzirsən-gəz, haranı sevirsənsə-sev, yurduna qayıt. Yaddaşını qaytar. Olanları yaddaşında dirilt və yaşa. Əbədi yaşa!"

Romanda ən təsirli səhnə bilirsiniz, nədir? Həkimin ölüm həyəcanı içində, son dəqiqələrində yaddaşına qayıtmaq istəyi: "O, yaddaşını qaytarmadan ölmək istəmirdi. Uşaqlığını, cavanlığını xatırlayırdı. Anasının əlindən tutub qəbiristanlığı dolaşması, anasının dodağının altında hansısa mahnını zümzümə eləməsi, yaxınlarının ruhuna dua oxuması indi də qulaqlarında səslənirdi. Gözlərinin önünə güllü-çiçəkli dağlar, məktəb illəri, quzu otardığı yerlər, çayda balıq tutduğu günlər gəlirdi. Hər şey gözəl idi. Onun yadında daha çox günəş qalmışdı. Amma bu gözəllik yox olmuşdu və bunun nə zaman baş verdiyini xatırlaya bilmirdi. İndi bu gözəlliyin və itkinin yerini acı bir boşluq doldururdu...Son anda hiss elədi ki, gözünə gün düşür. Qıpqırmızı Günəş başının üstündən sallanıb. Əllərini qaldırıb onu sığallamaq istədi. Əlləri qalxmadı... Gülümsündü... Və birdən hansısa görünməz bir əl onu qaldırdı və gördüyü, amma əli çatmadığı sonsuzluğa apardı. Qarşıda başı buludlara dəyən qızıl minarələr vardı. Yuxusu çin olurdu, deyəsən. Və həmin minarədən əzan səsləri ucalırdı... O sevinirdi, gülümsünürdü. Qarşıda onu çoxdan görmədiyi əzizləri, ata-anası, babası, nənəsi gözləyirdi. Onlar doğma dağların döşündə gül-çiçək yığırdılar... və birdən dikəldilər, ona əl eləməyə başladılar... O, xatırlayırdı. Yaddaşını qaytarırdı..."

Milli yaddaş, milli kimlik, milli özgüvənlik milləti millət edən ən üstün, ali dəyərlərdir. Tənqidçi alim Yaşar Qarayevin təbirincə desək: "Millət - genetik səviyyədə, yaddaş - ağrı səviyyəsində dərk olunmuş vəhdətdən və bütövlükdən başqa bir şey deyildir. Yalnız yaddaş olan yerdə sabitlik və tamlıq var, nəsillər və əsrlər, ilahi və bəşəri dəyərlər və sərvətlər arasında əlaqə və estafet var. Əslində nəinki təbiət və insan, ekologiya və poeziya da yaddaşdır. Şəhid - ölümü ilə, şair ağrısı ilə yaddaşa qaynayıb qarışır. Və yaddaşın ömrü bir vicdana və haqqa xidmətin qədərindən, bir də qədir-qiymətə, qeyrətə çevrilən anların cəmindən yaranır". "Yaddaşsızlıq başlanan yerdə insanın, millətin, xalqın mənəvi ölümü baş verir. Amma nə yaxşı ki, Yaddaş diridir, ölmür.(Vaqif Yusifli)

Əsərin sonluğunun əvvəli ilə eyni olmasının özü bir bədii tapıntıdır, rəmzi məna daşıyır - İlk və son bir-birini tamamlayır. "Vida"da başlanğıc kimi sonluqda da bir günəş hərarəti duyulması ölümün heç də son olmadığı qənaətini verir: "...Günəş... qıpqırmızı... güllü-çiçəkli yamaclar... çayda çimən uşaqlar... onlara baxıb qüssələnən cocuq ... balıq tutan oğlan... ayağı yalın gənc... sudan gələn gəlin... otçalan... başı çalmalı qoca... otçalan qoca... otçalan qoca... başı çalmalı... və... və... sonsuzluq..."

"...Həqiqətən, yaddaş - ağrı səviyyəsində dərk olunmuş vəhdət və bütövlüyün özüdür. Yalnız yaddaş olan yerdə tamlıq var, əsrlər və nəsillər arasında bağlılıq var" (Yaşar Qarayev). "Vida" milli yaddaşın ədəbi bağıdır, nəsillər arasında söz körpüsüdür.

Xatırladaq ki, Elçin Hüseynbəyli "Vida" romanını yazanda Qarabağ müharibəsi hələ bitməmişdi, torpaqlarımız hələ erməni qəsbkarlarının tapdağında idi. Amma 2016-cı ilin Aprel döyüşləri ürəklərdə o torpaqlara qayıtmaq arzusunu alovlandırdı, ümid qığılcımı yaratdı. E.Hüseynbəyli romanı 2019-cu ildə bitirəndə minlərlə köçkün hələ didərgin idi, yurd həsrətini qəlbində daşıyırdı, doğma yurda qayıtmaq, o yerlərdə yaşamaq, o yerlərdə torpağa qovuşmaq nisgilini yaşayırdı. 2019-cu ildə Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan "Qarabağ Ermənistandır. Nöqtə" deyirdi, Cıdır düzündə "Yallı" gedirdi. Azərbaycan prezidenti, Cənab Ali Baş Komandan İlham Əliyev ən yüksək tribunadan dünyaya səslənirdi: "Qarabağ Azərbaycandır. Nida!"

..."Vida"dan "Nida"ya bir il çəkdi. Əslində, romanda əzəli yurd yerlərimizin, Qarabağın erməni qəsbkarlarından tezliklə azad olunacağına bir işarə var: "Deyə bilməzsiniz ki, erməni xalqı bu müharibədən nəsə qazanıb. Müharibə heç kimə lazım deyil. Mən o ağacı bütün münaqişələrin əleyhinə, etiraz əlaməti olaraq əkdim. İstəyirəm ki, onu qoruyasınız. Siz, ya başqası, mənimçün fərqi yoxdur, - deyə həkim davam elədi. O, "bizimkilər gələnə kimi qoruyun" demədi, düzü, deməyə ürəyi gəlmədi, zabiti acıqlandıra, işləri korlaya bilərdi. - Sizin əsgərlər onu tapdadılar. Amma inanıram ki, yenidən qalxacaq". Torpaqlarımızın bütövlüyü uğrunda qurban gedən şəhidlərimizin sırasına Elçin Hüseynbəylinin həkim qəhrəmanını da əlavə etmək olar. Çünki onun da amalı müqəddəsdir, vətənə məhəbbəti ölümdən güclüdür, o, torpaqların qayıdacağına inamı böyükdür və ən əsası, yurd yerində torpaq olmağı bacardı!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.07.2024)