Professor Əlibala Məhərrəmzadə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları üçün “Ev tapşırığı: Uğur düsturunu tapacağıq” layihəsini təqdim edir. Uğur şərtləri barədə danışmaqda davam edirik. Burada, əsas yerlərdən birini də kitablar tutur.

 

 

Zaman-zaman ən yaxşıların seçimini etməyə ən müxtəlif mənbələr cəhd göstəriblər. Onların ən nüfuzlularını qruplaşdıranda (bu qruplaşmada tiraj, satış həcmi, yayıldığı areal, buraxdığı iz və s. əsas götürülür) kitab mağazalarındakı yüzlərlə rəngbərəng cildlərin içində azmayaraq «nəyi və niyə oxumaq» sualına mütləq cavab tapmaq mümkün olur.

Biz öncə peşə fəaliyyətində, biznesdə uğur qazanmağın yolunu göstərən ən çox tələb olunan kitablara nəzər yetirək. Bu, o kitablardır ki, onların hesabına bir neçə nəsil uğurlu mütəxəssis və iş adamı yetişmişdir.

Beləliklə ən yaxşı onluq.

10 -8-ci yerlərlə  tanış olmuşduq. Bu gün 7-ci yerlə tanış olacağıq.

 

10-cu yer:

Henri Ford. «Mənim həyatım, mənim nailiyyətlərim»

9-cu yer:

Riçard Brenson. «Çılpaq biznes»

8-ci yer:

Riçard Brenson. «Hər şey cəhənnəmə, giriş və elə!»

 

7-ci yer:

Robert Kiyosaki. «Varlı ata, kasıb ata»

Bir məşhur deyim var, «Təhsilsiz insan həyatda heç nəyə nail ola bilməz». Robert Kiyosakinin sözügedən kitabı məhz bu deyimin əksini sübut edir, iddia eləyir ki, təhsilin hər şeyi həll etmə dövrü artıq arxada qalıb, orta və ali məktəblər əsl həyatı öyrədə bilmirlər, sərvət toplamağın yollarını göstərmək iqtidarında deyillər.

Müəllif sadə dillə varlı olmağın yollarını göstərir, maliyyə savadının sirlərini açır.

Bir diqqət edin:

 - İş onda deyil ki, siz nə qədər qazanırsınız. İş ondadır ki, siz nə qədər qənaət edə bilirsiniz, pullar sizə nə dərəcədə effektiv işləyir, sizdən sonra neçə nəsil ondan istifadə edə biləcək!

 - Məğlub olmaqdan qorxmayın. Qaliblər – məğlub olmaqdan qorxmayanlardır. Uğursuzluq – uğura doğru gedən yolun bir hissəsidir. Uğursuzluqdan qorxub qaçanlar uğurdan da qaçanlardır.

- Biz öz vərdişlərimizin quluyuq. Öz vərdişlərini dəyiş, gör həyatın necə dəyişəcək.

 - Kasıb, uğursuz, bədbəxt və xəstə adam o adamdır ki, tez-tez «sabah» sözünü işlədir.

 - Sizin beyniniz hər şeyi bacarır. Mütləq olaraq hər şeyi. Ən əsası, özünüzü buna inandırmanızdır. Əlləriniz bilmir ki, onlar bükülüb açılammır, ayaqlarınız bilmir ki, onlar taqətdən düşüb, qarnınız bilmir ki, onu piy basıb. Bunların hamısını billən beyninizdir. Özünüzü hər şeyi bildiyinizə inandırsanız, doğrudan da siz hər şey edə bilərsiniz.

 - Hər bir insanın əli, ayağı, başı və həftədə 168 saatı var ki, o, ən çox arzuladığı şeyləri həyata keçirə bilsin.

Və ən nəhayət, Robert Kiyosakiyə aid olan bu qızıl kəlama diqqət edin:

 - Bizim öyrənmək istədiyimiz birinci dərs odur ki, pul özlüyündə Şər deyil. O, sadəcə bir alətdir, qələm kimi. Qələmdən gözəl bir sevgi məktubu yazanda da istifadə etmək olar, işdən qovulmaya səbəb olan şikayət yazanda da. Qələmi yaradanda onu həm yazmaq üçün rahat olmasının qeydinə qalıblar, həm də iti ucu ilə gözə soxulması üçün.

İş əşyanın özündə deyil, onu – pulu və yaxud qələmi əlində tutan insanın motivasiyasındadır.

 

Bəli, 7-ci yerdəki kitabla tanışlıq baş tutdu. Bəs 6-cı yerdə hansı kitab qərarlaşıb? Bunu sabah biləcəksiniz.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.04.2023)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə “Biri ikisində” layihəsində bu gün növbədə Tribuna vaxtıdır, yazıçı Seyran Səxavətin dilimiz barədə fikirləriylə tanışlıqdır.

 

 

 

Nala-mıxa vurmadan birbaşa mətləbə keçək. Dilin ən qaynar yerindən,

kəndlinin televiziyaya verdiyi kiçik müsahibədən:

– Telefonuma zəng daxil oldu, telefonumu açdım, telefonumda mənim

nəzərimə çatdırdılar ki, anam avtomobil qəzasında iştirak eləyib. Mən qəzada

anamın iştirak etdiyi yerə tələsdim, orda anama baxış keçirdim, anamın üzərində

təcili yardım həyata keçirdəndən sonra o dirçəlməyə doğru getdi...

Bu, Azərbaycan kəndinin dili deyil və Azərbaycan kəndinin dili deyilsə,

deməli, Azərbaycan dili də deyil. Bəs onda nədi?

Bu, Azərbaycan televiziya məkanının dilidi – evlərimizin ən üzlü qonağı

olan televiziyanın.

Qəzaya düşmüş anası haqqında müsahibə verən bu kəndli kişi kameranı

görəndə kim olduğunu, harda doğulduğunu, hal-hazırda harda yaşadığını tam

unudur, televiziya dilində, sığallı-tumarlı, ənlik-kirşanlı, təngnəfəs yarımcan

cümlələrlə danışmağa başlayır, o da bizim televiziya məkanı kimi mədəni,

təmtəraqlı görünmək istəyir.

Kənddən başqa bir müsahibə:

– Durduğum yerdə maşınımın arxa nahiyəsindən həmlə edərək maşınımın

arxa nahiyəsini əzdi, mən də maddi ziyana düşdüm, maşınımın orası da maddi

ziyana düşdü...

Şərhsiz...

Uzun sözün qısası: Ölkəmizdə fəaliyyət göstərən televiziyaların “qayğısı və

diqqəti” sayəsində Azərbaycan dili elə bir vəziyyətə gəlib çatıb ki, bu dildə ara

vermədən iki saat danışarsan və heç nə deməyə bilərsən – bu, əsl dəhşətdir:

danışırsan, danışırsan və heç nə demirsən – söz yığnağı. İkinci Dünya

müharibəsində konslagerlərdə insanlar üzərində aparılan amansız təcrübələri

xatırlamalı oldum. Yumşaq desək, televiziya kanalları Azərbaycan dilinin

varlığında görünməmiş “cərrahiyyə əməliyyatları” aparmaqla onu zəiflədir,

nəticədə dilin “astması” diaqnozu ilə üzbəüz qalırıq.

Dünyanın hər yerində dilin yaradanı, cilalayanı, inkişaf etdirib qoruyanı

xalqdı - əgər xalq öz dilini, dərinə getsək, özünü unudub televiziya dilində

danışmağa başladısa, bu, başlanğıc deyil, sondur.

Şifahi xalq ədəbiyyatı ilə azdan-çoxdan qaynayıb-qarışmış biri kimi deyə

bilərəm ki, adamları göyün yeddi qatına qaldıran alqışlar olduğu kimi, insanların

yeddi qatından keçən qarğışlar da var. Ah-nalənin müşayiətilə kitablardan

oxuduğum, eşitdiyim, insanı bütün varlığıyla silkələyən, silkələyəndə dəymişi

dura-dura adamın kalını tökən qarğışları sadalamaq fikrim yoxdu. Ancaq onu

deməliyəm ki, bu qarğışların içində ən dəhşətlisi ikicə kəlmədən ibarətdir:

– Dilin qurusun!

Dilimizə kim qarğış eləyib – bizə ancaq etiraz eləmək qalır:

– Ağzından çıxsın, qoynuna düşsün.

Ölkəmizdə müəllimləri, həkimləri, hətta mollaları da attestasiyadan

keçirirlər. Bəs televiziya işçilərini niyə söz azadlığı adı altında özbaşına

qoymuşuq? Ümumiyyətlə, dövlət dilimizə – ana dilimizlə bağlı münasibətdə ölünü

də özbaşına qoymaq olmaz, yoxsa kəfəni yırtıb çıxar və bir də görərik ki, bu ölülər

dünyanın hər yerindən boy verib görünən, nəhəng Palıd ağacının – Azərbaycan

dilinin dibinə neft tökürlər ki, qurusun, bilərəkdən, ya bilməyərəkdən – fərq etməz.

Bizim kəndlərin birində dalaşan iki nəfərin biri gecə ilə qonşunun bağındakı

ağacların dibinə neft töküb onları qurutmuşdu.

Hər yoldan ötəni gətirib ona ekran etibar eləyəndə o da özü kimi

üzdəniraqları qonaq sifəti ilə (təbii ki, hamıya aid deyil) dəvət edib Azərbaycan dili

ilə mazaqlaşacaqdı də. Onlar hardan bilsin ki, Cümlə qurmaq dövlət qurmaq qədər

çətindir.

Ölkəmizdə Milli Elmlər Akademiyasının Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu

(Nəsimidən ayıbdı axı...) və mənim aləmimdə bu işlərə birbaşa cavabdeh olan

Milli Teleradio Şurası var. Özü də hər iki təşkilatın adının əvvəlində Milli... Milli...

Bu, milli olmadı ki, cənablar. Bəs siz hara baxırsınız?.. Sizlərin bu gün hara

baxdığını dəqiq bilməsəm də, deyərdim ki, zəhmət olmasa dövlət başçısına tərəf

baxın...

Prezident İlham Əliyev noyabrın 1-də Azərbaycan dilinin qorunması və

dövlət dilindən istifadənin daha da təkmilləşdirilməsi ilə bağlı tədbirlər haqqında

fərman imzalayıb. Yeri gəlmişkən, deyək ki, belə sənədin imzalanması ilk deyil,

yəqin ki, axırıncı da olmayacaq. Dilimizin saflığının ən yüksək səviyyədə

dəstəklənməsi sevindirir, ancaq gəlin görək bu sevinci ürək dolusu yaşaya

bilirikmi? Cavab xeyli qəlizdir və qəlizləşə-qəlizləşə də gedir. Bizim borcumuz bu

gedişatın qarşısını almaqdır. Bu mənada, altmış ilə yaxın Azərbaycan diliylə

işləyən bir adam kimi, öz narahatlığımı, istəyimi sizinlə bölüşmək istəyirəm.

Birinci növbədə, Azərbaycan dilinin kövrək ərazisinə diqqət yetirsək, vəziyyətin

ürəkaçan olmadığını görəcəyik. Əgər siz də mən baxan tərəfdən baxsanız,

qarşınızda nəhəng döyüş meydançasını xatırladan bir görüntü açılacaq: mühasirədə

qalan və mühasirəyə alanlar.

Gəlin hər şeyi öz adı ilə deyək: mühasirədə qalan Azərbaycan dilidir.

Mühasirəyə alanlar isə aşağıdakılardır:

1. Televiziyalar.

2. Radiolar.

3. Saytlar.

4. Mətbuat.

Və bu dördlüyün içində saysız-hesabsız verilişlər, məqalələr, tərcümə

olunmuş filmlər, təzə çəkilmiş milli seriallar, reklamlar, idman şərhçiləri, rusdilli

azərbaycanlılar, hüquq-mühafizə orqanlarının dili, tibb işçilərinin dili, bəzi yüksək

çinli məmurlar, xarici dillərdən gələn sözlər, Türkiyə türkcəsindən gəlmələr, mahnı

sözləri, bəzi orta məktəb dərslikləri, prezident fərmanı ilə çap olunmuş nağıl

kitabları və s.

Və yuxarıdakı dördlüyün içində sadaladıqlarımın içində də saymaq

istəmədiyim saysız-hesabsız nüanslar...

Sözümün canı odur ki, bu mühasirəni yarmaq çox çətin olacaq.

İndi isə Azərbaycan dilinin ağır vəziyyətdə olduğuna sizləri inandırmaq üçün

keçək faktlara. Aldı görək televiziyalarımız nə dedi:

– Soyğunçuluğa imza atmış oğrular.

Belə çıxır ki, oğrular heç kəsə məlum olmayan qanun-qayda ilə soyğunçuluq

eləyəndən sonra bu məsələni sənədləşdirir və altına da imza atırlar ki, bəli, oğru

bizik. Heç elə də şey olar? Dünyanın heç yerində görünməyən məntiqsizlik zirvəsi.

– Səhər yeməyini həyata keçirmək...

Sözüm yoxdu.

– Yanğınsöndürənlər alova müdaxilə etdilər.

Sözüm yoxdu.

– Verlişimiz gözəl baş tutdu.

Ümumiyyətlə, “baş tutdu” sözündən birdəfəlik imtina etmək lazımdır, çünki

bu söz birləşməsi mini təxribatdır, dilimiz bunsuz da yaşıya bilər.

– Güllələrə məruz qalerıx.

Bunu da televiziya dilində danışmaq istəyən xalq deyir.

– Messi rəqiblə toqquşub yerə yıxıldı.

Mən bu yaşa gəlmişəm, kiminsə göyə yıxılmağını eşitməmişəm.

– Havanın hərarəti (istiliyi) müsbət (isti) otuz iki dərəcə isti təşkil edəcək.

– Külək topun hərəkətlənməsinə səbəb olur.

– Tualet təmizləməkdə güclü mütəxəssis (təmizləyici toz nəzərdə tutulur).

– Jüri finalının biletləri satılacaq.

Jüri finalı nə deməkdi axı?..

– Sahibsiz it məktəbdən gələn uşağı dişlədi.

İt dişləmir, tutur.

– Həyətində işləyən altmış yaşlı qadını ilan sancdı.

İlan ağcaqanad deyil ki, sancsın - ilan vurur.

– Camaatı təxliyyə etdilər.

Köçürdülər.

– Əmək tutumu işlər.

-?

– Görüşün referesi serbiyalı hakim.

Refere – hakim, ikisi də bir sözdü.

– Marallar çox tez hamilə olur.

Hamilə qadınlar olur, heyvanlar boğaz olur.

– Axtarışı həyata keçirirlər.

Televiziya məkanında “həyata keçirmək” sözünün bəxti açılmaq bilmir ki,

bilmir.

– Çoxlu izdiham gördük.

İzdiham elə çoxluq deməkdi (adam çoxluğu), əgər belədirsə “çoxlu izdiham”

nə deməkdi, hansı dildədi?

– Qapımızdan gətirdiyimiz toyuğu, hinduşqanı ucuz qiymətə xalqa təqdim

edirik.

Bu nə təqdimat mərasimidi axı? Yuxarıdakı sözləri kənddən yarmarkaya

gəlmiş adam deyir.

– Balıq dadmayan balıq yağı.

-?

– Üstdad kolbasaları...

Üst, orta və alt dad olmur – dad olur, ya da olmur.

– Yaxşı, bərpa olub qurtardın?

Bir kinofilmdən – demək istəyir ki, özünə gəldin?

– Topu (futbol) başla tora yerləşdirdi.

-?

– Hərarət (istilik) doqquz dərəcə şaxta olacaq.

-?

– Evakuator maşını cərimə meydançasına daşıdı.

Daşıdı yox, apardı. Daşımaq başqa şeydi.

– Hava şəraiti yağmursuz keçəcək.

Hava yağmursuz olacaq.

– Ukraynada əkiz öküzlər dünyaya gəldi.

İnəklər öküz doğa bilməz axı, buzov doğar.

-?

– Duş qəbul eləyin.

Duşun, yaxud suyun altına girin. Duş yüksək çinli dövlət məmuru deyil ki,

onu qəbul edək.

– Ən çox qanun pozuntusunu pozan televiziya...

Nə deməkdi. Adamın yadına “Tarixi- Nadir” kitabı düşür.

– Hərarət mənfi on dörd dərəcə şaxta olacaq.

-?

– Göbələk toplamalıyam...

Göbələyi yığarlar, adamları bir yerə toplayarlar.

– Eynəyi geyin.

Paltarı geyinərlər, eynəyi isə taxarlar.

– Lui Vanqal jurnalistlərin üzr istəmələrini istəmişdi.

“İstəmək” sözünə elə yazığım gəldi ki...

– 183 ölkənin xarici vətəndaşları.

Nə deməkdi?

– Bizə nahar ver.

“Yemək ver” sözünü qoyub heç vaxt “bizə nahar ver” demirlər.

– Eskalator çalışır.

Çalışmır, işləyir – çalışmaq adama aiddi.

– Bizə öz əlində silah tutmağı bacaran...

“Əli silah tutan” demək istəyir.

– İndi həmin qolu izləyəcəyik.

İzləmək uzun prosesdi, indiki halda “görəcəyik” olmalıdı.

– Hər bütün bir idman növünü göstərirsiniz.

-?

Bir idmançının televiziya çıxışından.

– Hər sezonda 100-150 nəfər uşaqlar.

-?

Diz ayaqda ən incə, ən zərif yerdir.

-?

– Vitali Kryuçkaya şillə endirdi.

-?

– Top qapıya daxil oldu.

Qoool...

– Rəqib oyunçunun komanda yoldaşına ötürdüyü topu qarşılaya bilmədi.

Adamı qarşılayarlar, topu alarlar.

– Messi topu ələ keçirdi.

Bu, voleybol deyil, futboldu. Ona görə də Messi topu ələ keçirmədi, aldı.

Hörmətli futbol şərhçisi, sən: “Messi topu ayağına keçirdi” də deyə bilərsən.

– Komandaların görüşməsi baş verdi.

-?

– Rəqib qapısına vurulan toplarda Ronaldo böyük pay sahibidi.

Pay başqa şeydi.

– Qapıçı topu tutmaq üçün uzandı.

Nə təhər məsləhətdi.

– Yaşadığı haqda arayış gətirməlidi.

Söhbət harda qeydiyyatda olmaqdan getmir; sadəcə, arayış gətirirsən ki, al

bax, mən yaşayıram,sağam.

– Köhnə təyyarələr təqaüdə göndərilməlidir.

-?

– Digər informasiyalar nəqliyyat nazirliyinin qabağına nəzər yetirdik.

-?

– Hücumçu topu ram etdi.

-?

– Lakin bəzi bölgələrdə havanın yağmurlu keçəcəyi burda da gözlənilir.

-?

– Vəhşi öküzü ram etmək kimə qismət olacaq.

Topu da ram eləyirik, vəhşi öküzü də. Doğurdanmı vəhşi öküzlə futbol topu

arasında heç bir fərq yoxdu?..

– Bu məsələ bu gün həll olmasa, qalacaq balalara. Bu torpaq bizim olub

mənasız savaşlardan qabaq.

Vətənpərvərlik haqqında dinlədiyim mahnının sözlərinə fikir verin:

– İcazə versəydiniz, özümü sizin gücə etibar etmək istəyirəm.

Səkkiz sözün əvəzinə dörd söz: sizə arxayın olmaq istəyirəm.

– Bu inəklər Hindistanda onların allahlarından biri hesab olunur.

-?

– Vəhşi öküz zənciri açıb getdi.

Vəhşi öküz zənciri qıra bilər, aça bilməz, çünki açmaq üçün əl lazımdı-

öküzlərin əli olmur.

– Üç xal məsafəsini saxlaya bilmir.

Azərbaycanca deyil.

– Şaşkova (voleybol) topu oyuna daxil edir.

-?

– Voleybol salonunda azərkeşlər özlərinə yer tapmırlar, atılıb- düşürlər.

Nə deməkdi?

– Bizə zəng edən zəng müəlliflərinin, zəng sahiblərinin adlarını çəkməyin

məqamı yetmişdi.

Kasıblığın, dayazlığın, mənasızlığın dərəcəsinə fikir verdinizmi?

– Məşqçi dəyişikliyi baş verib.

-?

– Tərəfimizdən cinayət işi açılmışdır.

Cinayət işi açılmışdır.

– Öküzü tutmağın yolunu düzgün təmin etməmişdilər.

-?

– Qaraçuxur gölü çərçivələrini aşıb.

-?

– Soyuqla mübarizə aparmaq üçün...

Soyuqla mübarizə aparmaq nə deməkdi? Mübarizə aparmaq çox böyük

anlamdı axı...

– Sağlam və güclü saçlar...

-?

– İsti geyim əşyaları.

-?

– Minlərlə baş mal-qara tələf olub.

-?

– Aralı qulaqlar.

Nə deyək?

– Xocalı soyqırımı məsələsini gündəmə gətirmək məsələsi.

-?

– Bir-birimizi səfər etmək.

-?

– Ağappaq qar örtüyü ilə örtülüb.

-?

– Xəzərin Mahaçqaladan keçən hissəsi donub.

Xəzər çay deyil ki, Mahaçqaladan keçsin.

– Komandaların səviyyəsi yüksək səviyyədədir.

Komandaların səviyyəsi yüksəkdir.

– Komandanın qələbəsini rəsmiləşdirdi.

Bütün qələbələr rəsmidir də, qeyri-rəsmi qələbə olmur ki...

– Məsələyə münasibət bildirən Abdulla Gül bildirib ki...

-?

– Dəniz suları buz içindədi.

Xeyir, buz dəniz suyunun içindədi.

– Onun keçid yolunu keçən ikinci bir adam yoxdu.

-?

– İlin sonunda nəzərdə tutulması gözlənilir.

-?

– Komandanın ən iri qələbəsi.

-?

– Bataqlıqlar qəribə səslərlə doludur (Vatson)

-?

– Mən bir çox uğurlara imza atmışam.

-?

– Ətləri (əti) basdırma eləmisiniz? Apteki fəaliyyətə salacaqlar. Şəxsi

münasibətlər zəminində. Elə bir mahnılar. İşıqların yanması həllini tapacaq. Liftin

işləməsini həyata keçirəcəyik. Adamlarda məlumatlılıq yoxdu. Presedent olmayan

çap hadisəsi baş vermişdi. Kəpəyə qarşı çempion... və ilaxır və sair.

Bu cür misalların sayını nə qədər desən, uzatmaq olar, nəticədə çox uzuuun

bir yol alınar – lap elə burdan Şuşaya qədər...

Bütün bunlar hələ mənim 2011-ci ildə televiziyadan bir ay, ay yarım

müddətində ara-sıra götürdüyüm qeydlərdi. Özünüz hesabınızı götürün də...

Orasını da deyim ki, dilimizi güvə kimi yeyən bu cür faktların, hansı ayın

neçəsində, hansı televiziyanın hansı verilişində, saat neçədə və kim tərəfindən efirə

getməsi də məlumdur. Dilimizin xətrinə, zərurət yaransa, onu da açıqlaya bilərik.

Həmin il fevral ayının 20-də Az.TV-də göstərilən “Şerlok Xolms” filmindən bir cümlənin tərcüməsinə fikir verin: Görəsən, bu şəraitdə sualtı qayıq tikmək olarmı?

Yaxud fevralın 21-də “İdman” kanalında Saraqoza – Real Betis futbol

komandalarının görüşündə şərhçi deyir: “Bu hücum öz inkişafını tapa bilmədi”.

Cümlədə altı söz işlənib, halbuki ordakı fikri iki sözlə də ifadə etmək olar: hücum

alınmadı. Demək istəyirəm ki, cümləni yerli-yersiz sözlərlə həddindən artıq

ağırlaşdırmaq, yükləmək olmaz. Elektrik naqillərini həddindən artıq yükləyəndə

qısa qapanma yaranır. Cümlə də dilin naqilidi, onu da həddindən artıq yükləyəndə

qısa qapanma yaranır – Dilin qısa qapanması. Və bütün fəsadlar da bundan sonra

boy verir – necə deyərlər, süni mayalanma yolu ilə eybəcər, şikəst, müstər və xəstə

cümlələrin döl kompaniyası dilimizin ərazisində hökmranlıq eləyir. Mənim

fikrimcə, cümlələrin belə dağıdıcı döl kompaniyasının Baş Qərargahı Azərbaycan

televiziya məkanıdır. Ən azı ona görə ki, yuxarıda sadaladığımız saysız-hesabsız

faktların hamısı yalnız televiziya məkanından götürülüb və radiolardan, saytlardan,

yazılı mətbuatdan götürdüyümüz faktları bu yazıya əlavə etməmişik.

Bu cür vəziyyətdə dil doğub-törəməz olur. Doğub-törəməz Dil isə sonsuz

qadınlar kimidir, nəsil yavaş-yavaş itir. İnsanın nəsli itdiyi kimi, belə demək

mümkündürsə, Dilin də nəsli itir. Çünki Dil insan deməkdir. Çünki İnsan Dil

deməkdir. Dildəki bütün xüsusiyyətlər İnsanda, İnsandakı bütün xüsusiyyətlər

dildədir.

Dili qorumağın ən real yolu onu korlamamaqdır. Əgər korlamasaq, Dilin

özünü qorumaq instinkti – cəhdi daha da güclənər və gəlib bu vəziyyətə düşməz.

Azərbaycan dilini çox zəif bilən, ingilis dilində bülbül kimi cəh-cəh vuran

adam ən yaxşı halda yarımingilis və dörddə bir azərbaycanlıdır. Bu həm də

demoqrafik məsələdir. Çünki sən mənən azərbaycanlı olmasan da, sənəddə

bizlərdən biri kimi sayılırsan. Ona görə də hələ 1988-ci ildə Az. TV-dəki “Üzbəüz”

verlişində demişdim ki, öz dilini bilməyən azərbaycanlını mən emiqrant hesab

edirəm. Belə “emiqrant” çoxluğuna qətiyyən yol vermək olmaz, yoxsa doğma

dilimiz kəkələyər, pəltək olar. Xəstə dildə sağlam düşüncə olmur. Sağlam

düşüncəli şəxs təpədən-dırnağa silahlanmış adam kimidir – aralıdan görüntüsü bəs

eləyir...

İmkan daxilində Azərbaycan dilinin – dövlət dilimizin ərazisində baş

verənlərlə tanış olduq. Vəziyyətin son dərəcə ciddi olduğunu bir daha anladım.

Mənə elə gəldi ki, doğma dilimizin heç zaman bugünkü kimi təcili yardıma

ehtiyacı olmayıb – rus imperiyasının tərkibində olanda da. Əgər təcili tədbirlər

görüb konkret addımlar atılmasa, ana dilimiz komaya düşə bilər. Məşhur bir deyim

var: Öz ordusunu yedirtməyən xalq başqasının ordusunu yedirdər. Bu məntiqdən

çıxış edərək: Öz dilini qorumayan xalq başqasının dilində danışmalı olacaq.

Uzun illərdi ki, sözləri tumarlaya-tumarlaya təmtəraqla danışırıq, nəticədə

dilimizin şirinliyi – şirəsi çəkilir və ilanı yuvasından çıxartmağa qadir olan

möhtəşəm Azərbaycan dili əncir qurusuna oxşayır. Mənim aləmimdə televiziyada

Azərbaycan dili adı ilə dinləyicilərə sırınan cümlələr, cümlələrin içindəki sözlər

çox əzilib-büzülür. Deyəsən, o cümlələrin, o sözləin böyük əksəriyyətini gecələr

Tibilisi prospektində adam şəklində görənlər olub...

Dilin namusu elin namusudur – O, toxunulmazdır!

Bu, deputat toxunulmazlığına bənzəməz – Dilin namusuna toxunmaq

torpağın namusuna toxunmaq kimi qəbul olunmalıdır!

Əks halda Ulu öndər Heydər Əliyevdən yadigar qalan konstitusiyadakı

məlum və məşhur maddəni dəyişib belə yazmalı olacağıq:

– Azərbaycan Respublikasının Dövlət dili Azərbaycan televiziya məkanının

dilidir.

Azərbaycan dilinin korlanmasında əsas səbəbkarın Azərbaycan televiziya

məkanı olduğunu nəzərə alaraq təklif edirəm:

1. Dilçilərdən və söz adamlarından yaradılmış qrup, televiziyada gedən

verilişlərin dili barədə növbətçilik etsin.

2. Dillə bağlı nöqsanları televiziya rəhbərinin nəzərinə çatdırsınlar.

3. Dillə bağlı nöqsanlar təkrar olduqda televiziya rəmzi məbləğlə cərimə

olunsun. (100 manat)

4. Dillə bağlı nöqsanlar yenə təkrar olunduqda həmin televiziya 100 min

manat (yüz min manat) cərimə olunsun.

5. Bu da kömək eləməsə, həmin televiziyanın lisenziya məsələsinə yenidən

baxılsın və lazım gələrsə, fəaliyyəti dayandırılsın.

Yoxsa Azərbaycan dili öz fəaliyyətini dayandıracaq.

Seçim özümüzündü.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.04.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı statusman Hümbət Həsənoğlunun növbəti aforizmlərini təqdim edir

 

1.İnsan dili ilə ifadə edə bilmədiyini, adətən, sifətinin ifadəsilə çatdırmağa çalışır.

 

2.Ağıl ona görə lazımdır ki, mürəkkəb düşünüb, sadə çatdırasan.

 

3.“Yox”u sığallamaqla “hə”yə çevirmək olur.

 

4.Ömür uzundur, səbir etməyə məcburuq.

 

5.Güzgünün sehri ondadır ki, o, sənə həm xoşbəxtliyinin, həm də bədbəxtliyinin səbəbkarını eyni vaxtda göstərir.

 

6.Xoşbəxtliyə gedən yol öz bədbəxtliyini görməzliyə vurmaqdan keçir.

 

7.Vaxtın dəyərini onu dəyərləndirən bilər.

 

8.Yaxşılığa gedən bütün yollar yaxşı 

fikirlərdən keçir.

 

9.Uğur yiyələri niyyətlərini deməzlər, əməllərini göstərərlər.

 

10.“Qadınlara bələdəm” deyən kişi hələ özünə bələd deyil.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.04.2023)

Dünyada çox az ölkə XX əsrin məşhur rəssamlarından olan dahi Salvador Dalinin orijinal əsərlərinin sərgisini nümayiş etdirmək şərəfinə nail olmayıb. Azərbaycan bunu da edir! Bu gün Heydər Əliyev Mərkəzində Salvador Dalinin “Sürrealizm mənəm” adlı sərgisi açılacaq. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, Salvador Dalinin Azərbaycanda ilk dəfə təqdim olunacaq əsərləri sırasında rəssamın qrafik əsərləri, şüşədən və bürüncdən hazırlanan heykəltaraşlıq nümunələri nümayiş olunacaq. 

Heydər Əliyev Mərkəzində təqdim olunacaq əsərlər dünyada Salvador Dalinin orijinal işlərindən ibarət olan ən böyük kolleksiyalardan biridir. 

 

Düşünürük ki, dahi ispan rəssamını oxucularımıza daha yaxından tanıtmağımız yetərli olacaq. Salvador Dali 11 may 1904-cü ildə İspaniyanın şimalındakı Jerona əyalətinin Fiqeras şəhərində notarius ailəsində anadan olub. O, milliyyətcə katalon idi, özünü bu keyfiyyətdə dərk edirdi və bu özəlliyində israr edirdi.

Uşaqlıqda Dali çevik, lakin təkəbbürlü və idarəolunmaz uşaq idi. Bir gün o, bazarda şirniyyat üçün dava saldı, ətrafa camaat toplaşdı və polislər dükan sahibindən siesta zamanı mağazanı açmağı və oğlana şirniyyat verməsini istədi. O, öz şıltaqlığına və simulyasiyasına nail olur, həmişə fərqlənməyə və diqqəti cəlb etməyə çalışırdı.

Çoxsaylı komplekslər və fobiyalar  - məsələn, çəyirtkə qorxusu   - onun adi məktəb həyatına qarışmasına, uşaqlarla adi dostluq və rəğbət bağları qurmasına mane oldu, lakin hər bir insan kimi, duyğusal aclıq hiss edərək, emosional olmağa çalışdı. uşaqlarla hər hansı bir şəkildə təmasda olmaq, komandalarına öyrəşməyə çalışmaq, əgər yoldaş rolunda deyilsə, başqa bir rolda, daha doğrusu bacardığı yeganə rolda - şokedici və yaramaz bir uşaq kimi qəribə , ekssentrik, həmişə başqalarının fikirlərinə zidd hərəkət edən biri olub o. Məktəb şans oyunlarında uduzduqda, o, qalib gəlmiş kimi davranırdı. Bəzən səbəbsiz yerə dava edirdi.

1921-ci ildə 47 yaşında anası döş xərçəngindən öldü. Dali üçün bu faciə idi. Elə həmin il San Fernando Akademiyasına daxil oldu. İmtahan üçün hazırladığı rəsm baxıcıya çox kiçik göründü, bu barədə atasına, o da öz növbəsində oğluna xəbər verdi. Gənc Salvador bütün rəsmləri kətandan sildi və yenisini çəkmək qərarına gəldi. Yekun qiymətləndirməyə cəmi 3 gün qalmışdı, lakin gənc işdə tələsmirdi ki, bu da uzun illərdir ki, öz qəribəliklərindən əziyyət çəkən atasını çox narahat edirdi. Sonda gənc Dali rəsmin hazır olduğunu söylədi. Müəllimlər son dərəcə yüksək bacarıqlarına görə istisna edərək gənc eksantriki akademiyaya qəbul etdilər.

1922-ci ildə Dali istedadlı gənclər üçün Madriddəki tələbə yataqxanasına köçdü və təhsilinə başladı. Bu zaman Dali Luis Bunuel, Federico Garcia Lorca, Pedro Garfias ilə tanış oldu. Freydin əsərlərini həvəslə oxudu. 

Rəsmdə yeni cərəyanlarla tanış olduqdan sonra Dali kubizm və dadaizm üsullarını sınaqdan keçirdi. 1926-cı ildə müəllimlərə qarşı təkəbbürlü və laqeyd münasibətinə görə Akademiyadan xaric edildi. Elə həmin il o, ilk dəfə Parisə getdi və burada Pablo Pikasso ilə tanış oldu. Öz üslubunu tapmağa çalışaraq, 20-ci illərin sonunda Pikasso və Joan Mironun təsiri altında bir sıra əsərlər yaratdı. 1929-cu ildə Buñuel ilə birlikdə "Andalusiya iti " sürrealist filminin yaradılmasında iştirak etdi .

Sonra o, əvvəlcə şair Pol Eluardın həyat yoldaşı olan gələcək həyat yoldaşı Qala ilə tanış oldu. Salvadorla yaxınlaşan Qala həyat yoldaşı ilə yaşamaqda davam edirdi,

bu cür gəlişmələr o zamanlar Dalinin, Eluardın və Qalanın fırlandığı o bohem dairələrində məqbul görünürdü. Dostunun həyat yoldaşını həqiqətən oğurladığını anlayan Salvador onun portretini “təzminat” kimi çəkdi.

Dalinin əsərləri sərgilərdə nümayiş olunur, o, populyarlıq qazanırdı. 1929-cu ildə o, André Breton tərəfindən təşkil edilən Sürrealist qrupa qoşuldu. Şəxsi həyatda isə o, həqiqətın heç bir proqnoza uyğun gəlmirdi. 

Rəssamın ailəsinin Qalaya düşmən münasibəti, bununla bağlı münaqişələr, qalmaqallar, eləcə də kətanlardan birində Dalinin yazdığı “Bəzən anamın portretinə ləzzətlə tüpürürəm” yazısı ona gətirib çıxardı  ki, ata oğlunu söyüb evdən qovdu.

Rəssamın təxribatçı, qəzəbli və dəhşətli hərəkətləri heç vaxt hərfi mənada və ciddi qəbul edilməyə dəyməzdi: o, yəqin ki, ölmüş anasını incitmək istəmirdi və bunun nəyə gətirib çıxaracağını belə bilmirdi. Ola bilsin ki, o, belə bir küfr hərəkəti ilə özündə stimullaşdırdığı hiss və təcrübə silsiləsi yaşamaq istəyirdi. Bu hiylə sevimli həyat yoldaşının xatirəsini diqqətlə saxlayan atası ilə güclü mübahisəyə səbəb oldu. Cavab olaraq, qəzəbli Salvador Dali atasına zərfdə spermasını qəzəbli bir mətnlə məktubla göndərdi: "Sənə borcum yalnız budur". Daha sonra, 1934-cü ildə Qala ilə rəsmi nikaha girdi. Elə həmin il o, ilk dəfə ABŞ-a səfər etdi. 

1936-cı ildə İspaniyada vətəndaş müharibəsi başlayandan sonra Dali solçu sürrealistlərlə mübahisə etdi və qrupdan qovuldu. Salvador praktiki olaraq apolitik idi və hətta onun monarxist baxışları belə ciddi qəbul edilmədi.

1933-cü ildə Dali Lenin şəklində İsveçrə xalq qəhrəmanını böyük omba ilə təsvir etdiyi " Uilyamın tapmacası " tablosunu çəkdi . Dali Freydə görə İsveçrə mifini yenidən düşündü : Tell uşağını öldürmək istəyən qəddar ata oldu. Atasından ayrılan Dalinin şəxsi xatirələri qat-qat idi. Lenin isə kommunist düşüncəli sürrealistlər tərəfindən mənəvi, ideoloji ata kimi qəbul edilirdi. Rəsmdə hədsiz valideyndən narazılıq, yetkin şəxsiyyətin formalaşması istiqamətində atılan addım təsvir olunub. Lakin sürrealistlər rəsmləri hərfi mənada, Leninin karikaturası kimi qəbul etdilər və bəziləri hətta kətanı məhv etməyə çalışdılar.

1937-ci ildə rəssam İtaliyaya səfər etdi və İntibah dövrünün əsərlərinə heyran qaldı. Onun öz əsərlərində insan nisbətlərinin düzgünlüyü və akademikliyin digər xüsusiyyətləri hakim olmağa başladı. Sürrealizmdən uzaqlaşmasına baxmayaraq, onun rəsmləri hələ də sürrealistik fantaziyalarla doluydu. Sonralar Dali özünə sənətin modernist deqradasiyadan xilas olmasını aid etdi, bu da öz adını onunla əlaqələndirdi, çünki Salvador ispan dilində " Xilaskar” deməkdir.

1939-cu ildə Andre Breton Dalini və onun işinin kommersiya komponentini ələ salaraq onun üçün "Avida Dollars" anaqram ləqəbi ilə çıxış etdi. Bretonun zarafatı dərhal böyük populyarlıq qazandı, lakin Bretonun kommersiya uğurunu çox üstələyən Dalinin uğuruna xələl gətirmədi.

İkinci Dünya Müharibəsinin başlaması ilə Dali Qala ilə birlikdə 1940-1948-ci illərdə ABŞ -a getdi.

1942-ci ildə o , "Salvador Dalinin gizli həyatı" adlı qondarma tərcümeyi -halını nəşr etdirdi. Onun ədəbi səyləri, sənət əsərləri kimi, kommersiya baxımından uğurlu oldu. O, Walt Disney ilə əməkdaşlıq etdi. Disney Dalini kinoda istedadını sınamağa dəvət etdi, lakin Salvadorun təklif etdiyi sürrealist "Destino" cizgi filminin layihəsi kommersiya baxımından yararsız hesab edildi və onun üzərində iş dayandırıldı. Dali rejissor Alfred Hitchcock ilə də işlədi və Spellbound filmindəki yuxu səhnəsi üçün dekorasiya yaratdı. Lakin kommersiya baxımından filmdə səhnə qısaldıldı və onun işi effektsiz hesab edildi.

İspaniyaya qayıtdıqdan sonra Dali əsasən Kataloniyada yaşayırdı .

1958-ci ildə İspaniyanın Girona şəhərində o, Qala ilə rəsmi olaraq evləndi .

1965-ci ildə Parisə gələrək əsərləri, sərgiləri və çılğın hərəkətləri ilə bu şəhəri fəth etdi. Qısa filmlər çəkir, sürreal fotoşəkillər çəkirdi. Filmlərdə o, əsasən əks baxış effektlərindən istifadə edir, lakin məharətlə seçilən mövzular (axan su, pilləkənlərdə sıçrayan top), maraqlı şərhlər, rəssamın aktyorluğunun yaratdığı əsrarəngiz ab-hava filmləri qeyri-adi arthouse nümunələri edirdi. Dali reklamlarda rol alırdı və hətta bu cür kommersiya fəaliyyətlərində də özünü ifadə etmək fürsətini əldən vermirdi. Televiziya tamaşaçıları uzun müddət şokolad reklamını xatırlayacaqlar, bu reklamda sənətçi barın bir parçasını dişləyir, bundan sonra bığları eyforik ləzzətlə burulur və o, bu şokoladdan dəli olduğunu söyləyir.

Rəsaamın Qala ilə münasibətləri olduqca mürəkkəb idi. Bir tərəfdən, Qala münasibətlərinin əvvəlindən onu təbliğ edir, rəsmləri üçün alıcılar tapır, onu 20-30-cu illərin əvvəllərində kütləvi tamaşaçılar üçün daha başa düşülən əsərlər yazmağa inandırırdı. Rəsmlər üçün sifariş olmadıqda, Qala ərini məhsul markaları, kostyumlar hazırlamağa məcbur edirdi. Onun güclü, qətiyyətli təbiəti zəif iradəli sənətkar üçün çox lazım idi. Qala ərinin emalatxanasında hər şeyi qaydasına saldı, səbirlə qatlanan kətanları, boyaları, Dalinin düşünmədən səpələdiyi suvenirləri qaydaya salırdı. 

Digər tərəfdən isə Qala daima kənarda kişilərlə münasibət qururdu, ərinə xəyanət edirdi. Artıq sonrakı illərdə həyat yoldaşları tez-tez mübahisə edirdi, Dalinin sevgisi daha çox vəhşi bir ehtiras idi və Qalasız yaşaya bilmirdi. 

1968-ci ildə Dali ərindən ayrı yaşaması və özünün yalnız arvadının yazılı icazəsi ilə ziyarət edə biləcəyi Pubol qalasını Qala üçün satın aldı.

1981-ci ildə Dalidə Parkinson xəstəliyi inkişaf etdi. Amma sevimli Qalası daha tez, 1982-ci ildə vəfat etdi. 

Bu, Daliyə çox ağır təsir göstərdi və onun həyata bağlılığını azaldı. Həmin dövrdə Dali Fiqerasdan köçərək Qala üçün aldığı Pubol qəsrində yaşamağa başladı. 1984-cü ildə onun yataq otağında müəmmalı şəkildə yanğın baş verdi. Bəziləri bunu Dalinin intihar cəhdi kimi qiymətləndirirlər. Lakin xidmətçiləri onu xilas edə bildilər.

Bundan sonra o, yenidən Fiqerasa qayıtdı və ömrünün qalan hissəsini öz adını daşıyan teatr-muzeydə yaşadı. 

1988-ci ilin noyabrında Dali infarkt keçirdi və xəstəxanaya yerləşdiridi. Dekabrın 5-də Kral Huan Karlos onu ziyarət etdi. Salvador Dali 23 yanvar 1989-cu ildə öz teatr-muzeyində çox sevdiyi "Tristan və İzolda" operasını dinləyərkən ürək çatışmazlığından vəfat etdi. 

Dali həyatı boyunca 1500-dən çox rəsm əsəri çəkmiş, onlarla heykəllə bərabər, daş üzərində müxtəlif səpkili əsərlər yaratmış, kitab illüstrasiyaları, teatr dekorları və kostyumların müəllifi olmuşdur. 1994-cü ildə İstanbulda Art Fair sərgisində və 2001-ci ildə Brüsseldə beynəlxalq Kunstbeurs sərgisində azərbaycanlı rəssam Sakit Məmmədovla birlikdə də onun rəsm əsərləri sərgilənmişdir.

İndi də Dalinin rəsmləri Bakıya gəlir. Əlbəttə ki, çox böyük hadisədir.

Qeyd edək ki, sərgi oktyabrın 8-dək davam edəcək.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.04.2023)