“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Südabə Sərvinin AYB Natəvan klununda keçirilən növbəti tədbirdən reportajını təqdim edir. 

 

“İlıq bir su kimidir içimdə yalnızlığım,

Yalnızlığım ruhumda uzaq bir səs kimidir...”

Fazil Hüsnü Dağlarca

 

“O vaxt əsgərin nüfuzu Türkiyə cəmiyyətində o qədər böyük idi ki, hətta qız istəməyə gedəndə elçilərdən ilk soru bu olurdu: bəy əfəndi Vətən görəvini yapdımı, yapmadımı?”

Sentyabrin 24-də Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Natəvan klubunda dəyərli alim, professor, uzun illər Moskvada SSRİ EA Şərqşünaslıq İnstitutunda və Moskva Linqvistika Universitetində Türk dilləri və mədəniyyətləri bölməsinin rəhbəri işləmiş, araşdırmamı yazar, publisist Tofiq Məliklinin “Dahinin tənhalığı” kitabının təqdimat  mərasimi keçirildi.

Kitab böyük türk  şairi Fazil Hüsnü Dağlarcanın həyatı və yaradıcılığı haqqında yazılmış  çox  dəyərli araşdırımadır. 

Tədbiri giriş sözüylə müəllif özü -Tofiq Məlikli açaraq Fazil Hüsnü Dağlarcanın həyatı və yaradıcılığı haqqında ətraflı məlumat verdi. Tofiq Məlikli dedi:

“Fazil Hüsnü Dağlarca 1914-cü ildə hərbçi Həsən Hüsnü bəyin  ailəsində doğulub. Tale mənə bu böyük şairlə görüşməyi çox gənc yaşlarımdan nəsib etdi. O vaxt mən Mosvada çalışrdım.

Qəribədir ki, onun babası paşa-general olub. Orduda qərərgah rəisi olub. Atası da hərbçi idi,  Atatürkçü olub, cümhuriyyətçiləri dəstəkləyib və buna  görə də çox təqiblərə məruz qalıb. Və bu nəsildən gələn gələnəyə görə Fazil bəy də mütləq əsgər olmalı idi.

O vaxt əsgərin nüfuzu Türkiyə cəmiyyətində o qədər böyük idi ki, hətta qız istəməyə gedəndə elçilərdən ilk soru bu olurdu: bəy əfəndi Vətən görəvini yapdımı, yapmadımı? Əgər Vətən görəvini yapmadıysa, demək bu çürükdür. Türkcə çürük yararsız deməkdir. Bu adət-ənənə əlbəttə ki,  uzun illərdən gəlmişdi. Böyük savaşlardan keçmiş əsgərə bu cür yanaşma, hörmət başqa ölkələrdən tam fərqliyidi. Uzun illər əsgərlər Vətənin keşiyində durmuşdular, sərhəddində yox.

Və əsgər ailəsindən gələn, əsgər qanıyla yetişən bir adamın –Dağlarcanın poetik sevgisinin üstün gəlməsi  özü də onun ədəbiyyata olan böyük sevgisiydi.  Kitabda onu da qeyd etmişik ki, Dağlarcanın qarşısında qoyduğu bir məqsəd də vardı: əvvəlcə şeir kitabımı çap etdirim, sonra hərbçi olum.  Elə də olur. Avqusyun 27- də kitabı  çap olunub, 30-da isə zabit rütbəsinə qalxıb.

Poeziya onun üçün hər şey idi. Onun danışıq tərzi də poetik idi. Sözlə ifadə etmirdi, obrazlarla danışırdı. Təsəvvür edin ki, ömrü boyu evlənmədi, sevgiləri vardı, amma bir dəfə mənə etiraf etmişdi ki, mən poeziyaya xəyanət edə bilmərəm. Bu tamamilə anlaşılmaz olsa da, amma hqəiqtət idi.

Mən çox şadam ki,  Dağlarcanın “Dörd qanadlı quş” kitabını 1984-cü ildə  Moskvada çap etdik. Kitab əvvəl min tiraj, sonra yüz min tirajla çap olundu. Rus oxucusu bu cür dəyər verirdi Dağlarcanın şeirlərinə. Və o kitab müxtəlif xarici dillərə tərcümə olundu. Amerikada Dağlarcanın çox gözəl tədqiqatçıları vardı.

Yaşlananda ədib yazmışdı: Mən Allahdan iki şey istəyirəm, bir göz və iki barmaq. Gözünün biri tutulmuşdu artıq...”

 

Tofiq Məlikli sonra çıxış üçün sözü Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri  Xalq yazıçısı Anara verdi.

Anar müəllim dedi:

“Baxıram ki, bura gələnlər şeirə sədaqətli insanlardı. Yazıçılar Birliyinə hörmət edən , az olsalar da, Yazıçılar Birliyini qiymətləndirən insanlardır. Bunu niyə mən altını cızaraq deyirəm, çünki əgər  Dağlarca hər hansı bir Azərbaycan rayonundan olsaydı, bu salon o rayonun əhalisinin yarısıyla dolu olacaqdı. Çox təəssüf!

Bu gün biz iki hadisəni qeyd edirik.  Dağlarcanın 110 illiyini və çox dəyərli Tofiq müəllimin onun haqqında yazdığı kitabın təqdimatını. Mən də Dağlarcayla şəxsən tanış idim. Moskvada görüşmüşdük. Bakıya gələndə atamın evində də görüşdük, mənim də o vaxtkı evimdə görüşmüşdük. Sonra Türkiyəyə gedəndə də görüşdük. Onda hələ nisbətən cavan idi. Görüşlərin birində o şeir oxuyurdu, salondan o şeirin ardını oxuyurdular. O qədər populyar idi.

Ömrünün axırına yaxın 2008-ci ildə yenə İstanbulda görüşdük. Yenə izduhamla dolu bir tədbir idi. Özü əlil arabasında idi. Yaxınlaşdım, soruşdum, ustad, məni tanıyırsan? Dedi Anar deyilmisən? Mat qaldım. Bu qədər illər keçəndən sonra, bir gözü də görmürdü, necə yaddaşında saxlayıb? Dedi, sabah mütlləq gəl yanıma. Sabahı günü Çingiz Bektaşla və Ataol Bəhramla  hazırlaşdıq getməyə, dörddə orda olmalıydıq. Yolumuz bir qırx dəqiqəlik yoldu. Amma gecikirdik, çünki başqa bir adamla görüşməli idik. Söhbət uzandıqca Çingiz deyirdi,  gecikirik. Çingiz də niyə bizi tələsdirirdi, çünki hər gün saat dördə qədər bir qadın gəlib Dağlarcagilə yır-yığış edir və çıxıb gedirdi. Dörddən sonra heç kimi onun qapısına gələ bilmirdi. Özü də təbii ki heç yerə çıxa bilmirdi. Biz ora çatanda saat beş idi artıq. Qapı da bağlı. Çingiz Bektaş zəng elədi, dedi gəlmişik.

Çox maraqlı söhbətimiz oldu. Uzun zaman atamla görüşünü, Azərbaycan a gəlişini danışdı, çox yaxşı xatırlayırdı hər şeyi. Azərbaycanın uğurlarına çox sevinirdi.

Bu görüşdən sonra mən çox mütəəssir oldum. Çünki biz çıxıb gedirdik o, yenə tənha qalırdı...

Bir neçə aydan sonra vəfatı xəbərini eşitdim.  Elə o vaxt “Təntənə və tənhalıq “ adlı bir yazı yazdım.

Azərbayacana çox bağlı insan idi. Füzuliyə, Nizamiyə şeirlər yazmışdı. Ruhu şad olsun!

Və Tofiq, sənə də bu kitaba görə təşəkkür edirəm! “

Kitabın redaktoru professor Minaxanım Təkləli, Bakı Yunus Əmrə institunun direktoru Səlcuq Kılıc və digər dəyərli ziyalılar, alimlər çıxış edərək öz ürək sözlərini söylədilər.

Sonda xatirə şəkilləri çəkildi.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.10.2024)

Ölkə kitab bazarında xüsusi çəkiyə malik Teas Press Yayın Evi sentyabr ayında ən çox satılan kitabların adlarını aşıqlayıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, ən çox satılan yerli ədəbiyyat beşliyi aşağıdakı kimidir:

 

5.Çingiz Abdullayev, “Oliqarxın vəsiyyəti”

4.Dilşad Talıbova, “Dostluq, yoxsa məhəbbət?”

3.Varis, “Uzaqdan gələn yağış”

2.Aysel Şıxlı, “Qanadsız mələk”

1.Elxan Elatlı. “Şantaj”

 

Ən çox satılan xarici ədəbiyyat isə aşağıdakılardır:

5.Qari Keller, Cey Parazan, “Heyrətamiz həqiqət”

4. Vulf Dorn, “Psixiatr”

3.Dərviş Səntəkin, “Qəpiyim də yox idi...”

2.Lev Tolstoy, “Anna Karenina”

1.Luiza Hey, “21 günə həyatını dəyiş”

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.10.2024)

 

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət” 

 

1.

Kouç təlimində deyilir ki, hədəfə çatmaq istəyirsənsə komfort zonasından çıxmalısan. Əcaba, mən əgər komfort zonasındayamsa, daha hansı hədəfə çatmalıyam ki?

 

2.

Yeni dövrdə milis polis, elmlər namizədi fəlsəfə doktoru, dərzi modelyer, dəllək stilist, sahibkar biznesmen, kənd əməkçisi fermer, əmtəəşünas merçendayzer, dalandar klininqer, natiq spiker oldu. 

Varlı lap varlı, kasıb lap kasıb oldu.

 

3.

Süni intellektlə bərabər süni axmaq da yaratsınlar ki, balans qorunub saxlansın.

 

4.

Əbədiyyət və bir an!

Əbədiyyət - iş günləridir.

Bir ansa istirahət və məzuniyyət günləridir. 

 

5.

Erməni milli valyutası olan dram bir qədər də  ucuzlaşıb. Səbəb isə maklaturanın qiymətinin düşməsidir. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı sizin mütaliəniz üçün istedadlı şair, şeirləri ilə kifayət qədər səs salmış Elxan Yurdoğlunun şeirlərini təqdim edir. “Bir gün mən də dönüb payız olacağam” deyən şairin payız ovqatlı şeirlərinin bu payız günündə oxumaq nə xoşdur.

  

 

SEVİB-SEVİLMƏDƏN YAŞAMAQ OLMUR

 

İndi bax tərtəmizdir telefonun yaddaşı,

Daha qalereyada səni axtarmıram da.

Şəkilsiz adamlar da yavaş-yavaş yadlaşır,

Yadlaşan adamlarla divar hördüm aramda.

 

Sən də qaldın divarın o üzündə, yaxşı yol,

Divarın ardındakı səslərdə itdi səsin.

Amma bir diləyim var, harda olsan, yaxşı ol,

Qayıtsan, bil ki, burda yoxdu o doğma kəsin.

 

Bilirsən, şair olan diqqətsizlikdən ölür,

Soyuqqanlı sevdiyim, dondum buz ürəyində.

Bizə vüsal ağlayır, bizə ayrılıq gülür,

Duyğularım can verdi duyğusuz ürəyində.

 

Nə yaxşı, səndən sonra qayğıma qalan oldu,

Bir içim sevgi səpdi sozalan ümidimə.

Tənhalığa qısılan könlümü alan oldu,

Nə çox məna yüklədi azalan ümidimə.

 

Çoxunun nəzərində ağılsızam, bilirəm,

Mən ki bir dəli şair, mən ki dopdolu adam.

Yenə dəlicəsinə sevirəm, sevilirəm,

Sevməsəm, sevilməsəm, necə yaşayacağam?!

 

 

BİR GÜN PAYIZ OLACAĞAM

 

Ulduzlara əl uzatsam, toxunarmı saçlarına?

Dodağıma yağış düşsə, islanarmı dodaqların?

Səhər-səhər rəssam günəş boyayanda üfüqləri

Mən də durub seyr eləsəm, qızararmı yanaqların?

 

Yarpaqları ovuclayıb misralara səpələsəm,

Şeirlərim ürəyinə yatarmı heç, nar çiçəyim?

Sərçələrə pıçıldasam sənlə dolu duaları,

Yaradanın dərgahına çatarmı heç, hər diləyim?

                                                                                            

Əllərimi yana açıb qucaqlasam bu dünyanı,

Sevə-sevə bu dünyanın bir adı sən olarsanmı?

Bu yağışı, bu payızı, bu havanı doya-doya

Ciyərimə çəksəm əgər, varlığıma dolarsanmı?

 

Taleyinə qarlar yağan, qönçə gülüm, qısıl mənə,

Mən onsuz da şeirlərdə çırtıldayan bir ocağam.

Yağışları yarpaqlarda rəqs eləyən payızı sev,

Unutma ki, bir gün mən də dönüb payız olacağam.

 

 

KƏND MƏNZƏRƏLƏRİ

 

Hər dəfə bu kəndə gələndə sanki

Dönüb on üç yaşlı uşaq oluram.

Şəhərin bozumtul qarğaşasından,

Səsindən-küyündən uzaq oluram.

 

Təkcənə dolaşdım həyət-bacanı,

Gah alma dişlədim, gah əncir yedim.

Mənə ürkək baxan toyuq-cücəyə

Dən səpib bir neçə qımqıma dedim.

 

Arxın kənarında gilənarları

Budaq-budaq gəzib birini tapdım.

Elə bil 20 il bundan əvvəlki

Sevdiyim o qızın yerini tapdım.

 

Kirpi yuvasını boş gördüm bu gün,

Üzüm tənəyində sərçələr kefdə.

İndi qarğaların qoz mövsümüdü,

Səsləri kəsilməz 5-6 həftə.

 

Hər dəfə bu kəndə gələndə sanki

Dönüb on üç yaşlı uşaq oluram.

Şəhərin bozumtul qarğaşasından,

Səsindən-küyündən uzaq oluram.

 

 

ŞAİR, YAĞIŞ, QUŞ BALALARI

 

Yağış pəncərəmdə quş balasıdır,

Hələ alışmayıb qanad çırpmağa.

Açıram ovcumda atılıb-düşür

Sevincdən ürəyim dönür bir dağa.

 

Yağış dimdikləyir ovuclarımı,

Uşaqtək sevinib çölə qaçıram.

Quş balalarına uçmaq öyrədir,

Qoşulub onlara mən də uçuram.

 

Elə bil çoxdandır bir küncdə küsən

İçimdən uşaqlıq inadım çıxır.

Hər tində, döngədə xatirələrim

Tutur əllərimdən – qanadım çıxır.

 

Sərçələr sevincək uçur yanımca,

Qopur qanadımdan bir lələk qələm.

Göylərə xoşbəxtlik şeiri yazıram,

Enirəm aprelin üzündən öpəm.

 

 

APREL GƏLDİ, SEVGİLİ...

 

Aprel gəldi, sevgili...

Sevgi kimi gəldi.

Yasəmənlər açacaq,

Gilənarlar çiçəkləyəcək...

Uçacaq kəpənəklər,

Qızlar daha da gözəlləşəcək...

Gözüm görməyəcək heç nəyi, heç kimi,

Sadəcə, sənə şeir yazacağam, sevgili...

 

Aprel gəldi, sevgili...

Sən gəldin elə bil...

Nə xoş qoxular doldu içimə,

Nə gözəl gülümsədi günəş,

Nə gözəl oxuyur sərçələr,

Yaşıl-yaşıl yarpaqlayır göycələr.

Amma nə vecimə, kim nə düşünür, nə bilir,

Sadəcə, sənə şeir yazacağam, sevgili...

 

Aprel gəldi, sevgili...

Bir bahar da gəncləşər ölüm,

Bir boy da böyüyər ömür.

Üstümdən

Üç yüz altmış beş gün keçər,

Yanımdan şeirə vurğun qadınlar

Alnımdakı qırışlar kimi düzgün keçər.

Torlanan gözlərimdən yayınarlar deyə,

Məyus keçər, üzgün keçər,

Baxışları süzgün keçər.

Tutular şeirimin ərköyün dili,

Sadəcə, sənə şeir yazacağam, sevgili...

 

Aprel gəldi,

Sən də gəl, sevgili.

Aprel gedəndə gedərsən,

Özünlə apararsan sevgimi.

 

 

MƏN ÖLƏNDƏ AĞLAMA

 

Sən bir dəfə ağlamısan mənimçün,

Ona görə mən öləndə ağlama.

Yaşayanda yanıma çox gəlmisən,

Qəbrim üstə, bax, gələndə ağlama.

 

Mən bilirəm, sən ağlaya bilmirsən,

Ona görə mən öləndə ağlama.

Bəlkə, uzaq bir yerlərdə olassan,

Tez biləndə, gec biləndə ağlama.

 

Ağlayarsan deyə, ölə bilmirəm,

Ona görə mən öləndə ağlama.

Yoxluğuma sevinən də olacaq,

Sevinənlər hər güləndə ağlama.

 

Şeirlərim məni qoymaz ölməyə,

Ona görə mən öləndə ağlama.

Ağlasan da, “dost” çağırıb ağı de,

“Canım” deyib yar dilində ağlama.

 

 

BİRİYÇÜN DARIXMAQ

 

O gedib, hər yerdə şəkili qalıb,

Şair daşa dönüb – heykəli qalıb.

Gözlərim uzağa dikili qalıb

       biriyçün,

Havada əlinin “sağ ol” yeriyçün.

 

Görəsən, nə edir, indi hardadır?

Onu düşünmək də gilənar dadır.

Xatirələr belə intizardadır

         biriyçün,

Yaşanan keçmişin nağıl yeriyçün.

 

Bir də baxacaqsan, yoxdu bu adam,

Bir də görəcəksən, özgəyəm, yadam.

Heç vaxt bugünkütək darıxmamışam

                                biriyçün,

Səsində adımın sığal yeriyçün.

 

 

ŞEİR ŞÖLƏSİ

 

Bu qız başdan-başa yasəməndi ki,

Baxışında naxış-naxış ləçək var.

Gözəlliyi ətir saçır ətrafa,

Zənn edirsən, dörd yanında çiçək var.

 

Görəndə sevincə qərq olur dünyam,

Nə oslun ki, dərddi şair şələsi.

Baş qoyub ruhuna bir az uyuyam,

Yuxuma nur səpə şeir şöləsi.

 

Bir az ürkəkliyi, utancaqlığı

Duz tökə şeirimin yara yerinə.

Sən də zövq alasan bu şirin ağrı

Göynəyərək işlədikcə dərinə.

 

Məsum gülüşləri kəpənək kimi

Qönçə dodağının üstündə gəzir.

Təzə azadlığa çıxan qəlbimi,

Tanrım, bir mələyin eləyib əsir.

 

Dərdindən ölərdim, amma sevərək

Yaşamaq var ikən, kimdi öləsi!?

İndi həm ürəyim, həm də gözlərim

Sevgidən qamaşır, şeir şöləsi.

 

 

SƏNƏ BİR MƏKTUB YAZDIM

 

Sənə bir məktub yazdım,

Tələsmirəm göndərəm,

Hələ zərfə qoymuram.

Məktubun hər sətrində

Sənin gülüşlərin var –

Oxumaqdan doymuram.

 

Sənə bir məktub yazdım,

Hər sirrim içindədi –

Oxumaqçün darıxma.

Bir sevda gizlətmişəm,

Hər gün zərfi sığalla,

Mən ölməyincə baxma.

 

Sənə bir məktub yazdım,

Min məktuba əvəzdi...

Min romana, min şeirə.

Soruşma bu dövrdə

Məktub da hardan çıxdı,

Nə oldu birdən-birə!?

 

Sənə bir məktub yazdım,

Nədən korluq çəkdimsə,

Səndən umub yazmışam.

Hər cümlədə dolmuşam,

Sıxmışam gözlərimi –

Bərk-bərk yumub yazmışam.

 

Sənə bir məktub yazdım,

Bir ildi hər gün bir az

Hərf-hərf yazmışam.

Xəttim pisdi, amma ki,

Sənə yazıram deyə,

Elə zərif yazmışam.

 

Sənə bir məktub yazdım,

Ünvanın yox... Boş qalsın

Zərfin üstündə: Hara...

Bəlkə, uzaqlardasan?

Bəlkə, elə üstünə

Yazım ki: "Uzaqlara".

 

Sənə bir məktub yazdım,

Bir qərar da vermişəm –

Göndərəcəm hər yana.

Yəqin ki, biri mütləq,

Bir şəkildə çatacaq

Sən yaşayan ünvana.

 

Sənə bir məktub yazdım,

Çatmasa da, sevənlər

Bir-birinə oxuyar.

Amma səhər yuxudan

Duran kimi bu şeiri

Birinci sən oxu, yar...

 

Sənə bir məktub yazdım,

Tələsmirəm göndərəm,

Hələ zərfə qoymuram.

Məktubun hər sətrində,

Sənin gülüşlərin var –

Oxumaqdan doymuram.

 

 

QAPI BİLİB BAŞDAŞINI DÖYÜRƏM

Qardaşım, dostum şair İlqar Qulusoyun ölümündən 5 il keçir... Başdaşıyla dərdləşirəm...

 

Qapı bilib başdaşını döyürəm,

Aç qapını, dərdləşməyə gəlmişəm!

Sinən daşdı, mənə cavab vermirsən?

Bilmirsən ki, bura nəyə gəlmişəm?!

 

Bu nə böyük düzdü, məkan seçmisən!?

Yalan olsun qara mərmər bu düzdə.

Başdaşına söykəmişəm başımı,

Yerlər ağlar, göylər inlər bu düzdə.

 

Beş günlük dünyada beş ildi yoxsan,

Hərdən təkliyimi güldürən adam...

Döydüyüm qapını aç, mən də gəlim,

Məni diri-diri öldürən adam.

 

Ölümü əyləncə seçən şairim,

Ölüm zarafatı qanmadı axı!

Bizə bir od qoyub çıxıb getmisən,

Biz yandıq, dərdimiz yanmadı axı!

 

Gah keçib bir küncə yazdıqlarını –

Şeir kitabını vərəqləyirəm.

Gah da xəyal uçur xatirələrə –

Ömür kitabını vərəqləyirəm.

 

Darıxıram, aç qapını, danışaq,

Bu nə qərib, nə qəribə daxmadı?!

Yadındadı, mənə şeir yazmışdın –

Qızıl sözün qulağımda sırğadı.

 

Qapı bilib başdaşını döyürəm,

İlqar, səsin gəlsin, səsimə səs ver.

Adı İlqar olan vəfasız olmaz,

Sənsiz yaşamağa  mənə həvəs ver.

 

Ürəyin daşdımı, cavab vermirsən?!

İndi bəs neyləyim, mən başı daşlı?!

Diksindim, çiynimə bir əl toxundu,

– Kimlə danışırsan, o ki başdaşı?!

 

– Dostumdu, gəlmişəm ziyarətinə,

Söhbət eləyirik olub keçəndən.

...Gedir, arxasınca baxıram mən də,

Görəsən, başını bulayır nədən?!

 

Eeeeeh, ay adam, hardan biləsən,

Dağ sözüm yıxılıb, sözüm dağlanıb.

Səhərdən bir mərmər qapı döyürəm,

Hər yanı açıqdı, amma bağlanıb...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.10.2024)

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Vüsal Nurunun hekayəsi təqdim edilir. 

 

Mən otağa girəndə Camal babam ölmüşdü. Bir neçə dəfə çağırdım, silkələdim, nəbzini yoxladım. Barama kəpənəyi kimi canı ayrıq qalmış ağzından uçub getmişdi. Üst damağındakı aman-zaman qızıl dişi "məni dart çıxart" deyirdi.

Babam qızıl dişinə görə protez qoydurmadı. Bəlkə diş düzəltdirsəydi, 72 yox, lap 100 yaşayardı. Bu qızıl diş babamın həm ən bəlalı, həm də ən müqəddəs yeriydi. Doğmasıydı. Boyunu sevirdi bu qızıl dişin. Balaca yumru güzgüsü vardı, - əvvəllər gizlin baxarmış, sirri açılandan sonra heç kimdən çəkinməzdi, babam güzgünü üzünə tutub dişiylə danışardı. Dişin səsini eşidərdi kişi. Suallarına cavab verərdi. Bir də görürdük, babam dişindən küsüb; kişinin qaşının düyünü açılmazdı, dodaqlarının arasına loxma girməzdi. Bir də görürdün, dişiylə barışıb; gülüşü üzünə yaxılıb. Çox eşitmişəm; qonşular deyərdilər, "Camal kişi havalanıb". Yəqin atamgilin də qulağına çatmışdı, babamı məcbur edərdilər dişini çıxartsın. Fürsət tapanda hərə bir tərəfdən kişinin üstünə düşərdi:

"Anamdan artıqdı o diş? Çıxartdır, arvadın da barışsın. Bu yaşda nə küskünlükdü, ay ata? Nə tərslikdi?" - atam çəkinə-çəkinə sözünü deyərdi.

"Dəmiri ağzından çıxart, protez damaq düzəltdir, yeməyini də rahat ye, mədən, bağırsağın da düzəlsin. Sarı dəmirə görə zülüm çəkirsən. Biz də bir dişin bəlasını çəkirik. Nə qədər söz-söhbət olar? Arvadın istəmir də. Nolar ki, onun qəlbin qırmasan? Nədi axı metal diş? Yırtıcıya oxşadır səni. Lap elə qoca vampirə də..." Bibim sərt danışardı.

Dişi iki barmağımla tutub silkələdim, laxlamırdı. Gördüm, babam tərpənmir, bir az da cəsarətlənib güc verdim. Babamın canı bu dişindəydi, ağrısını hiss eləsə, oyanardı. 

Başa düşmüşdüm ki, babamın qızıl dişində sirr yatır. Diş həkimindən qorxan adam deyildi. Sonralar bildim ki, nənəm bu sirri təxminən, on il bundan əvvəl öyrənib. O gündən deyirmiş: "Camal mənə xəyanət eləyib". Babam deyirdi, "mən it kimi sadiq adamam". Elə bu sirr də nənəmin ürəyinin xərçəngi olub. Yazıq arvad xiffətdən getdi. Ölənəcən babamı dindirmədi. Demişdi, "ya o diş, ya mən. Yoxsa, üzünə baxmaram". Yaman kin saxlamağı vardı arvadın.

Babam güləndə nənəm onu ələ salardı. Elə sözlər deyərdi adamı gülmək tutardı. Baxardım ki, doğrudan da, babam bu qızıl azı dişiylə çox gülməli, güləndə qorxunc, stulda mürgüləyəndə eybəcər görünür. İlk dəfə təsadüfən eşidəndə ki, babam dişinə Zülfiyyə deyir, uğundum gülməkdən. Dedim, kişinin hayı gedib, vayı qalıb. Adam da dişinə ad qoyar? Özü də Zülfiyyə. Nənəm babamı bu ada qısqanmışdı. Amma qırx il əvvəl nənəm babama vurulanda da qızıl diş babamın ağzında bərq vururmuş. Bir dəfə, onda babamla küsməmişdi, özü dedi ki, Camal güləndə vuruldum ona. Dodaqları qaçdı, qızıl dişi göründü. Camalın üzü nurlandı. Qızıl diş ona yaraşırdı. Babam da bu vurulma, sevmə əhvalatını tez-tez nənəmin başına qaxardı: "Elə qızıl dişimə vurulmusan də. Deyirdin,  gül, ay Camal, sənə gülmək yaraşır. Sən güləndə ürəyim titrəyir. Həmin dişdi də. İndi gülürəm, ağzını əyirsən. Dişimə günü olmusan". Babam sözünü deyib acıqca dodaqlarını çirməyər, Zülfiyyəsini göstərərdi. Nənəmin üstünə qaynar su tökülərdi onda. Elə bil, doğrudan da, günüsünü görərdi. Başına qapazlayardı, deyərdi: "daş düşəydi təpəmə. Kül olaydı ağlıma. Gözüm töküləydi". Qarğış eləyərdi, deyərdi: "Dişin qırılsın, Camal!"

"Dişin qırılsın!" babam üçün ən ağır qarğış idi. Deyərdi, "müqəddəsimin goruna söyür". Əlinə keçəni atardı nənəmə, ərinməzdi, durub qapazı endirərdi başına. Arvad nətəhər ağlayardısa, ürəyimin başına od düşərdi. Bilmirdim nənəmə yanım, yoxsa, qızıl dişinə görə bu qədər qınanan, uşaq kimi azar eşidən, qəlbi qırılan babama. Atam da, bibim də qalardılar bu iki qoca uşağın  arasında. Evin qanı qaralardı. Ara yerdə bibim oğluyla mən ac qalardıq.

Camal babamın da ağlamağı var idi; çəkilərdi xəlvətə, döş cibindən güzgüsünü çıxardardı, ağzını, dodağını tərpətmədən dişinə baxa-baxa danışardı, gözünün yaşı qırışların arasıyla çənəsinə süzülərdi. Döyülmüş, qovulmuş yetim uşaq kimi asta-asta hıçqırardı. Gileylənərdi, şikayətlənərdi bəxtindən, Zülfiyyəsinə dərdini deyərdi...  

Ha dartdım, diş damağı buraxmadı. Sürüşüb barmaqlarımın arasından çıxdı. Kişinin çənəsi az qalırdı əlimdə gəlsin, di gəl, diş laxlamırdı. Bir tərəfdən də babamı çox incitmək istəmirdim. Nə bilim, bəlkə ölülərin canı başqa cür ağrıyır?

Bibim hirslənib özündən çıxanda deyərdi: "Anamı sənin dişin öldürdü. Hələ yaşayardı, ürəyi qübar bağladı getdi. Harda görülmüşdü ki, arvadı infarkt vura?"

Babamın cavabı dəyişməzdi: "Əcəl gələndə başağrısı bəhanədi..."

Ağlıma kəlbətin gəldi. Babamın pilləkənin yanındakı alətlər şkafından tapdım.

Bir dəfə bibim oğlu dedi ki, gəl, babaya dərman verək, yatsın, damağına da keyidici vuraq, dartaq çıxaraq dişini, bu evdən söz-söhbət yığışsın. Qorxdum. Dedim, kişi ayılmaz, ürəyi zəifdi. Ayılsa da, görər Zülfiyyə yerində yoxdu, ürəyi dayanar. 

İçimdəki hiss deyirdi, sal kəlbətini meyidin ağzına, dart çıxart dişi. Nənənin də qisasını al. Bir yandan da ürəyim gəlmirdi.

"Heç olmasa, Zülfiqar qoyaydı adın, Zülfiyyə nədi?" Bibim oğluyla aramızda müzakirə eləyirdik. "Ona Zülfiqar lazımdı? Sən istəyərsən ağzında kişi otursun? Kişinin boyunu sevəsən. Darıxanda gəzməyə aparasan. Dodağını çirməyib getdiyin yerləri göstərəsən. Bu kişinin bığı var, qarnı var... Təsəvvür elə, damağında bığlı, qarınlı kişi oturub, səni də iki gündən bir məcbur eləyir ki, səhər xaşa gedək. Siqaret çəkək. Necə olarsan? Amma damağında qız otursa... Zərif, işvəli, nazlı... Dodaqların onu hiss eləsə... Dilin üzünə sığal çəksə. Hamıdan bezəndə, darıxanda, ürəyin qırılanda ağzındakı sarışın qıza sığınsan, danışsan, dərdləşsən, səsin eşitsən, babam kimi gəzməyə aparsan ağzındakı qızı; isti-soyuq içməyib qoruyasan, sevgilin kimi qayğısını çəkəsən... Necə olarsan?"

"Elə danışdın, qızıl diş qoydurub onunla evlənmək istədim".

Babamın mənə verdiyi cavabları bir az da bəzəyib bibim oğluna "yedirirdim". 

Kəlbətinin ağzına pambıq doladım.  

Təklifim ağlına batmışdı. Razılaşdıq ki, azı dişimizin üstünə qızıl qalpaq qoyduraq. Babama təsəlli olsun. Təklənməsin. Həmişə bizi qızının, oğlunun, gəlininin şillə-qapazından qoruyardı axı. Kimin hünəri vardı babam olan yerdə bizə bozaraydı?

Bibim oğlu diş qoydurdu. Bir qırğın-mərəkə də onda başladı. Nənəm dedi: "İtdən əmələ gələn, qəbrimin üstünə ayağın dəyməsin!" Anası dimdiyini qaraltdı. Elə həmin gün də qalpağı sökdürdü.

İki dəfə kəlbətin boşa çıxdı. Axırıncı dəfə necə dartdımsa, xırçıltısını, bəlkə də, babam o dünyada eşidib diksindi. Kəlbətinin ağzında elə bil canavar dişiydi.

"Bağışla, Zülfiyyə. Bağışla, baba."

Dişi pambıqla təmizləyib qoydum cibimə. Bir topa təmiz pambığı basdım babamın ağzına, boş qəbrə oxşayan dişin yerinə. Nənəmin ağ yaylığı vardı, üstü xonçalı, babamın qapazından sonra ağrıyan başına bağlayardı arvad, onu gətirib babamın çənəsini çəkib bağladım. Sonra bu qismətə özüm də məəttəl qaldım. Həm də dedim, bibim oğlu görməsin.

Görmədilər. Mürdəşirin yanına da heç kimi qoymadım, özüm girdim.

Meyidi yumağa aparanda bibim oğlu dirənmişdi ki, gəl dişi çıxardaq. Maşının içində mafənin yanında ikimiz oturmuşduq. Çibində diş kəlbətini gətirmişdi.

- Sən üzün aç, mən dartım. Kişi ol! O tərəfdə qızıl babamın nəyinə lazımdı? Sataq Zülfiyyəni, bölək. Kim biləcək?

- Olmaz! Günahdı! Babamın ruhu inciyər. Səni də rahat buraxmaz. Zülfiyyənin sirrini sən də bilsən, kəlbətin gətirdiyinə utanarsan.

- Bilirsən? Deməli, bilirsən! Sən babamın ruhu, bilirsənsə, denən.

- Zülfiyyə babamın ilk sevdiyi qız olub. - Daha sirr saxlamaq mənasız idi. - Nişanlanıblar, amma ağızdan. Üzük əvəzinə bir-birlərinə qızıl diş taxıblar. Zülfiyyə öləndə hamiləymiş. Səkkiz aylıq.

- Nənə də ölüyə qısqanırdı? Ta denən, diş nənəmin günüsüymüş ki...

- Hə, deyirdi, Camal məni aldadıb, həmişə Zülfiyyəni sevib.

- Hardan bilirsən?

- Bir dəfə babam Zülfiyyəni gəzməyə aparanda dalınca düşdüm. Qəbiristanlığa getdi. Başdaşında Zülfiyyənin şəklini də gördüm, adını da oxudum. Doğum günüymüş. Babam ağlayanda getdim yanına, dedim, indi ürəyi dayanacaq. Onda dedi ki, ağzımdakı Zülfiyyə həm ilk sevdiyimdi, həm də doğulmamış ölən balam. Diş həkimiymiş. Özü düzəldib dişi. Babama Zülfiyyədən qalan tək yadigarmış. Ona görə dəyərliymiş.

- Pah! Kişidəki sevgiyə bax, sədaqətə bax. 

- Sən də kəlbətin gətirmisən ki, Zülfiyyəni babamdan ayırasan. Onları ölüm ayıra bilməyib heç. Əbədi bir yerdə olmalıdılar. Aşiqlər bir çənədə qovuşublar.

Öz sözümdən xəcalət çəkirdim. Əslində nə iş tutduğumu başa düşmüşdüm.   Gec idi.

Diş ovcumdaydı. Mürdəşirin başı qarışanda dişi babamın ağzına atmaq üçün məqam gözləyirdim... 

Ovcumu açıb qızıl dişi zərgərin qarşısına tutdum. Götürüb baxdı, qaytardı:

- Qızıl deyil!

- Elə şey olar? Necə yəni qızıl deyil? Babamın dişidi. İllərdi bu qızıl dişin eşqinə yaşayıb.

- Baban nə eşqinə yaşayıb, bilmirəm, amma diş qızıl deyil. Tulla, getsin. 

Acığa, başqa zərgərin dükanına girdim. Beş zərgər üzü gördüm, bir söz eşitdim.

Babamın ölənə qədər sadiq qaldığı bu müqəddəs dəmir parçası mənə bir qara qəpik qazandırmadı. Neyniyim indi? Qaytarıb yerinə də qoya bilmirəm. Atım getsin?

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.10.2024)