Habil Yaşar, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bu dəfə sizlərin görüşünə dəyərli rəssam Validə xanım Əliyeva ilə gəlmişəm.

 

-Salam Validə xanım. Necəsiniz? İlk olaraq özünüz haqqında məlumat verə bilərsinizmi? 

 

-Bakıda anadan olmuşam. Ömrümün payız çağındayam. Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının, şüarı "Dünyanı sənət xilas edəcək" olan Aktivist Rəssamlar Assosiasiyasının  üzvüyəm. Rəsm çəkməyə uşaqlıqdan həvəsim olub, 2015-ci ildən professional məşğul oluram. Rəsm həyatımın bir parçasına çevrilib, nəfəsim olub. Azərbaycanda və onlayn sərgilərdə iştirak edirəm. 2021-ci ildə Muzey Mərkəzində keçirilən "Zəfər yürüşü” və 2022-ci ildə Azərbaycan və Pakistan rəssamlarının müştərək sərgisində iştirak etmişəm. Bir çox tablolarım yerli və xarici insanların şəxsi kolleksiyasında var.

 

-İlham mənbəyiniz nələrdir və çəkdiyiniz rəsmlərin mövzusu haqqında bilmək istərdik.

 

-Tablolarım arasında müxtəlif mövzulara rast gələ bilərsiniz. Rəsm çəkmək üçün mövzu axtarmıram, o özü məni tapır. Dünyanı və ətrafı müşahidə etmək kifayət edir. Dünyada və Azərbaycanda baş verən proseslər işlərimə öz təsirini göstərir. Bir tablom üçün yazdığım şeir də var:

"Əgər olsaydı dünya cənnətdən ibarət,

Mən də şəkil cəkərdim güldən, çiçəkdən.

Çirkinləşib zəmanə, çox insan cılızlaşıb,

Şeytandan betərlər hər yerdə məskunlaşıb. 

Dağılan insanlar, ölən şəhərlər ürəyimi ağrıdır..."

İstər qadın və sevgi, batal, təbiət, natürmort olsun, mövzunun hamısını ruhumla işləmişəm. Əsərlərimi övladım sayıram və mənim üçün çox dəyərlidirlər.

 

-İncəsənətin cəmiyyət üçün vacib məqamlarını izah edə bilərsinizmi?  

 

-İncəsənət cəmiyyət üçün məncə bir təbliğat üsuludur. Adından da göründüyü kimi gördüyü, eşitdiyi incə-incə insanın şüuraltına həkk olunur. Rəsm, poeziya, musiqi, kimin ücünsə ədəbində, davranışında, tərbiyəsində silahdır, kimincün də ruha qida, yaşamağa, yaratmağa. Odur ki, incəsənətin cəmiyyətimizin formalaşmasında və inkişafında rolu danılmazdır deyə düşünürəm.

 

-Sənət bacarıqlarınızı necə inkişaf etdirirsiniz?

 

-İnsan bir işlə illərlə məşğul olarsa istər-istəməz təcrübə qazanır. İstedad insana Allah tərəfindən bəxş edilən bir lütfdür. Rəsm çəkmək öyrədilmir, öyrənilir. Rəssam kətanda rəsmi təkcə çəkmir, həm də yazır. Kətanda rəsm yaza bilmək üçün usanmadan çalışmaq lazımdır. Özümdən heç vaxt razı qalmıram, bu mənə güc verir.

 

-Sənət həyatınızın başqa sahələrində sizə kömək edirmi?

 

-Maddiyatı nəzərdə tutursunuzsa mən heç vaxt sənətə gəlir mənbəyi kimi baxmamışam, amma rəssam əməyinin qarşılığını görməlidir. Hər bir insan əməyi qiymətləndiridiyi kimi... Dəyər vediyim insana hədiyyə də edə bilərəm və bundan mənəvi zövq alıram.

 

-Bir sənətkar olaraq iş-həyat balansını necə idarə edirsiniz?

 

-Rəsm çəkəndə hər şeyi unuduram, vaxtı, vədəni, hərdən özümü belə. Axşamın nə zaman düşdüyünü, ya sabahın necə açıldığını gözlərim ağrıyanda bilirəm. Arada fasilələr olanda cəmiyyət içinə çıxıram, təbiətlə təmasda olmagı çox sevirəm. Xəzərsə mənim üçün tam başqa aləmdir.

 

-Gələcək planlarınız haqqında məlumat verə bilərsinizmi?

 

-Deyirlər ki, Allahı güldürmək istəyirsənsə gələcək planlarından danış. Bu ilin axırı fərdi sərgim olmalıdır. Sərgi məsuliyyət tələb edir. İnşallah, Allah utandırmaz.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2024)

Təqdim edir: Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bu dəfə sizə gündəliyimə qeyd etdiyim maraqlı əhvalatlardan, fikirlərdən bəhs edəcəyəm. İl 2022.

 

Olmuş kədərli əhvalat

Bir oğlan bir qızla tanış olur. Qız özü haqda danışanda necə elitar, necə elmli olduğunu dilə gətirir, hər gün bir yeni kitab alıb gün ərzində oxuyub bitirdiyini də söyləyir. Oğlan buna çox sevinir. Qızın ad günündə ona kitab mağazasına yenicə gəlmiş ən sonuncu dünya bestsellerini alır, həmin gün ayın 28-i olduğundan məhz 28-ci səhifəyə də bir dənə ikiyüzlük hədiyyə kuponu qoyur ki, qız açıb kuponu görəndə ikiqat sevinsin, birlikdə gedib hədiyyəni alsınlar.

Oğlan kitabı qıza hədiyyə edib gün ərzində ondan zəng gözləyir, zəng gəlmir, səhəri gün də zəng gəlmir, heç növbəti günlərdə də.

Bir il keçir, o qız hələ də o kuponu görə bilmir.

 

Real dialoq

Bulvarda bir qadın təzəcə tanış olduğu qadınla dərdləşir:
-Zəmanə nə yaman dəyişib, bir görün indiki cavanlar necə geyinirlər. Xüsusilə qızlar. Bir o qıza baxın- saçları qısa, şalvarı dar, heç bilmirsən ki, qızdır ya oglan…
-O mənim qızımdır.
-Eləmi? Bağışlayın, bilmədim ki, siz onun anasısınız.
-Anasi yox, mən onun atasıyam.

 

Qocanın etirafı

Axırıncı dəfə əlim qız əlinə uşaq vaxtı “bənövşə bəndə düşdü” oynayanda dəyib.

 

Fəlsəfəmaniya

Aristotel eşşəyi tərs minib gedirmiş. Soruşurlar, belə niyə edirsən, niyə tərs minmisən eşşəyi?

Deyir, arxadan gələn təhlükəni görüm deyə.

Soruşurlar, bəs qarşıdan gələn təhlükə?

Deyir, qarşıdan gələni eşşək də görə bilər.

 

Həftənin mıxı

-Xanım, lipuçka ilə epilyasiya ağırdır?

-Baxır hansı zonadan.

-Aran zonasından, Kürdəmirdən.

 

Anons

Günün sitatı: “Heç kəsin yanında heç nə danışmayın. Çünki çatdırılma və quraşdırılma pulsuzdur. “

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2024)

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Əlisəfa Azayevin hekayəsi təqdim edilir. 

 

 

Vəkil Abbas Qaradağlı ittihamnaməni oxuyanda çox pis oldu. Orada nələr yazılmamışdı: "oğurluq", "ehtiyatsızlıq", "qəsd..." Hətta əlacsız qalıb hüquqlarını müdafiə etdiyi Bəhriyyə ilə bir də görüşəsi oldu. Qız fağır, yeniyetmə birisi idi. Soruşdu:

- Sən o oğlanı tanıyırdınmı?

- Yox, əmi... - deyə qız pıçıldadı.

- Həmin gecə qapı-pəncərəni bağlamışdın?

- Hə... hə...

- Tamam çılpaq yatmışdınmı?

- Yox... Xalatla idim...

Zərərçəkmiş bu an kövrələn kimi oldu. Kişi onu sakitləşdirməyə çalışdı:

- Yaxşı... Sakit... Səni başa düşürəm...

Qız inildədi:

- Əclafdı da... Zorla otağıma girib, indi hər şeyi danır...

- Onun deməyi ilədi bəyəm?! Məni yandıran prokurorluq işçilərinin hərəkətidi.

Cinayət işi ilə beləcə tanışlıqdan sonra vəkil prokurorluğa tərəf üz tutdu. Müstəntiq Adil Nəsirovu tanıyırdı. Yenicə təyinat almış təcrübəsiz birisi idi. Onunla görüşəndə vəkil dedi:

- Oxudum ittihamnaməni.

- Hə... Belə tez... - Müstəntiq gülümsədi.

- Prokuror deyəsən heç onunla tanış olmadan təsdiqləyib.

- Ola bilər... İnanır da...

- Ancaq bu insan taleyi məsələsidi axı. Siz orada göstərmisiniz ki, guya oğlan həmin gün sərxoş, içkili olub... Mənzili səhv salıb... Əslində isə həmin yaşayış yeri mənzil deyil, həyət evidi...

- Ola bilər...

- Bir də ki, cinayətin subyekti... Axı orada oğurluq olub. Qızın xeyli qır-qızılı aparılıb. Fakt da təsdiqlənib. Oğlanın üstündən, evlərindən tapılıb.

- Hə...

- Deməli, cinayətin subyektiv cəhəti ehtiyatsızlıq yox, ancaq qəsd ola bilər...

Beləcə, söhbət uzandı. Müstəntiq dağ rayonlarının birindən olduğunu dedi. Hətta onların nəsillikcə qalayçı olduqlarını deyəndə, vəkil qeyzlənmiş halda dedi:

- Canım, sən nə danışırsan?! Qalay buraya kənar yerlərdən gətirilə bilər. Bizdə qalay yoxdur, olmayıb da...

- Niyə?!

- Bəli, heç Qafqazda olmayıb. Onu bura cənubi-şərqi ölkələrdən gətiriblər həmişə...

Prokurorla da vəkilin söhbəti heç də yaxşı keçmədi. Soruşanda katibə qız dedi:

- Prokuror məşğuldur.

 Vəkil qeyzləndi:

- Onun məşğul olmayan anı varmı görəsən?! Yəqin indi də televizora... Seriallara, multfilmə baxır...

Qız incik halda pıçıldadı:

- Yaxşı, yaxşı, sakit olun, eşidər...

- Eşitsin də... Siz gəlişimi xəbər verin. Mənim gözləməyə vaxtım yoxdur.

- Bir səbrli olun da...

- Axı tələsirəm, iş var... Məhkəmədə olmalıyam...

Bu an qapı açıldı. Prokuror Heybət Vəlizadə otaqdan çıxanda qarılaşdılar. Prokuror səsləndi:

- Salam... - Sonra onu içəri dəvət elədi, - gəlin... Orada dayanmayın.

Vəkil içəri girsə də, prokuror yerinə keçənə oxşamadı. Elə ayaq üstə söhbət edəsi oldular. Bu da vəkili qeyzləndirən kimi oldu. Dilləndi:

- Cənab prokuror, müstəntiq təcrübəsizin biri olsa da, siz ki, dünyagörmüş adamsınız.

- Hə... Yenə nolub ki?

- Necə, nolub ki? O ittihamnaməni bəyəm oxumamısınız?!

- Niyə ki... Oxumuşam...

- Görünür onda fikirli olmusunuz. Siz ona beləcə qol çəkib, onu təsdiq etməzdiniz.

- Orada xeyli cəfəngiyyat yazılıb, axı. Ziddiyyətli fikirlər var. Cinayətin subyektiv cəhəti düzgün təyin olunmayıb. Oğurluq hara, ehtiyatsızlıq hara. Gün kimi aydındır ki, bu hərəkət qəsd olub...

- ...

- Pul şirin şeydir, daha bu qədər yox da...

Prokuror incik halda dedi:

- Yaxşı-yaxşı.. Nə ucu deyil, nə axırı, indidən başlamısınız. Sözünüz var məhkəmədə deyərsiniz.

- Elə bilirsiz ki, deməyəcəyəm?! Hələ bu işdə zorlamanın əlamətləri də var. Qız yeniyetmədir, utanır, hər şeyi deyə bilmir. Siz onu müayinə də etdirməmisiniz...

Prokuror pörtmüş halda dilləndi:

- Ünvanı səhv salmayın... Müstəntiq...

- Bəs siz kimsiniz, cənab prokuror?! Qanunların icrasına nəzarət edən birisi?

Prokuror yalnız indi vəkilə əyləşmək üçün yer göstərmədiyinə peşman oldu. Artıq gec idi. Yenə də səsləndi:

- Yaxşı, əyləşin..

- Yox... Sağ olun... Mən gedirəm... Məhkəmədə görüşərik... Siz heç ikiçayarası haqqında eşitmisinizmi?

- Hə də... Arazla Kürün arasındakı ərazini deyirsiniz? Suqovuşanı?

Vəkil qımışaraq başını yellədi:

- Yox, canım... Söhbət Hammurapi qanunlarının yarandığı yerdən, ərazidən gedir.

- Hə... Qədim daş dövründən...

- Paleolit...

- Orta daş dövrü...

- Mezolit...

- Yeni daş dövrü..

- Neolit...

Prokuror söhbətə şirinlik qatmaq istədi:

- A kişi, sənin bu hüquq sahəsində nə işin var. Tarixçisən, get işinlə, araşdırmanla məşğul ol da.

- Nə meydan sulayırsınız...

Vəkil hakimin yanında da dilxor olmuşdu. Axırı əlacsız qalıb tunc dövrü abidələrindən söhbət salmış, sonra da sözarası demişdi:

- Belə münasibət yaramaz... Bu işdə xoşagəlməzlik, pulun səsi, cingiltisi eşidilir.

Hətta arada ona dedi:

- Siz tarixi, coğrafiyanı yaxşı bilərsiniz. Bizdən cənubda hansı şor sulu göl yerləşmişdir?

Hakim Mehdi Qafarov onun sözlərinə başını bulasa da, sonradan əlacsız halda dilləndi:

- Ölü dənizi deyirsən? Şor sulu olur da. Orada çimmək də olmur. Əsl doymuş məhluldu.

Vəkil gülümsədi:

- Məlumatına, izahatına görə çox sağ ol... Söhbət Cənubi Azərbaycandan gedir...

Onun yaxınlığında Urmiya gölü yerləşir...

Hakim udqundu, kəkələdi, dilləndi:

- Çox xahiş edirəm ki, məni siyasi cəncələ, skandala çəkməyəsiniz. Bilirsiniz ki, bura rəsmi yerdi. Ondan-bundan danışarıq, sonra da cavab verməli olarıq... Qonşu ölkə ilə münasibətlərimiz bir o qədər isti deyil...

- Hə... Bilirəm... Nə vaxt yaxşı olub ki?!. Ermənilərə yardım göstərir, silahlandırırlar da...

- Axı dedim... Xahiş etdim ki, burada belə söhbətlər lazım deyil.

- Onda sizinlə nə barədə danışaq?

- İş barədə...

- Cinayət işini dedim də... Onu diqətlə oxumusunuzmu?! Cənab hakim, prokuror səhv edə bilər... Ancaq siz məhkəmə araşdırması aparırsınız axı. Belə səhvləri ortaya çıxarmalı, araşdırmalı, sonra qərar verməlisiniz...

- Fikirlərinizdə ziddiyyət var...

- Elə sizinki kimi...

O gün məhkəmə xeyli gərgin keçdi. Vəkil çıxışı zamanı odlu-alovlu halda dedi.

- Yaxşı, belə olsun... Hərəniz bir palaz təki iri diplomu alıb qoymusunuz cibinizə... Biriniz müstəntiq, biriniz prokuror, digəriniz də hakimsiniz... Bax bu linzanın böyüdücü şüşəsində görünməlidi axı. Belə yanlışlığa yol vermək olmaz. Bu cinayət işi düzgün tövsif olunmayıb. Onu oxuyanda hara baxıb görəsən?

Zalda həzin pıçıltılar, gülüş səsləri eşidildi:

- Hara olacaq ki?!.

- Güzgüyə...

- Kitaba...

- Qanunlara...

- Qəzəllərə...

- Pula....

Hakim əsəbi halda əlindəki taxta çəkicini altlığa döyəcləyərək, içəridə sakitlik yaratmağa çalışdı:

- Bir sakit olun da!

Vəkil qeyzlənmiş halda:

- Bəli, hamınız hüquqşünassınız. Ancaq öz ixtisasımızı necə bildiyimizi deyə bilməyəcəyəm. Bax bu ölkənin adını - "Azərbaycan" sözünün mənasını deyin, izah edin mənə, onda deyim ki, əsl ali təhsilli adam, kadrosunuz.

Bu an prokuror hiddətlənmiş halda dilləndi:

- Cənab hakim, mən etiraz edirəm. Bir dillənin də. Bu məhkəməni tarix dərnəyinə çevirib.

Hakim səsləndi:

- Düz deyir də. İşdən kənara çıxmaq olmaz!..

- Elə isə cinayət işindən danışaq da . Bu işin subyektiv cəhəti ehtiyatsızlıq deyil axı...

Zalda yenə də pıçıltılar, qımışmalar baş alıb getdi.

- Ə, buna da vəkil deyərlər...

- Gör onlara necə padxod edir...

- Hamısını salıb qoz qabığına da...

- Yoxsa haqlı deyil?..

- Bu pul axmaq şeydir...

- Hakimin dili batıb...

O gün məhkəmə iclası beləcə xeyli gərgin keçsə, hətta səhər, sonrakı gün də davam etsə də, nəticə ümidverici olmadı. Hakim çaşqınlıq, xəcalət içində, mürgü döyə-döyə demək olar ki, elə ittihamnamədə yazılanların əksər hissəsini çıxardığı öz hökmündə yazdı. Qərarı elan edəndə səsi titrəsə də, xəcalət çəkməyi bəlli olmadı...

Vəkil isə təslim olana oxşamırdı. Məhkəmənin həyətində gəzinə-gəzinə öz-özünə mızıldanır, deyirdi:

- Canım, belə də iş olar. Heç olmasa mən fərq imtahanı verib, hüquqşünas olmuşam. Bunlar isə anadangəlmə hüquqşünasdırlar. Hərəsi bir özəl universitet bitirib. Bu da axırı... Cinayətin subyektiv cəhətini ayırd edə bilmirlər.

Müttəhimin adamları çıxarılan hökmdən şad halda gülüb-danışır, deyirdilər:

- Ə, bu vəkil niyə donquldanır ey belə.

- Cəzanın yüngüllüyündən narazıdır da...

- Onun sözünə baxan kimdi ey?!.

- Sən onu demə... Şikayətçi olsa, işlər korlana bilər...

- Özbaşınalıqdır bəyəm?..

- İndi nə desən olar...

Vəkil isə indi də məhkəmə icraçılarından birini çənəsi altına alıb, onu sorğu-sual edib deyirdi:

- Oğul, heç olmasa sən de... Hüquqşünassan da?

- Bəli.

- Haranı qurtarmısan?

- BDU-nu...

- Deyirəm ki, bəlkə, mənim ağlım çaşıb...

- Niyə ki?..

- Oğurluq cinayətinin subyektiv cəhəti nədi?

- Özgə əmlakı...

- Obyektiv cəhəti...

- Gizli qaçırılma...

- Subyekti?

- Cani, oğrudur...

- Subyektiv cəhəti?

- Oğurluğun qəsdən edilməsidir.

Vəkil sevindiyindən onu qucaqlayıb öpdü, şadyanalıq edə-edə dedi:

- Eybi yoxdur, al bu konfeti, ye... Ağzını şirin elə... İndi gör mən bu əclafları nə günə qoyuram...

Məhkəmə icraçısı Yavər cavan oğlan idi İstilənən kimi olub dedi:

- Əmi, konfetinə görə çox sağ ol, ancaq sən Allah bu qalmaqalını məndən uzaq elə. Hakim eşidib inciyər.

- Ə, mənim işim elə əsasən prokurorladı. O, gərək bu işin beləcə düyün düşməsinə yol verməyəydi də...

- Nolub ki?

- Xəbərin yoxdu?.. Məhkəmə müttəhimin xeyrinə qərar çıxartdı da. Guya ki, kişinin oğlu həmin gecə özündə olmayıb, ehtiyatsızlıq edib. Başı gicəllənib... Ovsunlanıb... Cəfəngiyyatdı da... Qədim misirlilər elə ona görə də məhkəmədə işə baxan hakim işə düzgün baxmayanda onu bağışlamırlarmış. Beləsinin dərisini soydurub, oturduğu stula sərirlərmiş ki, sonrakı hakim əvvəlki hakimin başına gələnləri xatırlayıb, özü üçün nəticə hasil eləsin ki, işə düzgün baxmasa onun da taleyi belə ola bilər.

Vəkil vəsadətinin nəzərə alınmadığı üçün məhkəmədən, çıxarılan hökmdən narazı idi. Odur ki, elə həmin gün də öz etirazını yaxıb məhkəməyə təqdim elədi. İşi yuxarı məhkəməyə göndərdilər. Vəkil hirsindən gecə də yata bilmirdi. Qarşısına çıxana deyirdi:

- Ə, canım, belə də iş olar?! Bizim işimiz indi belədi də... Qanun-qayda qalıb bir tərəfdə... Ovuc içindəki xətlərə... Karta... Ulduzlara, qəhvə çöküntüsünə baxıb fal açan kimi hərəkət edirlər.

İndi də cavanlar onu söhbətə tutmuşdular:

- Cənab vəkil, dedektiv sözü nə deməkdir? Mahiyyəti?

- Ümumidən xüsusiyə getmək.

- Hərə bir söz deyir də...

- Əslində üç keyfiyyət əsas hesab edilir...

- Hansılar?

- Müşahidəçilik...

- Sonra...

- Nəticə çıxartmağı bacarmaq...

- ...

- Bir də bilik.

Vəkilin isə öz dərdi özünə bəs idi. İşlərin belə getməsindən çox gileyli idi. Allah var adamın başının üstündə, yeniyetmə qız kimsəsiz olduğu üçün ondan elə bir pul da almamışdı. Şəhərə yola düşəndə manatları sayası oldu: "Eh, nə edim, birtəhər gedib-qayıdaram da. Orada mənim iştirakım hökmən lazımdır".

Apellyasiya məhkəməsində işə geniş tərkibdə hakimlərin iştirakı ilə baxılırdı. Zalda bir o qədər çox adam yox idi. Sədrlik edən dilləndi:

- Oğurluq işi... Vəkil buradadırmı?.. Qaradağlı...

Abbas müəllim cəld yerindən qalxaraq dilləndi:

- Hə, mən... Buradayam...

Hakim gülümsədi:

- Familiyanız çox gurultuludur. Ancaq necə vəkil olduğunuz da diqqətdən yayınmır. Hədəfi düzgün tapmısınız...

Vəkil qımışdı:

- Mən köhnə ovçuyam da...

- Necə ovçu olmağınızı bilmirəm. Ancaq vəsadətiniz maraq doğurdu. Həqiqəti yazmısınız... Oğurluq cinayəti ehtiyatsızlıq üzündən ola bilməz. Prokuror, hakim nə qədər don geyindirsələr də, xoruzun quyruğu görünür axı... Burada məhəbbətdən söhbət gedə bilməz... Bəli, cəfəngiyyatdı.. Düzüb-qoşmağı da bacarmırlar... Guya ki, qız lüt anadangəlmə, çılpaq olub... Gözəgəlimli imiş... Oğlan özünü ələ ala bilmir, sevgilisinin qapısı ilə otağı dəyişik salır... Ehtiyatsızlıq edir... Yox, yaramaz... Qəsd olub ki, qızılları aparıb da.. Qıza toxunub-toxunmaması da aydınlaşdırılmayıb...

Beləcə, həmin cinayət işinə dair çıxarılmış hökm ləğv edilib, yenidən baxılmaq üçün qonşu rayonun məhkəməsinə göndərildi. Hakim də həmin gün təsdiq elədi: "Bəli, vəkil haqlıdır. İşdə xeyli ziddiyyətli fikirlər var... Bunlar araşdırılımalı, yeni məhkəmə hökmü çıxarılmalıdır... Pulun səsi ədalətə mane olmamalıdır".

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2024)

Təranə Dəmir, AYB- nin və AJB-nin üzvü, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Özü demiş, "Ağzı  kasıb  evində  bağlanmış

 turşu bankasıdı,

 ildə bir dəfə açılar",

Sözü urvatdan salanlardan deyil,

Amma sözünə dil uzadanları

elə sözüylə qamçılar.

Tanrıdan qorxmaz, 

üsyanında da, küfründə də Ona sığınar.

Sevgisi bir adamlıqdı,

(yenə özü demiş)

Ona görə, Eşqdə ikinci adam artıqdı.

Sözün keşiyində dördgözlə dayanar,

(Eynəyinin arxasında gizlədər narahatlığını,

 Şəhid atalarından utanar).

Namaz qılmaz, Oruc tutmaz,

(Allahı aldatmağı günah sayar)

Amma namaz qılmaq olar ətəyində.

Adamı neçə qat işıqdan keçirib

salar ürəyinə,

Hər kəs sağ çıxa bilməz söz kötəyindən.

Hərdən tanımadığı ölkələrə,

tanımadığı adamlara açar sirrini,

Tanıdıqlarına etibar etməz,

Gülüşündə gizlədər dərdini.

Sual alar, sual verməz.

Susa-susa sevər,

Sevə-sevə susar.

Sükutunun xofu basar adamı,

Yüz pozar, bir yazar,

Birdəfəyə qərar verməz.

Bircə balasındadı canı,

Canı sağ olsun.

Milyonlara qoşulmaz heç vaxt,

Təklərin içindən çıxıb axı.

Qınamıram,

İstəyir hər yerdə başı dik gəzsin,

Üzü ağ olsun.

Ayda, ildə bir dəfə gələr ilham pərisi, 

Sözü misqal-misqal xərcləyər,

"Xəsis"likdi ən böyük günahı.

"Tənbəldi" bir az da,

Nə şöhrətə qaçar, nə ada,

Zamanla ayaqlaşa bilmir həyat tərzi.

Qaraladıqlarını ağa köçürməz--

Ağsəs Qulu, 

 Qulu Ağsəs.

fərq etməz,

Onsuz da hayana çevirsən eyni adamdı--

Bir də…

Bir də Vətən boyda sevdası var könlündə,

Onunçun hər yan Ağdamdı...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2024)

Aygün Bayramlı, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Beyləqan təmsilçisi

 

Bu dəfə oxucularımın qarşısında məqalə, müsahibə, reportaj, xəbərlə deyil, şeirlə dayanacağam. Qədəm qoymuş qızıl payıza bir ithaf hesab edin bu şeiri. 

 

Hardasa bir yarpaq düşür,

Payız yetişir,

Həmin yerdə yarpaq torpaqla görüşür…

Orda da bir ağac üşüyür, 

Bomboz, cadar-cadar, qabıq-qabıq soyulur, 

Fəda olan yarpaqlar düşərək 

torpağını qoruyur…

İndi bir sərin meh uçurur bu payızı, 

İndi bütün yarpaqlar, taleyindən narazı…

Quruyacaq əvvəlcə, qarışacaq torpağa, 

Amma başa düşmür ki, 

bu ölüm başlanğıcıdı, 

Yenidən zərrə-zərrə qayıdacaq həyata,

Budaq-budaq olacaq,

Yarpaq-yarpaq olacaq,

Bu bulanıq boz həyat, 

Yenidən qaynayacaq. 

Payız hələ son deyil,

Payızın sonrası var…

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Qısa fikirlər xəzinəsi”ndə bu dəfə Lüdviq Vitgenşteynin aforizmlərini təqdim edir. Toplayanı və tərtib edəni: C.Məmmədovdur.

 

 

Allaha inanmaq – həyatın mənası olduğunu anlamaq deməkdir... Allaha inanmaq o deməkdir ki, həyatın anlamı var.

***

Nəyə isə inanan kəs nədən buna inandığı sualına cavab vermək məcburiyyətində deyil.

***

Əsl mömin olan kəs üçün faciəvi heç nə yoxdur.

***

Yeganə fəlsəfə professoruyam ki, Aristoteldən heç vaxt bircə kəlmə belə oxumamışam.

***

İnsan tez-tez sözün sehrinə düşür. Məsələn, “bilmək” sözünün...

***

Öz-özünü aldatmaqdan daha çətin heç nə yoxdur.

***

Məntiqdə təsadüfi heç nə yoxdur.

***

Xoşbəxt bir insan qorxmamalıdır. Ölüm qarşısında belə...

***

İnan! Bundan ziyan gəlməz.

***

Bilmirəm niyə burdayıq, amma əyləncə üçün olmadığına əminəm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2024)

 

 

 

Aida Eyvazlı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

“Şimal təbiəti çox mürəkkəb və zərifdir. Lap elə qar dənəcikləri qədər zərif. Bir  isti nəfəsdən əriyə bilər.

“Biz Şimal adamı, qar adamıyıq...” - Böyük şairlərimizdən biri Semyon Danilov da özünün “Qar” şeirində belə yazırdı. Bizim təbiətimiz özünə bənzəyən insanları yaradıb. Diqqətlə baxsanız, görərsiniz ki, bizim antropoloji quruluşumuz da xarakterimizə uyğundur. Bizim insanların oturaq həyat tərzi keçirən insanlara məxsus bədən quruluşaları vardır: sümükləri incə, bədənləri lətik, sifətləri normal ölçüdə, enlikürəkdirlər. Elə iqlimimizin özü kimi səssiz müdriklik, səbirlilik və dözümlülük, çalışqanlıq, bütün çətin vəziyyətlərdən ləyaqətlə çıxş yolu tapmaq - bütün bunlar bizim insanlara məxsus əsil insani keyfiyyətlərdir. Bu xüsusiyyətlərimizlə biz öz Vətənimizə bənzəyirik. Bilirsiniz, mən sərt qış günlərində yola çıxanda səssizlik içərisində uzanan qarlı və buz tutmuş yollarda qatı dumanın içərisindən göy üzündə bədirlənmiş ayın bəyazlığa büründüyünü görürəm. Bir də uzanan bəmbəyaz yolların kənarında yakut atlarının qaraltısı bu mənzərəyə başqa bir harmoniya qatır. 50 dərəcəlik mənfi şaxta temperaturda bu atların dözümlülüyünə, dırnaqları ilə buz tutmuş biçənəklərdən özlərinə yem axtarmaqlarına heyran qalmamaq olmur. Məgər bütün bu görünənlər qədim yurdumun fəlsəfəsi deyilmi?!  Gör bir milyon illər ərzində təbiətimiz bizim Buzlu cənnətimizdə hansı möcüzələri yaradıb. Biz istidən soyuğa sığınanlarıq. Qlobal istiləşmə təkcə təbii aləmdə baş vermir, insanların fikrinə də təzahür edir. Bu, bizim ana təbiətimiz üçün  qorxulu simptomdur. Biz əgər soyuğu əldən versək, yer kürəsini təbii fəlakətlər bürüyüəcək.”

 

Gözəl fikirlərdir, deyilmi? Bunlar yakutların milli iftixarı olan Platon Oyunskinin nəticəsi, yakut yazıçısı Yelena Sleptsova-Kuorsunnaxın olduqca maraqlı “Buzlu cənnət”  kitabındandır.

Bu zərif və gözəl xanımı təqdim etməzdən əvvəl, öz yazdığı əsərindən  kiçik bir abzası təqdim etdim. İstədim ki, Yelena Kuorsunnaxın hansı ruhun daşıyıcısı olduğunu biləsiniz.

Mən onun babasının - Platon Oyunskinin “Qırmızı şaman” kitabını dilimizə  tərcümə etmişəm.  Kitabı tərcümə etməyə başlayanda bilmirdim ki, bir tərcümə olunmuş əsər bir xalqın bayramına çevrilə bilər. İkinci dəfə Saxa Yakut Respublikasına səfərimdə Yelena xanım və həyat yoldaşı Andrian məni evlərinə qonaq dəvət etdilər. Bundan əvvəl isə Platon Oyunskinin ev muzeyində görüşmüşdük. Yelena xanım mənim onun üçün göndərdiyim yasəmən rəngli kəlağayını atmışdı çiyinlərinə. Bu, Yelena xanımın bizim ümumi mədəniyyətimizə olan sayğısının təzühürü idi.

Onların evinə Yakutiyanın xalq yazıçısı, Yazıçılar Birliyin sədri Natalya Xarlampyeva ilə birlikdə getdik. Blokun giriş qapısını açdıqda doğma yemək ətri vurdu məni. Elə bil ki, nəyi isə özüm bişirmişdim.

Yelenanın mənzilində əsrarəngiz bir bəyazlıq və saf qar havası var idi.  Hər tərəfdən işıq və təmizlik axırdı. Elə bil ki, çöldəki qarın rəngini evinə gətirmişdi. Bizi dolu bir süfrə ətrafında əyləşdirdi. Sonra digər qonaqları da gəldi.

Məşhur xomus ifaçıları German və Klavdiya Xatılayevlər idi gələnlər. Mənim Yakutiyada olduğum görüşlərin əksəriyyətində bu tanınmış incəsənət ustaları mahnı və xomus ifa etmişdilər.

Yelena xanımın mənim şərəfimə açdığı süfrədə Azərbaycan üzümü, narı və şərabı var idi. Sonra isti bir yemək də gətirdi. Qapıdan içəriyə girəndə məni vuran gözəl yemək ətri elə bu imiş.  O, bibər dolması bişiribmiş. Süfrə arxasında dedik, güldük, danışdıq, oxuyub, oynadıq da.  Elə bil ki, bu insanları 100 il idi ki, tanıyırdım.

Arada bir Yelena xanım  saxsı buxarıda  ocaq qaladı. Buxarılar  şaman ailələrində, yakut mədəniyyətində xüsusi yer tutur. Bütün kənd evlərində buxarı olur. Bu buxarılara atılan odunla, təzəklə evi isidirlər. Həm də evə çağırılan şaman ancaq buxarısı olan evdə ayin keçirə bilir. (Buxarılar, yeri gəlmişkən, Azərbaycan məişət və mədəniyyətində də xüsus yer tutur. Mənim babamın Xeybəri kəndidəki evindəki  qədim buxarı bu gün də qalmaqdadır.) Sonra nənəsindən qalma bir bıçağı başımın üstündə fırlatdı, kürəklərimə vurub üstümdəki ağırlığı götürdü. Yanan ocağın üstünə dualar, alqışlar oxudu.

Soruşdum:

-Bunlar nə deməkdir?

Dedi:

-Bu bıçağın üstündəki dəmir düymələr, ucundakı oyuq - hamısı şaman ayinini keçirmək üçündür. Nənəm bu bıçaqla baxanda uzaq yolları görürdü. Bıçağın 100-dən çox yaşı vardır. Şamanlıq bizim şəcərədə olub. Nəslin ən güclü şamanlarından bir də babam Platon olub. Və genetik bağlılıq və kodlarla bu şamanlıq mənə  nənəmdən ötürülüb. Özümü şaman saymasam da, ancaq ki, ruhları qonaq çağırmaq üçün  şaman ayinlərini bəzən icra edirəm. 

Sualları bir-bir ona ünvanlamağa başladım.

-Siz Yakutiyanın hansı bölgəsində dünyaya gəlmisiniz?

-Tatta Ulusunun Çerkex kəndində. Sizə deyim ki,  Saxa Yakutiyanın ən tanınmış və istedadlı insanlarının əksəriyyəti bu Tatta Ulusunda dünyaya gəliblər.

-Mənim üçün ən maraqlı məqam, indi yakutların sayılıb-şeçilən və istedadlı yazıçısı Yelena Kuorsunnaxın sirkdə 25 il müddətində təlimçi işləməsini eşitməyim oldu. Sirkə necə gəlib çıxdığınızı xatırladarsınızmı?

-Sirk artisti olmaq mənim uşaqlıq arzum idi. Doğulduğum kəndə sirk tamaşalarından ibarət qastrol səfərləri demək olar ki, çox nadir hallarda gəlirdi. Bizim uşaqlığımız bu sevinclərdən və həyəcanlardan demək olar ki, kənar olub. Bunun əvəzinə kəndimizdən hər ailədə ancaq oxumağa meyilli, istedadlı adamlar yetişirdi. Onların əksəriyyətində ədəbi yaradıcılıq üstünlük təşkil edirdi. Tatta Ulusunun hər bir ailəsində ya yazıçı, ya da ki, şair olması mütləqdir. Mənim sirkə meylliliyim ailəmizdə çoxunun xoşuna gəlmirdi. Onlar məni ədəbiyyatçı görmək istəyirdilər. Mədəniyyət məktəbini bitirən ili Sverdlovsk şəhəri yaradıcılıq kollektivinin truppası bizim məktəbə gəlmişdi. Onlar Yakutiyanın özündə sirk truppası yaratmaq üçün  aktyorlar seçirdilər. Mən o seçilənlərin arasına düşdüm. Sverdlovsk sirkində təlimlərə və məşqlərə qatıldıq. Mən arzuların xəyallarına uçan gənc bir qız haradan biləydim ki, sirk ustası olmaq üçün bütün ağırlıqları insanın əzaları və sümükləri çəkəcək. Lakin yavaş-yavaş alışmağa başladım. Mütəmadi keçirilən məşqlər məni döndərib bir sirk aktyoru edə bildi. Hiss edirdim ki,  seçimimdə yanılmamışam. Çünki bu sənət inadı, çətinliyi, dəqiqliyi və rasionallığı, qarşılıqlı zəhməti, dözümü, ədalətli və dürüst olmağı, riyaziyyatı sevir. Çünki burada dəqiq hesablanmış rəqəmlərə güvənərək hərəkət etməlisən. Əks halda, qəza və fəlakət qaçılmazdır. Artıq bütün sirk sənəti aktyorluğunun sirrlərini öyrənəndən sonra qarşımda seçim yarandı, mən heyvanların təlimini seçdim. Düşünürdüm ki, əgər gələcəkdə Vətənim Yakutiyada sirk binası tikiləcəksə, orada yəqin ki, heyvanları əhlilləşdirən bir təlimçi də olmalıdır. O da elə özüm olum. Mən Sovet İttifaqının ən məşhur təlimçiləri, şirləri və aslanları əhlilləşdirən sirk dinastiyasının nümayəndələri Lyudmila Alekseyevna və Vladimir Dmitriyeviç Şevçenkonun, onların anası Aleksandra Aleksandrovanın dərslərini öyrənməyə başladım. Sonralar öz vətənimdə heyvanların və quşların atraksionunu yaratdım. Yəni ki, indi həm quşların, həm də heyvanların dilini bilirəm.

-Çox maraqlıdır.

-Öz işimə çox bağlı idim. Lakin valideynlərimin tənəsindən qurtara bilmirdim. Onlar hər dəfə mənə ədəbiyyatın dalısınca getməyi məsləhət görürdülər. Babam və nənəm hələ kiçik yaşlarımdan mənə şerlər, nağıllar öyrədir, həmin parçaları əzbərdən  söylədirdilər. Özü də ki, elə belə yox. Hər bir nitqimi xüsusi deklamasiya ilə deməliydim. Babamın 100 yaşı var idi. O daima deyirdi ki, sən bizim ədəbiyyat dinastiyamızı, yolumuzu, davam etdirməlisən. Onlar uşaq vaxtı mənə şeirlər yazmağı da öyrədirdilər. Bilmirəm necə alınırdı. Bilmirəm bu necə baş verirdi. Elə bilirdim ki, elə bütün uşaqlar mənim kimi şeir yazırlar. Lakin sirk ustası olmaq arzum məni ədəbiyyatdan bir az aralı salmışdı. Belə fikirləşirdim ki, ədəbiyyatı onsuz da bilirəm. Ancaq sirk ustalığını isə öyrənməli və davam etdirməliyəm. Günlərin bir günü valideyinlərimin təkidi ilə imtahan verib filologiya fakultəsinə  qəbul olundum.  6 il filologiya fakultəsində təhsil aldım. Lakin bu təhsilimi başa vursam da, öz sevdiyim sirk ustalığı sənətimdən ayrılmaq fikrim yox idi. Deyir, sən saydığını say, gör fələk nə sayacaq. Günlərin bir günündə, mənim sağlamlığımda baş verən dəyişiklik üzündən sevdiyim sənətimdən ayrılmalı oldum. Düz 25 ilimi bu sənətə verdim. Bu sənət də mənə ad-san verdi, xasiyyətimi möhkəmləndirdi. Elə həmin ili ədəbiyyat öz qapılarını mənim üçün açdı. İndi fikirləşirəm ki, sən demə, ədəbiyyatın qapıları mənim üçün elə həmişə açıq olub. Sadəcə mənim dönüb o qapıdan keçməyim gərək imiş. Çünki o qapının arxasında bizim Tatta Ulusunun ədəbiyyatçılarının ruhu keşik çəkir. Artıq bizim ədəbiyyatla, vətən mücadiləsi aparan şəxsiyyətlərimizlə tanış olduğunuzdan siz də bunu bilirsiniz. Ustad yazarlardan A.E.Kulakovski-Eksekyulex Aleksey, A.İ.Safronov-Alampa, N.D.Neustroyev, yakut xalqının dahisi Platon Alekseyeviç Sleptsov, “Yakut lüğəti”nin müəllifi E.K.Pekarski,  ilk həkim P.N.Sokolnikov, ilk rəssam İ.İpopov, ilk hüquqşünas  M.M. Fyodorov,  Su Donanmasının ilk kapitanı A.D. Boqatırev, ilk universitet rektoru A.E. Mordinov, pedoqoji universitetin əsasını qoyan P. İjequsov, ilk jurnalist P.İ. Orosin-Xayıkı, ilk qadın ədəbiyyatçılar V.D. Davıdova və A.D. Neustroyeva, ilk opera sənətçisi Anna Yeqorova... və başqaları... Bunlar hamısı bizim millətin var olması, yaşaması, onun ədəbiyyatının, mədəniyyətinin yüksəlməsi üçün çalışıblar. Onlar bizim xalqın işıqlarıdır. Bu gün Vətənimin hər yerində onların adına küçələr, meydanlar, teatrlar, təhsil müəssisələri vardır. Bizim nəsil şəcərəmiz hər zaman birinci olmağa öyrəşib. Kəndimizdən məhz mənim ilk sirk ustası olmağım da səbəbsiz deyil. Bizim ailəmizdən də bir çox ziyalı yakut ailələri kimi siyasi təqiblər yan keçməyib. Platon Sleptsov Oyunski atam Vasiliy Vasilyeviçin doğma əmisidir. Bilirsiniz ki, babam Platon Oyunski Yakutiya Muxtariyyətinin əsasını qoyub. 1939-cu ildə isə siyasi baxışlarına görə  həbsxanada dünyasını dəyişib. Ölüb, ya öldürülüb, bu haqda bizdə dəqiq məlumat yoxdur. Ana nənəm Anna Sofronova  məşhur Orosin tayfasının qızı idi. Zadəgan ailəsindən olduğuna görə onun və yaxın qohumlarının  ömrü repressiyalarda keçmişdi. Nənəm repressiya təqibərindən gizlənərək babam Sofronun olduğu kəndə gəlib çıxır. Onun qalmağa yeri olmur. Ana babam  Sofron Fyodroviç Boppoenov – Boppoen Uus (Dəmirçi) onu evinə qəbul edir. Həmin vaxt babamın 50, Annanın isə 22 yaşı olur. Ağır günlər onları bir-birinə dostlaşdırır, evlənirlər. Nəsil şəcərəmizin əksəriyyəti həm ata tərəfim, həm də ana tərəfdən olan doğmalarım  ölüm düşərgələrində işgəncələrə məruz qalıblar, sürgünlərdə həlak olublar. Sonralar mən ailəmizin və doğmalarımızın həyatından bəhs edən,  arxivlərdə saxlanılan 100-dən artıq cinayət işlərini oxuyub araşdırmışam. Bir daha əmin olmuşam ki, o günahsız insanların hamısı yakut zadəganları və ziyalıları oluqları üçün Stalinin, sovet rejiminin qurbanına çevriliblər. Bütün bu hadisələri xatırlamaqla onu demək istəyirəm ki, bizim ulusumuzun insanları çox tərəqqipərvər və işıqlı olduqlarına görə sovet repressiyası o işığı boğub. Lakin buna baxmayaraq bizim yurdun adamlarının, elə mənim də öz yurduma, elimə -obama olan sevgim heç zaman tükənməyib. Çəkdiyimiz əzablar bizi vətənə daha çox bağlayıb. Tatta  yurdum - ölkəm,  vətənim  üçün canından keçənləri yetişdirib. Mənim də damarlarımda o qohumların, o doğmaların qanı axır.

-Sizin həm də gözəl səsiniz, yakutlara məxsus səs tembriniz, oyukunuz vardır.  Bu səs haradan gəlir?  Bayaq süfrə başında mənim üçün gözəl mahnılar oxudunuz. Siz oxuyanda mən bizim gözəl avazı olan Fatma Mehraliyevanın, Rubabə Muradovanın səsini eşitdim elə bil. Həm də bir azca da həsrət, hicran var səsinizdə... Nədir bu həsrət, bu  müəmmalar?

-Mən bayaq sizə babamdan danışdım axı... Anam Anastasiya babamın kiçik qızı olub. Atam Vasiliy ilə anam evləndikdən sonra babam onların yanına köçür. Mənim 10-12 yaşım olanda onun 100 yaşı var idi. Gözlərinin işığı sönənə qədər  bizim aymakda (oymaqda) o həm zərgər, həm də dəmirçi kimi məşhur olub. Qızıl, gümüş, hər növ dəmir onun əlində min cür gözəlliyə dönürdü. Özündən naxışlar icad edirdi. Mən bunları lap böyüyəndən sonra anladım. Babam Sofron da, atam Vasiliy də olonxoust idilər. Bizim kəndin adamları Osuoxaya yığışırdı tez-tez. (osuoxay - elliklə rəqs etmək deməkdir. Bu rəqsi ifa edərkən 100 nəfərdən 1000 nəfərə qədər əl-ələ verib, dövrələmə gedirlər.  Əsas oxuyan adam olonxoustdir. O, bənd-bənd, sətir-sətir mahnılar deyir, ətrafdakılar da təkrar edirlər. Bizdə bəzi bölgələrdə oxunan haxıştalar kimi – red.). Mən özümdə olan hər şeyə görə babam Safrona borcluyam. O bütün vaxtını mənimlə əylənməyə sərf edirdi. Gah mahnı oxutdurur, gah da hansısa Olonxodan (dastandan) parçaları əzbər söylətdirirdi. Evimizə qonaq gələndə mən mütləq onlar üçün ya şer söyləməli, ya hansısa əsərdən parça ifa etməli, ya da oyuku oxumalıydım. Mənim atam Xalq və el mahnılarının, toyukuların  mötəbər ifaçısı idi. Bildiyiniz kimi belə mahnıları ancaq kılısı - boğaz səsi olan adamlar oxuyur. O, səsi ilə insanları sehrləyirdi, mən də onun mahnılarını dinləməyi elə sevirdim ki, elə bil ana laylası idi. Mən mahnı oxuyanda atamı yamsılayırdım. Bir də görürdün ki, aymakdakı qonşularımız bizə gəliblər. Əsil ədəbiyyat və incəsənət məclisi yaranırdı. Bəzən də kəndin balaca uşaqlarını babam və atam evə toplayar, bizə səhnəciklər qurardılar. Babamın əlində həmişə tənbəki ilə dolu müştük olardı. Onun çəkdiyi tənbəkinin tüstüsü heç gözümün qabağından getmir. Bir də monoton səsi var idi. Nənəm də bizim üçün şirniyyatlar bişirərdi. Tüstünün və şirniyyatların ətri evimizə yayılardı. Anamın da gözəl əl qabiliyyəti var idi. O da bir tərəfdə oturub bəzəkli  tikmələr tikərdi. Elə bil ki, şaxtanın pəncərələrimizə çəkdiyi naxışları anam da ağ qar rəngli parçaların üzərinə köçürərdi. Biz uşaqların səhnəcikləri hazır olanda böyüklərin qarşısında çıxış edərdik. Uşaqlığımın hər günü yadda qalan olub. Böyüdüyüm bu yaradıcı mühit məni yaratdı, desəm, səhv etmərəm. Mənim ata babam Platon Oyunskinin əsərləri 60-cı illərə qədər qadağan olunmuşdu. Bibim Sardana Oyunskaya babama bəraət alandan sonra, onun əsərlərini üzə çıxardılar. Ana babam Safron isə onun əsərlərinin çoxunu əzbər bilirdi. Gözləri görmədiyinə görə həmin kitabları yenidən mənə oxudurdu. O əsərlərin içərisində Platon Oyunskinin qələmə aldığı “Olonxo” var idi. Və mən hələ uşaq ikən anlamağa başladım ki, əgər insan kiçik yaşlarından Olonxo aləmini bilmirsə, böyüdkdən sonra Olonxonu, xalq ədəbiyyatını ona sevdirmək çətin olacaq. Bu ədəbiyyat da öz qapılarını hər istəyənə açan deyil. İllər keçəndən sonra bibim Sardana Platonova Oyunskaya mənə dedi ki, “Rəşadətli Nurgün Batır” əsərini yeni tərtibatla, uşaqlar üçün çap etməliyik. Mən bu əsərin üzərində 6 il əmək sərf etdim. 201 hekayə və 60 illüstrasiyadan ibarət kitabı tərtib elədim. Mən bu kitabla yaşadım. Oradan su içdim, şirə çəkdim. Özüm də bilmədən, bir də gördüm ki, ədəbiyyat artıq ömrümün bir parçasına çevrildi.

-Ədəbiyyata ilk gəlişiniz necə olub?

-Mən ilk dəfə ədəbiyyata şeirlə gəldim. Sonra isə doğmalarımın ruhu məni ədəbi əsərlər yaratmağa yönəltdilər. 2004-cü ildə çıxan ilk kitabımın adı “Annanın taleyi” idi. Nənəmin həyatından yazmışdım.  Gimnaziyada təhsil alan gözəl və gənc bir qızın qardaşlarını həbs edirlər, bundan sonra onu gimnaziyadan qovurlar. O, peşiman, arzuları darmadağın olmuş halda kəndinə qayıdır. Burada da onu heç kim gözləmir. Çünki Anna artıq xalq düşmənlərinin ailəsini təmsil edirdi. Oktyabr inqilabı Annanın xoşbəxt həyatını, gəncliyini, yurdunu əlindən alır. Povestim elə ilk günlərdə mənə uğur gətirdi. Oxucular əsərin davamını istəyirdilər. Çünki məndən əvvəl repressiya qurbanlarının adını çox az yazıçı çəkmişdi. Eləcə də  mənim sələflərim, mənə yazıçılıq yolumda cığır açan Natalya Xarlampyeva,  Nikolay Yeqoroviç Vinokurov məsləhətlər verdi, dramaturq Vasiliy Yeqoroviç Vasilyev-Xarısxal “Annanın taleyi” povestimi Saxa Akademik Teatrında  səhnələşdirdi. Mən atrtıq əmin idim ki, öz nəslimin, şəcərəmin taleyi xalqım üçün çox lazımdır. Ona görə də axtarışlarıma davam etdim.

-Bir əsəri yazmağa nə qədər vaxt sərf edirsiniz?

-Bəzən bir romanı 10 ilə yazıram. Məsələn, “ Аан Тала” –“ Göylərin tufanı”  tarixi romanım vətənimin azadlığı, varlığı, quruculuğu üçün canından keçən fədakar insanlarımızdan bəhs edir. Bu kitabı yazmaqla mən həm qan qohumlarımın, həm də repressiyaya uğrayanların qarşısındakı borcumu vermiş oldum. Tarixin qırılmış səhifələrini mən muncuq-muncuq topladım, hadisələri, sənədləri bir-birinə uyğunlaşdırmaq üçün nə qədər axtarış apardım. XIX-XX əsrin yakut dövlətini yaradan ziyalılarının həyatını kitabxanalarda, arxivlərdə ələk-vələk elədim. Gizlinlərin üzərinə işıq salmağa çalışdım. Bu işi sona çatdırmağa mənə ömür-gün yoldaşım Andrian Vasilyeviç Lukin ən yaxın sirdaş və köməkçi oldu. O bu romanın doğulmasını 10 il gözlədi. Mən evdə ancaq yazdığım kitabın qəhrəmanları ilə yaşadım. Onlarla süfrə başında çay içdim, onlarla danışdım, onlardan bəhs edən kitablarla yatıb-durdum. Məhkəmə proseslərini öz evimdə qurub bəzən hakim oldum, bəzən müqəssir, bəzən də qalib.  O qəhrəmanlarımın içərisində elələri var idi ki, onlara vuruldum, dəli kimi sevdim, başlarına  gətirilən hadisələrə ağladım, sızladım, yandım, əzablar çəkdim. Məhkəmələrində səsim gəldikcə vəkil kimi bağırdım ki, ay hakim, niyə belə qərar verdin, niyə onların ömrünü yarımçıq qoydun... Mən 19-cu əsrin sonlarında, 20-ci əsrin əvəllərində yaşadım. Bəzən aylarla evdən çıxmadım. Qorxdum ki, evdən çıxsam hər hansı süjet xəttini itirə bilərəm. Sonuncu nöqtəni qoyandan sonra isə içərimdə bir boşluq var idi. Bir səhər çağı 10 il mənimlə olan bütün dostlarım məni tərk etmişdilər. Özümü qınadım ki, axı mən onları başıma niyə yığırdım ki, onlar da məni belə tərk edirdilər... Sonra anladım ki, belə yaşamaq çətin olacaq. Yenə Andrianın köməkliyi ilə adi həyata qayıtdım. Axı mən və digər dəyərli yazıçılarımız bunu etməsəydilər, bugünkü nəsil  onların adını sovet rejiminin vurduğu “qara ləklə”lərlə tanıyacaqdı. Bəlkə də heç tanımaq istəməyəcəkdilər. Lakin bu gün bizim dövlətimizdə, cəmiyyətimizdə, hamı bu dövləti - Saxa Yakutiya Muxtar Respublikasını quranları tanıyır. Və onların başında mənim və türk dünyasının fəxr etdiyi Platon Alekseyeviç Sleptsov-  Oyunski dayanır.

- 27 aprel 1922-ci ildə  Yakutiya Muxtar Respublikasının yaranması ilə bağlı fərman qüvvəyə minib. Və bu Respublikanın yaranmasının Manifestinə  imza atan ilk dövlət xadimi sizin babanız Platon Alekseyeviç Sleptsov-Oyunski olub.

- Mənim üçün həmin gün şərəfli tarixdir. Bu gün qoynunda gəzdiyim torpağın, Vətənin bizim əlimizdən getməməsinin səbəbkarı babam və onun silahdaşları olublar. Mücadilələr, zindanlar olub nəsibləri. Babamın məzarı yoxdur, adı var, heykəlləri var, həbsdən xilas olmuş kitabları var. Babamın və silahdaşlarının  qurduqları dövlətin təməli o qədər möhkəm idi ki, 1991-ci ilə qədər yaşadı. 1991-ci ilin 24 dekabrından etibarən isə Saxa Yakutiya Respublikası adlandırıldı.  Mən çox xoşbəxətəm ki, indi Vətənimin dövlət kimi var olmasının 100 illiyini qeyd edirik. Bizim arzularımız çoxdur, onların hamısına çatacağıq. Bir də ki, müsahibəmizin sonunda Aida xanım, sizə xüsusi minnətdarlığım var. Mənim babam, yakut xalqının möhtəşəm oğlu Platon Oyunskini türk dilinə ilk dəfə siz tərcümə etdiniz. Azərbaycan və türk dillərində babamın əsərləri danışdı. Bu bizim üçün böyük xidmətdir. Platon Oyunskinin əsərləri türk dünyasında yeni üfüqlər, yeni cığırlar açacaq. Bütün türkdilli xalqlar Saxa Yakut yurdunu quranları, yaradanları tanımalıdır. Bizim ədəbiyyatımız çox zəngindir. Çünki kökümüzü, indentikliyimizi unutmamışıq.

 

Əziz oxucularımız, söhbətimizin sonunda Elena Sleptsova Vasilyevna–Kuorsunnax haqqında bu qısa arayışı da yazıram:  Elena Sleptsova 14 iyun 1964-cü ildə Yakutiyanın Tattı Ulusunun Çerkex kəndində doğulub.  M.K.Ammosov adına Yakutiya Dövlət Universitetini bitirib. 19 şer və nəsrdən ibarət kitabın müəllifidir.  Saxa Yakutiya Respublikasının əməkdar artisti, P.A.Oyunski adına  Dövlət Mükafatının  və  N.E.Mordinova adına “Uşaq ədəbiyyatı” mükafatının laureatıdır. Böyük Vətən Müharibəsinin 75 illiyinə həsr olunmuş  ədəbiyyat müsabiqəsinin Qran Pri laureatı, Yakutiya və Rusiya Yazıçılar Birliyinin Namjila Numbuyeva  Beynəlxalq  şer turnirinin Qran Prisinin sahibidir. Onun  şerlərindən ikisi ilə oxucularımızı tanış edəcəyəm. Bu şeirləri də mən- Aida Eyvazlı tərcümə etmişəm.

 

Qara paltar

 

Ah,  bu qara paltar nəyimə gərək?

Onu ki, bayramda geyməyəcəyəm.

Rəngi qaradır...

O mənim rəngimi boğur,

O məni dərdli göstərir

O məni dərdə bürüyür...

Rəngi qaradır...

 

O tarixdən bir qərinə keçibdir,

Uçulubdur dirəklərim,

Evimizin qapıları,

evimizin divarları uçulubdur...

Hər uçqunda bir balta səsi var,

Bir də qara paltar rəngi...

O paltarın rəngi qaradır...

 

Lakin biliriəm ki,

Bir gün gələcək

Mən də bəyazdan tikilən

ağ paltarımı geyinəcəyəm...

Sonra da

bütün paltarlarımın ətəklərindən

Qara kaymaları götürəcəyəm  ...

 

 

Şairlər sevəndə...

 

Şairlər sevəndə başqa cür sevir,

Onların sevgisi tanrıdan gəlir.

Tayqa da oxuyur, çaylar da daşır,

Təbiət danışır şeir dilində,

Təbiət danışır şair dilində.

 

Şairin ilhamı qovur başından

Bütün qovğaları, çətinlikləri.

Şairlər sevəndə qayğısız olur,

Yaşıl ormanlarda, Göy Səmalarda

Ruhu pərvaz edir dərinlikləri.

 

Şair ağlayanda başqa cür ağlar,

Onun göz yaşları torpağı yuyar.

Şair ağlayarsa, göylər qaralar,

Dolu buludlardan yağmurlar yağar.

Şairlər ağlasa tufanlar qopar,

Şairlər nicatı sevgidə tapar.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2024)

 

 

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

 

POEZİYA

 

 

NİGAR HƏSƏNZADƏ

 

 

QAYIDIŞIN MÜBARƏK...

 

Sənsiz keçən otuz il saçımızı ağartdı,

Ağır bir yükün altda qaldı kürəyimiz də. 

Gözlərimiz kor oldu göz yaşının duzundan,

Lal quşlar yuvasını qurdu ürəyimizdə. 

 

Əzablıydı dünyanı qolsuz qucaqlamaq da, 

Otuz gecə dualar elədik səs-səmirsiz.

Evindən-eşiyindən, əzizindən ayrılıb,

Böyük zəfər dalınca getdi igidlərimiz...

 

Getdi igidlərimiz – bu xalq sözünü tutdu...

Divarları, sədləri yarıb keçdilər onlar.

Otuz il yaşamışdıq sənin intizarınla,

Bir bax, sağalır indi yaralar, sıyrıntılar...

 

İndi daha gözəldi göy üzündə mələklər,

Qardaşlarım yol alıb Tanrının hüzuruna.

Bu rəşadət işığı əsrlərlə çəkilməz

Ölkəmin, şəhərimin üzərindən heç yana.

 

Köhnə yara yerləri biləklərdə sağalar. 

Dərdimiz də toxtayar, sızıldamaz canımız.

Bu qəhrəman oğullar – qəlbimizin fərəhi,

Qanımız, zəfərimiz, şöhrətimiz, şanımız.

 

Torpaq oğul qoxuyur, Vətəndə ana ətri.

Otuz ilin qürubu dönüb olub dan yeri.

Zamanın qanatdığı milli yaddaşımızdan,

Silib təmizləmişik xəyanətkar izləri. 

 

Planet əvəlkitək fırlanır bizim üçün.

Var olsun bu uşaqlar, bu atalar, analar.

Varsa xilaf çıxmayan öz andına, əhdinə, 

Demək, həqiqi insan bu dünyada hələ var.  

 

Mənim qəhrəman Şuşam, nəfəsindən öpürəm,

Otuz ilin yükündən azad olur bu kürək. 

Bu gecə nəğmə deyir qayıdışın eşqinə 

Və torpaq cavab verir: qayıdışın mübarək!

 

 

               BU DA KEÇƏR...

 

Mələklərin ölməzliyinə, 

Yelçəkənin yüngüllüyünə inanan, 

Qanadlı ayaqlarla yol gedən 

Hər kəsin barmağında

«Bu da keçər...» hikməti 

Yazılmış bir üzük.

 

«Bu da keçər...» – 

Ehtirasların və yaraların 

Üzünə çırpılan gülüşlə

Üzük dilə gəlirdi:

Şad-xürrəm yaşayaq, xoşbəxt qocalaq.

 

Yalandan gözü qorxmuş bu dünya

Ruhdan salmasın qəhrəmanları 

Və quzğunlar anlasın:

Allah qu quşlarını sevir göylərdə...

 

Sinəsində ürək gəzdirən bəndələr – 

Kinlərinin, vədlərinin girovları,

Metaforaların və üzüklərin qoruyucuları

Qəbul eləsinlər bu həqiqəti: 

Bəraət yoxdu əzablara.  

 

«Bu da keçər...» – bir müdrikin 

Bu kəlamını unutmasan əgər.

Yaşamaq əmri verib həyat insana

Zəfər soraqlı sonluğa qədər...

 

  

SAVAŞ

 

Qabarlar içində ucalar saray... 

Qurbansız qurbangah yoxdu, bilirəm...

Mən həm əvvəlimi, həm də sonumu

Güzgünün önündə durub görürəm.

 

Bilirəm, kədərsiz səadət olmur...

Neçə savabım var, neçə günahım.

Qırışlar göylərə qırçın toxuyur,

Yenilmiş şeytanım, yenən Allahım!

 

Bu döyüş hər kəsin hünəri deyil, 

Əsəbi zəiflər çəkilsin geri...

Çağıraq bu savaş meydanına biz

Çılpaq baxışları, yalın əlləri...

 

Qurbansız qurbangah yoxdu, bilirəm...

Şam yanar – istisi gedər, ayrılar.

Bilirəm, ayrı cür ola da bilməz: 

Gözümdə bir savaş ehtirası var.

 

 

 

KAŞ…

 

Qaranlıq səmada işıqlı möhür...

Yağır ulduzların yağışı göydən. 

Qaçmağa lüzum yox, qaçmağa yer yox 

Cəzadan, ədalət məhkəməsindən.

 

Yerin qabığını qoparır səma,

Sanki dərisini soyur adamın...

Qoy baxıb anlasın gözləri korlar:

Göylərin altında qonaqdı hamı...

 

Kimi yuxudadır, kimi də oyaq –

Hamısı dünyada qonaqdı, qonaq.

Və bir an gələcək, hamısı tək-tək

Gözə görünməyən divar dibində

Durub kainata dua edəcək.

 

Qaranlıq səmada işıqlı möhür...

Günaha batmayan adam var hələ? 

Lələyi iynədən, mələyi cindən

Kaş seçib-ayıra biləydik elə.

 

 

                SADƏCƏ, AXTAR…

 

Bir yabanı qızılgül verib ağırlayaram

Ayağımı tikanla dalayan insanları...

Siz ey kirə-palçığa batmayan topuqların 

Hardasa körpüləri, hardasa perronları. 

 

Ruhunuz yox əzəldən sürüdə heyvan kimi,

Aşağı əyarların yiyəsisiz, uzağı... 

Cənnət havası çalır buynuz öz günahına,

Alnınıza salamım dəyir güllə sayağı. 

 

Mən tavan, siz döşəmə – nəmişliyi sevərsiz. 

Verdiyiniz ehsanı toxunmamışam hələ.

Sizin qənimət deyil zəfərlərim, çəkilin.

Oxuyuram dostları gözündən çərşənbələr.

 

Həm özünü yaradan, həm də qayçı adam var...

Edam kötükləriylə dar ağacı yanaşı...

Adam da var, çirkabı, zir-zibili təmizlər,

Usanmadan üfürər tozu, külü, yaddaşı...

 

Hamı ciyər dolusu nəfəs alar səmayla,

Hər kəsin dərisi var – hər kəsin libası var.

Hamı gəlir dünyaya, saralıb-solub gedir,

Hamının sifətini bürüyür sızanaqlar...

 

Arabir xoş təsadüf çıxır qabağımıza 

Payız yağışılarında, qışın qarında, yazda...

Dünyaya İnsan gəlir evlərin, həyətlərin, 

Və qədimi tağların, bağların arasında.

 

Varlığı hiss olunmaz, səsi gəlməz ucadan,

Bəlkə də zəngin deyil, bəlkə də kamil deyil.

İyirmi yaşındadı, amma yox, qırxdır yaşı...

Bütün varı-dövləti özündədir elə bil.

 

Ürəyində təpər var... çəkinmədən, qorxmadan

Qucaq açar hamıya, gülümsəyər üzlərə.

Onun baxışlarında yanan şamlar neçə yol

Yandırıb kainatı, alışdırıb gözləri.

 

İnanar əlamətə, işarətə, mənaya,

Gah zarafat eləyər, gah da susar bu adam.

Dadlı şərablar içər, acı şirnilər yeyər,

Ayaqyalın dolaşar tikanlıqda qorxmadan.

 

Sübh şehini xoşlayar... bədənini, ruhunu

Gərər böyük həvəslə bu dəli küləklərə.

Ürəklə salam verər özgələrə, yadlara,

Sevdiyi adamlara sehirli üzük verər...

 

Həm özünü yaradan, həm də qayçı adamlar... 

Dərisi var hər kəsin – hər kəsin libası var.

Amma bir insan da var bir ömür dəyərində –

Hardasa, yanındadı… sadəcə, axtar, axtar...

 

 

 Rus dilindən tərcümə: Salam Sarvanındır

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2024)