“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Qazaxıstanın  tanınmış jurnalisti, ictimai və dövlət xadimi Askar Umarovun  “Qurd ili. 1916. Biz Türküstandanıq” adlı roman epopeyasından bəzi hissələri tanınmış jurnalist və tərcüməçi Aida Eyvazlı Göytürkün tərcüməsində təqdim edir.

ASKAR UMAROV: QURD İLİ- 1916 (Biz Türküstandanıq)

8. Orxan. Bitlis ətrafı.

Uzun  yollar boyunca  əvvəlcə köhnə vaqonlarda  silkələnə-silkələnə gəldilər. Sonra onları müxtəlif minik vasitələri ilə daşıdılar, ən sonda isə yenə də piyada hərəkət etdilər. Məgər osmanlı əsgərini çətinliklər qorxudarmı? Şərq cəbhəsində qələbə çalandan sonra, onlar sevinclə Qafqaz tərəfə istiqamət götürdülər.  Qələbədən ruhlanan əsgərlərin yol boyu bir-biri ilə danışıqları belə olurdu: qoy bir ora çataq, ruslar görəcəklər ki, əsil türk əsgəri necə olur. 3-cü Ordunun nazlı- qəmzəliləri deyəsən unudublar ki, Ərtoğrulun ordusu Asiyadan Avropaya qədər dünyanın yarısını fəth edən böyük qazilərin nəvələridirlər. Geriyə dönmək yoxdur- ancaq irəli.  Bu mehmetciklər Mustafa Kamal Paşanın Çanaqqala  döyüşü zamanı 40 minlik əsgərin qarşısında dediyi “Mən sizə hücuma keçməyi deyil, ölməyi əmr edirəm!” əmri ilə ruhlanıb şərəfli ölümü seçən əsgərlərin davamçıları idilər. Baxmayaraq ki, patron qıtlığı yaranmışdı, Osmanlıların silahları da ingilislərin və fransızların silahından  zəif idi. “Martin” tüfəngləri çağmağı çəkmirdi, patronlar tüfəngin lüləsində ilişib qalırdı, döyüşdə yalnız süngü kara gəlirdi. Ancaq düşməni dəf edirdilər.

Orxan bu günü heç vaxt unutmayacaqdı. Döyüşə qəfildən və həm də ehtiyatla hazırlaşırdılar. Döyüş şəraitindəki çətinliklərə baxmayaraq, abdəst alıb, birlikdə namaz qıldılar. Sonra da süngülü  tüfənglərini də götürüb sakitcə, atəş açmadan  “Urra”- deyərək sıraya düzüldülər. Onların hər biri öz ailələri üçün, zəfər üçün ölməyə hazır idilər. Təki düşməndən vətəni qorunsunlar!

Həmin döyüşdə  hər kəsin sevimlisi, orduya könüllü gələn, Osmanlı Ordusunun sıravi əsgərlərinin komandiri yayabaşı Əhməd müəllim də həlak oldu. Əhməd də  bir çoxları kimi qəzetlərdəki yazıları oxuyub, ordunun apardığı döyüşü qəhvəxanalarda oturub müazakirə edənlər kimi, müharibəni lap uzaqlardan izləyib, İstanbulda qala bilərdi. Yalandan şüarçılıq edib, özünü ura-partriot kimi  göstərə bilərdi. Lakin kimin ki alnına əsgər kimi döyüşmək yazılıbsa, deməli o mütləq döyüşməlidir.  Müəllim isə belə fikirləşmirdi. O inanırdı ki, hər bir türk kişisi  ön cəbhədə olmalıdır, belə olmasa, Osmanlı İmperiyası çökərdi. Ondan döyüşə niyə gəldiyini soruşanda belə deyirdi:

-Əgər 15 yaşındakı gənc oğlanlar belə əlinə silah götürüb döyüşə yollanırdısa, gənc kursantlar əllərində tüfəng, çiyinlərində ağır yük çantası ilə  küçələrdən döyüş marşının sədaları altında addımlayaraq keçirlərsə, mən evdə otura bilərdimmi?  Mən müəlliməm, aləmə və insalara dərs keçməliyəm, qan tökməməliyəm. Lakin söhbət vətəni qorumaqdan gedəndə, vətən təhlükədə olanda, mən həm də kişiyəm, həm də əsgərəm, ona görə də belə hesab etdim ki, ön sırada olmalıyam.

Əhməd müəllimin bu hərəkətini əvvəlcə yanlış addım anlayanlar da, sonralar onun fikirləri ilə razılaşırdılar. Bu əsgərlərin çoxsu o qədər kasıb ailələrdən çıxmışdılar ki, əsil çəkməni və fabrikdə tikilən formanı ilk dəfə idi görür və geyinirdilər. Rotada yazıb oxuya bilən, savadı olan təkcə Orxan idi. Dəyirmançı atası onu kəndə gələn  krım- noqay mühacirlərinin nəslindən olan müəllimin yanına təhsil almaq üçün qoymuşdu. Savadına, təhsilinə görə də onu rotada yayabaşı¹ təyin etmişdilər.

(¹ -Yayabaşı 101 nəfərlik süvari dəstəsinin komandiridir).

Rota komandiri kimi Əhməd müəllimin savadlı olması da əsgərlərin ürəyincə idi. Bunun da bir çox özəl səbəbi var idi. O digər yayabaşılardan fərqli olaraq, heç kimin üstünə qışqırmır, çox danlamır və əsgərə tabe olmağı əmr etmirdi.  Özü də əsgərlərlə eyni qazandan yeyirdi.

Yayabaşı əsgərlərinə qədim türk sərkərdələrindən, qəhrəman döyüşçülərdən , türlərin döyüş tarixindən maraqlı hadisələr də danışırdı. Deyirdi ki, Asiyadan gələn o döyüşçü dədələr də bu torpaqlarda vuruşublar, bir çox xalqlara qalib gəliblər. Avropanı lərzəyə salan hərb qoşunlarının “Urra” hayqırtısını da ilk dəfə o dədələr gətiriblər. İndi həmin qüdrətli sərkərdələrin, döyüşçülərin bu torpaqlara gətirdikləri ənənələri dirçəltməyin vaxtıdır. Heç bir məktəbə getməyən, orman, torpaq, mal-qara bəsləməkdən başqa bir məşğuliyyətləri olmayan  əsgərlər onu çox böyük həvəslə dinləyirdilər, onun danışdığı qəhrəmanlıq hadisələrini  kənd toylarında aşıqların toy mağarında meydan sulayıb gecələr danışdığı qəhrəmanlıq dastanlarına bənzədirdilər. Yayabaşının  hər sözünə inanırdılar, Mərkəzi Asiyadan gəlib dünyanın yarısını fəth edən qəhrəman döyüşçülərin obrazlarını gözləri önündə təsəvvür etməyə çalışırdılar.

Döyüşün elə ilk günündə yayabaşı ən birinci həlak oldu. Bir çox dəstə başçılardan, komandir və zabitlərdən fərqli olaraq, öz əsgərlərinin önündə getməyə üstünlük verdi. Komandirlərinin həlak olduğunu görən əsgərlər vəhşi şirə döndülər. Onlar “İrəli!”, “Qisas” hayqırtısı ilə, sanki bir lənət oxuyurmuş kimi bir güllə belə atmadan ingilislərin mövqelərinə hücum çəkdilər və əlbəyaxa döyüşə girdilər.

Qəzəblənmiş əsgərlər ingilisləri, qoyun sürüsünə hücum edib dişinə qan dəyən canavar qoyunları bir-bir boğub atdığı kimi, boğub - öldürüb atırdılar.  Müasir döyüş taktikası ilə döyüşən ingilislər belə hücum gözləmirdilər. Gözlərini qan tutmuş əsgələrin gözünə heç nə görünmürdü. Öldürülən hər bir türk əsgərinin əvəzinə düşmənin üçü-beş əsgəri meydanda qalırdı. İngilislər yalın əllə hücuma keçən əsgərlərin bu şücaətindən səksəkəyə düşmüşdülər. Əlini qaldırıb təslim olmaq istəyəni belə türklər bağışlamırdılar. Osmanlı əsgəri ilə qarşılaşan hər bir silahlı və silahsız yerindəcə öldürülürdü. İngilislər heç vaxt belə əsgər, belə döyüş görməmişdilər. Bu döyüşdə  hər yer qan içərisində idi, hər yerdə insan cəsədləri var idi. Yayabaşı həlak olandan sonra da onların batalyonu xeyli itki vermişdi, lakin əsgərlərin qisas hissi ilə etdikləri bu çevik və amansız hücumları nəticəsində Türkiyə Ordusu bütün cəbhə boyu düşmən səddini yarıb keçmişdi.

Bu döyüşdə Orxan onbaşı dərəcəsini aldı. Əskişəhər yaxınlığındakı kiçik bir kənddən olan adi oğlan birdən-birə komandir təyin olundu.

Bu, döyüçülərin uzun müddətdən bəri həsrətlə gözlədikləri qələbə idi. Böyük mülkləri üzərində günəşi heç vaxt batmayan İngiltərə İmperiyası üzərində ciddi qələbə idi.

Bu zəfər idi. Şərəfin təntənəsi və müharibənin bitməsinə ümid idi. Orxanın xidmət etdiyi batalyon indi İzzət Paşanın özünün komandanlığı altında 2-ci zəfər ordusu qarşısından keçirdi. Həmin gün qəhrəmanları Dəmir ulduz Ordeni ilə mükafatlandırdılar.

Orxan da həm onbaşı təyin olundu,  həm də  bu böyük və nüfuzlu  mükafata layiq görüldü.

Sevincinin və qürurunun həddi-hüdudu yox idi.  O, atasına bu xəbəri yazdı və dedi ki, müharibədən sonra  kənd meydanında ağacların kölgəsi altında çay içəndə həmkəndlilərinin qarşısında da öyünəcək.

Həmin gün Orxan öz döyüşçü dəstəsini yaxınlıqdakı kababxanaya gətirib, onları kababa qonaq elədi. Odruda təminat zəif idi. Onlara yarma və tərəvəzdən hazırlanmış şorba verirdilər. Çox nadir hallarda bu şorbaların içərisində ət tikələrinə rast gələrdin. Bu qonaqlıq əsgərlər üçün çox gözlənilməz bir  mükafat oldu, o kababın dadını və o möhtəşəm günü əsgərlər heç vaxt unutmadılar. Bununla belə Orxan və onun süvari dəstəsi üçün müharibə bitmədi. Arada yayılan xəbərlərə görə indi onlar Qafqaza tərəf irəliləməliydilər.

İngilislər və onlara müttəfiq qüvvələr  döyüşdə  ciddi məğlubiyyətə uğradıqlarından, İstanbula genişmiqyaslı hücum etmək fikrindən daşındılar. Qafqaz cəbhəsində isə vəziyyət tam başqa idi. Rusların hərbi gedişləri və yaxşı silah təminatı nəticəsində 3-cü Ordu ruslar tərəfindən saysız məğlubiyyətlərə uğramaqdaydı. Osmanlı Ordusu heç vaxt belə biabırçı vəziyyətə düşməmişdi.

Ruslar Ərzurumu və Trapezundu ələ keçirmişdilər. Çox sayda canlı itki var idi. Sarıqamış tərəfdə gedən döyüşlərdə isə  əsgərlər təkcə düşmən gülləsindən həlak olmurdular, onlar həm də dağlarda  soyuq və şaxtadan donaraq ölürdülər. Məsuliyyətsiz komandanlıq, zəif silah və yemək təminatı, səriştəsiz əsgərlərin irəli verilməsi ilə qazanılan böyük məğlubiyyətlər orduda ruh yüksəkliyini də öldürmüşdü. Orxana bunları təyinat yerinə çatanda danışdılar.

3-cü Ordunun  şəxsi heyyərində  heç bir ruh yüksəkliyindən danışmağa dəyməzdi.  Orxanın şücət göstərdiyi ilk batalyonda döyüşlər haqqında qürurla və loğvalanaraq danışırdılarsa, burada məğlubiyyətdən heç kim danışmaq istəmirdi.

Orxanın batalyonundakılara isə bu xəbərlər artıq gəlib çatmışdı. Lakin buna baxmayaraq onun dəstəsi  Qafqaz cəbhəsinəvüqarla və iftixarla  gəlmişdi. Çanaqqalanın  qəhrəmanları  indi  qarşı tərəfə əsil osmanlı şücaətini və qüdrətini göstərəcəkdilər.  Orxanın batalyonu  Ərzincana hamıdan əvvəl çatdı və müvəqqəti olaraq 3-cü Ordunun tərkibinə düşdü. Təbii ki, onların belə tez zamanda  3-cü Ordunun tərkibinə düşmələri bir çoxlarının ürəyincə olmayacaqdı, lakin  qolbaşı²  heç nə edə bilməzdi. Əmr yerinə yetirilməli idi. 

 ^{(2- Osmanlı Ordusunda polkovnik)}

3-cü Ordunun  ehtiyatı xeyli zəifləmişdi və alman hərbçi müşavirləri  belə  qərara gəldilər ki, onların mövqelərini 2-ci Ordunun yeni gələn hərbi hissələri ilə bərkidilsin.

Səhra şəraitində istəsən də, istəməzəsn də  digər hərbi hissələrin əsgərləri ilə üz-üzə gəlir, onlarla söhbət etməli olursan.  Bir-biri ilə rastlaşan əsgərlər burada da öz qohumlarını, yaxınlarını, həmyerlilərini axtarırdılar, bəziləri hətta qohumlarını da tapırdılar. Onların hamısını bir sual düşündürürdü: görəsən ön cəbhədə vəziyyət necədir? 

Orxan dərindən ah çəkdi,  döyüş dostları və rütbə yoldaşları ilə söhbətlərdən sonra bəzi məsələlərdən xəbərdar olduğundan, bilirdi ki, vəziyyət çox gərgindir. Bir-birinin ardınca  gələn məğlubiyyət xəbərləri, orduda intizamın olmaması və erməni fidailərinin xəyanətləri çox gərgin vəziyyət yaratmışdı.3-cü Ordunun döyüşçüləri axşam  yığışdıqları tonqalın ətrafında bu məsələləri müzakirə edirdilər. Deyirdilər ki, bir çox zabitləri, etnik erməniləri dezertir etmişdilər, bir çox erməni məmurlarının rus ordusuna işləməsi məlum olmuşdu. Rus ordusunun gəlişini dəstəkləyən erməni əhalisini xüsusi əmrlə Osmanlı İmperiyasının uzaq rayonlarına köçürmüşdülər. Erməniləri hamı satqın sayırdı. Müharibə heç kimi güzəştə getmirdi. Bir də görürdün ki, bütöv bir kəndi götürüb  Anadolunun  uzaq bir bölgəsinə, cəbhədən uzaq yerə köçürürlər. Hər tərəfdə müharibə gedir, bu qarışıqlıqdan yanındakı qocalar və uşaqları çıxart görüm necə çıxarırsan. Hələ bu başıpozuq erməni quldurlarıının qəfil həmləsindən isə heç qorunmaq olmurdu, onlar gecələr talançılıq edir, adam öldürür və qızları da oğurlayırdılar. Erməni kəndlərini köçürəndə isə, yerli erməni fədailəri qisas məqsədi ilə türk kəndlərinə basqın edirdilər. Bunu görən türk əsgərləri də ürəkləri soyusun deyə,  erməni basqınçılarının törətdikləri cinayətlərin əvəzini  günahsız, sadə ermənilərdən çıxırdılar. Yollar məzarlarla dolu idi. Ərzurumdan və Trapezundan məcburi köçürülən uşaqlar və qocalar   yolun çətinliyinə dözməyib ölürdülər.

-Müharibədən hamı əziyyət çəkir, tökülən hər bir adamın qanı nifrətə çevrilirdi. Komandanlıq erməniləri bəlkə köçürməyə də bilərdi, bəs yaxşı, rus silahı ilə silahlanıb türk əsgərlərinə saldıran erməni fədailəri ilə necə mübarizə aparsınlar? İmperiyalar döyüşür, insanlar əziyyət çəkir, deyərək,  -  vəziyyəti  Orxana danışan əsgər fikrini yekunlaşdırdı.

Əmrə əsasən Orxanın batalyonunu  Ərzincandan Bayburt rayonunda qala kimi yer olan  qayalıqların üstündəki mövqelərə atdılar. Buradakı yüksəklikdə olan mövqeləri qorumaq lazım idi. Alman hərbi müşavirlər deyirdilər ki, buralar strateji yüksəklikdir.

Orxanın tabeliyində olan üstü-başı çirkli və ac əsgərlər bu qalanın başına daşlı yollarla elə sevinclə çıxırdılar ki. Çünki demişdilər ki, buradakı hərbi hissələrdə onların təminatı nisbətən yaxşı olmalıdır.

3- cü Ordunun komandanlığı tərəfindən  qolbaşı Erkan bəyə daim qaşqabağı yerlə gedən və dinməz-danışmaz yüzbaşı Karapet əfəndi təqdim olundu.    

O, komandanlıqda hazırlıqlı və əsgərlərlə çox kobud davranan birisi idi. Bu komandir Orxanın yaddaşında sərt üzü ilə qaldı. Bir dəfə Orxan əlindəki binoklla qarşıdakı  rus mövqelərini izləyən komandiyüzbaşı Karapetə yaxınlaşıb sual vermək istəmişdi:

-Cənab yüzbaşı, icazə verin müraciət edim!

Yüzbaşı hirsli şəkildə başını yana çevirib ona baxdı və hündürdən dedi:

-Buyur, de görüm nə istəyirsən?

-Çanaqqalada bizi öyrədirdilər ki, əvvəlcə  döyüş mövqeyində qarşı tərəfdəki düşməninin kim olduğunu bilməlisən. İcazə verin , soruşum ki, bizim hərbi hissə ilə üzbəüz dayanan kimdir?

Karapetin bir az qaşqabağı açıldı və zəhmli şəkildə dedi:

-Nədir əsgər, tez ölmək istəyirsən? Bura sənin üçün nazlı ingilislərlə dolmuş Çanaqqala deyil, burada bizimlə üzbəüz dayanan düşmənimiz güclü və təkəbbürlüdür! Qarşımızda 2-ci Türküstan korpusu yerləşir. Bilirsən onlar kimdir? Onlar Mərkəzi Asiyanı fəth eləyənlərdirlər. Onlar Ərzurumdan Trapezunda kimi qələbə ilə gəliblər və indi də Ərzincanda mövqe tutublar.

-Minnətdaram, yüzbaşı əfəndi!- deyərək, Orxan ona əsgəri təzim etdi.

O bir kənara çəkilərək, özlüyündə düşündü ki, belə sərt bir komandirin yəqin ki, düşməni  “möhkəm” adlandırmağı əbəs deyil. Yəqin buradakı döyüşlər, Çanaqqaladakından da ağır olacaq. Kaş ki, hamımız evimizə sağ-qalamat, sinəmizdə orden və medallarla qayıdaq, evlənək, sonra da kənddə hamının hörmətlisi olaq.

-Əsgər nə yaman düşüncələrə dalmısan,- deyə birdən yüzbaşı Karapet ondan soruşdu.

Orxan yenə yüzbaşıya təzim edib dedi:

-Üzr istəyirəm, yuzbaşı əfəndi, evimizi, ailəmizi düşünürdüm...

-Qəhrəman olmaq istəmirsən? Qəhrəman kimi ölmək istəmirsən?- deyə yüzbaşı istehza ilə soruşdu.

-Bilmirəm,- deyərək, Orxan özünü itirdi. İlk dəfə idi ki, ondan ölüm haqqında soruşurdular.  Müstəqil əsgərlər adətən belə söhbətlərdən qaçırdılar. Ölümü çağırsan, ö özü gəlirmi ki?

-Yəqin ki, şəhid olub, qəhrəman kimi ölməyi istəyərsən. Qafqaz cəbhəsində heç nədən ölürlər, bəzən adamın heç nəşin də, sümüklərini də tapmırlar, öləni basdıran da olmur,-  deyərək Karapet yenə ona yenə istehza ilə baxdı.

-Cənab yüzbaşı, siz naçar bir əsgərlə niyə belə davranırsınız ki? – deyə Orxan ondan soruşdu.

Orxan  həqiqətən də  komandirin onunla  birdən-birə nədən belə davranmasına məəttəl qalmışdı.

-Xoşuma gəlmirsən mənim,- deyərək Karapet çox sakit  tərzdə ona cavab verdi, -çox təkəbbürlüsən, ona görə sənə hörmətim yoxdur. Heyif ki, bu alman hərbi müşavirləri əsgərlərin döyülməsini qadağan ediblər. Yoxsa ki, səni komandir dəyənəyi ilə nə döyərdim...

Orxan dayandığı yerdə donub qaldı. Görəsən yüzbaşının nəyə görə onu görməyə gözü yox idi?  Əsgərin ən pis günü onda başlayır ki, komandirin gözündən düşür. Gərək komandirlə aradakı ünsiyəti  yaxşı  qurasan, tabe olasan, xidmətində durasan. Belə olarsa, evə məzuniyyət almaq olur.

Orxan əlini alnına aparıb, ayaqlarını qoşaladı və komandirin qarşısında qamətini düzəldib üzr istədi, lakin onun bu üzr istəməsi də komandirə təsir etmədi.

-Bu gün gecə növbəsində  karaulda keşik çəkəcəksən, rədd ol gözümün qabağından, -deyib zabit Karapet onu qovdu.

Orxan yenə onun qarşısında hərbi təzim edib, otaqdan çıxmaq üçün izn istədi.  Və tələsik otağı tərk etdi. Bir az da qalsaydı, bu komandir çox şeylər fikirləşəcəkdi.

Gecə qaraul dayanmaq sözün əsil mənasında ağır cəza deyildi. Səhərə qədər təmiz havada gəzirsən, sakitliyi dinləyirsən, qarovulçuları yoxlayırsan. Orxan adi bir dəyirmançının oğludur, hərbi xidmətə gəlmək onun ən böyük arzusu olub. Aylarla davam edən Çanaqqala uğrunda döyüşlər onun ömrünün ən gözəl səhifələri idi. İndi Bayburtdakı hərbi vəziyyət onu yaman darıxdırırdı. Hərdənbir haradansa atışma səsləri gələr, sonra da hər yerə sükut çökürdü. Belə təsəvvür yaranırdı ki, hər iki tərəf getdilər mövqelərində yatmağa. Ona görə də belə bir vəziyyətdə gecə növbəsinə çıxmaq onun üçün cəza deyil, əyləncə  və istirahət idi.

Amma o, hələ də Karapetin milliyyətcə erməni olduğunu bilmirdi...

Bir neçə gün keçəndən sonra, Orxan havadan hiss elədi ki, onlar hücuma hazırlaşırlar. Onun belə fikirləşməyə əlində xeyli sübutu var idi. Əvvəlcə piyada dəstələri gəldi, Erkan bəy də tez-tez qərargahda görünməyə başladı. Zabitlər daha tələbkar olmuşdular, hər işə bir mız qoyurdular. Gözlənilmədən əsgərlərin  ərzaq təminatı və yeməkləri də  yaxşılaşmışdı.  Əvəllər bir mərci şorbası və çörəklə kifayətlənirdilərsə, indi mərcinin içərisində quyruqlu ət də olurdu. Çörəyin yanında pendir də verirdilər. Qarnı tox əsgərin, döyüşməyə də gücü olur. Yarıac əsgər isə, elə səngərdə oturub qalacaq.

İyunun 20-də qara qulaqadlandırılan Osmanlı ordusunun generalının elçi adyutantıErkan  bəyə bir məktub gətirib tez də geri qayıtdı. 

Hərbi hissədə  yaxın günlərdə cəbhədə mühüm hadisələrin olacağı bardə söz-söhbətlər dolaşırdı.

(DAVAMI VAR)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.07.2023)

Dünya klassik musiqisinin şah əsərlərindən biri - görkəmli bəstəkar, Xalq artisti Arif Məlikovun “Məhəbbət əfsanəsi” baleti Heydər Əliyev Fondunun təşkilatçılığı ilə yarım əsrdən çox müddətdən sonra təntənəli şəkildə yenidən müəllifin vətənində səhnəyə qoyulur. Belə ki, sentyabrın 18-i və 19-da Heydər Əliyev Sarayında “Məhəbbət əfsanəsi” baletinin təqdimatı keçiriləcək. “Məhəbbət əfsanəsi” möhtəşəm musiqi, səhnə quruluşu və tərtibatı ilə vəhdət təşkil edərək Milli Musiqi Günündə əsl bayram yaşadacaq.

Tamaşa məşhur baletmeyster Yuri Qriqoroviçin quruluşunda, tanınmış rəssam Simon Virsaladzenin səhnə tərtibatında nümayiş olunacaq və Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının balet truppası, Azərbaycan Dövlət Rəqs Ansamblının rəqqasları, Bakı Xoreoqrafiya Akademiyasının tələbələri çıxış edəcək. Əsər Xalq artisti Yalçın Adıgözəlovun dirijorluğu ilə Üzeyir Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestrinin ifasında səslənəcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, Arif Məlikovun şah əsəri olan “Məhəbbət əfasanəsi”nin “Heydər Əliyev İli”ndə təqdim olunması heç də təsadüfi deyil. 2023-cü il həm dahi şəxsiyyət, Ulu Öndər Heydər Əliyevin anadan olmasının 100-cü ildönümü, həm də görkəmli bəstəkar Arif Məlikovun 90 illik yubileyidir. 

Ümummilli Lider Heydər Əliyev Arif Məlikovu bir sənətkar və insan kimi həmişə olduqca yüksək dəyərləndirirdi. Arif Məlikov isə Ümummilli Lider Heydər Əliyevə sevgi və ehtiramını öz yaradıcılığında da əks etdirdi  və bəstəkarın “Əbədiyyət” adlı 8-ci simfoniyası Ulu Öndərə ithaf olunmuşdu. 

“Məhəbbət əfsanəsi”nin tarixi təqdimatı üçün Heydər Əliyev Fondu tərəfindən Simon Virsaladzenin orijinal eskizləri əsasında 250 kostyum, həmçinin dekorasiya və rekvizitlər hazırlanıb. 

Arif Məlikov “Məhəbbət əfsanəsi” baletini görkəmli türk şairi Nazim Hikmətin “Fərhad ilə Şirin” pyesi əsasındakı librettoya bəstələyib. Arif Məlikov 3 pərdə, 7 şəkildən ibarət əsər üzərində 1958-ci ildən işləməyə başlayıb və onu 2 ilə bitirib. 

“Məhəbbət əfsanəsi” baletinin premyerası 1961-ci il martın 23-də Leninqrad Opera və Balet Teatrında (indiki Sankt-Peterburq Dövlət Akademik Mariya Teatrı) keçirilib. Tamaşanın quruluşçu baletmeysteri Yuri Qriqoroviç, rəssamı Simon Virsaladze, dirijoru isə maestro Niyazi olub. 

1962-ci ilin iyulunda isə əsərin Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının səhnəsində premyerası keçirilib.

“Məhəbbət əfsanəsi” baleti bu günədək dünya səhnələrini fəth edir. Əsər müxtəlif ölkələrin 60-dan çox teatrında dəfələrlə görkəmli baletmeysterlərin quruluşunda təqdim olunub. Səhnə əsəri ABŞ, Almaniya, Avstriya, Bolqarıstan, Böyük Britaniya, Braziliya, Çexiya, Estoniya, Finlandiya, Fransa, İtaliya, Qazaxıstan, Misir, Özbəkistan, Polşa, Rumıniya, Slovakiya, Türkiyə, Ukrayna, Yaponiya və digər ölkələrdə rəğbətlə qarşılanıb. 

“Məhəbbət əfsanəsi”nin 18-19 sentyabr nümayişinin biletləri tezliklə şəhərin kassaları və iTicket.az saytında satışda olacaq.

Anşlaq olacağı dəqiqdir!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.07.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları üçün professor, yazıçı, motivasiya spikeri Əlibala Məhərrəmzadənin “Ev tapşırığı: Uğur düsturunu tapacağıq” layihəsinin təqdimini davam etdiririk.

Xəstəlik və onunla mübarizədən söhbət düşmüşkən, mütləq bu günlərdə dünyanın bir çox ölkəsində milyon tirajlarla çap olunan bir bestseller barədə də söz açmaq istəyirəm, rusiyalı müəllif Valeriy Sinelnikovun «Öz xəstəliyini sev» kitabı barədə. Tibb institutunun tələbəsi olarkən yazmağa başladığı və uzun illər üzərində çalışdığı bu kitabla Sinelnikov həm ayrı-ayrı xəstəliklərin yaranma səbəblərinə fərqli baxış ortaya qoyub, həm ağrını kəsməyin vasitələrini qeyd edib, həm də dərmansız, tibbi müdaxiləsiz sağalmanın yollarını göstərib. İlk baxışda oxucunu təəccübləndirəcək, hədsiz dərəcədə qeyri-ənənəvi olan Sinelnikov təliminə haradasa sağlamlığa elmi və metafizik baxışın sintezi kimi də baxmaq olar.

Tibbdə Qomeopatiya adlanan alternativ tibb növü var. Həddən artıq güclü preparatların sağlam adamlarda yaratdığı simptomlarla pasientin xəstəlik simptomlarının bənzərliyinə əsaslanan bu tibb növü ilə bir təbib kimi çoxsaylı xəstə müalicə edən Sinelnikov özü də bilmədən tədricən yeni tibb növünün müəllifinə çevrilməyə müvəffəq olub.

«Qomeopatiya məni fərdi tibb növü kimi cəlb etdi. Onun əsas prinsipi xəstəliyi boğmaq yox, orqanizmin dinamik müvazinətinin bərpasıdır. Qomeopatiyanın həm xəstəliyə, həm də xəstəyə öz individual, unikal yanaşma tərzi var. Burada bütün dərmanlar təbii xammaldandır (otlardan, minerallardan, zəhərlərdən, həşəratlardan, heyvan ifrazatlarından)» yazan Sinelnikov Qomeopatiya üsulu ilə işləyərkən rəsmi tibb elminin müalicə edə bilmədiyi xəstəlikləri belə müalicə etməyə başlayıb, amma bəzən müalicə, hər halda, effektiv olmayıb. Belə olduqda o, pasientlərinin davranışına göz qoymağa başlayıb və qəribə bir hal aşkarlayıb. Deməzsənmiş, bəzən xəstəliklər xəstələrçün müəyyən bir funksiya daşıyırmış. Bəzilərində açıq, bəzilərində qapalı.

Sinelnikov psixologiyanı, psixoterapiyanı oxuyur, hipnozu mənimsəyir, insanın şüuraltısını öyrənməyə başlayır. Neyrolinqvistik proqramlaşma barədə R.Bendlerin və D.Qrinderin elmi işləri ilə tanış olur, zen-buddizm, sufilik, yoqa, daosizm barədə çoxlu kitablarla tanış olur.

Və aydınlaşdırır ki, hər bir insan özü özü üçün xəstəlik yaradır. Qidalanma, infeksiyalar, hava şəraiti yalnız xəstəliyin inkişafı üçün fon ola bilər. İnsanın daxilində – qəlbində hər hansı xəstəliyi yaradıb inkişaf etdirən bir nəsnə mövcuddur.

Sinelnikov «İnsan şüurunun və şüuraltı proqramlaşdırmanın Bibliya modeli»ni yaradıb. Onun fikrincə, yaratdığı bu model qədimdən, lap elə «Bibliya» dövründən mövcuddur, modelin mahiyyəti isə budur: Lap uşaqlaqdan bizim beynimiz və şüuraltımız ətraf mühitin görüntüsünə yönəli proqramlaşdırılıb. Biz məhz bu proqramla yaşayaraq özümüzə bol ağrı və problem yaradırıq. Biz bunu dəyişmək istəyirik, amma necə, bilmirik.

Sinelnikovun gətirdiyi qaydalara nəzər yetirək:

1). Kainatda böyük gücü, enerjisi olan, şüurdan kənar reallıq mövcuddur;

2). insan şüuru Kainatın və Metofizik dərketmənin yalnız bir hissəsidir;

3).  Dünya dərkedilməyən və sirlidir, insan dünyaya və özünə tapmaca kimi baxmalıdır;

4). Bizim şüuraltımız bizim şüurumuz mövcud olan dünya modeli yaradır. Başqa sözlə, bizim şüurumuz şüuraltımızın bizə təqdim etdiyi hadisələrin müşahidəçisi və qiymətverənidir;

5). Bizim yaşadığımız reallıq modeli bizim şüuraltı proqramımıza müvafiqdir ki, bu da uşaqlıqdan formalaşır. Beləliklə, xaric daxilimizin inikasıdır;

6). Hər bir insan bu dünyada yaşamaqdan ibarət olan həyatının əsas məqsədini və funksiyasını şüuraltı həyata keçirir;

7). Bizim dünyamız bizim şəxsi fikirlərimizin xarici əksi kimi mövcuddur. Biz həyatda nəyə malikiksə, onları özümüz yaradırıq;

8). Sağlamlıq vəziyyətimizi, işimizi, insanlarla münasibətimizi, maddi vəziyyətimizi və s. dəyişmək üçün mütləq öz daxilimizə müraciət etməli, öz şüuraltı davranış proqramımızı, fikirlərimizi dəyişməliyik, kəsəsi, özümüz dəyişməliyik.

Sinelnikova görə xəstəlik – insan müvazinatının pozulması siqnalıdır. Ağrı – bir əsəbi reaksiyadır, sanki bizə «sənin mütləq diqqət yetirməyin vacib olan bir şeylər var», - deyə söyləyir. Əgər insan buna diqqət yetirmirsə və ağrıları həblərlə susdurursa, onda insanın şüuraltısı ağrını daha da kəskinləşdirir, həyəcan təbili çalır ki, «vacib olan bir şeylərə mütləq diqqət yetirilsin».

Müəllif xəbərdarlıq edir, mütləq şəkildə xəstəliyə münasibəti dəyişməyin lüzumunu bildirir. Deyir, heç bir vəclə, lap ölümcül olsa belə xəstəliyə pis bir şey kimi baxmayın. Unutmayın ki, onu daim sizin qeydinizə qalan şüuraltı əqliniz yaradıb. Demək, buna onun əsasları olub. Öz orqanizm və xəstəliyinizi söyməyin, onunla mübarizə aparmayın. Əksinə, Tanrınıza, öz şüuraltınıza bu vasitəlikçün minnətdarlıq bildirin. Bu, çox qəribə səslənsə də, hətta öz xəstəliyinizə də minnətdarlıq bildirin.

«Müasir ortodoksal təbabət insanları ona görə müalicə edə bilmir ki, xəstəliklərlə mübarizə aparır. Yəni o, xəstəliyi susdurmaq, nəticələrini yox etmək məqsədi güdür. Səbəblər isə çox dərində, şüuraltında qalır və öz dağıdıcı fəaliyyətini davam etdirir. Belə bir mənzərə yaranır: Şüuraltı xəstəliyi bizim şüurlu əqlimizin siqnalı kimi yaradır, bizə öz dilində müəyyən informasiyanı xəbərləyir, bizsə həkimə gedib bu siqnalı həblərlə boğuruq. Belə çıxır, biz özümüz özümüzlə mübarizə aparır və bu mübarizə üçün daha güclü, bahalı preparatlar sərf edirik? Absurddur, deyilmi?», - yazır Sinelnikov. Və iddia edir ki, yaxşı həkimin məqsədi orqanizmə mane olmamaq, «daxilimizin həkiminə» kömək etmək olmalıdır. Ağıllı, dərrakəli həkim mütləq özünümüalicəni aktivləşdirəcək. Axı orqanizm özü tarazlığa can atır, ona sadəcə kömək olmaq lazımdır.

Sinelnikovun bu təlimi üçün sözə qüvvət kimi islam mənbələrindən iqtibas olan aşağıdakı rəvayətə diqqət yetirməyinizi istərdim:

«Allah insanları yığıb Kainatın qanunlarını pozduqları üçün onları cəzalandırmağa başlayır. Ən ağır cəza həkimə təyin olunur. Həkim qeyzlənir:

 - Mən həkiməm, insanlara kömək edir, onları iztirabdan qurtarıram. Niyə ən ağır cəzanı mənə verirsən?

Allah cavab verir:

 - Çünki mən insanlara günahlar törətdikləri üçün xəstəlik göndərirəm ki, onları haqq yoluna gətirim, amma sən öz müalicənlə onların bunu dərk etmələrinə mane olursan».

Demək, Sinelnikovun təliminin həm elmi, həm də metafizik qaynaqlarda əsasları var imiş. Və bura, hansısa məşhurun söylədiyi bu aforizmi də əlavə etsək («Təbiət sağaldır, həkimlərsə bu xidməti öz adlarına çıxırlar»), onda anlamış olarıq ki, tibb yalnız ağrıları götürür, əzabları yox edir, xəstəliyi bir müddətlik susdurur. Yeri gəlmişkən, ekstrasenslərin də missiyası elə bundan ibarətdir.

Sinelnikov hökm verir, deyir, mən sadəcə sübut etməyə çalışıram ki, tibbin yüz illər öncə yaratdığı müalicə metodları tam olaraq köhnəliblər, onları dəyişdirmək vacibdir.

«Öz xəstəliyini sev» kitabında Sinelnikovun müalicə metodundan gətirilən bir nümunəni də diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm:

Demək, onun qəbuluna bir ortayaşlı kişi gəlir. Ağciyər soyuqlamasının şiddətlənməsi diaqnozu ilə. Artıq orqanizm antibiotik qəbul edə bilmir. Vəziyyət ümidsizdir. Ondan həyatının son dönəmini öyrənirlər. Məlum olur ki, xəstəliyin şiddətlənməsindən bir qədər əvvəl kişinin işdə rəhbərliklə ciddi konflikti olub. Nəticədə onun qəlbində rəisə qarşı bərk inciklik yaranıb, sonra da bu inciklik bütün kollektivə, bütün dünyaya qarşı olub.

Həkim ona deyir:

 - İnciklik bir insana, onun bütün nəslinə sənin şüuraltı gizli ölüm arzundur. Bu məhvedici proqram sonradan onun müəllifinə, yəni sənə xəstəlik kimi qayıdıb.

Və başa salır ki, xəstəlik – insanın fikir və emosiyalarının fiziki səviyyədə xarici əksi, nəticəsidir. Fikir – xüsusi enerji, kodlaşdırılmış informasiyadır. Və ona müvafiq olaraq fiziki planda insan orqanizmində nəsə dəyişiklik olmalıdır. Əgər fikir dağıdıcıdırsa, məsələn, inciklik, ittiham, nifrət həddindədirsə, onda fiziki planda ona müvafiq xəstəlik də peyda olur.

Kişinin: «Bəs indi mən nə edim?», - sualının qarşılığında «Bu proqramı neytrallaşdırmağın yeganə yolu rəisi bağışlamaq, hətta ona minnətdarlıq bildirməkdir», - cavabı verilir. Həkim onun təəccübünə rəğmən bildirir ki, sənin incikliyinin mənbəyi rəisində deyil, sənin özündədir (Kişi vəzifəsinin yüksəldilməsini, əməkhaqqının artırılmasını istəyirmiş, halbuki özü də etiraf edir ki, buna, əslində haqqı çatmırmış).

Kişi vəziyyətinin ümidsiz olduğunu görüb dərhal həkimlə razılaşır. Elə ki həmin andan etibarən o, əvvəlki həyatına tövbə edir, növbəti günlərdə üzrxahlıq və minnətdarlıqla öz neqativ şüuraltı proqramını neytrallaşdırır, özünə, işinə, rəhbərliyə münasibətini tam dəyişir, təbii ki, pəhrizin, müalicəvi otların da köməyi ilə xəstəlik də tədricən yox olur.

Kainatın qanunları səmavi kitablarda yer alıb, hər bir kəsdən, sadəcə, bunları anlamaq tələb olunur. Əvvəllər insanlar daha çox dinə inanır, müqəddəs kitabların tövsiyələrinə əməl etməyə çalışırdılar. Əfsus ki, hazırkı «sivilizasiya» dünyasında əsas güc maddiyyata verilir, dini inkişafa elə də diqqət yetirilmir.

Hazırda insanın energetik imkanları xeyli artıb, halbuki onun sevgini, xeyir işləri, ilahi bilgiləri qavramaq səviyyəsi əvvəlki təki qalıb. Bu da bəşəriyyəti qəza təhlükəsi ilə üzbəüz qoymaqdadır. Vanqalar və Vanqa kimi digər öncəgörənlər də məhz buna görə həyəcan təbili çalmaqdadırlar.

Demək, əziz oxucularım, əgər siz xəstələnmisinizsə, bu o deməkdir ki, sizin şüuraltı əqliniz sizə şüuraltınızda kainat qanunları ilə konfliktə girən hansısa bir davranış, fikirlər barədə məlumat ötürür. Birincisi, müalicə üçün ilk öncə müəyyənləşdirməlisiniz ki, bu hansı davranış, hansı fikirlərdir. İkincisi, özünüz kainat qanunlarını dərk etməli, həqiqəti tanıyıb ona tapınmalısınız.

Və sonda onu da deyim ki, mən şəxsən həmişə xəstələnəndə ənənəvi tibb üsullarını qeyri-ənənəvi üsullarla əvəzləyərək sağalıram. Və buna şüurumdakı qorxu, inamsızlıq, ümidsizlikdən ibarət neqativ fikir tüğyanını büsbütün inam, iradə güc və dözüm kimi pozitivliklərə dəyişməklə nail ola bilirəm.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.07.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Qiraət saatı”nda Fəxrəddin Qasımoğlunun “Son gecə” detektiv romanının dərcini yekunlaşdırdı. Böyük oxucu marağını və istəyini nəzərə alıb romanın davamı olan “On ikiyə işləmiş” romanının dərcinə başlayırıq.

Özü polis orqanlarında çalışan, ən dəhşətli, tükürpədici cinayətlərdən bilavasitə xəbər tuta bilən müəllifin bu romanı da sizləri sonadək gərginlik içində saxlayacaq. Və siz bu romanı da çox bəyənəcəksiniz.

17 –ci dərc

Villanın arxasındakı odunxanada qaynatdığı samovara bir-iki kömür atan «Qızılbaş» düdkeşi yerinə taxıb, keçib yaxınlıqdakı oturacaq kimi qoyulmuş kötüklərdən birinin üstünə oturdu. Sonra üzünü tüstü vurmamaqçün bir qədər aralıda oturmuş adama tutub dedi:

-Hə, indi danış.

-Bunlar hər addımlarını ölçüb-biçirlər. Köməkçisi olan qızın vasitəsilə onun yerini öyrənməyə çalışdım. Bununçün adamlarımdan birini ofis tərəfdə keşik çəkməyə qoydum. Ancaq axşam saatlarında ofisdən çıxıb qonşu mağazaya girən qız oradan ilim-ilim itib yoxa çıxıb. Sonradan yoxlayanda məlum oldu ki, mağazanın başqa küçəyə çıxan arxa qapısı var. Bu üsulla gedibsə, deməli Bəxtiyarla görüşməyə gedib. Heyif, əldən qaçırdıq.

«Qızılbaş» məzəmmətlə üzbəüz oturmuş adama baxdı.

-Özün niyə nəzarət etmirdin ofisə? Sən onu qaçırmazdın.

-Mən daha vacib iş üçün getmişdim. Bəzi şeyləri yoxladım.

-Nə şeylərdir onlar?

-Hələ ki, deyə bilmərəm. Nəticə olarsa biləcəksiz. Həm də mən, paralel olaraq Bəxtiyarın evini nəzarətdə saxlayıram.

-Düşünürsən ki, o indiki vəziyyətdə evə gələcək?

-Bəli, mən belə düşünürəm.

-Axı məntiqlə o bu aralarda evinə qayıtmaz.

-Razıyam. Ancaq onu tanıdıqca başa düşdüm ki, çox fərqli, qeyri-standart düşüncə tərzinə malik biridir.

-Fikrini izah elə.

-Əgər Bəxtiyar sonuncu dəfə evindən bizə məlum olmayan yolla, gizli şəkildə gedibsə, deməli Eyvazdan sonra daha ciddi, peşəkar biri tərəfindən izlənəcəyini istisna etməyib. Bu halda artıq, həmin andan bu oyunun qaydalarını gözəl bilən bir peşəkara qarşı oynayacağını da başa düşüb. Sizinlə razıyam, peşəkarlığın bir qanunu da belədir ki, heç vaxt təhlükə hiss edərək uzaqlaşdığın ünvana bir daha qayıtma.  Bu məntiqlə, o heç bir vəchlə bu məsələ bitənədək evinə dönməli deyil. Ancaq dediyim kimi, onun, qeyri-adi düşüncə tərzi ilə bu qaydaları pozaraq öz xeyrinə işlədəcəyinə əminəm. Başqa sözlə, mənim də onun kimi düşünərək evi nəzarətdən çıxaracağımı fikirləşib gec-tez oraya gələcək.

-Hmm, ola bilər. Ancaq bəs gəlməsə necə? Belə çıxır ki, sən ehtimallarına güvənib orada qaldıqca, o öz işini görəcək, bir-bir bizim zibillərimizin üstünü açacaq, biz də hər şeydən xəbərsiz, oturub onun nə vaxtsa evinə gələcəyinə ümid edəcəyik? Unutma ki, o keçmiş polis əməkdaşıdır və öyrəndiyi hər bir şey bizim üçün real təhlükə olacaq.

-Heç də yox. Dedim axı, bəzi başqa şeylər də var ki, yoxlayıram. Tezliklə nəticə olmalıdır. Həm də ki, inanmıram belə qısa vaxtda bu Bəxtiyar hələ nəsə öyrənmiş olsun. Ona görə də, düşünürəm ki, hələ vaxtımız var. Mənsə, pusquda durmağın qaydalarına uyğun olaraq, nə qədər lazımdırsa o qədər də gözləyəcəm. Bu işdə əsas şey səbirdir. Həm də axı, hazırda onu başqa axtaracağımız yer də məlum deyil bizə. 

-Təki sən deyən kimi olsun. Bircə onu bilirəm ki, bu Bəxtiyar hələ çox suyumuzu bulandıracaq. Nahaq Səttara qulaq asdıq.

-Səttar? Nəyi nəzərdə tutursuz?

-Heç, bunu elə-belə, özümə görə dedim. Sənlik bir şey yoxdur.

-Aydındır.

-Maşınından da istifadə etmir?

-Maşınını bu yaxınlarda satıb.

-Telefonla da ki, belə başa düşdüm, heç bir əlaqə yaratmırlar.

-Məgər buna əvvəldən şübhəniz var idi? Belə adamlar bir iş görərlərsə, bunu əsaslı şəkildə edirlər. Hər ikisi eyni mobil operatorun xidmətlərindən istifadə edir. Oradakı adamımız, gözlənildiyi kimi, heç bir nəticə əldə etməyib. Heç uzun müddət olduqları bir koordinat da müəyyən edə bilməyib. Güman ki, nömrələrini hərdən, qısa müddətə telefon aparatlarına quraşdırırlar. Bir neçə dəfə hər ikisinin mobil nömrələrinin yerdəyişmələrini qeydə alıb adamımız. Gəl ki, bu yerlər heç biri bircə dəfə də təkrarlanmadığından bizə heç nə verməyib. Güman ki, hansısa, hələ ki, bizə məlum olmayan əlaqə vasitələri var. Ola bilər ki, şəhər telefonları ilə danışırlar.

-Şəhər, ya kənd telefonu, bilmirəm. Adama görə vaxtilə kimlərəsə ağız açdıq, dedik atası yaxşı oğlan idi, dostumuz idi, yüksək maaşla orada işə düzəltdik ki, həm ailəsini dolandırsın, korluq çəkməsinlər, həm də lazım olanda bir işimizə yarasın. İndi canı çıxsın, başını işlətsin, danışmırlarsa, bu işin başqa bir yolunu tapsın, -«Qızılbaş» səsini qaldırdı.

Elə bu vaxt samovardakı su pıqhapıqla qaynayıb daşdı. Bunu görən «Qızılbaş»ın əsəbləşdiyi bir anda yadından çıxdı. 

-Həə, indi otlardan bir çay dəmləyəcəyəm ki, gəl görəsən. Özün qaynatdığın samovarın çayı bir başqa olur.

Adəti üzrə əllərini bir-birinə sürtüb hazır qoyduğu dəm çaynikini götürdü. Samovarı özü qaynatmağı yaman xoşlayırdı. Bu vaxt həmsöhbəti ayağa qalxdı.

-Mən gedim. Çay içməyə vaxt yoxdur.

-Gedirsən, get. Amma keçən dəfəki söhbətimizi unutma. Dəmir bizdən nəticə gözləyir. Hadisələr nəzarətimizdən çıxsa, kəskin addımlar atmalı olacağıq. Bunu isə, sən etməli olacaqsan. Məni başa düşürsən. Çalış, o həddə çatmasın hər şey. Bu səninçün o birisilər deyil, polis zabitidir, ölümü böyük səs-küyə səbəb olar.

-Başa düşürəm. Nə mümkündürsə, edəcəyəm.

-Onda ləngimə. Sənə arxayınam.

-Sağ olun.

-Sağ ol.

Tək qalan «Qızılbaş» öz-özü ilə danışırmış kimi yenə də bayaq işlətdiyi kəlmələri təkrar etdi:

-Nahaq Səttara qulaq asdıq, nahaq…

* * *

Valyutadəyişmə məntəqəsindən verilmiş konverti də polkovnikin göndərdiyi sənədlərlə birlikdə evdən çıxarkən götürmüş, sənədləri Gülanənin evində gizlətmiş, konverti isə cibimə qoymuşdum. Əslində yaranmış vəziyyətdə bu konvert yeganə əlaqə vasitəm idi. Çox əlverişli vasitə olmasa da, hər-halda etibarlı idi və onsuz da indiki vəziyyətdə başqa çıxış yolum yox idi. Polkovnik belə istəmişdisə, deməli, ən düzgün olanı bu idi. Görünür, bir daha bu kanala müraciət etməli olacağam. Bu Matvey Semyonoviç tərs adama oxşamır. Ancaq nədənsə möhkəm qorxur. Görünür ki, bu qorxu nə qorxudursa, ötən otuz ildə canından çıxmayıb. Əminəm ki, mənə lazım olan əsas məlumatı ondan alacağam. Ancaq bununçün onu danışmağa vadar etmək lazımdır. Bunu isə polkovnikdən yaxşı heç kim edə bilməz.

Avtobusdan «Sahil» metrosunun qarşısında düşdüm. Yaxınlıqdakı parka keçib boş skamyalardan birinə oturdum. Konvertlə yanaşı cibimə qoyduğum bloknot və qələmi çıxardım. Bloknot vərəqində cəmi bir cümlə yazdım: «Matvey Proxorov qonaqpərvər deyil». Vərəqi bloknotdan qoparıb cibimdəki konvertə qoydum. İndi bunu ünvana verib cavab gözləməliydim. Yəqin ki, cavab ən tezi axşama, ya da sabaha hazır olardı.

Layiqəyə ofisə getməməsini, evdə də qalmamasını tapşırmışdım. Mənimlə görüşə gələrkən qonşu mağazanın arxa qapısından istifadə etdiyindən bu fənd ikinci dəfə işə yaraya bilməzdi. Təxmin etdiyim kimi, peşəkarlar tərəfindən izlənirəmsə, onda köməkçimin evinin yerini də müəyyən etmək onlar üçün iki vur ikidir. Bəlkə də artıq bunu ediblər. Qəfildən mənə lazım olarsa, izinə düşülməməsi üçün rəfiqəsigildə qalmağı tapşırmışdım Layiqəyə. Rəfiqəsinin ev telefonunu götürmüşdüm, ehtiyac olarsa, oraya zəng vuracaqdım.

Həmişə başqalarını izləməyə öyrəşmiş biri kimi, indi özümün izlənməyim mənə bir qədər qəribə gəlsə də, baş verənlərdə həmişə pozitiv məqamlar axtardığımdan, ilk dəfə rastlaşdığım, mənim üçün qeyri-adi olan bu vəziyyətdə qarşı tərəfin əsəbləri ilə oynamaqdan xüsusi zövq alırdım. Qoy bütün şəhəri bir-birinə vurub məni axtarsınlar. Onlara öz yemişbaşlarından heç də irəli getmədiklərini göstərmək istəyirdim. Həm də polis orqanlarının əməliyyat aparatının yetişdirdiyi bir peşəkarla oynamağın nə olduğunu bir qədər anlasınlar.

On beş dəqiqə sonra konverti ünvana verib yenidən parka qayıtdım və bayaq oturduğum skamyada oturdum. Parkda heç kim yox idi. Yaranmış boşluqdan istifadə edib Salamın işi ilə maraqlanmağı qərara aldım. Yaxınlıqdakı avtomat telefondan nömrəni yığdım.  Elbrus zəngimə dərhal cavab verdi.

-Salam, Elbrus müəllim.

-Salam, Bəxtiyar müəllim.

-Bizim uşağın vəziyyəti necədir?

-Yaxşı heç nə yoxdur. Ekspertizaların cavabları gəlib. Hər şey ona qarşıdır.

Ekspertlər adamın maşınla vurulmasını rəsmən təsdiqlədilər. Paltarlarının üzərində Salamın maşınının aşkar izləri qalıb. Maşının ön tərəfində də, kiçik əzik və batıqlarla yanaşı, ölənin paltarlarının mikroelementləri və qan qrupu ilə eynilik təşkil edən qan ləkələri aşkar olunub. Özünüz başa düşürsünüz, bunlar təkzibedilməz sübutlardır. Sabah Salam Kürdəxanıya, İstintaq təcridxanasına göndəriləcək.

-Bəs şahidlər?

-Gecə saatları olduğu üçün hadisənin şahidi yoxdur. Başqa bir şey də var. Adamın meyiti səhər saatlarında, hava yenicə açılmağa başlayanda ara küçələrdən birində tapılıb. Espertlər müəyyən ediblər ki, ölüm, meyit tapılandan təxminən iki saat əvvəl baş verib. Gecə vaxtlarına təsadüf edən həmin saatlarda ətraf küçələrdəki kameraların görüntülərinə düşən cəmi üç maşından biri də Salamın maşınıdır. Digər iki maşının sürücüləri həmin ərazidə yaşayırlar, sadəcə gecə saatlarında evlərinə qayıdıblar. Salamın isə o ərazi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Bu da ona qarşı yönələn daha bir faktdır.

-Bəs uşaq özü nə deyir.

-Nə deyəcək. Deyir həmin gecə səhərə qədər növbədə olmuşam, postumu tərk etməmişəm, arada bir qədər mürgüləmişəm, maşını da heç kimə verməmişəm. Növbəyə gələndən təhvil verənə qədər maşını işlədiyi xəstəxananın qarşısında olub, açarları da cibində. Başqa heç nə.

-Bəs o Ruhi-əsəb xəstəxanasının girişində kamera yoxdurmu?

-Məsələ bundadır ki, çöl tərəfdə yoxdur, içəridəki kamera isə həmin gün işlək vəziyyətdə olmayıb.

-Məhz həmin gecə işləməyib?

-Bəli. Mənə də bu çox maraqlı gəldi. Ancaq hələki bir nəticə əldə etməmişəm. Elə bu fakt özü də bir növ Salama qarşı yönəlir. Gün ərzində kamera işlək vəziyyətdə olub. Belə çıxır ki, növbəni qəbul edəndən sonra gecə saatlarında qəsdən kameranı sıradan çıxarıb ki, gedib bu qətli törədib qayıtsın. Sonra da desin, səhərəcən işdə olmuşam, kamera nasazdırsa, mən neyləyim… Görürsünüz, bu da, ortada olan nəticələr də hamısı Salama qarşıdır. Bununla belə, yenə də dediyimdə qalıram, Salamın günahkar olduğuna inanmıram.

-Bəs ölən barədə nə öyrənə bilmisiz?

-Ölən olduqca maraqlı biridir. Şəhərin qızıl-brilyant bazarının az qala otuz faizinə malı o verirmiş. Kriminal dairələrdə kifayət qədər tanınmış biridir. Yəqin eşitmiş olarsız. Ləqəbi «Karat»dır.

-Meyitin tapıldığı küçə ilə onun əlaqələrini müəyyən etmisizmi?

-Məşuqəsi yaşayır o küçədə. Onun yanından çıxıbmış həmin gecə.

-Bəs məşuqəsi?

-Onu da yoxlayıram. Ancaq məncə qadının heç nədən xəbəri yoxdur. Onu yağ-bal içində saxlayan birinin ölməsini niyə istəsin ki?

-Deməli «Karat»? Və belə bir məşhur adamı gənc bir oğlan təsadüfən maşınla vurub öldürür…

-Elə mən də sonradan, vurulan adamın ləqəbinin «Karat» olduğunu biləndə ilk olaraq bunu düşündüm.

-Fikrimcə, bu qətldir. Kimsə, «Karat»ın məşuqəsinin evinin yerini bilən adam onu izləyib, gecə saatlarına qədər gözləyib, oradan çıxanda isə maşınla vuraraq qətlə yetirib. Təkcə Salamın maşını həmin adamda nə gəzirdi, bunu öyrənmək lazımdır.

-Darıxmayın, öyrənərik. Ancaq indiki halda, Salamı təcridxanaya göndərməyə məcburam.

-Bəli, yenə də peşəmizin bizdən asılı olmayan, qaçılmaz tərəfləri ilə barışmağa məcburuq. Ancaq hər şeydə bir xeyir var. Düşünürəm ki, əgər ölən «Karat»dırsa, həqiqət üzə çıxanadək Salamın elə içəridə olması yaxşıdır. Onun adamlarından nə desən gözləmək olar. Ətraflı məlumata görə sağ olun. O əraziyə isə, mən də məmnuniyyətlə baxardım, təkcə çöl hissəyə yox, elə xəstəxananın girişindəki qarovulçu otağına da. Qorxuram, tək getsəm, bir çox şeylərə əlim çatmasın. Yəqin başa düşürsüz, daha polis əməkdaşı deyiləm və məni o qapalı tibb müəssisəsinə buraxmaya da bilərlər. İmkan olarsa, birlikdə gedərdik yaxın zamanda.

-Əlbəttə, özü də mümkün qədər tez. Cinayət işinin materialına əlavə etmək üçün bəzi adamların ifadələrini alacağam, başqa bir neçə sənədi də topladıqdan sonra materialı prokurorluğa ötürməliyəm, artıq tələb edirlər. Vaxt az qalıb. İmkan olsa, sabah zəngləşib gedərik.

-Bir sual da verim. Salamın maşınında qaçırılmaya qarşı siqnalizasiya qurğusu varmı?

-Xeyir, köhnə maşındır. Qapıları adi açarla açılıb-bağlanır.

-Aydındır, sağ olun, Elbrus müəllim. Mən özüm əlaqə saxlayaram.

-Oldu, danışdıq. Sağ olun.

Bəli, Salamın işi çətinləşdi. Bu qədər aşkar sübut-dəlillə ona kömək etmək çətin olacaq. Ancaq mən də, işi aparan, son dərəcə vicdanlı biri kimi tanıdığım müstəntiq Elbrus Cavadov də bu gəncin günahsız olduğuna inandığımız halda, onun müttəhimlər kürsüsündə oturmasına icazə verə bilmərik. Görək qüvvələrimizi birləşdirməyimiz sonda nə verəcək?

Belə bir məşğul vaxtımda bu uşağın da başına bu işin gəlməsi heç  yerinə düşmədi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.07.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Poetik qiraət rubrikasında bu gün sizlərə şair Elçin Mirzəbəylinin şeiri təqdim olunacaq. 

İlahi! İlahi, kimdi bu adam –

Tanrı əzabıdı, Tanrı payıdı?

Qoymadı torpaqla, daşla danışım.

Deyir, Yer üzündə dərd havayıdı,

Dur gedək, böcəklə, quşla danışaq.

Dur gedək, küləklə danışaq bir az,

Sarılaq bir eşqin budaqlarına.

Dur gedək, çiçəklə danışaq bir az –

Ətri təslim olsun dodaqlarına.

Üfiqdə ümidlər bizi gözləsin

Dan yeri bir sirli baxışa dönsün. 

Səmada buludlar bizi gözləsin - 

Sıxaq ovcumuzda, yağışa dönsün, 

Yağsın Yer üzünün günahlarına,

Yağsın bu dünyanın sabahlarına.

...Nə səsim duyulur, nə dualarım

Yetişmir kimsənin qulaqlarına.

İlahi, de, hardan atılım indi

Gəlib düşə bilim ayaqlarına?

Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.07.2023)