Məşhur türk şairi, Türkiyə Ədəbiyyatı Vəqfinin başqanı Serhat Kabaklı 1952-ci ildə Elazığda dünyaya gəlib, ötən il onun 70 illiyi təntənə ilə qeyd edilib. “Öncə göyərçinləri vurdular” adlı ilk şeir kitabı ilə dərhal məşhurlaşıb, “Bil oğlum” şeiri ilə türk dünyasına səs salıb. Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan belə onun şeirlərini əzbər söyləyir.

 “Yüz illərlə həsrətlə ana vətənim deyib yanan gənclərim Azərbaycana gəlmək istəsə 8 min lirə bilet pulu edir, bunu necə ödəsinlər?” deyə haray çəkən təəssübkeş bir şəxsdir Serhat xocamız, Azərbaycanı Türkiyədən əsla ayırmır. Əməkdaşımız İntiqam Yaşarla söhbətində böyük şair bir neçə məqamı vurğulayıb. Onlara nəzər salaq.

 

“Bil, oğlum” şeiri bütün Türk dünyasını dolaşmaqdadır. Şeirin tarixcəsini danışsanız xoş olar.

 

-Bunu bir çox yerlərdə danışmışam, bir daha danışım. Oğlum doğulduğu gün mən çox duyğulandım, bunu elə şeir kimi ifadə etdim. Elə bil mənə kimsə dedi ki, “şeir yaz”.  Normalda bir şeir yazılanda bəzi şeyləri düzəldərsən, bəzi səhvlər olar. Amma bu şeirimdə heç bir düzəlişə ehtiyac olmadı. Mətni yenidən redaktə etməyə gərək olmadı.

 

Türkiyə Ədəbiyyatı Vəqfinin başqanısınız. Bir az bu vəqfin işləri haqqında danışaq. Nə kimi işlər görürsünüz? 

 

-Biz Türk ədəbiyyatının ən yaxşı, ən yüksək nöqtələrə gəlməsi üçün çalışırıq. Bunun üçün də yaxşı şairlər, yaxşı yazarlar tapmağa çalışırıq. Tapdıqda isə onlarla birlikdə yol gedirik. Amma bizim jurnalımız var, “Türk Ədəbiyyatı” jurnalı adlanır. On beş gün sonra jurnalımızın əlli illiyi olacaq. Bir tərəfdən jurnalı hazırlayırıq, bir tərəfdən də, hər çərşənbə günü “Çərşənbə söhbətləri”adı ilə özü gözəl, elmi gözəl, söhbəti gözəl böyük adamlarla söhbətlər edirik. Ora çoxlu qonaqlar gəlir, sualı olan sualını verir, danışmaq istəyən danışır və bir universitet kimi, fakültə kimi davam edir ora. Təbii ki, son zamanlar biz bir məsələni ürəyimizdə vurduq, bu da Türk dünyasıdır. Bunun üçün də Türk dünyası ilə çox yaxşı əməkdaşlığı olan İmdat Avşarı yanımıza aldıq, təbii ki, siyasət baxımından deyil, mədəniyyət, incəsənət tərəfindən, Türk dünyasının bütünlüyü baxımından əlimizdən gələni etməyə çalışırıq və buraya - Bakıya gəlməyimizin səbəbi də budur. İnşallah, bu fəaliyyətlərimiz, bu tədbirlərimiz davam edəcək. 

 

 Türkiyə Ədəbiyyat Vəqfinin Türkiyə və Azərbaycan arasındakı əlaqələrdə rolu nədən ibarətdir?

 

-Bunu bizim təyin etməmiz mümkün deyil. Bunu siz təyin edə bilərsiniz. Türk Ədəbiyyat Vəqfi Azərbaycanla Türkiyə arasında qurulan körpüdə pay sahibidir.

 

Sərhad bəy, bir şair olaraq, günümüzdə şeirə qarşı oxucu marağı sizi qane edirmi?

 

-Bu bir maraq məsələsidir. Kimi var şeirə meyl edir, kimisi də var ki, musiqiyə meyl edir, amma ədəbiyyata marağı olan adamın mütləq şeirə meyli vardır. Mən də bunu düşünürəm ki, şeir ən gözəl əlaqə, ən gözəl münasibət qurmaq halıdır. Yəni ki, bir insanın şeirlə çata bilməyəcəyi heç bir nöqtə yoxdur. Buna görə, baxarıq ki, Azərbaycan ədəbiyyatının içində Nizamidən gələnlər vardır. Türk ədəbiyyatının içində Yunusdan gələn şeirlər vardır və bunlar ölməzdir. 

 

Azərbaycan yazarları üçün Türkiyə jurnallarında, Türkiyə qəzetlərində çap olunmaq böyük əhəmiyyət daşıyır. Çünki Türkiyə ədəbiyyatı dünyada önəmli yerə sahibdir. Azərbaycan gənclərinə hansı jurnal və qəzetləri məsləhət görərdiniz çap olunmaq üçün?

 

-Təbii, bunların başında “Türk Ədəbiyyatı” qəzeti gəlir. “Kardeş kalemler” dərgisi də bunlardan biridir. Türk Dünyası Araşdırmaları Vəqfi, Turan Yazqan hocanın vəqfi bura daxildi. Mən bir də bunu deyim; bir vaxtlar Azərbaycana Türkiyədən bəzi adamlar gəlirdi, əllərinə bir çanta alardılar. Onlar fırıldaqçılar idilər. Burdakı insanları aldadıb getdilər. O dönəmdə Türkiyəyə qarşı simpatiya ortadan qalxdı. Mən də deyirəm ki, o simpatiyanı saxlayan jurnallar bunlardı. Bunlardan başqa əlbəttə jurnallar var. Məsəlçün, Kayseridə, Konyada, Bursada nəşr olunan jurnallar var, əlbəttə bu jurnallar da yola çıxıla bilən jurnallardı, amma diqqətli olun, aldanmayın. Bu iş bir könül işidi, pulla olacaq şeylər deyil. 

 

Türk şeirini bu gün dünya ədəbiyyatında hansı mərtəbədə görürsünüz?

 

-Türk şeirinin dünya səviyyəsində bəlkə də daha artıq bir hissi, yönü var. Amma Türkiyə türkünü, Azərbaycan türkünü ucaltmaq onların ürəyində yoxdu. Xaricilər bizim şeirimizi ucaltmırlar. Nə zaman ucaldarlar? Azərbaycan türkü vətənini satsa ucaldarlar. Mənim bu səbəblərdən dünya səviyyəsinə qalxmaqda bir iddiam və düşüncəm yoxdu. Azərbaycan məni anlasın, Özbəkistan məni anlasın, Qazaxıstan, Qırğızıstan məni anlasın, mən onları anlayım, bu elə dünya səviyyəsində bir hadisədir mənim üçün. Nə deyir? Deyir: dünya tarixindən türkü çıxarın, dünyanın tarixi qalmaz. 

 

 Türk Dünyasının gənc yazarlarına bir ustad olaraq nə sözünüz var?

 

-Oxuyacaqlar, oxuyacaqlar, oxuyacaqlar. Yazacaqlar, ustadları onlara olmadı, bir daha yaz deyəcəklər, bir daha yazacaqlar. Bezmədən, yorulmadan ustadlarının sözlərini dinləyəcəklər. Tarixlərini oxuyacaqlar, tarixdən oxuduqlarını öz həyatlarında tətbiq edəcəklər. 

 

Ustad, mən düşünürəm ki, biz türk dövlətləri bir- birimiz itanıdığımız qədər həm də tanımırıq. Sizcə nə kimi işlər görülməlidir ədəbiyyat sahəsində?

 

-Bu yolda dövlətlər mütləq dəstək olmalıdırlar. Bir şey deyim, yüz illərlə həsrətlə ana vətənim, ata vətənim deyib yanan gənclərim Azərbaycana gəlmək istəsə 8 min lirə bilet pulu edir, bunu necə ödəsinlər? Bu məqamda dövlətlər bir şey etməlidir, biletlər ucuzlaşmaldır. Bu insanların bir-biri ilə qaynaşmasını, iç-içə olmasını təmin etmək üçün bir şey edilməlidir. Bu artıq dövlətin işidir. Yəni türk dövlətləri topluluğunu qurduq demək asandır, o insanları bir-birinə qovuşdurmadan o topluluğu qura bilməzsən. Ticarət etməyə gedən adama bilet o qiymətə olsun, amma mədəniyyətə görə yola çıxan adamın biletini də onun imkanına görə uyğunlaşdırmaq lazımdır. 

 

Biz sevimli hocamız Serhat Kabaklını doğum günü münasibəti ilə təbrik edir, azı 100 il ömür arzulayırıq. Bir də əbədiyaşar şairlik zirvəsi!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.04.2023)

SilkWay Beynəlxalq Ədəbiyyat Festivalının Azərbaycan turunun 32 finalçısının əsərlərindən ibarət Antologiya bu il “Azərkitab” Yayınlarında nəşr olunacaq. Festivalın rəsmi media dəstəkçisi olan “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı antologiyaya daxil ediləcək əsərlərlə oxucularını tanış edir.

 

 

NADİR YALÇIN

 

 

Rzalı Nadir Yalçın oğlu 2001-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. “525-ci qəzet”in müxbiridir. Bədii nümunələri Nadir Yalçın imzası ilə qələmə alır. Həm nəsr, həm də nəzm yazır.

 

 

 

Nina Nikolayevna

 

(Hekayə)

 

Zümzüməsi obamın nazlı gəlninin – Kürün qızıl tanasına çevrilən salxım söyüdləri titrədir, günəşlə ay arasında bardaş quran toranlığa layla çalır, sulardan boylanan ülvi arzulara dəm tuturdu. Yanıqlı, təmkinli, aramla oxuyurdu. Bütün susan qaratoyuqların acığına bu oğrun vədəni nəğmələndirirdi. Sözə avazı ilə yaraşıqlı libas geyindirsə də, bu avazla mizrabı telə möhkəm vurmaq olmazdı, od tutub yanardı qovaqlar.

Qəmlə nəşələnmək olardı bu sədada!

Gözlərini qırpmış, əllərini dizləri ilə tənləşdirmişdi. Bilirdim, qırışları dərinləşmişdi. Mən bilirdim, qeyrisi, tutalım, qonşu Əsgəri çağırsan, unamazdı bunu.

Oxuyurdu nənəsi deyən bayatılardan...

 

***

Yer yerindən silkələndi, darvaza şaraq-şaraq şaqqıldadı, toyuq-cücə çəpər başına tullanıb qonşu həyətinə keçdi, ağacın ətək budaqlarında sallanan gilaslar əsim-əsim əsdi, yazıq anamın yerindən dik atılmağı ilə həyətə qaçmağı bir oldu, dədəm necə diksindisə, mürgüsünə daş bağlandı. Qorxumdan tutun başına dırmaşdım.

Nənəm bu istinin cırhacırında qızmar Günəşlə əlbir olub ocağımıza od ələyirdi.

Elə yana-yana haray çəkirdi! Deyirdin, yaylığındakı yarpaqlar yerlə bir olacaq.

– Ana, nolub, nə hay-həşirdi, qonum-qonşunun dincələn vaxtı niyə qıy-qışırıq salmısan? – atam gözlərini ovxalaya-ovxalaya pilləkənlərdən düşdü.

– Mərdan, evimi murdarladılar, həyətimə qara xal saldılar, başıma daşdü, bala. Qardaşın gəlib.

Atamın çiçəyi çırtladı. Elə həmin vaxt da sevinci gözündə qaldı. Anasının neçə illərdi həsrət çəkdiyini yaxşı bilirdi. Bəs nolmuşdu axı?

– Ənvərdən ötrü gecə-gündüz ah-vay edən sən idin də, indi nolub?

– Bir kafir qızını da yanına salıb, bala, sarı pişiyə oxşayır. Dinim-imanım yandı...

O gündən nənəmin əhlət ağacından da ağır olan boxçası evimizdə qərar tutdu. Zəhər tuluğu idi, alqışına alqış çatmazdı, aman-aman qarğışından...

Anamı hirsləndirəndə çalmasını açıb qaçırdım. Dalımca əlli söz deyirdi. Hərdən yazığım da gəlirdi. Qara yaylığının ucunu gözünə sıxıb gecələr astadan ağalyırdı. Əlhəmini çaşdırmışdı, qınamırdım... Anama tapşırmışdı:

“Nə Ənvəri, nə də yanındakı xaxolu üstümə qoymarsız...”

Nənəmin həmin hay-küyündən sonra həyətlərinə götürüldüm. Əmimi heç görməmişdim, həmişə atam ondan ağız dolusu, fərəhlə danışardı. Əmimdən çox yanında gələn adamı görmək üçün səbirsizlənirdim, axı nənəmi kim belə cin atına mindirmişdi?

– Bizə nə gözəl oğlan gəlib! – əmim Ənvər dedi.

Onu ilk görəndə şux qamətli, saçları arxaya dalğalanan, enlikürək bir oğlan idi əmim Ənvər... Sevgisi gözündən yağırdı. Par-par parıldayırdı gözləri. Kəlmə belə kəsməsə, yenə bilmək olurdu ki, o başqa cür sevirdi.

– Yaxın gəl, Mərdanın baş dərisisən. Məktəbə gedirsən?

– Hə, birinci sinifə.

– Oğulsan... Tanış ol, bu da Ninadır. Nina Nikolayevna!

Əmim Ninanı mənə təqdim edəndə başımı sığallaya-sığallaya onun pərişan gözlərinə zilləndi. Bütün dərd-sərini canına çəkməkçün zillənirdi, axı o burda – doğma diyarda belə səs-küylə qarşılanmağa layiq deyildi. Əmim qorxurdu, birdən Nina onu qoyub getsə, bütün başına gələcək xoşagəlməz işlərdən bezsə... Əmim başqa cür sevirdi, bütün kəndi özünə düşmən edəcək cəsarətlə sevirdi...

Nina bu boz kəndimizə qürub vaxtı körpə ərik budaqlarından zorən ayrılıb şərə qarışan narıncı şəfəqlərə bənzəyirdi. Quluncunun üstünəcən qıvrılan sünbül sarısı saçları Ninanın təbəssümünün ecazlı davamı idi. Şax qamətindən ayrılan sinəsi düzəngahda qabaran aran təpəciklərini xatırladırdı – bu da həmin böyük təbəssümün tamamı.

O bu axarlı-baxarlı çay ömrümüzə gecələr maviləşən tül kimi sərildi.

 

***

Nina ilk illər bizim dildə qırıq-qırıq danışırdı. Amma elə bil dilimizin ahəngi onun nitqinə biçilmişdi, o, buz kimi soyuq danışıqçün yaranmamışdı. Kim bilir, bəlkə də, Nina öz məskəninə – əsl taleyinə qovuşmuşdu.  

Qəribliyinə sıza-sıza yaş töksə də, əmimə olan məhəbbətindən əl çəkmirdi. Nina qürbətdə məskən sala bilməyən, köksünün döyüntüləri bədənini silkələyən qaranquşlar kimiydi. Elə hey çırpınırdı...

Bir dəfə əclaflıq eləyib Ninanın gözəlliyinin dərinliyinə varmışdım. Həyatımda gördüyüm ən cazibədar vücudun sahibi idi Nina Nikolayevna. Günün birində əmim biçində olanda fələyin felinə uyub taxta hamamın oyuq yerindən Ninanı o ki var süzdüm. Neyləyim? Ağzımın suyu axan vaxtlar idi. Amma o tindəki zeytun ağacı haqqı ürəyimdə pis şey yox idi. Necə ki açan çiçək, yumurtasını yenicə çartlatmış sapsarı cücə, baramadan yenicə çıxan kəpənək bütün canlılara məhrəm idi, Nina da o taxta hamamın oyuğundan öz ana libasında – təbiətin qızı kimi məni xoşhallandırmışdı.

Yalnız həmin gün gözümdən yayınmayan bir şey məni fikir təşnəsində boğmuşdu, Ninanın boynunda nəsə parıldayırdı. Həmin işarəni hesab dərsində təzə-təzə öyrənmişdim. Az keçməmişdi, qəbiristanlığın göz işlədikcə uzanan dərinliklərindən, kol-kosun içindən boylanmışdı həmin işarələr mənə sarı.

Xaç idi – Ninanın inancı, duası, məmləkəti...

Kəndimizdə zülm ayaqladı gözəl Nina. Nə xaçını boynundan açır, nə sevgisini ürəyindən söküb ata bilirdi. Amma yaxşı bələd olmuşdu bu yerlərə. İl ili qovladıqca tərtəmiz danışırdı. Yatağında cilvələnən Kürə baxdıqca Volqanı xatırlayırdı. Buraları öz içinə sığdıra bilmişdi.

Günün birində Volqadan bir külək əsdi, külək gəlib yetişdi Kürə, Kürdən ocağımıza... Nənəm torpağa basdırılan gün kəndin ağsaqqalları – dirsəklənəndə qolunun altına qoşa zər xaralı döşəkçə atılan, gəzəndə ağır tərpənən, danışanda asta dillənən, başıpapaqlı kişiləri - Sotlanəhməd dayı, Əsəd əmi, Qəşəm kişi əmimin evinə ayaq basdılar, dədəm də böyürlərində.

Kişilər göy kimi guruldadılar, yel kimi əsdilər. Nina iç vurub ağlayırdı. Az qalırdım, gedim deyim, ay kişilər, görmürsüz necə gözəldi, nə istəyirsiz, amma deyə bilməzdim. Arxayın idim əmimə, bilirdim, lazım olsa, o deyər, canlarını da alar. Belə sevirdi o, başqa cür...

 

Kişilər çox danışdılar, çox dil tökdülər. Nəhayətdə Əsəd əmi dilləndi:

– Qayınanan quran əhli idi. Sən də pis, yaxşı onun gəlinisən. Gərək məclisində olasan, bir işin qulpundan yapışasan. Lap bunu qoyaq kənara, nə vaxtacan tay-tuşuna qaynıyıb-qarışmayacaqsan? Əlini nəyə vursan murdarlanacaq. Gəl, biz deyənə qulaq as. Bu boyda kişilər gəlib ayağına, bizi yüngülsaqqal eləmə.

Nina yana-yana boynundakı xaçı açdı. O gecə Ninaya zülmətdən zülmət oldu. Anam ona qüsul verdirdi. Molla Məmmədi çağırdılar. Molla Məhəmməd kəlmeyi-şəhadəti dedikcə Nina təkrarlayırdı. Mollanın gur səsi evi də silkəliyirdi, Ninanın bədənini də…

Ninanın boynundakı xaç qeybə çəkildi!

Qız-gəlinlər əvvəl-əvvəl qaynıyıb qarışmasalar da sonralar buzları əritmişdilər, tez-tez onun başına yığışar, gözəlliyinə matdım-matdım tamaşa eləyərdilər. Çünki o, müsəlman olmuşdu. Müsəlman olandan sonra kəndlə qaynayıb qarışdı gözəl Nina, oğul-uşağa qaynayıb-qarışa bilməsə də... Allah payın əsirgəyirdi əmimdən, xanımından.

O rus qızı laylayı iliyinəcən başa düşürdü. Övladsızlığının acığına laylay qulaqlarına hopmuşdu, bəlkə. Qonşu gəlinlər körpə beşiyini yelləyib laylay çalanda, o həzin zümzümə Ninanı beşiktək yırğalayır, xəyaldan xəyala aparırdı.

Əmim onun qəmini dağıtmaqdan ötrü əlindən gələni edirdi. Əmimlə əl-ələ verib Kürün sahilində o baş-bu baş gəzir, qoca qovağın altında sevişib qəmlərini dağıdırdılar. Allah bilir, neçə bala arzuları Kürdə boğulub sulara qərq olmuşdu. Əmim qovağın altında Nina üçün mahnı oxuyar, əllərini onun gur saçlarında gəzdirə-gəzdirə bu yerlərin əfsanələrini nəql edərdi.

Beləcə gün günə calanır, möhnət sevincə, şadyanalıq kədərə yoldaşlıq edirdi. İllərin qanadlarından yıxılanlar geri dönmədikcə böyüdüyümüzü, yaşlandığımızı hiss edirdik.

Həyətimizdəki tut ağacını kəsdilər, filmlər rəngləndi, arzular böyüdü, qayğılar çoxaldı. Mən də böyüdüm o arzularla birgə, Nina yaşlandı, əmim nuraniləşdi. Nina dəyişdi, qırışdı, balacalaşdı. Amma saçları həminki kimi gur, canlı idi, meşə kimi… Əmim isə... Qocaldıqca qəribə sükut bürüyürdü onu, bu səssizliyi bəzən ürpəndirirdi adamı.

Təkcə o tindəki zeytun ağacları həmən qaldı...

Günün birində əmimin səssizliyi kəndi başına götürdü. Nina adını dilinə gətirə bilmədiyi ölüm mələyinin ağuşuna sığındı. Həyətdə ağappaq parçadan bir yuat yeri quruldu, ağappaq, köppüş əlli nənələr yumağa gəldilər, gümüş kimi par-parıldayan vedrəylə hovuzun yanında sicilləmə düzüldü. Ağ-ağ ağı deyən ağuçular harayladı ötənləri, keçənləri…

Nina yuyulanda anam da yuat yerində idi. Anam çox adamı yola salmışdı, ilk dəfə idi rəngi ağappaq olmuşdu. Fikirləşirdim, yəqin, Nina qəribdi, ona görə halbahal olub anam...

Gün batmağa tələsəndə anam məni evin dalına çağırdı. Adamlar səngimişdi, sakitlik idi. Gördüm, nəsə demək istəsə də çəkinir. Əlimi çiyinlərinə dayayıb gözlərimi qırpdım. Yavaşca pıçıldadı:

– Bunu Ninanı yuyanda tapdım, – corabını aşağı çəkib xaçı götürdü, ovcuma basdı, – heç kim görməyib məndən başqa, narahat olma.

– Axı bu xaç neçə ildi yoxa çıxmışdı, Nina müsəlman olmuşdu. İndi bu hardan çıxdı?

– Saçının arasından.

– Necə?.

– Xaçın nazik ipi saçının dibinə düyünlənmişdi.

Nina... O necə də sədaqətli idi. Ninanın saçı ölüncə nazilmədi, təravətdən düşmədi, həmişə gur, qıvrım-qıvrım dalğalandı. Soyuq yerlərdən gəlib qızmar məkana düşən Ninanın sarı saçları öz ölkəsində gur meşə idisə, bizim kəndimizdə səhraya bənzəyirdi, gün işığından cadar-cadar olan səhraya. O gur saçlar Ninanın sədaqət rəmzi imiş, sən demə... O saçlar nazilsəydi, xaçı harda gizlədəcəkdi? Necə bədənində daşıyacaqdı? O xaç bu illər ərzində həm yox imiş, həm var imiş.

 

***

Xaçı ovcuma bərk-bərk basıb düşünür, ayaqlarımı ardımca sürüyürdüm. Hara gedəcəkdim? Onun bu pünhan etibarının nişanəsini harda yoxa çıxaracaqdım? Əmim... Bilirdimi yazıq əmim? Düşünürdüm, qəbirstanlığa getmək..., xaçı torpaqlara qərq eləmək..., ya da kəndimizdə lap çoxdan basdırılan rus qəbirlərinin üstünə qoymaq gərəkdir.

Bilmirdim. Bütün bunları düşünə-düşünə gördüm gəlib çatmışam Kürün sahilinə. Bura məni gətirən o zümzümə idi... Əmim... oxuyurdu, yanıqlı, təmkinli, aramla oxuyurdu. Ötənləri yada salıb, Ninanı oxşaya-oxşaya bu oğrun vədəni nəğməsinin bağrına basırdı.

Qaratoyuqlar bu avaza məst olub ağacların koğuşuna sığınınan ilıq havada  xumarlanırdılar...

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.04.2023)

 

 

 

Qarabağ Dirçəliş Fondunun pazl yarışına yekun vurulub

 

 

Qarabağın incilərini musiqiylə, sözlə, fırçayla, kamerayla sapa düzərsən, oxşayıb təbliğ edərsən. Tək elə bunlarlamı? Xeyir. Bunu, məsələn, uşaqların sevimlisi pazlla da etmək olar. Necə?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının növbəti xəbəri bu barədədir. 

 

Qarabağ Dirçəliş Fondu tərəfindən keçirilən işğaldan azad olunan ərazilərimizdəki mədəni-tarixi abidələrimizin təsvirlərindən ibarət “Qarabağ inciləri” pazl yarışına yekun vurulub. Öncədən deyək ki, düşünənə əhsən, çox maraqlı bir yarışma alınıb. 

Birinci Qarabağ müharibəsində torpaqlarımızın bir hissəsini işğal edən Ermənistanın hərbi birləşmələri şəhər və kəndlərimizlə yanaşı, xalqımız üçün böyük mənəvi dəyəri olan tarixi abidələrimizi də qəddarcasına dağıdaraq məhv ediblər. “Qarabağın inciləri” pazl oyununun yaradılmasında da məqsəd ictimaiyyətin diqqətini Qarabağda ermənilər tərəfindən tarixi abidələrimizin dağıdılmasına yönəltməkdir.

Yarışa qatılan iştirakçılar aprelin 8-dən başlayaraq xüsusi olaraq hazırlanan və rəmzi məna daşıyan “Qarabağın inciləri” pazl oyununda Qarabağın möhtəşəm abidələrini virtual olaraq bərpa etmək üçün yarışıblar. Abidələr bu cür sıralanıb:

 

Şuşa qalası,

Zöhrabbəyovların Şuşadakı evi, 

Molla Pənah Vaqifin türbəsi,

Ağdam Çörək Muzeyi, 

Ağdam Cümə Məscidi, 

Pənahəli xanın sarayı (İmarət), 

Qarğabazar karvansarası, 

Ağdam Çay Evi, 

Ağdam Dram Teatrının binası. 

 

Yarışın yekununda ən çox xal toplayan 10 nəfər – Məfkurə Həsənova, Fidan Əsədli, İsa Məmmədov, Ruhiyyə Rəhimova, Məhəmməd Bağışov, Əli Bağışov, Günel Babaşova, Fariz Hüseynli, Aygün Eyyubova və Ləman Əlizadə qalib seçilib.

Qaliblərə Qarabağ Dirçəliş Fondu tərəfindən hazırlanan “Incredible Karabakh” kolleksiyasından t-shirt hədiyyə olunub.

Qarabağın özəlliyini, ona xas mədəniyyət incilərini təşviq etmək niyyəti ilə hazırlanan “Incredible Karabakh” kolleksiyasından olan t-shirtlərin üzərində Qarabağın ayrı-ayrı bölgələrinə xas olan simvollar – Vətən müharibəsində Qələbəmizin rəmzinə çevrilən Xarı-bülbül, möhtəşəm Şuşa və Əsgəran qalaları, məğrurluq və cəsarətlilik simvolu sayılan Laçın quşu, Kəlbəcərin əzəmətli dağları, şöhrəti dünyaya yayılmış Qarabağ atı, görkəmli şair və filosofumuz Füzuli, xalqımızın milli sərvəti olan Xudafərin və Laləzar körpüləri, Zəngilanın məşhur Çinar ağacı, Xankəndinin əsasını qoyan İbrahimxəlil xan, qədim yaşayış düşərgəsi olan Azıx mağarası kimi rəmzlərimiz təsvir olunub.

 

Psixoloq Ramin Nəcəf portalımıza açıqlamasında Qarabağ Dirçəliş Fondu tərəfindən keçirilən işğaldan azad olunan ərazilərimizdəki mədəni-tarixi abidələrimizin təsvirlərindən ibarət “Qarabağ inciləri” pazl yarışına bu cür şərf verib: “Uşaqlar oynayıblar, əyləniblər, beyin işlədiblər, hətta dağılmış abidələri virtual yox, həqiqətən bərpa edirlərmiş kimi qürurlanlblar da. Bax məsələnin əsas tərəfi bu vətənpərvərlik hisslərinin oyanmasıdır”

 

Şəkildə: Qaliblərdən Məfkurə Həsənova

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.04.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə “Biri ikisində” layihəsində bu gün növbədə Nəsr vaxtıdır, Xuraman Hüseynin Rəşad Məcidin şeirləri haqqında yazdığı essesi ilə tanışlıqdır.

 

 

ESSE

 

 

Xuraman HÜSEYN

 

 

“HƏLƏ NƏLƏR YZMALIYAM, MƏN NƏLƏR...”

Rəşad Məcidin şeirləri haqqında               

 

Mətbuatda və ədəbiyyatda önəmli yeri olan Rəşad Məcidin baş redaktoru olduğu “525-ci qəzet”də  yaradıcılığa meydan verməsi, gənclərə dəstək olması haqda çox danışmaq olar. Sözə, istedada biganə qalmayan jurnalist, yazıçı, şair Rəşad Məcidin poetik dünyası da maraqlıdır. Bir az da onun poetik dünyasından bəhs edək...

Şeir, onu yazanla bərabər, oxucuların da hiss və həyəcanlarını ehtiva edir. Məlumdur ki, insan yaşantılarından heç kim xali deyil. Dünyaya gəlmişiksə, Allah verən ömrü yaşayırıqsa, onun bəxş etdiyi duyğuları, həyatı da hiss etməli, görməliyik. Həyatımız, yaşadıqlarımız şeirlə oxucuların görüşünə gələrsə, bu onlara başqa ovqat bəxş etməzmi? Poeziya elə buna görə sevilmirmi?

Rəşad Məcidin şeirləri hər kəsin ürəyindən su içən, bəzən yaza bilməyib mübhəm saxladığı, yaşadığı hiss və həyəcanları, arzuları ifadə edir. R. Məcid “Həmişə” şeirində  lirik qəhrəmanının ondan həmişə nəyisə sirr saxlayacağını, dilinə gəlməyən sualları onun gözlərinə baxaraq da hiss edəcəyini deyir:         

                  

Sən məndən həmişə sirr saxlayacaq,

Həmişə nəyisə gizlədəcəksən.

Dilimə gəlməyən suallarımı

Baxıb gözlərimdən hiss edəcəksən.

 

Sevənlər bir-birlərinin alter-eqosu da olarsa, sevgi daha gözəl bir duyğuya  çevrilməzmi? O da sevginin sirli-sehrli bir duyğu olmasını lirik qəhrəmanının təlaşda yaşamamasında və günah səbəti daşımamasında görür:     

 

Həmişə şübhələr didəcək məni,

Həmişə təlaşda yaşayacaqsan.

Cavabsız suallar güdəcək məni,

Sən günah səbəti daşıyacaqsan.

 

Bu hal onları bezdirdikdən sonra hərənin bir yana burulacağı şanssızlığı görünməzmi? R. Məcid də oxucuları nə vaxtsa görünəcək bu ayrılıqdan uzaq durmağa səsləyir:

 

Bir gün bu halımız əzəcək bizi,

Bir gün bezəcəyik, yorulacağıq,

Bir gün çatacağıq yolayrıcına,

Hərəmiz bir yana burulacağıq.

 

Yolayrıcına çatmaq ayrılığın ilk işartısı deyilmi? Rəşad Məcid lirik qəhrəmanının yad adam təsiri bağışlayan davranışının  yaxşı nə isə vəd etmədiyini bildirir:  

 

Bir də görəcəyəm, dayanıb zaman,

Bir də görəcəksən, tənhasan, təksən.

Sən məndən həmişə sirr saxlayacaq,           

Həmişə nəyisə gizlədəcəksən.

 

Anton Pavloviç Çexov özünü tənha hiss edən insan üçün hər yerin çöl-biyaban olduğunu deyirdi. O da lirik qəhrəmanına həmişə nəyisə gizlətməyin sonunun yaxşı olmayacağını, təkliklə bitəcəyini bildirir. Təbii, hər yerin çöl-biyaban təsiri bağışlamasını heç kim istəməz.

Sevginin qüdrəti, əvəzolunmaz bir duyğu olması bu şeirdə bir daha görünür. O, “Həmişə” şeirində sevənlərin bir-birlərinə inamının, etibarının və onların həmişə mehriban olmasının gözəlliyindən bəhs edir...

 

Baharın vüsalı saxta olanda...

 

Həyatımıza gələn və həyatımızdan gedən zamanı, fəsilləri təqvimlərin hesabına görürük, ayırd edirik. R. Məcid də dövri təbiət hadisələrinə uyğun yaranan, həyatımızın nizamını göstərən təqvim haqda  düşündüklərini poetik ovqatla ifadə edir. “Təqvim” şeirində lirik qəhrəmanının günləri, ayları bir-birinə necə qarışdırmasından  söz açan Rəşad Məcid, bu harmoniyanın təbəddülatları qarşısındakı çətinlikdən də danışır:        

 

Qarışdırdın vaxtı, günü, zamanı,

Günlər, aylar bir-birinə qənimdi.

Hardan bilim xoşbəxt günüm hansıdı,

Bu təqvimin hansı ayı mənimdi?

 

Vaxt ötür, zaman keçir, səhər günəşi, gecə ulduzları, ayı seyr edə-edə yaşayırıq. Beləcə, ömür karvanımızdan hər gün bir qatar fəsilləri, təqvimləri adlayıb gedir... Bizə qalan isə xəyallar, arzular və ümid olur. Lirik qəhrəmanının vaxtı, günü, zamanı bir-birinə qarışdırdığını deyən Rəşad Məcid bu təqvimin hansı ayının onun olduğunu bilmədiyindən də söz açır...

Fəsillərin bir-birinə şərik olması və uzun günləri haqda fikirlərini poetik ovqatla bildirən şair qısa günləri olan fevral ayını xilas etməyin çətin olduğunu deyir: 

 

Şərik varmış bu payıza, bu qışa,

Baharın da saxta imiş vüsalı,

Ta yanvarı, dekabrı soruşma,

Bəlkə, zorla xilas etdim fevralı.

 

Aylar, günlər, anlar yaddaşda oynadıqca-xatirələr unudulmadıqca insan ötüb keçən zamanın yaxşı xatırlanacağına çalışır. Əlbəttə, Tanrının insana bəxş etdiyi ömür payının sonra necə xatırlanacağını heç kim bilmir. R. Məcid də bu günlərin  yaxşı xatırlanacağı haqda ümidlə və şövqlə danışır:

 

Yaddaşımda yallı gedən günlərin

Ən doğmasın qucaqlasam, hünərdi.

Zəhrimara çevrilən bu zamandan

Beş-üç təmiz gün saxlasam, hünərdi.

 

“Səndən qalanlar” isə şairin şeirlərinin, yazılarının könül həmdəmini ondan necə ayrı salmağına poetik münasibətdir:

 

Bu şeirlər, bu yazılar canımdan

Səni hiss-hiss, duyğu-duyğu qoparır.

Əllərini, tellərini astaca,

Gözlərini qorxa-qorxa qoparır.

 

Vaxtın qızıl dövranı

 

Dinlədiyimiz musiqilər, oxuduğumuz şeirlər, bədii əsərlər ovqatımızı dəyişdirərək bizi dərindən düşündürür, bəzən təsirləndirir, ağrıdır. Onlar məhz buna görə sevilmirmi? R. Məcid bu nəğmələrin bir az da ağır, təsirli aurasından bəhs edir: 

 

Hələ çoxdur səndən məndə qalanlar,

Hələ nələr yazmalıyam mən, nələr…

Ağrı dolu, əzab dolu romanlar,

İnildəyən, sızıldayan nəğmələr.

 

Müasir dövrdə baş verənlərin inikasının poetik ovqatla ifadəsi ədəbi tələbatdır. Poeziyada müasir ifadələrdən, epitetlərdən istifadə edilməsi həmişə maraqla qarşılanıb. Rəşad Məcid də bunu unutmur: 

 

Gərək hələ səni gün-gün itirib,

Görüşləri bir-bir sayıb çıxarım.

Hüceyrəmdən pinset ilə götürüb,

Ürəyimdən qaşıqlayıb çıxarım.

 

Son şeirinin yazıldığı son səhərdə o, qəhrəmanının necə uzaqlaşmasını da poetik kədərlə ifadə edir: bu, son baxışda da təcəssümünü taparsa, o, müəllifin gözündəki son damlayla  bitməzmi?

 

Son şeirimi yazdığım gün-son səhər,

Yaddaşımdan uzaqlaşıb itərsən.

Son baxışın bədənimi titrədər,

Gözümdəki son damlayla bitərsən.

 

O, “Mən elə bilirdim” şeirində lirik qəhrəmanına olan sevgisinin dərinliyinə münasibət bildirərək yanılmasından poetik əhvalla söz açır. Həyatın ən böyük yanlışlarından biri də “mən elə bilirdim” ifadəsi deyilmi?   

 

Mən elə bilirdim, sənə doğmayam,

Dünyaya gəlmisən çağırışımla.

Mən elə bilirdim, hər səhər-axşam

Duyursan qəlbimi bir baxışımla.

 

Bir sirli gülüşün nələri ifadə etməsini misralarla bildirmək də oxucuda başqa təəssürat yaradır:

 

Mən elə bilirdim, sirli gülüşün

Bəxtimin ömrünə işıq payıdır.

Mən elə bilirdim, qəfil gəlişim

Səndən ötəri də qəlb harayıdır.

 

Bu gülüş bəxtin ömrünün işıq payı olarsa və qəfil gəliş qəlb harayı kimi düşünülərsə, bunlar  sevginin rəngarəng bir hiss kimi poeziyada yer tapmasını təsdiqləmirmi?

İnsan gördüklərindən, yaşadıqlarından sonra, adətən, oyanır və çox vaxt bu, sublimasiyaya çevrilir. R. Məcid də sonda ürəklərin uzaq olmasının gerçəyi izah etdiyini bildirir. Göründüyü kimi, nəyi isə doğru təsəvvür etməmək, yanılmaq insanın əhval-ruhiyyəsinə də yaxşı təsir etmir. Rəşad Məcid bu haqda düşündüklərini də oxucularla bölüşür:

 

Demə, uzaq imiş ürəklərimiz

Dünyanın müxtəlif qütbləriymişik.

Aldanan ürəyim,

Yuxulu gözüm

Səni kiminləsə salıb dəyişik.

 

“Sənə görədir” şeirində sevginin necə bəşəri, gözəl bir hiss olduğundan bəhs edilir. Dünya yaranandan var olan bu gözəl hiss haqda nə qədər gözəl sözlər desək, yenə azdır. İnsan, sevgisi üçün nələr etməz:

 

Özümü hamıdan güclü sanmağım,

Durduğum yerdəcə qanadlanmağım,

Mənim sevinməyim, ya şadlanmağım

Hamısı, hamısı sənə görədir.

 

Somerset Moem poeziyanın ədəbiyyatın tacı olduğunu deyirdi. Ədəbiyyatın tacını şeirləri ilə bəzəyən R. Məcid ümid işartısı kimi gördüyü sevginin gözəlliyi haqda düşündüklərini yazır:      

 

İndi ucadadır yeri taxtımın,

Qızıl dövranıdır indi vaxtımın,

Sınıq taleyimin, bağlı baxtımın

Açılan qapısı sənə görədir.

 

Payızın insana bahar havası gətirəcəyi ilə bağlı sətiraltı mesajlar da bəşəriliyini bir daha göstərir:    

 

Qalmayıb qəlbimin daha gileyi,

Qəmli çəmənimin açıb çiçəyi.

Payızın ortası yazın gəlməyi –

Bu bahar havası sənə görədir.

 

 

Ömrə söz dağı çəkiləndə...

 

Lord Bayron deyirdi ki, ulduzlar göylərin poeziyasıdır. Bu, poeziyanın gözəlliyinə dəlalət etmirmi? Ürəyimizdən keçənləri, demək istədiklərimizi sözə büküb poeziyaya çeviririksə, bundan gözəl nə isə ola bilərmi?

Rəşad Məcidin şeirlərində poeziyanın əsas sütunlarından olan sevgi mövzusunun qabardılması oxucunu bu hissin dünyanı xilas edəcəyinə bir daha inandırır. “Bilmədim” şeirində o, sevginin başının üstünü qəfil qara buludların almasından gileylənir. Sevgi ən gözəl duyğu, qəlbin atəşi və fərəhi deyilmi? Təəssüf ki, o gözəl hisslərə qarşı çıxanlar da olur. Onun sevənləri ayırmağa çalışanların necə günah iş görməsi haqda fikirlərini poetik gileylə ifadə etməsi oxucunu düşündürür:

 

Gizli-gizli gileylərə qarışıb,

Qəfil gəldi sevgimizin qar-qışı.

Kim bələdi bu sevincə qarğışı,

Qəzəbini kim sıyırdı, bilmədim.

 

İki ürək sevməkdən başqa nə edə bilər?

 

Ömrümüzün günlü günü, yaz çağı,

Ömrümüzə çox çəkdilər söz dağı.

İki ürək bir şübhənin dustağı,

Yalanları kim hayqırdı, bilmədim.

 

Skeptik düşüncələrə rəvac verən, ömrə dağ çəkənlər, yalanlar uyduranlar haqda danışır şair. Elələri olmasaydı, sevgini həyatının simvoluna, düsturuna çevirənlər də xoşbəxt olardı. R. Məcid də sevənləri ayıran namərdlər haqda fikirlərini misralara etibar edir:  

 

İlan dillər şimşək kimi çaxanda

Odumuza su çiləndi bir anda.

Tale belə yandıranda, yaxanda,

Bəlkə, bizi sınayırdı, bilmədim.

        

Sevgidən danışan zaman antiteza məqamı olan ayrılığı, onun əzablarını da unutmaq olmur. Rəşad Məcid poeziyanın əsas mövzularından biri olan ayrılığın necə əzablı hiss olduğuna münasibətini bu misralarla bildirir:

 

Bu ömürdü, yaşamağa qəlb gərək,

Kin bürüyən qəlb-bataqlıq, qəlb-dərə.

Namərd dili bütövləşən qəlblərə

Necə qıydı, niyə qıydı, bilmədim.

Səni məndən kim ayırdı, bilmədim.

 

“Bilmədim” şeirində R. Məcid yaşamağa qəlbin gərək olması haqda düşüncələrini poeziya ovqatı ilə ifadə edir. Bu yaşantı bir anda gəlib keçərsə, ondan bir iz qalmaz, unudular. Oxucunu düşündürərsə, ona nələrisə xatırladarsa, poetik lövhəyə çevrilə bilər. Bu lövhədə də oxucu ayrılıq ağrısının, onun gətirdiyi kədərin nə olduğunu görür. 

 

“Qoşundur, əsgərdir, ordudur Şuşa”

 

30 ilə yaxın erməni əsarətində olan Qarabağ, nəhayət, azad edildi. Bu illər ərzində nə qədər şəhidimiz, əsirimiz oldu, yurd-yuvası işğal edilən didərgin soydaşlarımız nələr yaşamadı, nələr görmədi? Nəhayət, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin və igid, qorxmaz əsgərlərimizin, hərbçilərimizin sayəsində Qarabağımız erməni işğalından azad olundu. Xalqımız üçün bundan gözəl, qürurlu nə ola bilərdi ki? Torpaqlarımız işğalda olan zamanlar söz adamları öz hiss və həyəcanlarını yaradıcılıqları ilə bildirdilər. Artıq elə bir dövr gəldi ki, yaradıcılığa könül verənlər qələbə haqqında düşündüklərini, arzu və sevinclərini ədəbi nümunələrlə – poeziya ilə, nəsrlə ifadə etdilər və hələ edəcəklər. Bizim Vətən eşqimiz, torpaq sevgimiz tükənməzdir... 

Xalqımızın Vətən sevgisi özünü layiqincə göstərməkdədir. Qarabağ sevgisini yaradıcılığında da bildirən Rəşad Məcid üçün də o yerlərimiz çox əzizdir. Onun bu sevgisi və sevinci Şuşa haqqında yazdığı şeirdə bir daha görünür:         

 

Bir şəhər adı var, dillər əzbəri,

Adların ən üstün adıdır Şuşa.

Musiqi notudur cüt hecasıyla: Şuşa!

Dilimin şəhdidir, dadıdır Şuşa.

 

Cıdır düzü, Topxana meşəsi, Daşaltısı, İsa bulağı, xarıbülbülü, saf havası, buz bulaqları ilə cənnət olan Şuşanı kim sevməz ki? Belə bir diyarın Azərbaycana məxsus olması da ölkəmizin gözəlliyinin sübutu deyilmi? 

R. Məcid də bu gözəl diyarın əsrarəngiz olması haqda fikirlərini poetik ovqatının daha canlı, estetik çalarları ilə ifadə edir:

 

Ciyərdə nəfəsdir, damarda qandır,

Ruha qanad verən sirli məkandır,

Bilib eşidəndir, güc artırandır,

Qoşundur, əsgərdir, ordudur Şuşa.

 

“Şuşa” şeiri Qarabağın bu əsrarəngiz diyarının gözəlliyini tərənnüm edir. Rəşad Məcidin Şuşanın tilsim, ovsun, cadu olduğunu bildirməsinin də səbəbi bu misilsiz gözəllikdir:   

 

Qoynuna hər gələn yüz xəyal eylər,

Uzaqda qalanlar qeylü-qal eylər,

Birini coşdurar, birin lal eylər,

Tilsimdir, ovsundur, cadudur Şuşa.

 

R. Məcidin şeirlərində hamının yaşadığı, gördüyü, yaşamaq və görmək istədiyi həyat eskizləri poetik müstəvidə cızılır. Düşünülmüş, yaxud spontan yazılan şeirlərin oxucu qəlbinə yol tapması onu yazanın sözə bağlı olmasından və dəyər verməsindən asılıdır...

Virciniya Vulf deyirdi: “Poeziya gözəldir. Ən gözəl nəsr də poeziya ilə dolu olandır”. Poeziyanın ifadə etməkdə aciz qaldığı nə isə ola bilərmi? İnsanın düşündükləri, yaşadıqları ilə oxucunun qəlbini riqqətə gətirməsinə vəsilə olan poeziyanın  Söz adamı Rəşad Məcidin yaradıcılığına təsirini də nəzərdən keçirərək onun poetik aləminə səyahət etdik...

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.04.2023)