“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı sizlərə yeni bir istedadlı gənci təqdim edir.

İlkin Fikrət oğlu Vəliyev 2003-cü ildə Bakı şəhərində anadan olub. Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin 4-cü kurs tələbəsidir. Azərbaycan Film Akademiyasında aktyorluq, rejissorluq, ssenaristlik üzrə təhsil alıb. Yaradıcılıq fəaliyyəti 16 yaşından başlayıb. “Hicran qapıları” kitabının müəllifidir.

İlkinin bir neçə şeiri ilə tanışlıqdan sonra onu bəyəndiyinizi və yaradıcılığını izləməyə başlayacağınızı söyləyəcəyinizə əminik.

Qələmlərin tərcüməsi

Yəqin unudulanda,

yüz ilin qadınısan.

Dünənin körpəsisən

xatırlayanda səni.

Çətinə düşsən əgər,

atanın kiçik qızı.

Asana qaçanda da,

sevincə uçanda da,

olma… Hərdən olsan da,

sən hər şeyin biləni.

Sevgi göz yaşlarının

ayrılıq dənizisən.

Elə fikirləşmə ki,

sən dünyanın, dünyamın

ən saf, ən təmizisən.

İndi uzaqdan yaxın,

həm yaxından uzaqsan.

Getmə…

Getdiyin yerə.

Ölüm xırıltıların,

səssiz fısıltıların,

hər vaxt yetdiyi yerə.

Sən yuxudan oyanan,

Allaha şükür edən,

müsəlmanın cüməsi.

Sən - çoxdan səsi batmış

qəmli bir ifaçının

həzin bir zümzüməsi.

Nə yalan deyim? Sənsən…

Aciz şeirlərimlə,

dilsiz duyğularımın

bir qələm tərcüməsi…

Kişi həyatı

Həyat məcəlləsinin qanununa əsasən kişilər ağlamaz.

And içirəm bir gəncin,

axıtmağa çəkindiyi

göz yaşı üçün,

ən qəddar kişinin ağlaması belə,

ən saf qadının ağlamasından daha ağrıvericidir...

Kişiyə dəmir, polad deyənlər,

əgər kişi bir materialdırsa,

o qızıl olar.

Canım üçün, burda qızılı torpaqdan çıxarmağı bacarmırlar,

tək bildikləri,

çıxarılmamış qızılı

basdırmaqdı.

Bu elə bir cinsdir ki,

Görməmişəm hansısa bir qadın,

ona kişi deyildiyi üçün dalaşsın.

Ancaq kişi qadın ola bilmir.

Qadın ola bilmir, qadını üçün.

Bəzənsə qadın ola bilir

qadınlar üçün.

Ani əzabla

Kədərin təpiyi dərdsizə dəyər.

Atdırar qırağa səni bir qədər.

Dağılar beynində dərdin hər səhər,

Bir gecə şərabla,

ani əzabla.

Özündə özünü özün sıxırsan.

Hər şeyi kiminsə üstə yıxırsan...

Bu gündən səhərə təmiz çıxırsan,

Kiçik bir savabla

ani əzabla.

Çaşma! Yolsuzların yolun izləmə...

Xoş gün üçün çalış, onu özləmə.

Həyatdan özünçün ümid gözləmə,

Yanlış bir hesabla,

ani əzabla.

Paytaxtın estetik dəyişikliyi

Yiyəsiz darvazalar, yiyəsi olan evə

Hərdən qarovul çəkir,

Keşikçitək qoruyur.

İndi susuz qalan yox,

Su içməkdən bezən də,

Ömürlük məhbus kimi canın verir, quruyur.

Görürəm atmosfer də, çatmayan oksigeni,

Əliaçıq insantək sağa-sola dağıdır.

Biz insanlıqdan nələr gözlədik vaxtlı, vaxtsız

Lakin son vaxtlar onun əli çox aşağıdır.

Pilləkənsiz zirvəyə dırmaşıb yıxılmışıq,

Ucaboy zirvələrə, ən hündür təpələrə.

Niyə biz dərdimizi hərdən dəyərsiz qılıb,

Axmaq kimi atmışıq axıcı ləpələrə?

Nədən sevincimizi, dostlarla, tanışlarla

Bir süfrə ətrafında yeyib-içib bölmüşük?

Nə üçün kədərindən yıxılan adamlara,

Biz gülməkdən yıxılıb arsız-arsız gülmüşük?

Kömək etmədiyimiz nə qədər qonşumuzun,

Saçımızı darayıb ehsanına getmişik.

Bir küncdə xatirədən imperiya quraraq,

Bakıda milyonlarla paytaxt inşa etmişik...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.02.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Yunus Oğuzun “Məzələnək” adlı Felyetonunu təqdim edir.

Bu məzələnmək var ha, başqa aləmdir. Adam ya zarafat edir, ya da hirsini, qəzəbini sətiraltı mənayla qarşısındakı adama bildirir. Adam məzə qurur, atmaca atır ki, hər kəs payını götürsün. Xalq bizdə əsasən sosial-məişət səviyyəsində məzələnir. Camaatın siyasi məzələnməklə işi yoxdur, ora qırmızı çizgidir, ora girsən başın ağrıyar, səndə ağrımayan başına niyə yaş dəsmal qoyasan? Amma, bu, o demək deyil ki, başqa sahələrdə məzələnmək mövcud deyil. Əlbəttə, var, məsələn məmur, dini və sairə sahədə məzələnmələr. Lökbatanda Ağa Lökbatanlı TV var, o da xalqın məzəsindən danışır, mərifətdi də danışır. Onsuz da hamı bir-birilə məzələnir. Bu da hamıyla.

Adam tanıyıram, həmişə zibili  -"bura zibil atan eşşəkdi" yazısı olan yerə atır. Soruşanda deyir ki, neyləyim, o biri divara da var-yox söyüşü yazıblar. Bax, adam eşşəkliyini qəbul edir, amma var-yox məsələsini özünə yaxın buraxmır. Elə eşşəkdi ki, eşşək. Olmazmı eşşəkliyi də özünə yaxın buraxmayasan?!

Eşşək yazdım, yadıma bir lətifə düşdü: "Bir gün şir iş axtarır, buna meşədə iş tapılmır. Deyirlər yalnız dovşan ştatı boşdur. Şir əlacsız qalıb dovşan kimi işləməli olur. İşə başlayandan sonra görür ki, zürafə dələ, ayı meymun, canavar kirpi, dəvə kərtənkələ vəzifəsində çalışır. Bir ara Avropadan meşəyə yoxlama gəlir, vəziyyəti öyrənib çox təəccüblənirlər. Deyirlər, gedək, kadrlar şöbəsilə danışaq, görək bu nə məsələdir. Gedib görürlər ki, kadrlar şöbəsi vəzifəsində eşşək işləyir. Hə, belə kadrlar bizdə kifayət qədərdir; atın qabağına ət, itin qabağına ot qoyurlar. Hər ikisi də ac qalır. Udan kim olur, əlbəttə məmur. Vəzifəyə "təyin" olunandan sonra bildi-bilmədi, hikkəsini həyata keçirmək istəyir.

O gün bir tədbirdə eks "qaişnik"lə, Vaqif Əsədovla söhbət edirəm. Fotoqraf  Bayram əvvəl şəklimizi çəkir, sonra yaxında dayanan şairəni göstərib deyir ki, Vaqif müəllim, o şairəni tanıyırsan? O da məzə ilə deyir ki, əgər radara düşübsə, hökmən tanıyıram. Neyləsin, ona xahişlə ən çox müxbir və şairlər müraciət edir. Deməli Vaqif Əsədov pensiyada olsa da, sevimli işini davam etdirir.

Binanın divarında elan yazılıb: "Boz rəngli, baha qiymətə alınmış pişik evdən gedib. Görənə, ya yerini deyənə mükafat nəzərdə tutulur". Elandan aşağıda bir qeyd yazılıb: "Bu hələ başlanğıcdır. Qaz pulunu ödəyin! Qaz İdarəsi".

Rəhmətliyin oğlu, bahalı pişik alırsan, pul mükafatı vəd edirsən, amma qaz pulu ödəmirsən. "Bu hələ başlanğıcdır" deməklə, işarə vurur ki, evdə qaz olmasa sən də çıxıb gedəcəksən.

Bu qaz məmurları xalqla hər ilin sonunda əməlli-başlı məzələnirlər. Dekabr ayında elan verirlər ki, bəs filan vaxtda, filan rayonda qaz olmayacaq, lap yaxşı. Bəs bunu dekabr ayında niyə edirsən, axı indi havalar soyuqdur?!  Bu təmiri yay aylarında niyə etmirsiniz?  O zaman xalq, demək olar ki, qazdan istifadə etmir. Hə, xoruzun quyruğu burada görünür. Saat altıda guya qaz verirlər. Düz dörd saat qaz plitəsindən hava gəlir. Sayğac da fırlanır. 

Yayda işlətmədiyin qazın pulunu bizdən belə çıxırlar. Hava da soyuq, "mıqq" eləyə bilmirsən. Bir gün bir kişinin qarnı ağrıyır, arvadına deyir ki, qarın ağrısı dərmanı ver. Kişi dərmanı atıb, gedir işə. Qadının sonradan yadına düşür ki, bəs kişiyə əsəb sakitləşdirən dərman verib. Tez ərinə zəng vurub soruşur ki, kişi, necəsən? Kişi də cavab verir: "Arvad, batırmağına batırdım, amma heç vecimə deyil". Bəli, bəli, düz tapdınız, yolun ortasına parkinq, avtobus dayanacağı qoymaqla əməlli-başlı batırıblar, amma heç veclərinə də deyil. A kişilər, sənə cərimə göndərirlər ki, bəs maşını evinin qabağında saxlamısan, İndi də velosiped yolu çəkiblər. Vallah, bizim tərəfdə o yoldan  hələ bir velosiped də keçməyib. Bizdə mentalitet var e. Velosiped sürənə birtəhər baxırlar. Onu sürənlərə, heç qızlar da ərə getməzlər. Bax, buna mayanı batırmaq deyirlər.

Hələ bir buna baxın! Bəzi hakimlər qanunlarla məzələnirlər. Qanunu istədikləri qədər rezin kimi dartırlar, təki ədaləti yox, istədiklərini yekunda yazsınlar. Onlara ayrıca yazı həsr etmək lazımdır.

Hələ gör, "Azərişıq" necə məzələnir, yazmaqla qurtarmır. Bütün magistral yollarda, müştəri cəlb etmək üçün kafe və restoranların önündə yüz-iki yüz lampa asıblar. Zalımın oğlu, buna işıq pulu çatdırmaq olar? Əlbəttə, subsidiya hökmən lazımdır. İşıq da qaranlıqla belə məzələnir.

Liftlərə baxan  "Tross Qüdrət" var idi. Yerindən duran ona döşəyirdi, zatən düz də edirdilər, çünki, o da liftlərlə məzələnirdi, axırın da bilən olmadı.

Məmurlar haqqında hələlik bu qədər. Keçək din məsələsinə. Oxucularımız yazır: "Kənddə araq çəkən bir seyid vardı. Hamı arağı ondan alırdı ki, bəs, seyid adamdı, haram qatmaz". Pah, atonnan! Seyid ha! Hələ bu yaxşıdır. Ət məhsulları istehsal edən bir şirkət kolbasa və sosislərə "Cənnət" adı qoyub. Belə çıxır ki, bunları yeyən cənnətə düşəcək. Ayə, mən ölüm, lotusunuz! Belə çıxır, orda da kolbasa, sosis yeyəcəyik. Bunlar birbaşa cənnətlə məzələnirlər. Cəhalət bax budur. Qonşu kənddə bir nəfər oturur taksiyə. Taksi sürücüsü də ön şüşənin kənarlarına seyidlərin şəkillərini vurubmuş. Müştəri də qayıdıb sürücüyə deyib ki, qardaş, bunlar axtarışdadır? Bax, belə, o qurban olduğum seyidlərin şəkillərini maşının şüşəsinə vurmaqda məqsəd nədir?  İki variant var; ya sürücü seyidlərlə (əstəğfurullah), ya da müştərilərlə məzələnir, o yanı, bu yanı yoxdur.

Birini də deyim, yazını bitirim. Dığ-dığ qadınlar da olur. Ərinin başını sözlə partladır... Biri arvadının əlindən bezir, gedib dükandan oğurluq edir. Düşünür ki, bəlkə arvaddan bir müddət canım belə qurtarar. Hakim də oğurluğa görə kişiyə üç il ev dustağlığı verir. Di get, canını qurtar.

Ümumiyyətlə, dünya bir-birilə məzələnir; Amerika dünya ilə, Paşinyan Putinlə, İsrail İranla, Avropa üçüncü dövlətlərlə və sairə. Məzəsiz dünya ötüşməz. Bir azdan dünyada bütün insanlardan karbon vergisi alacaqlar. Çünki onlar da qoz ağacları kimi oksigen alıb, ətrafa karbon buraxırlar.

Telefonuma zəng gəldi. Mən də məzələndim. Dedim ki, sənə təmiz türk dilində deyirəm ki, beş dəqiqəyə çatıram. Hər yarım saatdan bir niyə zəng edirsən?

P.S. Elzaya deyiblər ki, bir də millətin ağzını tikmə. O da yeni şeir yazıb. "Söküm sizin ağzınızı". İndi də tikdiyini sökməyə başlayıb.

Di gedin, məzələnin...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.02.2025)

Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzet” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Orxan Fikrətoğlunun qısa romanı təqdim edilir. 

Yeriyəndə, deyirsən, yuxarı məhlədən üzü aşağı təkər dığırlanır. Bir ayağını sağa qoyanda, o biri ayağı sola sürüşür. Birdən yerişini dəyişib geri dönür, sonra yenə qabağa gedir, sonra hansı tərəfə gedəcəyini sanki unudub dayanır, sonra bir də irəli gedir. Beləcə, harasa getməkdən çox, hardansa gələnə oxşayır. Ömrünü də belə yaşayıb. Getdiyini düşünsə də, hardansa qayıdıb gəlib. Boyu o qədər xırdadır ki, əli qapı zənginə çatmır. Ona görə zəngi olan qapılara qonaq getmir. Ruzuya da, hüznə də əli çatmayıb. Bütün günü çaparaq at kimi yollarda çapır. Ayaqları da əməlləri kimi balacadı, əncir yarpağı boyda. Ayda bir dəfə əlidolu olanda qapını təpiklə döyür. Özü də elə döyür ki, deyirsən, onu bu arvadını döyür; hirslə, nifrətlə, eyni zamanda bazarlığın arxayınlığından gələn ərklə. Əliboş olanda barmaqları ilə qapını, altını batırmış uşaq kimi qorxa-qorxa taqqıldadır. Arvadı ondan boyca çox ucadı. Arzuları da qəlbidi. O, qədər ucadı ki, axırı bir az saralıb. Onların hansı yüksəklikdə tanış olmaları müəmmadır. Ya həmin gün arvad çox aşağı əyilib, ya da bu tösmərək barının üstünə çıxıb. Başqa cür bu iki adam biri-birini görə bilməz. Bəlkə də onlar hələ biri-birilərini görməyiblər. İndi də heç görmürlər. Eləcə, xəyal edirlər. Əgər belədirsə, onda adamın Allahı var, kişinin xəyal genişliyi arvada baxanda daha böyükdür, daha doğrusu, uzundur. Qadının xəyalı isə boyuna baxanda, xırdadır. Amma sən sevgini də asan bilmə. Bir də görürsən, adamı yolda tutur. Sevginin boya nə dəxli var, məsafəylə nə əlaqəsi var?! Bəlkə onlar bir baxışın yarısında elə göz-gözə bağlanıblar ki, indi bıçaqla kəsib biri-birindən ayırmaq olmur. İş bir dəfə olur da, iki dəfə olmur ki?! İndi bu iş bir dəfə olub və tutub.

Onların toyundan da məhlədə yaşlı adamlar əfsanələr danışırlar. Deyir, məhlə ağsaqqalları o zaman qəti qərara gəliblərmiş ki, işdir-şayət, tösmərəkin haçansa oğlu olsa, böyüyəndə badımcanı tut qırasıyla dərməlidir. Başqa cür uşağın boyu badımcana çatmaz. 

Amma dedim axı, insanın taleyi əlində deyil. Yazan necə istəyir, elə də yazır. Bir də görürsən, xırda kişinin nər boyda bir igid oğlu olur. Bir də görürsən, nər boyda kişinin altı aşıq boyunda bir gədəsi doğulur. Boy məsələsi ağır məsələdir, bəxtə-bəxtdir. Amma o da var ki, məsələ boyda deyil, məsələ olmaqdadır. Gərək balaca da olsan, böyük də olsan, olasan və nəyə görə olduğunu biləsən,tapasan, anlayasan.

Evli olduqları bu otuz ildə yataqları da ayrı olub. Kişi evin girişində Nuhi- Nəbidən qalma qara taxtda yatıb, arvad cehiz kimi özüylə gətirdiyi ağ yataq dəstində. Kişi hər səhər yuxudan qalxar-qalxmaz, arvadıyla üzü göyə danışıb. İstər-istəməz səsini Tanrı eşidib, dua kimi qəbul edib. Arvad da bütün ömrü boyu, nə danışıbsa, yuxarıdan-aşağı, kişinin təpəsinə vurub. Onu sözüylə yuxarı dartacağını düşünüb.  Söz də su deyil ki, kişi cücərə. Yaşayışları bu minvalla aşağıdan-yuxarı, yuxarıdan-aşağı keçib. Kişi özü üçün xirtdəyə qədər pul qazanıb. Xirtdəyi arvadın dizindən olub deyə, gözə görünməyib. Arvad da fürsət düşəndə, pul yerinə kişinin qulağını dığ-dığıyla xərcləyib. Yaşadıqları ömrün, gördükləri işlərin işığı nə göyə düşüb, nə də yerə. Eləcə yas halvası kimi qırx gün miz üstə saralsalar da, yeyənləri olmayıb.

Bir gün hər ikisinin zamanı gəlib. Heç bir hadisə yaşamamış, nəyi isə anlamamış, zamandan çıxıb mənaya varmamış getmək vaxtları çatıb. Əzrayıl göydən yerə endirilib ki, bu çarpaz ər-arvadı özüylə aparsın. Əzrayılın gəlişinə hər ikisi yaman sevinib. Sanki doğma adamlarını görüblər. Yaşadığı zaman bir dəfə də olsun, evinə qonaq gəlməyən arvad soyuducuda nəyi var, yığıb düzüb mizin üstünə. Əzrayılın yorğun ayaqlarını su dolu təknəyə qoyub, ona çay süzüb, süd çörəyi bişirib. Otuz il ərzində tutduğu şorabalardan, bişirdiyi mürəbbələrdən həsir zənbilinə pay qoyub. Ərinin ancaq öz toyunda geyindiyi qara kostyumunu Əzrayıla bağışlayıb. Kişi də xırda boyuyla elə özü boyda olan Əzrayılın başına dolanıb, mələyin gəlişinə yaman sevinib. Əlində-ovcunda olan beş-on manat pulu Əzrayılın cibinə basıb, qızıl saatını qolundan açıb ona bağışlayıb. Sonra onlar Əzrayılla xeyli şəkil çəkdiriblər. Səhərə yaxın isə kişi Əzrayıl üçün yanğılı-yanğılı mərsiyələr oxuyub. 

Alatoranda Əzrayıl dəstəmazını aldıqdan sonra ər-arvadın da canlarını rahatca alıb. Bir az dincəldikdən sonra, pay-püşünü də götürüb dərgaha qayıdıb. 

Burda bu yazı ər-arvad üçün bitir.

Amma heç zaman sevgisi olmayan bir evə can almağa gələn Əzrayılın əziz qonaq kimi seviləcəyi zaman isə bitmir, əksinə, bu yazıdan sonra başlayır. 

Məna ariflər üçündür. 

Söz nadanlar üçün. 

Nöqtə isə yoxdur. Varsa da, mənim əlimdə deyil.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.02.2025)

Ramiz Qusarçaylı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun direktoru, filologiya elmləri doktoru, professor Nadir Məmmədlinin ailəsinə ağır itki üz vermişdir. Nadir müəllimin ömür-gün yoldaşı, dəyərli alim, filologiya elmləri doktoru Nəzakət Məmmədli vəfat etmişdir. 

Nəzakət xanım AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda çalışırdı. O, ABŞ, Çin, Yaponiya, Tailand, Bangladeş və s. ölkələrin nüfuzlu nəşrlərinin redaksiya heyətlərinin üzvü idi.

Nəzakət Məmmədlinin elmi-ədəbi yazıları və əsərləri, dünya xalqları ədəbiyyatı ilə bağlı akademik araşdırmaları və tərcümələri, tənqidi məqalələri, tərtib və nəsr etdirdiyi kitablar ölkəmizin və xarici dövlətlərin nəşriyyatlarında, ünlü qəzet və dərgilərində, elmi-ədəbi toplularında mütəmadi olaraq dərc olunurdu və rəğbətlə qarşılanırdı. 

Onun nəşrə hazırladığı “Füzulinin “Leyli və Məcnun” əsərində təsəvvüf və onun bədii ifadə sistemi” kitabı, Mir Həmzə Seyid Nigarinin “Divanı” və “Nigarnamə” əsəri, Şeyx Fəridəddin Əttarın “Təzkirətül-Övliya” əsəri, Şərəfəddin Rami Təbrizinin “Ənisül-üşşaq” əsəri, Füzulinin “Leyli və Məcnun” əsəri: Poetikası, fəlsəfəsi, əlyazmalarının mətnşünaslıq xüsusiyyətləri kitabı, Sevdayi və onun “Leyli və Məcnun” əsəri, “Sufi istilahları baxımından Xacə Hafiz (Divanının) lüğəti, Şeyx Fəridəddin Əttarın “İlahinamə” əsərindən tərcümələri, “Odunçu və Sultan Mahmudun hekayəsi”, “Həvva və Xənnasın hekayəti”, “Məsihlə dünyanın söhbəti”, “Ruhların cisimlərin yaradılmasından əvvəlki hekayəti”, “Mömin qadının hekayəti”, “Hikmət” elmi araşdırmalar toplusu, eyni zamanda tərcümə etdiyi Müslim Maqomayevin Dahi Lanza, Şərəfəddin Rami Təbrizinin “Ənisül-üşşaq”, Seyid Yəhya Bakuvinin iki cilddə “Risalələr” və çoxsaylı digər kitabları ədəbiyyatımıza bəxş olunan töhfələrdəndir.

Mən mükəmməl elmi əsərlərin və gözəl şeirlərin müəllifi olan Nəzakət xanımı zamanında çox nəfis şəkildə buraxılan və o dövrdə sayılıb-seçilən nüfuzlu “Gənclik” jurnalında çap olunan şeirlərindən tanıyırdım. Onun 

Çox axtarma, baba dərviş,

Nə Rumdayam, nə Çindəyəm.

Lap gözünün giləsitək

bappalaca, qapqaraca

Bir toxumun içindəyəm.

Qar altında qara torpaq,

Körpə qönçə içindəki qızılgültək

Öz yuxumun içindəyəm...

Yazılmamış kitab kimi,

Bir yazanın içindəyəm.

Doğulmamış kəpənəyəm,

Bir qozanın içindəyəm,

Baramanın içindəyəm.

Uzaqda yox,

Qəlbindəki axtarmanın,

Aramanın içindəyəm...   

-şeirini çox bəyənirdim...

Nəzakət Məmmədli 2023-cü ilin aprel ayının 29-da Qubanın səfalı “Nazlı bulaq” məkanında Xəzər Universiteti Mövlana Ədəbi-Fəlsəfi Araşdırmalar İnstitutunun kollektivinin  mənimlə görüşünü keçirmişdi və böyük mənəvi zövq aldığım o görüşün təəssüratı indi də xatirimdədir...

Nəzakət Məmmədlinin çoxşaxəli elmi-ədəbi yaradıcılıq nümunələri yaddaşlara həkk olunaraq öz layiqli yaşam mənzərəsini yarada bilib və onun əziz xatirəsi əbədi yaşayacaqdır. 

Təqdim etdiyim foto da həmin o görüşdəndir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.02.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Rubrikamızda növbəti foto Tom Mörfidəndir. 35 dərəcə şaxtada zubru kamerasına tuş gətirən məşhur fotoqraf inanılmaz bir iş ortaya çıxarıb.

Maraqlıdır ki, Tom Mörfi zubr fotosessiyasına kimi əsla tanınmırdı, öz-özünə fotoqrafiyanı öyrənmiş həvəskar hesab olunurdu. 

İstedad əvvəl-axır öz sözünü dedi. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.02.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün 

Ermənistan və Gürcüstan arasında ədəbi-mədəni əlaqələr tarixi baxımdan müəyyən bir təcrübə və özlərinəxas gələnəyə malikdir. Güney Qafqazdakı türk-müsəlman respublikası Azərbaycanın bu iki xristian qonşusunun coğrafi, dini yaxınlığı, tarixi təmasları və bəzi oxşar etno-mədəni özəllikləri onların ədəbi-mədəni sahədə qarşılıqlı təsirinə zəmin yaradıb.

Mədəniyyət və sivilizasiya ocağı olan Qafqazın, tarixən müxtəlif mədəniyyətlər və dinlərin təsiri altında olduğu bəllidir və ermənilərlə gürcülər də bu təsir altında formalaşıb. Özəlliklə, XIX yüzildə, hər iki xalqın tərcümə ədəbiyyatı vasitəsilə Doğu və Batı mədəniyyət(lər)ini öyrənməsi onların bağlarının dərinləşməsində önəmli rol oynayıb. Gürcü monastırlarının Ermənistan yazı mədəniyyətinə təsiri və əksinə, “erməni əlyazmaları”nın gürcü ədəbiyyatında yer alması, bu qarşılıqlı təsirin bir göstəricisi sayılır.

Hər iki xalqın tərcüməçiləri zaman-zaman fars, yunan, Roma və Bizans qaynaqlarından təsirlənərək öz ədəbiyyatlarına müəyyən yeniliklər qatıb. Tərcümə əsərləri vasitəsilə hər iki xalq bir-birinin ədəbiyyatını daha yaxından öyrənə bilib.

Özəlliklə XIX-XX yüzillərdə, Tiflis ədəbi-mədəni mərkəz olaraq hər iki xalqın yazıçı və şairlərinin bir araya gəldiyi, fikir alış-verişi apardığı önəmli məkanlardan biri olub.

Gürcü ədəbiyyatının klassiki Şota Rustavelinin (შოთარუსთაველი; 1172, Rustavi – 1216, Qüds, Əyyubilər xanədanı) ünlü “Pələng dərisi geymiş pəhlavan” əsərinin erməni ədəbi dairələrinə təsiri olub.

Erməni yazıçıları Hovannes Tumanyan (Հովհաննես Թումանյան; 19.02.1869, Dsex, Loru-Borçalı, Allahverdi – 23.03.1923, Moskva) və Aksel Bakunts (Aleksandr Stepani Tevosyan; Ակսել Բակունց; 13.06.1899 – 08.07.1937) kimi ədiblərin əsərləri gürcü ədəbi dairələrində daha çox diqqət görüb.

Bəlli olduğu kimi, bəzi akademik ədəbi çevrələrdə Şota Rustavelinin dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvidəntəsirləndiyi vurğulanır; eyni zamanda, ermənilər Nizami Gəncəvinin irsindən, əsərlərindən (örnəyi, “Fərhad və Şirin”)özlərinə “pay” çıxarmağa çalışır... Erməni yalanı, plagiatı yalnız Nizami Gəncəvi irsinə münasibətdə, yalnız ədəbiyyatda deyil, ümumən Azərbaycan mədəni irsinə münasibətdə özünü həmişə göstərib. Bəs kim iddia edər ki, yalana, kopyalamağa aşina bir topluluq, onlara bizdən bir köynək daha yaxın olan gürcülərdən də nələrisə “oğurlamayıb”?..

Ritorik sualımız öz yerində və cavabında qalsın, indi isə digər məsələlərə toxunaq:

Gürcü kilsə memarlığının bəzi elementlərinin erməni memarlıq üslublarına təsir göstərdiyi bilinən mövzudur. Eyni zamanda, erməni daş heykəltəraşlıq gələnəyi gürcü sənətkarlarının diqqətindən qıraqda qalmayıb. Əlbəttə, Ermənistan Respublikası ərazisindəki qədim daş abidələrin mütləq əksəriyyəti (o cümlədən qəbirüstü qoç abidələri) türk mədəniyyətinin izlərini daşımaqdadır. – Yəni həm bu, həm digər əməli sənət sahələrində (daha çox kulinariya sahəsində) ermənilərin özgələşdirməyə (erməniləşdirməyə) çalışdığı bir çox hadisələr, gürcülərə öz olaraq yox, özgələşmiş şəkli ilə çatmış ola bilər. Gürcüstanın xas insanlarının, örnəyi, “Armyanski lavaş”, “Armyanski xalva”, “Armyanski dolma”abuq-sabuqluğuna biganə qalmaması lazım...

Qafqaz xalqlarının musiqi gələnəkləri də bir-birinə təsir edib, bu, özünü özəlliklə xalq musiqisi və dini melodiyalar sahəsində daha qabarıq göstərib.

Sovet dönəmində Ermənistan və Gürcüstan teatrları, kinostudiyaları arasında sıx işbirliyi olub. Bu işbirliyi erməni-gürcü mədəniyyət təsərrüfatlarını daha da yaxınlaşdırıb.“Gürcüstan-film (“ქართული ფილმი“), habelə, keçmiş SSRİ dönəmində “Len-filim” (“Ленфильм”), “Mos-film”(“Мосфильм”) və b. kinostudiyalarda çəkilmiş gürcü filmlərində erməni rejissorları, aktyorları iştirak edib, rol alıb.Erməni rejissoru, aktyoru olan filmlərdə, illa bir ideoloji-mədəni maxinasiya, qondarmaçılıq olmayıbmı, sizcə?..

Çağdaş dönəmdə Ermənistan və Gürcüstan yazıçıları arasında işbirliyi davam edir. Birgə festivallar, kitab sərgiləri və mədəni tədbirlər erməni-gürcü ədəbi-mədəni bağlarını gücləndirir; lakin siyasi və bölgəsəl problemlərin bu bağlara bəzi mənfi təsirləri olduğunu da deməliyik.

Əlbəttə, kimin kiminlə ədəbi-mədəni bağlar qurması, belə bağları gücləndirməsi yaxud zəiflətməsi bizim işimiz deyil; bununla belə, o alış-verişdə bizim çıxarlarımıza tərs düşən nəsnələr varsa, biganə qalmağımız gözlənilməsin gərək. Əgər Gürcüstanda nəşr olunan, sərgilənən yaxud daimi ekspozisiyalarda nümayiş olunan erməni nəşrlərində və s. anti-Azərbaycan, anti-Türk, anti-İslam məzmunu varsa, heç kəs qüsura baxmasın, bunun bir bəraəti yoxdur, sağlam açıqlaması da ola bilməz. Gürcüstana yaraşan, yorğun qazı misalında olduğu kimi, “düz deyirsiz”, “siz də düz deyirsiz”yatışdırma formulunda davranmaq deyil, doğru-dürüst olana meydan tanımaqdır. Gürcülər də, biz də Qafqazlıyıq, Qafqazlı xarakterimiz var, bir-birimizi çox yaxşı başa düşməmiz üçün əcdaddan gələn gələnəklərə sahibik. 

Azərbaycanla bütün əməli çalışma sahələri üzrə işbirliyi Gürcüstanın çiçəklənməsinə xidmət edib (edir); Ermənistanla hər hansı işbirliyi Gürcüstana nə verib, nə verə bilər?.. – Bu sualın cavabını biz aramamalıyıq. Amma əminəm, o cavabaydın bir mənzərəni ortaya qoyacaqdır. Yoxsa, bizimqonşumuzun iç işlərinə, dış siyasətinə qarışmaq kimi bir dərdimiz yoxdur.

 DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

Şəkildə: eeməni-gürcü dostluğunun bariz nümunəsi “Mimino” adlı Sovet filmini hesab ermək olar. Kikabidze və Mkrtçyan. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.02.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Deyirdi ki:- “Muğamı heç nə sıxışdıra bilməz. Muğam elə bir sərvətdir ki, xalq durduqca duracaq. Qızıl nə qədər torpaqda qalsa da, qızıllığını itirmir. Nə vaxtsa, öz parlaqlığını göstərir. Nə qədər ki, Azərbaycan xalqı, dilimiz, dinimiz yaşayır, muğam da yaşayacaq. Muğamı aradan götürmək üçün əvvəl dilimizi, dinimizi, xalqımızı ortadan götürmək lazımdır. Bu da baş tutan iş deyil. Çünki Azərbaycan xalqı həmişə var olacaq...”

Çox sadə insan idi. Heç kimin xətrinə dəyməz, könül bulandırmazdı. Ağayanə davranışı, müsbət xüsusiyyətləri ilə seçilirdi...

“Xalqımız çox istedadlı xalqdır. Hansı millətin bu qədər dahi şairi, rəssamı, bəstəkarı var?! Götürək Nizamini, Füzulini, Üzeyir bəyi, Səttar Bəhlulzadəni, Tahir Salahovu. Mən hələ bəzilərinin adlarını çəkdim. Belələri bizdə çoxdur və gələcəkdə də olacaq. O cümlədən də muğam ifaçılarımız.”- söyləyirdi.

O, 1950-ci ildə Bakı şəhərinin Əmircan kəndində anadan olmuşdu. Asəf Zeynallı adına Orta İxtisas Muiqi Məktəbində Nəriman Əliyevin sinifində təhsil almışdı. Əvvəlcə Əbilov adına Mədəniyyət evində, sonra isə Asəf Zeynallı adına musiqi məktəbində muğam müəllimi kimi çalışırdı. Uzun illər xərçəng xəstəliyindən əziyyət çəkərək 25 dekabr 2016-cı ildə 66 yaşında ikən vəfat edib. Vəsiyyətinə əsasən, o Türkan qəsəbəsi kənd qəbiristanlığında valideynlərinin yanında torpağa tapşırılıb...

Bəli, söhbət Xalq artisti, “Şöhrət” ordenli Ağaxan Abdullayevdən gedir. Artıq 9 ildir ki aramızda olmadığına baxmayaraq, hələ də muğamsevərlərin yaddaşında yaşayır. Şirin ifası, alicənablığı ilə insanların qəlbində yuva qurub...

Həmkarı- Xalq artisti Mənsum İbrahimov onu belə xatırlayır:

- “Ağaxan Abdullayev Azərbaycan klassik muğam sənətinin görkəmli nümayəndələrindən biri idi. O, çox böyük sənətkar, şəxsiyyət idi. Mən hələ Ağaxan müəllimi Asəf Zeynallıda oxuyan vaxtımdan tanıyırdım. Yəni hardasa 30 ildən çox tanışlığımız var idi. Elə oldu ki, biz onunla dəfələrlə xarici ölkələrdə, Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində  səfərlərdə olduq. Muğam Televiziya Müsabiqələri başlayandan, 2005-ci ildən  münsif yoldaşı idik. Müsabiqələr zamanı bölgələrdən uşaqların seçilməsində, məclislərdə, dövlət tədbirlərində-demək olar ki, hər yerdə birlikdə olmuşuq. Ağaxan Abdullayev həm də gözəl insan idi. Yaxşı insan olmaq hər kəsə nəsib olmur. Ağaxan müəllim gənclərə xüsusi diqqət və qayğı göstərirdi. Bu insanda paxıllıq hissi yox idi və hər zaman yaxşılıqla məşğul olur, insanlar üçün əlindən gələni edirdi. Mən ancaq onda gözəl keyfiyyətlər gördüm. Təəssüf ki, aramızdan çox tez getdi. Xalqımızın , dövlətimizin sevimli sənətkarı idi. Azərbaycanın istənilən bölgəsinə gedəndə onun necə hörmətlə qarşılandığının dəfələrlə şahidi olmuşam. Təbii ki, özü fikizi cəhətdən aramızda olmasa da, ruhən həmişə bizimlədir. Çünki onun qoyub getdiyi sənət, səs, ifalar hər zaman xalqımızın qəlbində yaşayacaq”...

Fevralın 6-sında 75 yaşı tamam olacaqdı...

 Ruhuna salam olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.02.2025)