Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Artıq iki günə yaxındır ki, yatmıram – daha doğrusu yata bilmirəm.

Şəhriyar deyib vaxtilə: "Yatmış hamı bir Allah oyağdır daha bir mən". Sanki bu sətirdə boğulub gedirəm. Bütün həyat gözümün qarşısında fraqmentlərlə keçir. Yenə də, çox düşünmək məndən əl çəkmir. Axı mən gecələri öldürə bilmərəm. Onu öldürmək əvəzinə elə həyat barədə mülahizələrimi səninlə paylaşaram...

 

Həyat... Axıb gedən bir çaydırmı, yoxsa insanın addımladıqca arxasında qoyduğu izlərdən ibarət bir yol? Bəlkə də hər ikisidir. Bəlkə də heç biri. Bəlkə də həyat – sadəcə bir anın içində sıxışmış, zaman dediyimiz sonsuzluğun içindəki qısa bir yanılmadır. Amma hər nədirsə, tək bir həqiqət var: insan bu həyatı ya yaşayır, ya da sadəcə içindən keçib gedir.

Bax, indi dayan. Bir anlıq hər şeyi unut və ətrafına bax. Dənizin səthində əks olunan günəş şüaları, göy üzünün sonsuzluğu, uzaqdan eşidilən bir uşaq gülüşü, küləyin səni çağıran pıçıltısı... Sən bunların hansı birini həqiqətən hiss edirsən? Yoxsa gözlərin açıq olduğu halda kor kimi yaşayırsan? Biz insanlar qəribəyik – hər şeyi istəyirik, amma heç nədən zövq ala bilmirik. Həyatı axtarırıq, amma onu elə uzaqlarda axtarırıq ki, yanımızda olduğunu görmürük. Bir gün hər şeyin dəyişəcəyini, bir gün xoşbəxt olacağımızı düşünürük, amma o “bir gün” heç vaxt gəlmir. Çünki xoşbəxtlik sabahda deyil, bu andadır. İnsan isə həmişə ya keçmişdə ilişib qalır, ya da gələcəyin içində itib gedir.

Görəsən, biz niyə yaşamaqdan bu qədər qorxuruq? Bizi nədən çəkindirirlər ki, həmişə ehtiyatlı, həmişə çəkingən, həmişə bir addım geridə dayanırıq? Deyirlər ki, sakit, ağıllı, məntiqli ol, çılğınlıq etmə, risk etmə, həddini aşma. Amma həqiqətən yaşamaq, elə bu deyilmi? Günəşin doğuşunu izlə, batan günəşin gözəlliyini hiss et, yağışın altında islan, soyuq küləyə qarşı qaç, nəfəs al, hiss et, yan, alış, yanıb kül ol, amma donub daşlaşma. Çünki yaşamaq budur – bütün duyğuları ucuna qədər yaşamaq, hər anın içində var olmaq, qorxmamaq.

Bəs insan niyə həmişə azadlığa can atır, amma azad olmaqdan qorxur? Bizə azadlıq verdiklərində hara qaçacağımızı bilmirik, çünki hər şeydən əvvəl ruhumuz zəncirlidir. Bizi bağlayan təkcə qanunlar, qaydalar deyil, özümüzük. Biz özümüzü cəmiyyətin gözləntilərinə uyğunlaşdırmaq üçün elə dar çərçivəyə salmışıq ki, həqiqi kimliyimizi çoxdan unutmuşuq. Bizə öyrədirlər ki, xoşbəxtlik, uğur, sevgi müəyyən qaydalara uyğun gəlməlidir. Amma bəlkə, bizə öyrədilənlərin heç biri doğru deyil? Bəlkə xoşbəxtlik heç də var-dövlətdə, mövqedə, başqalarının bizi bəyənməsində deyil? Bəlkə o, sadəcə günəşin isti toxunuşunda, sevdiyin insanın səmimi baxışında, bir dostla içilən sadə bir çayda, uzun gecələr boyu dinlənilən bir musiqidə gizlidir?

Bəzən özümüzü o qədər yükləyirik ki, ruhumuzun əslində yüngül bir külək kimi sərbəst axa biləcəyini unuduruq. Həyatın bizə verdiyi bütün çətinlikləri bir yük kimi çiynimizdə daşıyırıq. Halbuki insan dünyaya yükü ilə doğulmur – biz o yükləri sonradan toplayırıq. Xatirələr, peşmanlıqlar, xəyal qırıqlıqları, qorxular... Biz bunlara o qədər bağlanırıq ki, azad olmaq üçün sadəcə buraxmaq lazım olduğunu anlamırıq. Keçmişi daşımaqdan imtina edə bilsəydik, bəlkə də həqiqətən yaşaya bilərdik.

Sevgi... İnsan niyə sevginin içində yanıb kül olmaqdan qorxur? Bizi incitməkdən, alçaltmaqdan, əzab çəkməkdən çəkinirik, amma unutduğumuz bir şey var – əgər sevgi səni dəyişdirmirsə, səni sarsıtmırsa, səni yerindən oynatmırsa, deməli, o sevgi deyil. Sevgi – insanın ruhunun alovlanmasıdır, bəzən yanmasıdır, bəzən külə dönməsidir, amma hər şeydən əvvəl həqiqəti yaşamasıdır. İnsan niyə bütün qəlbi ilə sevib, sonra itirməkdən qorxur? Axı itirəcəyimizi bildiyimiz halda yaşayırıq, öləcəyimizi bildiyimiz halda nəfəs alırıq. Əgər sonumuz bəllidirsə, bəs nədən çəkinirik?

İnsan bu dünyada bir dəfə olur. O bir dəfəlik zaman kəsiyini necə keçirmək istədiyini özü seçir – ya həyatın axınında boğulub yox olmaq, ya da hər anına toxunaraq onu həqiqətən yaşamaq. Bizi həmişə qorxudurlar – ölümü, uğursuzluğu, təkliyi, xəyanəti, imtinaları gözümüzün önünə gətirirlər. Amma heç kim bizi həqiqətən yaşamağa təşviq etmir. Çünki yaşayan insanı idarə etmək çətindir. O, qaydalara sığmır, sınmır, əyilmir. O, öz yolunu özü tapır, o yolun onu haraya apardığını bilməsə belə.

Bax, indi dayan və düşün. Sən bu yolu necə keçmək istəyirsən? Bir gün hər şey bitəcək, gözlərin yavaş-yavaş qapanacaq, ətrafındakı səslər çəkiləcək, bütün dünyan sakitliyə bürünəcək. O an geriyə baxanda nə görmək istəyirsən? Arxanda iz qoymadığını, qorxuların səni idarə etdiyini, yaşamaq əvəzinə gözlədiyini? Yoxsa hər gününü doyunca yaşadığını, hiss etdiyini, qorxularını aşdığını, həyatın hər çalarına toxunduğunu?

Həyat, axıb gedən bir çaydır, amma sən o çayın içində sadəcə sürüklənən bir qayıq olmaq məcburiyyətində deyilsən. Dalğalara qarşı dur, suların içində yox olmaqdan qorxma, həyatın səni çağırdığı yerə doğru irəlilə. Çünki bu dünya fanidir, amma yaşanmış anlar əbədidir.

Ona görə də, əziz oxucum, ölmədən əvvəl yaşa. Həqiqətən yaşa. Çünki sonda insanın əlində qalan, yalnız yaşadıqlarıdır..

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.02.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində biu gün şeir vaxtıdır, sizlərə sevilən şair Əkbər Qoşalının şeirləri təqdim edilir.

 

 

 

***

 

Dəniz üstdən ötür dolmuş buludlar,

Kim bilir, hirsini hara tökəcək…

Əlim qaşım üstə, fikrim uzaqda,

Üfüqlər xəyaldı, sahillər gerçək…

 

Sahil dolur-daşır insanla bəzən

Yaşlı qayğılar var, gənc əyləncələr…

Fikri dağıtsa da körpə ləpələr,

Hamı burdan evə yorğun dönəcək,

Üfüqlər xəyaldı, sahillər gerçək…

 

Sahillər qocalır, sular gəncləşir,

Görəsən, yorurmu sahili dəniz?..

Neçə ki sahil var, neçə ki dəniz,

Onların sevdası heç bitməyəcək.

 

Balıqqulağı var burda bu qədər,

Burda pıçıltı da sirr qala bilməz…

Yerin qulağı var – belə deyiblər –

Yəqin ki, buranı görüb deyiblər.

Hamı əvvəl-axır burdan keçəcək.

Üfüqlər xəyaldı, sahillər gerçək.

 

 

***

 

Sahil adam kimi dalıb dənizə,

Arabir qırağa çıxır yosunlar.

Qatlasa dizini sahil bir azca,

Dəniz bir qıraqda göl-göl balalar…

 

Hər sahilə gələn sahilmi bilir?..

Hər dənizə girən dənizçi deyil;

Göz torpaqdan doymur, dənizdən bezmir –

Bu da Nuhdan qalma bir adət olar...

 

Birisi ağ çadır qurub – sağ olsun,

Kimsə ocaq çatıb – günü ağ olsun!

Gündüz əlimizdə bir çırağ olsun,

Atalar sözüdü: arayan bular…

 

Hər su qırağına sahil deyilmir,

Dənizin, sahilin sözü bitməyir.

Odur, könül alır, ya könül verir,

Könlün qıt vaxtında,

                               ah,

                                 nə xoş bazar…

Arabir qırağa çıxır yosunlar…

 

 

***

 

Atamın sözləri düşür yadıma:

Soyuğu yamandı, yaya aldanma…

Baxıram sıxlaşan, dolan buluda,

Yoxsa göy üzündə qurultaymı var?..

 

 

***

 

Nabran…

Dəniz sahili…

O başdan bu başa gəlib-gedirik

Sahildə nə olur? –

Balıqqulaqları, narın qum,

bir də

dənizin qırağa atdığı nəsə…

 

Nə yaşıl orman var,

nə də göy çəmən,

bəs nədi,

bizləri gətirən bura?

O yaşıl ormanlar,

göy çəmənliklər

çox gözəl olsa da,

bir gün gəlir də,

qaçmaq istəyirsən,

uzaqlaşırsan...

Bəzən özümüzdən qaçmaq istərik,

Özgədən, özündən, hər yerdən qaçan

Gəlib soluğunu sahildə alar…

 

Bəs dəniz olmayan ölkələr neynir?..

Dənizə, sahilə özgələr neynir?..

 

Ancaq biz…

Və ancaq Xəzər sahili…

Balıqqulaqları, narın qum,

bir də

Xəzərin qırağa atdığı nəsə…

Təsadüf olmayır dünyada heç nə…

 

Balıq tanımayır öz qulağını,

Deyirlər balığın yaddaşı olmur;

Amma insanlarçün

 bu balıqqulaqlı,

 bu narın qumlu

                 sahillər

                 sahilsiz xatirə yığnağı olar –

O ya yaşanıbdı, ya yaşanacaq…

 

Heç nə gərək deyil,

Nə yaşıl, nə göy…

Boz sahil

boyunca yeriməyimiz,

Dənizi dinlərcə kiriməyimiz

Hopacaq sabahkı xatirələrə –

Bu balıqqulaqlı, bu narın qumlu,

 Heç yerə getməyən üzüboz sahil

Dünyanın ən əlvan yeri olacaq…

Ən rəngli yuxular qazanacaq o

Həsrətin əlçəkməz süsü olacaq…

 

Neynək, bu sahildə sadədil olaq,

Balıqqulağına tutunaq duraq;

Bu dəniz, bu sahil, bu qum nə deyir?..

Torpaqla dənizin öpüşdüyü yer

Nəsə bir hikmətə sahib olmalı…

 

Gəl hədiyyə verək bir-birimizə:

Bu bir cüt qızılı balıqqulağı –

Biri sənin olsun, biri də mənim,

Bizi bu sahilə gətirər yenə

Dəniz pıçıltılı balıqqulağı…

 

 

***

 

Dəniz qovur istini,

Öz istim yetər, deyir –

Nə günəş yox olacaq,

Nə Xəzər itər – deyir.

 

Sahildə nə hikmət var? –

Fikirlilər axışar

hər axşam-səhər, deyir;

Özüm də darıxıram –

Adamdan betər, deyir…

 

Hər sahilə gəlişim

Özümdən qaçışımdır;

Dodağımdı dalğalar –

Qara torpaq, ağ alın,

İzn ver, öpüm  – deyir…

 

Dəniz-Torpaq sevgisi

Heç zaman bitən deyil.

Tanrı verib bu hökmü,

Qiyamət günündə də

O hökm keçər – deyir.

 

Bu da şair alxışı:

Dalğana təpər! – deyir.

 

O qədər öyrəşmişik –

Mən əl edib gedirəm,

Şahə qalxır dalğalar,

Mənə elə gəlir ki,

uzaqdan “Əkbər!..” deyir…

 

 

***

 

Dənizi dinləyirəm,

Nə danışır bilmirəm.

Mən dağ dili bilirəm,

Çöl dilini bilirəm.

Çəməndə gül bilirəm,

Dəniz dili bilmirəm.

 

Dənizi dinləyirəm,

Nə danışır bilmirəm.

İnsan bilmədiklərin

Öyrənməyə aşina.

Bəlkə, ona görə də

Dəniz öyrədən olub,

Dağlarsa dərd ortağım…

 

Dağlardan qopan çaylar

Dinləyib dərdimizi.

Yuxumuzu dinləyib,

Nə ki gizlinimiz var,

Sulara danışmışıq…

Dərdimiz yüngülləşib,

Necə dərdlər yüklənib.

Nə yuxular eşidib,

Dənizə qaçıb çaylar.

 

Bizim bütün çayların

Son ünvanı Xəzərdi...

 

Dədəmiz-babamız da

Hey axın eləyiblər

Dağlardan dənizlərə.

Yoxsa öz sirlərinin,

yoxsa yuxularının

    ardınca at çapıblar.

    Atlarının ayağı

      dənizə dəyməyincə

       dinməyibdi ulular.

 

Harda dəniz vardısa,

Bir türk at çapıb ora,

Bir çay dərd daşıyıbdır

O dənizə, əminəm.

Yuxumuzun dalınca

gəlmişik dənizlərə.

Qabarırsa dənizlər,

Yuxunu xeyrə yozub,

Sakit ləpələyirsə,

    qaramatı itirir.

Dəniz ana kimidir –

Ata Dağlar sussa da,

Ana gah layla çalar,

Gah əsib-coşub susar…

 

Dənizi dinləyirəm,

Dinləyib öyrənirəm.

 

Yuxumuzun ardınca

sənə gəlmişik, dəniz!

 

 

URMU GÖLÜNÜN ÖYKÜSÜ

 

Adıma Urmu derlər,

Suyum göyə çəkilib…

Göllüyüm qeyb olsa da,

Yenə quru göllərin ən gözəli özüməm.

Türküstan talesizi,

Aralın bacısıyam;

O daha tez qurudu –

Məhşərə hazırlaşır

atamqızı elə bil…

 

Ən uzaq yaddaşımdan süzülüb gələnləri

danışım, qoy qalmasın –

Min illər öncəydi – biz ayrılanda.

Aral sağ əlini çəkdi başıma,

Başıma gələnə bax –

Min illər sonradı

        indi biz ikimiz də quruyuruq,

                                       quruyuruq...

Nə mənim Acıçayım,

nə də bacım Aralın

                   Ceyhun ilə Seyhunu

                    su daşımır dağlardan…

 

Xəzərə də əl çatmır…

Araz boynuburuqdu…

 

Aralın da mənimtək

gəmiləri pas atır…

Tanrının işinə bax –

Duzlu su çürütməyən gəmilər indi bir-bir

susuzluqdan qəhr olur…

Elə bil dil bilirlər,

Elə bil göl bilirlər…

Göl vardımı bizimtək?..

 

Siz, ey zalım göllərin ən zalım gəmiləri,

Sirdaşınız kim olsun?..

Kölgənizə yığışıb

                   əsnək vurur dəvələr

Balıqlar üzərdilər böyrünüzdə ilmüdam,

Bəlkə, mən bilməyirəm,

Balıqlar dəvə olub?

Bircə onu bilirəm,

                 dəvələr balıq olmaz…

 

Qanadsızdı dəvələr,

Dəvələr dözümlüdü,

Dözəcəklər, dözəcəklər,

Bizim

          son qətrəmiz də quruyan gün –

                   baxarsız,

Qanad çıxaracaqdır

Kölgədəki dəvələr,

İnanın, düz sözümdü…

 

Xəzərə əlim çatmır…

Əlimi göyə açdım…

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.02.2025)

Nəcibə   İlkin, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü,şair-publisist, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

(Yazıçı Hüseynbala Mirələmovun “Gecə bənövşələri” kitabındakı

                              əsərləri üzərində düşüncələrim)

 

Böyük türk sərkərdəsi Mustafa Kamal Atatürk yazırdı ki, “İnsanın sərvəti öz şəxsiyyəti olmalıdır”. Şəxsiyyət olmaq üçün isə millətini, xalqını sevmək, mənsub olduğu  cəmiyyəti düşünmək və onun yolunda canını qurban verməyi bacarmaq  lazımdır. Yazıçılar və qəhrəmanlar bu qəbildəndir. Biri qələmi ilə, o biri silahı ilə…

 

Həyatın nəbzini tuta bilən yazıçı özünü oxucu qarşısına çıxarana qədər həyati gerçəkliyin reallığında özünü güzgüləyir və sonra onun qanunlarına tabe olmadan tale dediyimiz oyunun  əsirinə çevrilir. Və yalnız bundan sonra nədən yazıdığını düşünür. Düşündükcə isə baş verəcək hadisələrin niyə və nə üçün yaranmasının fəqinə varmır. Düşünür ki, həyat yalnız ölüm-dirim mübarizəsi və bir də yaşamaq həvəsidir.  Bu mənada həyatın yalan üzərində qurulan, boşluqdan və sonsuzluqdan başqa həqiqi məna kəsb edə bilməyən məzhəkə, gülünc, acı və haqsız qələbələrin sonluğunda əsl səhnə olması aydın görünür. Bu səhnəyə tamaşa edənlər isə onu yaza bilən və yaradan yazıçılar, bir də rəssamlardı. Yazıçı bütün hallarda müşahidəçi, izləyici, mühafizəçi olmaqla, xalqı qaranlıqdan işıqlığa aparan yol kimidir. O yol ki, orda xalqın gözü var, ürəyi var.

Hər bir insan öz yaddaşının məhsuludur. Xalqın maddiləşmiş yaddaşı isə onun ədəbiyyatıdır.  Məhz ədəbiyyatı xalq yox, ədəbiyyat xalqı yaradır. Bu gün ədəbiyyatımızın yaratdığı görkəmli nümayəndələrinin sırasında  əsərlərini sevə-sevə oxuduğumuz Hüseynbala Mirələmov da var. O, həm düşünən, həm də düşündürən  yazıçıdır.

Dövrü mətbuatda çap olunan əsərlərini hər zaman oxuyurdum. Yaradıcılığına tam bələd olmuşdum. Nədən, nəyi və niyə yazacağını yaxşı düşünürdü. Əsl yazıçı isə düşündüyünü yazmalıdır. Sənətinə hörmətlə yanaşan yazıçı hadisələri gördüyü və düşünüdüyü kimi qələmə almış, öz subyektiv hisslərini bir kənara ataraq, həqiqi olanları oxucu qarşısına çıxara bilmişdir. İlk öncə mənə xoş təsir edən məhz bu oldu. Həqiqətin gerçək üzü.  Yalan kitablara yol tapa bilər, amma heç vaxt ədəbiyyat ola bilməz. Yalan ədəbiyyat özünü yaxşı tanıda və sevdirə bilər, amma heç vaxt böyük ədəbiyyat ola bilməz. Məhz XX əsr ədəbiyyatımızın gözəlliyi və əzəlliyi də elə bundan ibarət idi. Bu gün o ənənəni davam etdirən yazıçılarımız əfsular olsun ki, barmaq sayı qədərdi. Zaman və məkan baxışı yazıçı qələmini sapdıra bilər,  haqqın və həqiqətin astarını həqiqi gercəkliyə çevirib onu xalqın, millətin baxışında güzgüləmək  isə  yazıçının can atmalı olduğu ideala yaxındır.

Hüseynbala Mirələmov yuxarıda dediklərim kimi və bəlkə də ondan artıqdır. O, bu günümüzün deyil, dünənin və gələcəyin yollarına tək  yazıçı kimi  yox, həm də əsl vətəndaş və müdrik, filosof  insan kimi baxmağı bacarır. İnsanı kamilliyə aparan yol, onun cəsarəti, əxlaqı və ağıllı olmasıdır. Hüseynbala  Mirələmovu oxuduqca mən bunları aşıladım. Əsərləri mənə bu yolun başlanğıcını və sonunu göstərdi. Onun dahiliyi bir də ondadır ki, bütün hallarda ürəyi hamı üçün döyünür, hamı üçün narahatdır. Yazıçını oxucuya sevdirən əsas şərtlərdən biri də  məhz  budur. Əsərlərində  bir neçə taleyi üz-üzə qoyaraq, insan və həyat anlamını, onun qatlarını dərk etmə qabiliyyətini və dərin düşüncə tərzini  bir məktəb kimi öyrənmək məsuliyyətini yazıçı sənətkarlığı ilə işləmişdir. Böyük ədib  Maksim Qorki yazıçı haqqında belə çox maraqlı fikir deyib:  “Qələmi əlimə almazdan öncə özümə üç sual verirəm: mən nəyi yazmaq istəyirəm, necə yazmaq istəyirəm və nə üçün yazmaq  istəyirəm”.                                                                                           

Çox sevindirici haldır ki, Hüseynbala Mirələmov da bədii yazılarında bu fikri özünə ali məqsəd kimi götürür.

 “Gecə bənövşələri” povest və hekayələrdən  ibarət kitabı  müasir ədəbi dünyamızın keşməkeşli yollarına bir çıraqdır desəm yanılmaram. Onun işığında   üzü sabaha doğru yol getmək olar. Çünki ordakı məzmun, aktuallıq, ictimai baxış o qədər iti, o qədər uzaqdı ki, həyatı bütöv anlamda  burda görməmək mümkün deyil. Müasirlik keçmişin kölgəsinə sığınıb, gələcək  isə müasirliyin ayaqları altında inildəyir. Bu nədir?!  İnsanlığımız, milliliyimiz, hörmət və məhəbbətimiz,  nəhayət  şüur  və düşüncəmizin ogey hisslərmizin mizanında özünə yer tapmasıdır. Yazıçı bütün əsərlərində bunları qabartmağa çalışır. Və həqiqi mənada vicdani tələbkarlığı ilə həqiqi olanı  tam mənada ortaya qoya  bilir.

Haqqın və həqiqətin üzünə açılan qapıları öz əlimizlə, bəzən isə  pislik və nankorluğumuzla bağlayıb, onun bəlkə də bizə aid olmayan qapılarına tərəf gözümüzü yumaraq gedirik. Bu gediş bizi həyatın əzabllarlı ilə üz-üzə qoyur. Mənəvi dünyamızı kor-koranə baxışımızla zəhərləyib, onu tale oyunlarının qurbanına çevirir. Bunları kim edir, biz insanlar. Bir insanın mənəvi korluğu, küt baxışı digərlərini həyatın girdabına sürükləyir və onu ölüm adlı uçurumun cənginə atır. Yazıçının bütün əsərlərində qayə yalnız bundan ibarətdir.

Milli mənəvi baxışın, insani dəyərlərin alilik dərəcəsi yüksək olan bu əsərlər bu gümüzün  mənəviyyat dərsi, sabahımızın görən gözüdür.

 “Taledən qaçmaq olmur” əsəri bu baxımdan kökünü  keçmişin kədərli həyat hekayəsindən götürməklə, bu gün də davamlı olan həmin hadisənin gələcəkdə təkrarlanmasının  labüdlüyünü inkar etmir. Bakı milyonçusunun qızına toy hədiyyəsi kimi bağışladığı binada baş verən  hadisələr və oxşar qarışıq  talelər bir-birini əvəz edir. Yazıçının  burda əsas məqsədi bir binanın onun sakinlərinə düşər-düşməzliyi , yəni mifoloji  baxımdan qara qüvvələrin insan  həyatına zərbəsi kimi deyil,  tale yüklü məsələlərin insan həyatında oynadığı rol və ictimai-siyasi baxışlardan söhbət gedir. Bu, əsrlər boyu nəinki gənc milyonçu   qızının, hətta milyonlarla gəncin nakam həyatına son qoymuşdur. Müharibə, qaçqınlıq, iddialı və maraqlı tərəflərin bu oyunda  udub-uduzmaq məsələsi hər zaman olduğu kimi indi də var və olacaqdır. Sonu bilinməyən bu təzadlı həyat kimlərinsə bədbəxtliyi üzərində öz xoşbəxtliyini qurmaq və onu gələcək nəsillərin psixolji durumunda özünü kökləmək kimi məqsədlərə qulluq etməkdir. Yazıçı iki müasir gənc qızı Fidanla Natəvanı düşüncələrinə və həyata baxışına  görə üz-üzə qoyur. Natəvan kasıbçılıqdan doymuş , vara-dövlətə can atan və nəhayət rahat və dəbdəbəli həyat eşqi ilə yaşamağa üstünlük verən qızdı. Agılsız olduğu qədər də yüngül və savadsız bu qızı düşündürən yalnız şan-şöhrət və əyləncədir. Onun üçün sevgi, məhəbbət, dostluq boş bir şeydir.  Hərdən keçmiş,  kiraydə yaşadığı kasıb  həyatını yada salaraq  sanki heyf çıxırmış kimi bu gunkü həyatından aldığı zövqü ilə öyünür.  Xarici ingilis oğlanla ailə quraraq  “xoşbəxt”  həyatına nail olur. O, ingilisin var dövlətinə susayır  və  ona xoşbəxtlik gətirdiyini düşünür. Lakin bu dəbdəbəli həyat tərzi heç də ona ömürlük şans verə  bilmir. Çünki onun məramı dərin köklərə bağlı deyil. Bir ingilis vətəndaşısının onun vətəninin sərvətindən  qazandığı qazancı onu xoşbəxt edə bilməsi Natəvanın əqidəsində cilalanmalı və ələnməli idi. Buna isə Natəvan kimi qızlarımızın nə  düşüncəsinin, nə də əqlinin gücü çatmır. Natəvanın müvəqqəti sevgi məcarası onun boş xəyallarının başlanğıcı və sonu olur.

Fidan isə olduğqca ağıllı və düşüncəli qızdı. O, rəfiqəsinin səhvlərinə qarşı iradını hər dəfə bildirir və doğru olmadığını deyir.  Həyat belə ağıllı qızlar üçün də önəmli deyil. Onu çox sınaqlara çəkir. Atasının və anasının sözüylə tanımadğı bir oğlanla ailə qurur. Dələduz Əfqan onun həyatını alt-üst edir. Aldadıldığını görən Fidan özünə yol axtarır. Çox qəribədir ki, son zamanlar cəmiyyəti bürüyən dələduzluzluq çoxlarının taleyinə qara  pərdə çəkib. Çoxlu qızlarımız bu  yolla bədbəxt olurlar.

Ata mülkünün qəribə taleyi həmişə Fidanı düşündürür. Bu evdən köçən qızlara nəsib olmayan xoşbəxtlik onu  da haqlıyır. Bu hisslərin Fidanı rahat buraxmamasına səbəb hər  an zamanın girdabına tuş  gəlməyimiz, qorxu içində narahat həyat tərtzimiz, nadan insanların zamanın zəhərli axınında çirklənməsi və baqşqalarını da bu çirkaba batırmasıdır.

 Həyat onu dönə-dönə sınağa çəkir. İkinci dəfə hisslərinin qurbanı olan Fidan narkoman Röyala inanır. Ona əlindən gələn yaxşılığı edir, lakin onu bu yoldan çəkindirə bilmir. Sıxıntılar içində başı daşdan-daşa dəyən Fidan bu olanları atasından gizlədir və onun salamat olması üçün tale oyunlarına dözür. Məhz dözüm, etibar, inam və bir də ağıllı olması Fidanı düşdüyü əzabdan  qurtarır. Bütün iztirablara baxmayaraq  heç zaman rəfiqəsinə həsəd aparmayan, özünün qürur və ağılı ilə fəxr edən Fidan həyat mükafatını sonda alır. Gec də olsa ciddi, ağıllı Mehman kimi bir kişi onun qarşısına çıxır. Taleyi üzünə gülən qız həyatın keşməkeşlərində öz iradəsini sındırmadı, əxlaqını qorumağa çalışdı. Bu əsər qızlarımıza bir mənəvi tərbiyədi, onlara bir mesajdı desəm, daha düz olar. Bax, belə əsərlər çox yazılsa, bəlkə gənclərimizin tərbiyəsi düzələr, ağıl və düşüncələri təmizənər. Və bu qədər boşanmalar olmaz...

Hüseynbala  Mirələmovun əsərləri onu  deməyə sövq edir ki, həyatımızın gözəl olması üçün əxlaqımız və düşüncəmiz gözəl olmalıdır. Əslində həyat həqiqətlərini olduğu kimi qəbul etmədikdə yaşamaq  da çətinləşir. Həyatı dözülməsi mümkün olmayan bir hala salmamaq üçün səbrli və itaətkar olmaq lazımdır. Bəli, tale ağlımıza gəlməyən bir sözdən, bir baxışdan, və ya bir hadisədən asılı ola bilər. Yetər ki, onu sağlam düşüncənin süzgəcində ələməyi bacarasan. Bax, budur Hüseynbala  Mirələmovun əsərindəki reallıq, haqq-ədalət tarazlığı.

Yazıçının “Tənha lalə” əsərində müxtəlif taleli qadınların başına gələn məcaralar gah obrazın diliylə, gah da yazıçı diliylə  verilir.  Gənc həkim Xatirənin sevgi hissləri onun qəlbinə hakim kəsildiyi bir zamanda anası onu başa düşmür. Özünə həmdəm, dərdinə sirdaş kimi işlədiyi klinikada baş həkimi Əsmət Sultanlıya ürəyini açması və onun qəribə taleyindən xəbər tutması oxucu üçün o qədər qəribəlik kəsb edir ki, inana bilmirsən ki, bu  olan reallıqdı, ya təxəyyül. Ancaq yazıçının yuxarılarda dediyim kimi fantaziyadan qaçan və olan həqiqətə  söykənən reallığı bütün yaradıcılığında qarşımıza çıxır.

Xatirənin  qəlbinə hakim kəsilən sevdiyi  oğlanın birdən-birə yoxa çıxması və sonradan onun şərlənərək tutulması haqda xəbər  ağrılı həyat  səhnəsidir. Belə dözülməz halların şahidi çox olmuşuq. Gənc Xəzərin hüqüqlarının hüquq  orqanları tərəfindən tapdanması və ona qarşı haqsızlıq keçmişimizdən bizə qalan miras kimi hələ də cövlan edir və belə kədərli həyat nə qədər anaların, bacıların və Xatirə kimi sevgililərin gözünü yaşlı qoyub. Xəzərin  şərlənməsi və öz haqqını sübut edə bilməməsi sonda haqqın qələbəsiylə  bitir. Onun kimlər tərəfindən cibinə qoyulan  narkotik və saxta dollar haqlı olaraq sübuta yetirilir. Xəzərin hüquqlarını müdafiə edən vəkil sonda bir fikri ilə haqsızlığa qarşı  üsyan səsini  belə  ucaldır:

-Mən ianıram ki, Xəzərin mənəviyyatındakı zədələr tezliklə sağalacaq. Ancaq belə hüquq keşikçilərimizin bizim inamımıza vurduğu zərbələr isə yaddaşlardan silinməyəcək.

Bəli, “haqq əyilər, amma üzülməz”, -deyib atalar. Haqsızlığın xərçəng kimi çoxayaqlı şəkildə mənəviyyatımıza sürətli soxulması  həqiqətdir. Buna qarşı isə kütləvilik qələbəyə aparan yol və qaliblik təntənəsidir. Bunu isə hələ ki, az hallarda müşahidə edirik. Xəzərin qələbə çalmasında, haqlı olmasının subuta yetirilməsində  onu sevən Xatirənin və Əsmər xanımın rolu çox  böyük olur.

Hər zaman həyatımızda rastlaşdığımız hadisələrin əsərdə özünə yer tapması, bədii və obyektiv orijinal süjet xətti uzərində qurularaq  və qaçılası olmadığımız həyat əzablarının bu qədər mükəmməl işlənilməsi yazıçıdan fərasət və istedad tələb edir. Qarışıq həyat tərzi Əsmər Sultanlıda  faciəvi tale sonluğu ilə bitsə də, yazıçı oxucuda elə bir nikbin ruh yaradır ki,  əsəri yenidən oxumağa məcbur olursan.

Əsmər kimi qadınlarımızın bəzən sevgi hissləri ilə ailə arasında yaratdığı zidiyyətli məqamlar acı sonluğa gətirib çıxarır. Qadın unutmamalıdır ki, ailə, bütün sevgilərin başlanğıcı və sonudur.  Məhəbbət insanlığın bir-birinə qarşı hörməti üzərində qurulur. Aldadıcı həyat, ötəri sevgi  hissləri ailə bünövrəsinin təməlində özünə yer tapa bilməz. Əsmər ürəyində sevdyi oğlanın hissləri ilə yaşayır, lakin başqası ilə ailə qurur. Bu isə ona heç də xoşa gəlməyən tale bəxş edir.  Balaşın yazdığı  məktub əslində  Əsmərin simasında bir çox qadınlarımıza  əsl həyat dərsidir. Aqşin Əlizadənin bir əsərində oxuduğum məqam yadıma düşür: “Sevməyərək ailə qurub bir damın altında kişiylə yaşayan qadın əsl fahişədr”. Buna məcbur olunan qızlarmızın həyat məngənəsində sıxılaraq  başqa yollara sürüklənməsi isə H.Mirələmov kimi yazıçılarımızın  qeyrət və namus pərdəsi altında inildəyən hissləridir ki, onu görməmək mümkün deyil.  Qadınlarmız ömür boyu kişilərin qeyrət rəmzi olublar. Sevməsə də ailə qurandan sonra ailə qanunlarına itaət və kişilik qeyrətini qorumaq onların mənəvi borcu olub. Bu, lap keçmişimizdən bizə qalan mirasdır. Biz onu qorumalı və gələcək nəsillərə ötürməliyik. Lakin çox əfsus… Əsərdə olduğu kimi bəzi qadınlarımız bu itaətkarlığa adi baxır,  ailə müqəddəsliyinə  düzgün yanaşmırlar.  Doğrudur , Əsmər “xoşbəxtliyə”  nail olur. Amma bir insanın həyatını puç etmək, bir kişinin qeyrətni tapdamaq  Azərbaycan qadınına yaraşmayan xüsusiyyət  kimi qiymətləndirir, sevginin gizlin yaşamasına və onun qorunmasına  daha önəm verirəm. Balaşın  onu aldadan qadına yazdığı məktub o qadın üçün ölümə bərabər bir cəza olmaqla yanaşı, həm də onu  ömür boyu mənəvi əzaba düçar etməkdir.

Əsərdə  qəhrəmanın   ölgün hisslərini  yenidən diriltmək, özündə təpər tapmaq və dözüm və mərdlik nümayiş etdirməklə həyata  baxışını dəyişmək və bu amilləri oxucuya da siraət etməklə onda   sevgi yaratmaq, yaşamaq  qüdrətini artırmaq yazıçı məharətindən başqa bir şey deyil desəm, bu  da daha dəqiq olar. Əslində müasir zamanın da tələbi elə budur. Onsuz da zamanın qəddarlığı, kriminal həyat axını hər kəsin psixologiyasına  mənfi təsir etməklə yaşamaq kimi gözəl hisslərin qarşısına çox hallarda sədd çəkir. Məhz yazıçının bu mənada obyektivliyi və bütövlüyü alqışa layiqdir. Yazıçı elə belə də olmalıdır.

Yazıçı təbiəti rahatlıq tapmayan, dinclik bilməyən  təbiətdir. Onun əsas məqsəd və inqilabi  borcu yaxşı yazmaqdır.  Əfsus ki, son zamanlar həyatımızın hər bir anında bizi izləyən problemli tale və acılı hadisələr əsərlərdə olduğu kimi yer ala bilmir. Hüseynbala Mirələmov isə mənim dediklrimin və istədiklərimin öhdəsindən cəsarətlə gəlib. İntizarda qoyduğu oxucunu obrazların  dilində  danışdıra və doğmalşdıra bilməklə onu özünün həyat eşqində yaşatmağı bacarıb.

Həyatın bütün sevinci yaradıcılıqdadır. Əslində nəyisə yaratmaq, yazmaq  ölümü öldürmək deməkdir. Düşüncəmdə özünə realist yazıçı kimi yer tapan  Hüseynbala Mirələmov toxunduğu mövzularda məhz ölümü öldürməklə, yaşam tərzini gücləndirmək, haqqın-ədalətin  keşiyində durmaq, bütün varlığıyla  doğru olan hər şeyə yan almaq kimi həyat eşqinin insani hisslərlə qaynağını təmin edə bilmişdir.

“Cəza” əsərində  tamam fərqli bir epizodlar görürük. Burda heyvanların  təbiəti, həyat davranışı,  balalrına olan qayğısı, insanlara qarşı hiddət və nifrətli baxışı sənətkarlıqla qələmə alınmışdır. Canavar vəhşi heyvan olsa da onun heyvan hisslərindəki mərhəmətlik, balasına və cütlük etdiyi  tayına qarşı diqqəti insanda qəribə hisslər oyadır. Heyvanların  da öz hissləri, öz aləmləri var. Onlar da ailə şəklində yaşayır və onu qorumaq uğrunda mübarizə aparır. Hər zaman insan təhlükəsiylə  üzbəüz qalan heyvan  balalarını qorumaq üçün ayıq dayanır.  Lakin tülkü Qasımın  təhlükəsindən yaxa qurtara bilməyən canavar,  balasının oğurlanmasını bildikdə ulayıb haray qoparır. Ulamaq isə onların ağlaması, ah-naləsidir.  Tülkü  Qasım canavar balalarını satıb pul etmək üçün ovlayıb, onlara qənim kəsilməklə ovçuluq məharətini göstərir. Lakin insanlıq hisslərinin vəhşilik hisslər əvəz  etməsini tam dərk etmir.

Zorakılıq yırtıcı heyvanların qanunu olduğu kimi, qeyri zorakılıq da insan nəslinin qanunudur. Heyvanın ruhu yuxudadır, ona görə də heyvan zordan başqa qanun tanımır. İnsanın vicdanı isə qanuna-ruhun gücünə tabe olmağı tələb edir. Tülkü Qasım və eləcə də onun ətrafında olanlar bu qanundan kənardı. O, bu cilddə insanların da qəlbinə girməyi və onlarla hər dildə danışmağı bacarır.  Meşədə ağacları qıraraq özünə restoran tikən harın,  imkanlı Ağalələnin içini, pula hərisliyini, heyvanlara qənim kəsilən tülkü Qasımın hiyləgərliyini, alçaq və rəzilliyini  açıq aydın göstərən yazıçı bununla da insanların yeri gəlsə  heyvandan betər vəhşiləşməyinə işarədir. Hatəm kimi, Qərənfil kimi haram pulla  özlərinə meşədə istirahət ayıran,  həyatın məhz onlar üçün yalnız eyş-işrətdən ibarət həyat tərzi,  düşüncəsiz və ağılsız hərəkətləri ilə insanlıq həddini aşmaları oxucu qəlbində hiddət doğurur. Belə insanların  həyat üçün təhlükəli olduqları qədər də, heyvani hissləri ilə cəmiyyətdə özlərinə yer tuta bilmələri aydın görünür.

Hər gün yenicə boy atıb təbiəti gözəlləşdirən, insanın həyatı üçün lazım olan ağaclar da onlara qənim kəsilən insanların ovuna çevrilir. Bu insanlığın son həddi, vəhşiliyin başlanğıcıdır.  Amma nə balasından ayrı düşən canavarların, nə də vaxtsız kəsilən ağacların ahı-amanı yerdə qalmır. Təbiətin hokmü, fəlakəti  tülkü Qasım kimi, Ağalələ kimi açgöz, harın və şərəfsizlərin dərsini vaxtında verir.

Böyül mütəfəkkir Cəlil  Məmmədquluzadə yazırdı: “-Ölmək fəlakət deyil, ən böyük fəlakət öləndən sonra ölməkdir”. Qəhrəmanlar, yazıçılar, şairlər o qəbildəndi ki, yazıb yaratdıqları ilə bərabər yaşayır və  ölümsüzlüyün zirvəsində öz heykəllərini qururlar.  Məhz  Hüseynbala  Mirələmov belə samballı əsərləri ilə öz heykəlini oxucu qəlbində qura bilən yazıçıdır.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         

Yazıçının  “Əclaf”  əsərində dostluqdan, mənəvi birlikdən söhbət açılır.  Ayrı-ayrı xarakterə malik olan tələbə dostlar-  Polad və Ruslanın dostluğunda zidiyyətli məqamlar sonda ayrılığa gətrib çıxarır. Ruslan həddindən artıq imkanlı bir ailədə böyümüş, dost üçün əliaçıq, fədakar olsa da, amma sözündə və tərbiyəsində Poladla heç cürə düz gətirmir. Onun açıq-açığına qızlarla yaxın əlaqəsi, imkanından gen bol istifadəsi, əxlaqsız əyləncəsi Polada əsəb gətirir, qəbul etmədiyi halda dostluq naminə  göz  yumur.   

 Polad isə əksinə körpə ikən atasını itirmiş, anası Səkinə xanım onu çox çətinliklə böyütmüş və tərbiyəli, ağıllı bir oğlan  olmuşdur. Doğru, düzgün  və  mənəviyyatlı olan Polad dostunun əxlaqsız hərəkətlərinə,  nöqsanlarına  bəzən iradını bildirsə də, ona qarşı xəyanətini bağışlamır. Dostluq  şüşə kimidir, sındırsan düzəldə bilməzsən. Yenicə  sevdiyi,  ilk  görüşünə tələsdiyi, ürəyini açmaq istədiyi qızı Ruslana  kənardan göstərməklə ona inanmış, bu yolda dostunun köməyində ehtiyacı olmasını anlatmışdır. Lakin, dostu onun bu sevgisini əlindən alır və ona xəyanət etir. Xəyanət,  namusla yaşamağa ağlı çatmayan axmaqların əməlləridir. Belələri isə cəmiyyətdə özünə yer tapa bilməz.

Hüseynbala  Mirələməov  “Məhəbbət hekayəti” ilə gözümüzdə ölümsüzlük abidəsini qura bilmişdir. Bu hekayə istər obrazlılıq, istərsə də mövzu və aktuallıq baxımından o qədər təsirli və orijinaldı ki, bəlkə də bu hekayə  zaman üçün ən dəyərli vətənpərvərlik mövzusunda yazılmış pik əsərdi.

Günay obrazı bu baxımdan əsl Azərbaycan qızının igid və ərinə verdiyi qiymət və dəyər, məhəbbəti  uğrunda mübarizəsi tarixi bir filmdir. Qalaq-qalaq dərdimizin, tikə-tikə bölünən vətənimizin qara üzünə sərilən ağ pərdədi ki, oradan hər şey gözəl görünür. Əsrlər boyu yaşadığımız başı bəlalı vətənimizin bu gun üçün də doğulan günəşi buludlu, havası yağışlı, günü toranlıqdı. Kimdi bunları edən?! Naqislik, alçaqlıq, torpağa hərislik, mənəm-mənəmlik iddiaları və satqınlıq.

Qarabag müharibəsi Vətənimizin necə gənc oğlan və qızlarının həyatına qaçqınlıq, əsirlik, Şəhidlik taleyi yazdı.Yenicə həyata göz açan, sevib sevilmək istəyən gənclərimizn gözünü məhəbbət yerinə müharibə alovları qamaşdırdı, qəlblərini odlandırdı. Hekayədə öz məhəbbəti uğrunda mübarizə aparan gənc qız sədaqətin, etibarın, inamın  yoluna doğru addım  atır. O,  Vətən yolunda iki gözünü qoyan canlı Şəhid nişanlısına qovuşmaq üçün aclıq edir. Ata-anasına, qohum-əqrabasına qarşı çıxan,  doğmalarının təklifini qəbul etməyən Günay  sonda qələbə çalır. Əzəldən atasının rəva bildiyi varlı-dövlətli oğlanı yox, məhz kasıb, ancaq mərd Xəyalı sevən, özü üçün həyat həmdəmi seçən Günay yanılmır. Xəyalın valideynləri elə düşünür ki, oğullarının kor olması onun sevdiyi qız tərəfindən qəbul edilməyəcək. Günayın valideynləri  müharibədə  iki gözündən  şikəst olan Xəyalla qızlarının  ailə qurmasına  razlaşmasalar da, Günay öz inadından dönmür. Xəyalı daha da çox və dəlicəinə sevir və bu sevgi onu qaliblik zirvəsinə çatdırır. Günayı düşündürən Xəyalın mərdliyi, Vətən uğrunda mübarizəsi, qəhrəmanlığı və  qorxmazlığıdır. Bu amillər onu  Xəyala daha da  bağlayır və sevgisinə çatmağa yardımçı olur. Əsər ailə quran, özlərinə həyat yoldaşı seçə bilməyən  qızlarımza və sevgiyə qarşı çıxan valideynlərimizə  tutarlı və çox layiqli  cavabdır.

Başqa bir əsəri “ Gecə sürünən ilanlar” da çox dəyərli və oxunaqlıdır. Yazıçı burada bir nazir qızına məqsədli şəkildə sevgi elan edən, onun yolunda hər cür canfəşanlıq göstərən və nəhayət  öz məqsədinə məharətlə çatan Əkrəmin hiyləgərliyini açıb göstərir, həyata baxışını, insanlara münasibətini daxili aləminin  gücündə olduğunu aydın şəkildə ifadə edir. Aydanın rəfiqəsi Fəridənin gözündən Əkrəmin saxta hərəkətləri, yalançı məhəbbəti  heç də yayınmır və hər zaman ona qarşı olan ikrah hissini də gizlətmir. Lakin atasının yanında köməkçi işləyən və bu oğlanla ailə qurmasına məhz atasının razılığı olduğuna görə məcbur qalan Aydan sonralar Əkrəmin kim olduğunu duyur, lakin həyat oyunlarının mahir  ifaçısına bir söz deməyə gücü çatmır. Çünki artıq nazir atası həyatda yox və  Əkrəm isə  özü üçün böyük karyera əldə etməklə  Aydanın  atasının varından yaxşıca  bəhrələnmişdir. Ailə xətrinə Aydanın  hər şeyə dözməkdən başqa  çarəsi  qalmır. Əkrəmin  mənəviyyatsız olması Aydanın rəfiqəsi Fəridəyə qarşı münasibətində  aydınlığı ilə görünür.  Lakin Fəridə kasıb olsa da, baxmayaraq ki, yoldaşının işsiz olması üçün əyilməyən qürurunu onun qarşısında  əyir, nə rəfiqəsinə, nə də həyat yoldaşına xəyanət etməyi fikirləşmir. Əkrəm dəfələrlə ona hələ keçmişdən  ürəyində olan sevgisini açaraq, ona ürəyi istədiyi kimi dəbdəbəli ev-eşik tikmək, gözəl həyat bəxş eləmək təkliflərini irəli sürsə də Fəridə bunların hamısını rədd  edir.   Əkrəmin layiqli cavabını verir. Təbiidir ki, Əkrəm kimi saxta məhəbbətiylə, yaltaq  görünüşüylə insanların qəlbinə girən və özünə “kişilik” həyatı quranlarımız çoxdur. Ancaq belələrinə qalib gəlməyi və onu susdurmağı bacaran Fəridə kimi qadınlarımız da var. Bu qadınlarımızla da fəxr etməliyik. Bu, yazıçının ali məqsədidir.

Bəli, yazıçının ictimai baxışı güclü olanda, əsər   oxucuya  öz  qəlbini geniş açır, ona ürəyində yer ayırır.  Hüseynbala  Mirələmovun istər estetik baxışı, istər yazıçılıq zövqü ictimai-bədii əsasın kökündə özünə kürsü yarada bilib. Qəribə burasıdır ki, kitabda toplanan əsərlər həm aktuallığı,  mövzu fərqliyi, həm də müasir baxışıyla çox mükəmməl və olduqca dəyərlidir.  Hər əsər bir həyat məktəbi, bir mənəviyyat dərsidir desək,  səhv etmərik.

“Gecə bənövşələri” hekayəsi  olduqca kədərli bir məhəbbət üzərində qurulmuşdur. Adil sevdiyi Sənubərlə xoşbəxt ailə həyatı qurur. Lakin bu xoşbəxtlik uzun çəkmir. Onun bütün istəklərini yerinə yetirən, varlığıyla ona bağlanan Adil sevgilisi Sənubər haqqında sanki öz xatirəsini yazır. Sənubərin vaxtsız sağalmaz xəstəliyə düçar olması Adilə pis təsir edir. Onu xarici dövlətdə müalicəsini etdirsə də sağalmır. Vaxtsız dünyadan köçən Sənubərə yalnız sevdiyi  gecə bənövşələri qalır. Sevgilisi, ömür gün yoldaşı Adil onun vəsiyyətinə əməl edərək, həmin bənövşələri Sənubərin məzarı üstündə  əkir.

Bu da həyatın son anı, son amanı. Vaxtsız açılıb solan çiçəklər kimi həyat da üzümüzə çox zaman gülmür, verdiyi gülüşü isə tez də alıb aparır.

Mən bu kitabı son zamanlar oxudugum kitablar içərisində ən mükəmməl əsərlər toplusu, ən dəyərli kitab hesab edirəm. Sözün əsl mənasında dili rəvan, bədii və ədəbi dil üslübü yerində olan yazıçı Hüseynbala  Mirələmov bu gün üçün ədəbiyyatımızın aclığını doyduran, zamanın baxışına uyğun mövzu seçimi etməklə, özünə yaxşı oxucu kütləsi toplayan və məhsuldarlığı ilə öndə gedən yazıçıdır. Gəlin onu da  unutmayaq ki, belə əsərlər bütün gənc nəslimizə gərəkli və onların sabahına işıq salan işıqlı, tərbiyəvi  yoldur.

Müəllifin bu kitabdakı  əsərlərdə həyatın hər üzü  bütün gerçəkliyi ilə qələmə alınmışdır. Sevgi və məhəbbət elminin insanlıq elminin üzərində bərqərar olması , insani  hisslərin aliliyində sevginin haqq və ədalət harayı,  Vətən adlı müqəddəs varlıqda vicdan və mənəvi gücün birliyi, tale və bəxt yazısı dediyimiz  anlamda insani keyfiyyətlərin, doğru olan hər şeyin  qələbəsi  və Allaha bağlılıqdır.

Bu mənada Hüseynbala  Mirələmovu oxumağa dəyər. Mən yazıçının daha böyük və sambalı əsərlər yazmağına inanıram və ümid edirəm. Ona bu yolda uğurlar diləyi ilə.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.02.2025)

 

 

 

 

Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Dünən onun növbəti onsuz keçən doğum günüydü, I Fəxri Xiyabandakı məzarı tər gül-çiçəyə bürünmüşdü. İnsanlar bu böyük sənətkarı anmağa gəlmişdilər...

 

Sənət elə bir möcüzədir ki, ona toxunan hər kəs ya onun sehrinə düşür, ya da özü bu sehri yaradanlardan birinə çevrilir. Azərbaycan muğamının nəhəng simalarından biri, unudulmaz xanəndə Əlibaba Məmmədov da məhz belə bir sənətkar idi. O, öz səsi və ifa tərzi ilə insan ruhuna toxunur, dinləyicilərini bəzən hüznə, bəzən də ilahi bir rahatlığa qərq edirdi. Onun muğama gətirdiyi yeniliklər və yaratdığı musiqi xəzinəsi yalnız Azərbaycan mədəniyyəti üçün deyil, bütün Şərq musiqisi üçün əvəzsiz mirasdır.

 

Azərbaycan xanəndəsi, bəstəkar və pedaqoq, Azərbaycan SSR xalq artisti (1989),musiqişunas alim, professor, görkəmli mədəniyyət xadimi, ictimai xadim, Şöhrət,  Şərəf vəİstiqlal ordenli Əlibaba Məmmədov 5 fevral 1930-cu ildə Bakının qədim, sənətə möhkəm bağlı Maştağa kəndində dünyaya göz açıb. O torpağın nəfəsi, küləyin qoxusu, dar küçələrində səslənən muğam ona beşiyindəcə sirayət etmişdi. Bəlkə də elə buna görə idi ki, səsi həm ana laylası kimi sakitlik bəxş edir, həm də yurd həsrəti kimi qəlbi göynədirdi.

128 və 187 nömrəli məktəblərdə, 1944-cü ildən Bakıxanov qəsəbəsindəki 1 nömrəli fabrik-zavod məktəbində oxuyub. İki il sonra Neft Texnikumuna keçirilib və 1947-ci ildə təhsilini başa vurduqdan sonra təyinata əsasən Türkmənistan Respublikasının Nəbitdağ mədənlərində işləməyə göndərilib. Aşqabad şəhərində baş vermiş zəlzələdən sonra Əlibaba Məmmədov Azərbaycana qayıdıb və el şənliklərində iştirak edib. Əlibaba Məmmədovun xanəndə kimi yetişməsində Bakının və Abşeron kəndlərinin özünəməxsus muğam mühiti böyük rol oynayıb.

 

Uşaq yaşlarından musiqiyə olan marağı onu böyük ustadların dərgahına apardı. Seyid Şuşinski kimi bir dühanın tələbəsi olmaq, ondan muğamın sirlərini öyrənmək, sanki qədim bir irsi daşımaq demək idi. Amma Əlibaba Məmmədov bu irsi yalnız qorumaqla kifayətlənmədi, onu yeni çalarlarla zənginləşdirdi. Bir müddət sonra onun səsi təkcə ustadlarını deyil, bütöv bir xalqı heyran qoydu.

 

Onun ifasında muğam yeni bir həyat qazanırdı. Hər bir səs, hər bir titrəyiş qəlbin dərinliklərindən süzülüb gəlirdi. "Rast", "Bayatı-Şiraz", "Şur" muğamlarını elə oxuyurdu ki, adam sanki bir qədim dastanın içində özünü tapırdı.

Amma Əlibaba Məmmədov təkcə möhtəşəm bir xanəndə deyildi, o, həm də bəstəkar idi. "Azərbaycan", "Bənövşə", "Qoca dağlar" kimi mahnıları xalqın ruhuna hopmuşdu. O, mahnılarında təkcə melodiyanı deyil, torpağın nisgilini, suyun şırıltısını, yellərin pıçıltısını da canlandırırdı.

Onun bəstələdiyi "Vətən yaxşıdır" təsnifi illər sonra yeni bir ruh, yeni bir anlam qazandı. Şəhid Xudayar Yusifzadənin səsində bu təsnif başqa bir ahəng tapdı, başqa bir fədakarlıq simvoluna çevrildi. O gün Əlibaba Məmmədovun musiqisi Vətənin torpağına qarışdı, şəhid qanına, qəhrəman ruhuna bələndi. Bəlkə də bu, sənətin əbədiliyinin ən böyük sübutu idi: bir sənətkar dünyadan köçsə də, onun səsi yeni nəsillərin ruhunda yenidən doğulurdu.

 

Ömrü Boyu Muğama Bağlılıq və Əbədi Yaşayan Səs

 

Əlibaba Məmmədov muğamın keşikçisi idi. Onun səsi hələ də  köhnə lent yazılarında, radio dalğalarında səslənir və hər dəfə insanlara keçmişin şirin xatirələrini, muğamın əbədi sehri ilə dolu dünyasını xatırladır.

Amma mənim üçün o, sadəcə bir böyük sənətkar deyil. Mən onun doğulduğu torpağın adamıyam. Eyni küçələrdə addımlamışıq, eyni küləyin sərtliyini hiss etmişik. Onun səsi mənə tanışdır, çünki o, bu torpağın səsidir.

Əlibaba Məmmədov 25 may 2022-ci ildə 92 yaşında bu dünyadan köçdü.

Birinci Fəxri Xiyabanda dəfn olundu.

Amma onun səsi hələ də yaşayır. Və bilirsinizmi, muğam heç vaxt susmaz… Çünki onu oxuyan torpaq, onu dinləyən xalq sağdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.02.2025)

 

Böyüyüb beş qardaş olduq.

Günlər tez ötsə də əsən yel təki,
Mən sənsiz böyüyüb yaşa dolmuşam.
İllər elə keçib,
Coşqun sel təki,
Ata, səninlə mən
Yaşıd olmuşam.

Evləri atasız
Edəndə zaman, —
Neçəsi mənimtək batıbdır yasa.
Sənə oxşayıram boydan-buxundan,
Nə dərdim,
Əməlim sənə oxşasa.

Çağırsam,
Harayım sənə çatarmı?
Axı, bilməyirəm
Harda qalmısan?

Ay ötüb,
İl keçib — xəbərin varmı?

Oğlunun yaşında baba olmusan.

Sənə oxşayıram,

Sirdən-sifətdən.

Durmuşuq səninlə evdə üz-üzə,
Ata,
Şəklimizi böyütmüşəm mən —
Şəkildə  “ ekizlər “ deyirlər bizə.

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.02.2025)

 

 

 

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bildiyiniz kimi, “Avroviziya-2025” beynəlxalq mahnı müsabiqəsində Azərbaycanı təmsil edəcək iştirakçının adı açıqlanıb.

Avroviziyada Azərbaycan nümayəndə heyətinin rəhbəri Nurlana Cəfərovanın və media rəhbəri Turab Teymurovun mediaya 

verdikləriaçıqlamaya görə, bu il ölkəmizi İsveçrənin Bazel şəhərində “Mamagama” qrupu təmsil edəcək.

 

Deyəcəksiniz, bu nə qrupdur belə? Əlbəttə ki, çoxunuz onun adını ilk dəfədir ki, eşidirsiniz. 

2021-ci ildə yaradılan “Mamagama” qrupu rok, pop və ənənəvi Azərbaycan musiqisinin unikal birləşməsi ilə tanınır. Azərbaycanın musiqi səhnəsində ən yenilikçi qruplardan biri olaraq özünü təsdiq edib. Qrup beynəlxalq musiqi festivallarında və müsabiqələrində göstərdiyi performansları, o cümlədən 2022-ci ildə Albaniyada keçirilən “Kënga Magjike” beynəlxalq musiqi festivalında uğur qazanıb. Hətta daha əvvəl qrup Safael və rus əsilli Roma Zeedən (Roman Zilianev) ibarət olub. 

“Avroviziya” üçün müraciət zamanı isə qrupun tərkibində dəyişiklik edilib.

İndi “Mamagama” 3 nəfərdən ibarətdir: 

Asəf - frontmen və əsas vokalçı, 

Hass - gitara ifaçısı, 

Arif - zərb alətləri.

Azərbaycanı təmsil etmələrindən danışan Asəf belə bir açıqlama verib: “Bu qədər böyük bir səhnədə Azərbaycanın mədəniyyətini təmsil etmək mənim üçün böyük bir şərəfdir. Doğulduğum torpağa dərin sevgi bəsləyirəm və bu müsabiqə, onun gözəlliyini və ruhunu bütün Avropa ilə paylaşmağım üçün bir fürsətdir. Yaxın zamanda açıqlanacaq mahnımız ölkəmizin ruhunu tam əks etdirir. Biz inanılmaz dərəcədə həyəcanlıyıq. İnanıram ki, çıxışımız yaddaqalan bir təəssürat yaradacaq”.

 

Bazeldə keçiriləcək 69-cu Avroviziya mahnı müsabiqəsi mayın 13-dən 17-nə qədər davam edəcək. “Mamagama” mayın 13-də birinci yarımfinal mərhələsinin ikinci hissəsində çıxış edəcək.

Təmsilçi qrupun müsabiqədə hansı mahnı ilə çıxış edəcəyi və səhnə performansıyla bağlı əlavə məlumat yaxın günlərdə açıqlanacaqsa belə, qrup haqda ilkin peşəkar rəylər heç də ürəkaçan deyil. Ölkə mediasında, eləcə də TV-lərin şou xəbərlərində “Mamagama” qrupunun doğru seçim olmadığını, hətta finala belə vəsiqə qazanmayacağını bildirənlər çoxdur. 

Bu qrupun YouTube kanalına yüklədiyi kliplərinin baxış sayının cəcmi 5-7 min olması elə çox şeydən xəbər verir. 

Və ümumiyyətlə, qitədə müsabiqənin nüfuzi düşdükcə Azərbaycanda da seçim məsələsi bayağılaşdırılır. Bü münvalla “Avroviziya-2030”-a Azərbaycandan hansısa bir kənd klubunun solistinin gedib çıxacağı da istisna deyil. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.02.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Azərbaycan-sovet bəstəkarı və pedaqoqu Qara Qarayevin növbəti doğum günü qeyd edildi. Qara Qarayev adı Azərbaycanda böyükdən kiçiyə hamıya tanışdır. Azərbaycanın musiqi xəzinəsini “Yeddi gözəl”, “İldırımlı yollarla”, “Leyli və Məcnun” kimi ölməz baletlərlə zənginləşdirən bu şəxsə sevgimiz və sayğımız əbədidir.

 

Sosialist Əməyi Qəhrəmanı Qara Qarayev 1918-ci il fevralın 5-də Bakı şəhərində məşhur həkim, təbabət professoru Əbülfəz Qarayev və Sona xanım Axundova-Qarayevanın ailəsində anadan olub. 1925-ci ildə o, konservatoriya yanında musiqi məktəbində oxuduğu zaman pianoçu və pedaqoq Vladimir Mixayloviç Kozlov ilə tanış olub. Qarayev V. M. Kozlovun Azərbaycandan çox-çox uzaqlarda tanınmasını yüksək qiymətləndirirdi. Bu haqda o belə demişdi: "O Bakıda çıxış etmiş bütün artistlərlə çalmışdı və çoxları bilirdi ki, Bakıya akkompaniatorsuz da yollanmaq olar".

Təhsil müddətində professor Üzeyir Hacıbəyovdan Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları üzrə dərs almışdır. Üzeyir Hacıbəyovun sinfində "Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları" fənnini keçirdi. Hacıbəyov ilk andan onun gələcəkli istedadını aşkarlaya bilmişdi. Sonralar Qara Qarayev belə söyləyirdi:"O, əgər belə desək, mənim milli ruhum uğrunda çarpışırdı."

1938-ci ildə ilk böyük əsərini xor, simfonik orkestr və rəqs ansamblı üçün Rəsul Rzanın sözlərinə "Könül mahnısı" kantatasını bəstələmişdir. Həmin ildə Moskvada keçirilən Azərbaycan incəsənəti ongünlüyünün iştirakçısı olmuşdur.

1941-ci ildə M. Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının bədii rəhbəri vəzifəsində işləmişdir. 1943-cü ildə birinci simfoniyanı yazmışdır.

Qara bəyin yaradıcılığında vətən mövzusu bir sıra əsərlərin özəyini təşkil etmişdir. İkinci simfoniya, Cövdət Hacıyevlə yazdığı "Vətən" operası, "Ürək mahnısı" kantatası, "Səadət mahnısı", "Azərbaycan" süitası belə əsərlərdəndir. 

Saysız-hesabsız tələbə yetişdirirdi. Onun tələbələri yüksək professionallığı və individuallığı, xüsusi, özlərinə məxsus dəst-xətti ilə seçilirlər.

Onun yaradıcılığında Nizami Gəncəvi, Səməd Vurğun, Rəsul Rza poeziyasıyla bərabər, Uilyam Şekspir, Aleksandr Puşkin və Ömər Xəyyam, Mixail Lermontov və Lope de Veqa obrazlarına müraciət edilmişdi, o, müasirləri olan Nazim Hikmət, Lenqston Hyuz, Vsevolod Vişnevski, Piter Abrahams kimi XX əsr sənətkarlarının əsərlərindən ilhamlanmışdır.

 

Operaları

 

Vətən (1945)

Zəriflik (1972)

 

Baletləri

 

Yeddi gözəl (1952)

İldırımlı yollarla (1958)

Leyli və Məcnun (1969)

 

Müziklları

 

Çılğın qaskoniyalı (1973)

 

Xor, solistlər və orkestr üçün — kantata və oratoriyaları

 

Könül nəğməsi (1938)

Səadət nəğməsi (1947)

Partiyamızdır (1959)

Lenin (1970)

Dostluq himni (1974)

 

Orkestr üçün — simfoniyaları

 

Birinci simfoniya (Böyük Vətən müharibəsi qəhrəmanlarının xatirəsinə) (1944)

İkinci simfoniya (1946)

Alban rapsodiyası (1952)

Üçüncü simfoniya (kamera orkestri üçün) (1965)

Qoyya (Yaşlılar və uşaq xorları və simfonik orkestr üçün) (1979)

Don Kixot (1960)

 

Gördüyünüz kimi, çox zəngin bir isdir.

Böyük bəstəkar 1982-ci il mayın 13-də Moskva şəhərində vəfat etmiş, Bakıda Fəxri Xiyabanda dəfn olunmuşdur. Bəstəkarın qəbir daşını memar Tələt Xanlarov hazırlamışdır.

Allah rəhmət eləsin. Amin” 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.02.2025)

Ötən gün, fevralın 5-də dünyaşöhrətli Azərbaycan bəstəkarı, pedaqoq, SSRİ Xalq artisti, akademik Qara Qarayevin doğum günündə mədəniyyət və incəsənət xadimləri Fəxri xiyabana gələrək böyük ustadın xatirəsini ehtiramla yad edib, onun məzarı üzərinə gül dəstələri düzüblər.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AzərTAC-a istinadən  xəbər verir ki, tədbirdə mədəniyyət nazirinin müavini Murad Hüseynov, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri, Xalq artisti, professor Firəngiz Əlizadə, Bakı Musiqi Akademiyasının prorektoru, Xalq artisti Yeganə Axundova, bəstəkar Tural Məmmədli, bəstəkar İlahə Qismət həmçinin onun dahi bəstəkarın milli musiqimizin inkişafında müstəsna rolunu vurğulayıb, onun zəngin yaradıcılığından bəhs ediblər.

 

Bildirilib ki, Qara Qarayev milli və ümumbəşəri miqyasda tanınan yaradıcılığı ilə yeni yollar açan yenilikçi bəstəkar olub. Onun hər bir əsərinin premyerası musiqi həyatında xüsusi əlamətdar hadisəyə, bayrama, Azərbaycan mədəniyyətində dönüş nöqtəsinə çevrilib. Dünyaşöhrətli bəstəkarın əsərləri keçmiş SSRİ-nin əksər respublikalarında, ABŞ, Polşa, Misir, İspaniya, İtaliya, Fransa, Yaponiya, Almaniya və başqa ölkələrdə keçirilən möhtəşəm musiqi tədbirlərində uğurla ifa olunub.

 

Bəstəkarın Nizaminin eyniadlı poeması əsasında hazırladığı “Yeddi gözəl” və Cənubi Afrika yazıçısı Piter Abrahamsın romanı əsasında bəstələdiyi “İldırımlı yollarla” baletləri dünyanın bir çox ölkələrində uğurla tamaşaya qoyulub. Azərbaycanda bu janrda yaradılmış əsərlər sırasında Qara Qarayevin ilk simfoniyası mühüm yer tutur. “Don Kixot” simfonik qravüraları, Nizaminin poeması əsasında hazırlanmış “Leyli və Məcnun” simfonik poeması, “Vyetnam süitası” kimi əsərlər bəstəkarın yaradıcılığının dəyərli səhifələridir. O, bir çox filmlərə, o cümlədən “Dənizi fəth edənlər”, “Qızıl eşelon”, “Xəzər neftçiləri haqqında dastan”, “Uzaq sahillərdə” və digər ekran əsərlərinə musiqi yazıb.

 

Qara Qarayev “Vətən” (Cövdət Hacıyevlə birlikdə) və fransız yazıçısı Anri Barbüsün əsəri əsasında hazırlanmış “Zəriflik” operalarının müəllifidir. Bəstəkar 24 prelüddən ibarət silsiləsini, skripka və fortepiano üçün sonatasını, simli kvartetləri kamera-instrumental musiqi janrına çevirib. Qara Qarayevin A.Puşkinin şeirləri əsasında yaratdığı “Mən sizi sevirdim” və “Gürcüstan təpələrində” romansları, “Ürək nəğməsi”, “Xoşbəxtlik mahnısı” kantataları Azərbaycan musiqisinin gözəl nümunələridir.

 

Firəngiz Əlizadə jurnalistlərə müsahibəsində bildirib ki, Qara Qarayev təkcə dahi bəstəkar deyil, həm də gözəl insan, görkəmli pedaqoq olub. O əlavə edib: “Hər zaman deyirəm ki, Azərbaycanda Qara Qarayev kimi bir neçə bəstəkar olsaydı, çox gözəl olardı”.

 

Bəstəkarın qızı, pianoçu Züleyxa Qarayeva jurnalistlərlə söhbətində atası ilə bağlı xatirələrini bölüşüb. O deyib: “O, çox yaxşı və dürüst insan, intizamlı, gözəl ata idi. Hər il buraya gəlirik, çoxlu insan toplaşır. Sonra onun doğulduğu ev-muzeyində doğum günü şərəfinə konsert verəcəyik”.

 

Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişafında misilsiz xidmətləri olan, yeni bəstəkarlar nəslinin yetişdirilməsində mühüm rol oynayan Qara Qarayev 1982-ci il mayın 13-də vəfat edib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.02.2025)