İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Dünən çox məşhur bir azərbaycanlının doğum günü idi. Mən bu gün təkrarın o məşhura ona görə qayıdıram ki, hələ də çox qism yeniyetmə və gənclərimiz onu tanımırlar. Belə olmaz. Azərbaycanlı olaraq bizə qürur yaşadan insanlardandır haqqında danışacağım bu şəxs. 

Amerikadakı Azərbaycan diaspor təşkilatlarının fəxri sədri Lütfi zadə 1921-ci ilin 4 fevral tarixində, Rəhim Ələsgərzadə və yəhudi əsilli uşaq həkimi olan Feyqa (Fanya) Moiseyevna Koremanın  ailəsində dünyaya gəlib. 

Orta təhsilini tamamladıqdan sonra o, Tehran Universitetinin Elektrik mühəndisliyi fakültəsinə daxil olub. Böyük alimin Amerika həyatı isə 1944-cü ildən başlayır. Tehran Universitetini böyük uğurla başa vurduqdan sonra o Amerika Birləşmiş Ştatlarına gəlib və təhsilini Massaçusets Texnologiya İnstitutunda davam etdirib. 1947-ci ildə valideynlərini də öz yanına gətirən alim artıq bu vaxt Kolumbiya Universitetində çalışırdı. O, 1948-ci ildə bu universitetdə elektron mühəndisliyi üzrə magistr, 1957-ci ildə isə professor dərəcəsi alıb. Həmin vaxt Lütfi Zadə məşhur alim, kibernetikanın atası hesab olunan Norbert Vinerin tövsiyəsi ilə Kaliforniyaya, bu ştatdakı Berkli Universitetinə gəlib. Burada ilk vaxtlar bir qədər çətinliklər çəkən alim sonralar şəraitə uyğunlaşıb və ömrünün sonuna qədər də Berkli Universitetinin professoru olaraq qalıb. 

Bu gün dünya elminə Lütfi Zadənin 6 mühüm nəzəriyyəsi məlumdur. Hazırda onlar elm və istehsalatda geniş şəkildə tətbiq olunur. Ona dünya şöhrəti qazandıran, onun dünya elmində inqilab hesab olunan qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsidir. Bu nəzəriyyə riyaziyyatın əsası olan ikili çoxluq anlayışına yeni ifadə vermişdir: qeyri-səlis çoxluq. Elmdə qeyri-səlis ölçünün daxil edilməsi təbiətdə və cəmiyyətdə gedən proseslərin qeyri-müəyyənliyini daha adekvat nəzərə almağa imkan yaradır. 

Aparıcı dünya şirkətləri tərəfindən tətbiq olunan bu nəzəriyyə 1965-ci ildə işlənib hazırlanmışdır. Nəzəriyyə uzun müddət Amerika elmi ictimaiyyəti tərəfindən qəbul edilməsə də, ötən əsrin 80-ci illərində yapon alimlərinin diqqətini cəlb etmiş və yaponlar bu unikal nəzəriyyədən yararlanmaq qərarına gəlmişlər. Lütfi Zadə nəzəriyyəsinin tətbiqi gündoğan ölkəyə milyardlar qazandırmışdır. Bu gün Yaponiyanın "Mitsubishi", "Toshiba", "Sony", "Canon", "Sanyo", "Nissan", "Honda" və digər nüfuzlu şirkətləri qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsinə əsaslanan foto və videokameralar, paltaryuyan maşınlar, vakum kimyəvi təmizləyiciləri istehsalında, avtomobillərin, qatarların, sənaye proseslərinin idarə olunmasında geniş istifadə edirlər. 

Onun 1989-cu ildə qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsinin sənayedəki uğurlarına Yaponiyanın elm adamlarına verdiyi ən yüksək mükafat – "Honda" mükafatı təqdim olunub. Amerikalılar da bu nəzəriyyənin qiymətini anlamağa, ondan yararlanmağa başlayıblar. Bu gün bu nəzəriyyə Amerikanın "General Motors", "General Electric", "Motorola", "Dupont", "Kodak" və başqa şirkətləri tərəfindən istehsalatda geniş tətbiq olunur. Hazırda bu nəzəriyyədən iqtisadiyyatda, psixologiyada, linqvistikada, siyasətdə, fəlsəfədə, sosiologiyada, dini məsələlərdə, münaqişə problemlərində də istifadə olunur.

Azərbaycanlı alim, süni intellekt sahəsində qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsinin banisi 6 sentyabr 2017-ci ildə ABŞ-nin Kaliforniya ştatında yerli vaxt ilə səhər saat 7:30-da 96 yaşında dünyasını dəyişmişdir. Alim sağlığında Bakıda dəfn olunmasını vəsiyyət etmişdir. Bir sıra səbəblərdən alimin nəşinin doğma vətəninə gətirilməsi yubanmışdır. Nəhayət, 28 sentyabrda cənazə San-Fransiskodan Bakıya yola salınmış və 29 sentyabr saat 03 radələrində Bakıya çatdırılmışdır. Həmin gün alimlə AMEA-da vida mərasimi keçirildi. Mərasimdə prezident İlham Əliyev başda olmaqla dövlət və hökumət rəsmiləri, elm və mədəniyyət xadimləri iştirak etdi. Onun yaxın qohumu, xalq artisti Cənnət Səlimova nümayəndə qismində çıxış etdi. Dünya şöhrətli alim I Fəxri Xiyabanda torpağa tapşırıldı. 

Azərbaycanlı ABŞ alimi, süni intellekt sahəsində müəssisəsinin ömürlük professoru seçilmiş yeganə şəxs olan Zadə Eringen,IEEE Hamming, Rufus Oldenburger medalları, IEEE Şərəf Medalı, 2012 BBVA Foundation Frontiers of Knowledge Award Tehran Universitetinin Fəxri Doktoru, IEEE Təqaüdçüsü, AAAS Təqaüdçüsü, AAAI Təqaüdçüsü, Milli Mühəndislik Akademiyasının üzvü, Avrasiya Akademiyasının təsisçi üzvü mükafatlarına layiq görülmüşdür. 

Allah rəhmət eləsin. Amin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.02.2025)

*

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir çiçək yalnızca  günəş və istilik görsə, susuz qalsa  quruyub solacaq. Bir çiçək sadəcə yağış və soyuq görsə yanıb çürüyəcək.

Bizim cəmiyyətimizdə gənclər ya pəncərəönü çiçəyi kimi yetişdirilir, ya da qarda-qışda belə açıq havada buraxılıb ehmal edilir. 

Ehmal edilən hər şey ölər deyirlər.

Ağac da, çiçək də, insan da, ümid də, gənclik də. Hətta ən ali dəyərlər belə.

Bəzən gəncliyi cəmiyyət ehmal edir, bəzən ailə, bəzən də elə gənclərin özü.

Bizim gəncliyimiz relyef sərhədləri, mentalitet qəlibləri, maddi imkanlar çərçivəsi, dəyərsizlik kodeksi, kimlərinsə mənfəət, məqam, mövqe divarları arasında sıxışdırılır.

Ehmalkarlıqdanmı, iradəsizlikdənmi, ağılsızlıqdanmı bayağı həvəslərin, pis vərdişlərin qurbanına çevrilir.

Bu gün bəşər cəmiyyətinə nəzər salsaq sanki şəxsiyyət çürüməsi baş verir.  Şəxsiyyət, xarakter anlayışı yavaş-yavaş yoxa çıxır. Bayağı dəyərlər formalaşdıqca gerçək, ali dəyərlər aradan aparılır. Xarakterli prinsipial gənclərin yerini göstərş maraqlısı, şəxsiyyəti formalaşmamış, şəxsi fikri, dünyagörüşü olmayan fərdlər alır.

Və belə olan halda nəinki gənclik, bütün cəmiyyət  bütövlükdə uçuruma doğru sürüklənir.

Zahiri gözəllik - xüsusən də qadın həddindən ziyadə gözəllik simvoluna çevrilib deyə -  bu gün cəmiyyətin ən aktual məsələsi xarici gözəllikdir. İnsanlar zahirlərini bəzəyib mənəviyyatlarını ac saxlayırlar. 

Kimsə elmini, dünyagörüşünü artırmağa, öyrənməyə, ədəbiyyata, incəsənətə bu qədər ciddi yanaşmır. Kimi mikrofon götürüb müğənniliyə, kimi canlı açıb bloggerliyə, bir sözlə, bayağılığa can atır. Dini və əxlaqi dəyərlər çoxdan tərk olunub. Depresiya, ümidsizlik burulğanı gəncliyi çənginə alıb. Həyat çay kimi öz məcrasından çıxıb, hədəfindən yayıınıb.

Gənclərin bir qismi göstəriş, başqa bir qismi qazanc, gün-güzəran dərdindəndir. 

Ötən il Türkiyədə bir küçə sorğusu böyük əks səda yaratdı. Sorğu zamanı adi geyiminə görə sıradan vətəndaş hesab edilib dindirilərkən sosial çürümədən danışan qadının akademik olduğu ortaya çıxdı.

O an ağlıma nədənsə ilk Səttar Bəhlulzadə gəldi. 

"Məni pal-paltar maraqlandırmır. Məndən sonra deməyəcəklər ki, nə yeyib, nə geyib. Deyəcəklər ki, nə yaradıb..." 

Əziz islam peyğəmbəri hələ əsrlər öncə buyurmuşdu ki, "Vay olsun axir zamanda yaşayan o valideynlərin halına ki, övladlarının dünyalarını abad etməkdən ötrü hər şeyi edərlər, amma onlarım axirətləri üçün çalışmazlar."

Biz bu gün məhz həmin dövrü yaşayırıq.

Mənəviyyatın yoxluğu nəticəsində yaranmış boşluğu dolduran çirkabın üstünü gül-çiçəklə bəzəyərək örtməyə çalışırıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.02.2025)

“Ədəbiyyat və İncəsənət” portalının media dəstəyi ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun  Bakı Şəhəri Üzrə Təhsil İdarəsi ilə birgə keçirdiyi “Bir direktor, bir şagird” adlı layihəsinin məqsədi nümunəvi məktəblərimizi, istedadlı şagirdlərimizi üzə çıxarmaq, onların ədəbiyyata olan marağına diqqət yönəltməkdir. 

Hazırda təqdimatda 244 nömrəli tam orta məktəbdir.

 Layihəni təqdim edir: Ülviyyə Əbülfəzqızı

DİREKTOR:

Yəhya Müseyib oğlu Abbasov 1959-cu ildə Ermənistan Respublikasının Basarkeçər rayonunun Kəsəmən kəndində anadan olmuşdur. 1975-ci ildə Kəsəmən kənd orta məktəbinin 10-cu sinfini bitirmişdir. 1975-ci ildə Gəncə Dövlət Pedaqoji İnstitutuna daxil olmuş, 1980-cı ildə həmin İnstitutun Fizika-Riyaziyyat fakültəsini bitirmiş və təyinatla Goranboy rayonunun Qaradağlı kənd orta məktəbində müəllim kimi pedaqoji fəaliyyətə başlamışdır. 28 aprel 1984-cü ildə Goranboy rayon Xoylu kənd sovetinin katibi və sonradan sədri vəzifəsinə seçilmiş, 01 sentyabr 1987-ci ildən 1998-ci ilin yanvar ayınadək Xoylu kənd orta məktəbinin direktoru vəzifəsində işləmişdir. Bir neçə çağrış Goranboy rayon XDS -nin deputatı seçilmişdir. 1988-1993-cü illərdə Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyü uğrunda gedən döyüşlərdə iştirak etmişdir, müharibə vetranıdır. 12 yanvar 1998-ci il tarixindən Binəqədi rayon Təhsil Şöbəsində inspektor vəzifəsində işləmişdir. 

23 dekabr 1999-cu il tarixdən Binəqədi rayon Əsəd Ələskərov adına 244 saylı tam orta məktəbin direktoru vəzifəsində işləyir. Eyni zamanda 6 fevral 1999-cu il tarixdən 30 noyabr 2012-ci il tarixədək 8 saylı Binəqədi Birinci Seçki Dairəsinin sədri vəzifəsində işləmişdir. 

3 dekabr 2008-ci ildə "Müasir məktəb təhsilinin sosial fəlsəfi problemləri” mövzusunda dissertasiya işi müdafiə etmiş, Fəlsəfə doktoru alimlik dərəcəsini almışdır. Təhsil sahəsində xidmətlərinə görə 2010-cu ildə Təhsil Nazirliyinin Kollegiyasının qərarı ilə "Qabaqcıl təhsil işçisi "adına layiq görülmüş, 2011-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Sərəncamı ilə “Tərəqqi medalı" ilə təltif olunmuşdur. Beş kitabın və müxtəlif vaxtlarda yerli və xarici mətbuatda çap olunmuş 18 elmi məqalənin müəllifidir. 

1999-ci ildən Yeni Azərbaycan Partiyasının üzvüdür. Müharibədə iştirakına görə Azərbaycan QMƏVŞAİB-in İdarə Heyətinin 10.02.2016 cı il 02 №-li qərarına əsasən "FƏDAİ", 11.11.2016-cı il 10№-li qərarına əsasən "VƏTƏN NAMİNƏ" ,”BÖYÜK ZƏFƏR”, “MİLLİ ORDU -100”medalları ilə təltif edilmişdir. Azərbaycan Qarabağ Müharibəsi Əlilləri Veteranları və Şəhid Ailələri ictimai birliyinin İdarə Heyətinin 12 №-li 03.11.2017- il tarixli qərarına əsasən "Vətənpərvərlik İşində Xidmətlərinə görə" medalı ilə təltif edilmişdir.

ŞAGİRD:

Hümbətli Cəmilə Ceyhun qızı 7 mart 2010-cu ildə Bakı şəhərində anadan olmuşdur.  2016-cı ildə Laçın şəhər 2 nömrəli tam orta məktəbində təhsilə başlamışdır, 2023-cü ildən etibarən təhsilini Binəqədi rayonu, Əsəd Ələsgərov adına 244 nömrəli tam orta məktəbdə davam etdirir. Hazırda isə 9-cu sinif şagirdidir.

2022-ci ildə riyaziyyat fənni üzrə Respublika fənn olimpiadalarında iştirak etmişdir. 

2024-cu ilin may ayında 244 nömrəli tam orta məktəbdə keçirilən “ 9 May – faşizm üzərində Qələbə günü” tədbirində iştirakına görə sertifikat, həmin ilin noyabr ayında isə  “Məktəblinin dostu” layihəsi və 244 nömrəli tam orta məktəbin birgə təşkilatçılığı ilə “8 noyabr-Zəfər Günü”nə həsr olunmuş məktəblərarası keçirilən “Zəfər sədası” intellektual yarışında 2-ci yeri tutduğuna görə diplom ilə təltif olunmuşdur.

ESSE:

Unudulmaz tarixi qələbəmiz

Dünya nə qədər qloballaşsa da, hər insan öz doğma torpağına və Vətəninə olan bağlılığını heç vaxt itirməməlidir. 

Azərbaycan xalqının isə vətənpərvərlik hisslərini sonuna qədər yaşadığı hadisələrdən biri də 2-ci Qarabağ müharibəsi olmuşdur. 

Cəmi 44 gün ərzində Azərbaycan Ordusu Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə tarixi bir zəfərə imza atmışdır. Müharibədə əldə olunan qələbə yalnız torpaqlarımızın geri qaytarılması deyildi, bu, həm də xalqın illərdir susdurulmuş hayqırışlarının nəticəsi idi. 

2-ci Qarabağ müharibəsində qazandığımız qələbə bizə nə qədər böyük qurbanlar hesabına başa gəlsə də, bu uğur Şəhidlərimizin ruhunu əbədi yaşadacaqdır.

Təbii ki, qələbəmizdə ən böyük rol Ali Baş Komandan İlham Əliyevin uğurlu siyasət yeritməsi idi. İlk növbədə onun tərəfindən hərbi islahatlar və müasir texnologiyaların ordumuza gətirilməsi müharibədə üstünlüyümüzü təmin etdi.  Daha sonra isə Azərbaycan Ordusunun döyüş qabiliyyəti və İlham Əliyevin uzaqgörən siyasəti nəticəsində zəfər qazandıq. Hazırda isə işğaldan azad olunmuş torpaqlarımızda bərpa və inkişaf işləri davam edir.

Biz isə gənclər olaraq bu tarixi qorumalı və harada olduğumuzdan asılı olmayaraq Azərbaycan bayrağını uca tutmalıyıq. 

Tarixi qələbəmizin dəyərini anlamaq və gələcək nəsillərə çatdırmaq bizim müqəddəs borcumuzdur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.02.2025)

Aytac Yolçu, Bakı Qızlar Universitetinin tələbəsi, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün 

Səməd Behrəngi 23 iyun 1939-cu ildə Təbrizin Çərəndab adlanan məhəlləsində yoxsul bir ailədə dünyaya göz açmışdır.

Onun atası fəhlə olur, Səməd bəy dünyaya gələndən bir gün öncə işdən çıxarılır, getdikcə daha da yoxsullaşırlar.

Səməd ilk təhsilini Təbrizdə alır, məktəbi bitirdikdən sonra Tufarqan mahalının Mamağan və  Guqan bölgələrində ibtidai sinif müəllimi kimi çalışır. İşləyərkən eyni zamanda Təbriz Universitetinin filologiya fakültəsinin ingilis dili şöbəsində qiyabi təhsil alır. 1961-ci ildə təhsilini başa vurur. Tələbəlik illərində "Xənde" (Gülüş) adında həftəlik divar qəzeti buraxır. İlk ədəbi tənqidi və satirik qələm təcrübələrini təhsil aldığı dövrə aiddir.

Səməd Behrəngi və onun həmfikirləri, xüsusilə Behruz Dehqani Azərbaycan kəndlərini gəzib dolaşıb folklor nümunələri toplayıblar. Bəzi tədqiqatçılar qeyd edir ki, onların topladıqları folklor nümunələri Azərbaycan dilində olduğundan İran şahının qeyri-fars dillərlə əlaqədar siyasətlərinə görə çap olunmağa icazə verilmir. Sonradan bu nağılları fars dilinə çevirərək həmkarı Behruz Dehqani ilə birlikdə nəşr etdirirlər. Yazdığı nağıllar türk dilində Sirus Mədədi vasitəsilə "Azərbaycan nağılları" adı ilə Tehranda çap olunur. Eyni zamanda fars dilindən Azərbaycan dilinə çevirdiyi tərcümələri dövri mətbuatda çıxır.

İlk əsərləri "Adət", "Binam" hekayələri olur. 1959-cu ildə dərc olunur. Bundan sonra "Ulduz və qarğalar", "Çuğundursatan oğlan", "Balaca qara balıq" və s. hekayə və nağıllarını yazır. Səməd bir müddət qəzetlərdə məqalələrlə çıxış edib. Sonra, məqalələrini "Məcmueyi məqaleha" (Məqalələr məcmuəsi) adilə kitab şəklində çap etdirir.

Səməd Behrəngi İran uşaq ədəbiyyatının banisi sayılır. Ona qədər uşaq ədəbiyyatına aid kitablar yazan olsa belə İran ədəbiyyatçıları qəbul edirlər ki, Səməd Behrəngi İranda uşaq ədəbiyyatının qurucusudur. Həmkarları onu "Azərbaycan kəndlilərinin canlı dili", "Milli mədəniyyətin oyaq vicdanı", "Xalqa üz tutan", "Səyyar müəllim" adlandırıblar.

Behrənginin yazdığı “Balaca qara balıq” əsəri həm də İran inqilabının manifesti hesab edilir. Məhz bu əsəri ilə İran tarixində böyük bir çevrilişin təməli qoyulduğunu deyə bilərik.

Onun “Balaca qara balıq” əsəri 1968-ci ildə İtaliyanın Bolonya şəhərində keçirilən Uşaq Kitabları Müsabiqəsində qızıl medala layiq görülüb. Birinci yeri tutduğuna görə kitabları italyan, fransız, ingilis, türk dillərində nəşr edilib.

Sorağı aləmi bürüyən “Balaca Qara Balıq” əsərinin ideyası olduqca dərin mənalara sahibdir.

“Balaca Qara Balıq” Səməd Behrənginin yazdığı məşhur uşaq hekayəsidir. Hekayə 1968-ci ildə yazılıb və sosial-siyasi mesajları ilə tanınır. Əsas ideya kiçik balığın cəsarətli sərgüzəştləri vasitəsilə yeniliklərə açıq olmağın, azadlığı axtarmağın, öz cam tavanını aşaraq komfort zonadan uzaqlaşmağın və öz taleyini öz əlləri ilə yazmağın əhəmiyyətini vurğulamaqdır.

Hekayənin əsas ideya istiqamətlərini bölüşüm sizlərlə:

1.  Azadlıq və kəşfiyyat:

Balaca Qara Balıq doğulduğu çayın sərhədlərini aşaraq, böyük okeanı kəşf etmək istəyir. Bu, azadlığı və bilinməyənləri araşdırma arzusunu simvollaşdırır.

2.  Cəsarət və qətiyyət: 

Balıq çətinliklərə və təhlükələrə baxmayaraq, qərarından dönmür. Onun cəsarəti və qətiyyəti oxuculara öz ideallarını izləməyin vacibliyini göstərir.

3.  Ədalətsizlik və mübarizə: 

Hekayə, balığın qarşılaşdığı çətinliklər və təzyiqlər vasitəsilə, ədalətsizliklə mübarizənin əhəmiyyətini vurğulayır.

4.  Sosial dəyişikliklər: 

Hekayə İran cəmiyyətindəki sosial və siyasi vəziyyətlərə dair tənqidi fikirləri əks etdirir və fərdin cəmiyyətdəki rolunu sorğulayır.

“Balaca Qara Balıq” təkcə uşaqlar üçün maraqlı bir hekayə deyil, eyni zamanda böyüklər üçün də dərin mənalı bir ibrət nağılıdır. Bu hekayə oxucuları həyatdakı sərhədləri aşmağa, yeniliklərə açıq olmağa və cəsarətli addımlar atmağa çağırır. Səməd Behrəngi qəlbinin dərinliklərində coşub-çağlayan azadlıq yanğısını dövrün tələblərindən irəli gələrək öz əsərlərində sətraltı şəkildə həmvətənlərinə çatdırır. 

Əhməd Cəmilin Səməd Behrəngiyə həsr etdiyi o yanğılı şeir: 

Sənmi gücsüz idin, Arazmı dərin?

Dərdi nə böyükmüş o sahillərin!

Dözdün zillətinə ağır illərin!

Alnında gəncliyin ümid çələngi,

Qəlbində arzular... Səməd Behrəngi!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.02.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Afrika qitəsinin ən böyük kitab sərgisi mübaliğəsiz olaraq hər ilin bu vədələrində keçirilən Qahirə Beynəlxalq Kitab Sərgisidir. 

1969-cu ildən keçirilən Qahirə sərgisini hətta Yaxın Şərqin də ən böyük kitab sərgisi adlandırırlar. Frankfurt sərgisindən sonra 2006-cı ildə dünyada ən böyük ikinci kitab sərgisi hesab edilib bu sərgi. Ötən il sərgini 5 milyona yaxın insan ziyarət edib. Sərgiyə 80 ölkədən 1300-dən artıq nəşriyyat qatılıb. 

Budəfəki sərgi də geniş təmsilçiliklə seçilir. 

Sərgi çərçivəsində Misir-Azərbaycan Dostluq Cəmiyyətinin sədri, tanınmış azərbaycanlı alim, bu yaxınlarda portalımızda haqqında geniş yazı dərc etdiyimiz Seymur Nəsirovla görüş də keçirilib. Bu barədə məlumat alan kimi Seymur Nəsorovla əlaqə yaratdıq və görüş barədə onun özündən məlumat aldıq. 

Misirin Vəqflər Nazirliyi tərəfindən təşkil olunan görüşdə Misirin yüksəkvəzifəli şəxsləri, elm xadimləri və burada təhsil alan xarici tələbələr iştirak ediblər.

Tədbirdə İslam İşləri Üzrə Ali Şuranın baş katibi professor Məhəmməd əl-Bəyyumi Seymur Nəsirovun elmi, ictimai və mədəni fəaliyyətlərinin Misir ictimaiyyəti tərəfindən yüksək qiymətləndirildiyini və onun ölkədə təhsil alan tələbələr üçün böyük bir nümunə olduğunu qeyd edib.

S.Nəsirov fəaliyyəti haqqında, Azərbaycanla Misir arasında tarixi və mədəni əlaqələrdən geniş söhbət açıb. Azərbaycanlıların Misirin inkişafına verdiyi töhfələrdən danışan tədqiqatçı-alim Misiri işğaldan azad edən Səlahəddin Əyyubinin əslən azərbaycanlı olduğuna dair ərəb mənbələrinin yekdil fikirdə olduğunu qeyd edib. O, eyni zamanda, Misirin baş həkimi Fəthullah ibn Nəfis və baş qazi Əfzələddin əl-Xoncinin əslən azərbaycanlı olduğunu iştirakçıların diqqətinə çatdırıb.

O, Misir-Azərbaycan Dostluq Cəmiyyətinin fəaliyyətindən də geniş bəhs edib. Bildirilib ki, cəmiyyətin fəaliyyətinin əsas məqsədi xalqlar arasında dostluğun möhkəmləndirilməsi, elm, mədəniyyət və din sahələrində əlaqələrin inkişafı, habelə tələbələrə sosial xidmətlərin göstərilməsidir. Burada Azərbaycan və ingilis dilləri, “Qurani-Kərim”in qiraətləri, ərəb dilinin qrammatikası və ədəbiyyat, bəlağət və məntiq elmi, xəttatlıq, dekorasiya, xalçaçılıq və yerli muğam (məqam) sənəti tədris olunur. Hazırda cəmiyyətin nəzdindəki kurslarda 59 ölkədən 600-dən çox gənc müxtəlif fənlər üzrə ödənişsiz təhsil alır.

Tədbir Misir mediası tərəfindən geniş işıqlandırılıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.02.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün 

Gürcüstanda Fars-molla məzhəbçi dini təsirlərinin anti-Azərbaycan mahiyyəti və İranın, Rusiyanın bu ölkə üzərindəki oyunları, bir çox bölgəsəl və geosiyasi faktordan qaynaqlanır. Bu təsirlərin və oyunların hər biri, Qafqazın geosiyasi durumunu daha da gərginləşdirir və bölgəsəl güclər arasında strateji qarşıdurmaların bir bölümünü təşkil edir.

Gürcüstanda fars-molla məzhəbçi dini təsirlərin artması, həm İranın bölgədəki rolunun güclənməsi, həm də Gürcüstanın etnik və dini müxtəlifliyinin yaratdığı bir kontekstdə baş verir. Gürcüstanda fars-molla məzhəbçi dini təsirlərin artması ilk növbədə, anti-Azərbaycan mahiyyəti daşıyır.

İranın Yaxın Doğu və Qafqazda öz mədəni və dini təsirini yaymağa çalışdığı heç kəs üçün sirr deyil. Fars-molla rejimi Gürcüstanın şiə məzhəbinə aid olan hissəsini və bir neçə dini məbədi öz dini təsirini həyata keçirmək üçün bir vasitə sanır. İran, öz təsirini gücləndirməkçün, zaman-zaman Gürcüstanın bəzi bölgələrində iqtisadi və mədəni çalışmalarını artırıb. Məsələ ondadır ki, Gürcüstandakı digər məzhəb mənsublarını da öz təsirinə salmağa çalışan fars-molla rejimi əlamanları, eyni ssenarini Moskva başda olmaqla, Rusiya Federasiyası ərazisində də yürütməyə çalışıb. Açıq-aydındır ki, rejim Moskvada yaxud Gürcüstanda əlaqədar kəşfiyyat orqanlarından xəbərsiz yaxud onlarla işbirliyi içində olmadan geniş çalışmalarda buluna bilməzdi. Zira ortaq çıxarları bəs-bəlli...

İran-Azərbaycan münasibətləri gərgin olunca, İranın Gürcüstanda dini təsirinin artması, anti-Azərbaycan təəssüratını gücləndirməyə xidmət etmiş olmasın?.. İranın Gürcüstanda dini təsiri, azərbaycanlıların öz dini və mədəni azadlıqlarını qorumağa çalışdığı mühitdə daha çox “anti-Azərbaycan” rəftarlarına çevrilə bilər.

İran Azərbaycanla olan münaqişəli məsələlərini, Gürcüstanda daha çox “ideoloji” və “dini” müstəviyə daşıyaraq, bu ölkənin içində Azərbaycana qarşı təbliğat çalışmaları aparmağa (ən azı) meyl edir. Bu, özəlliklə də Azərbaycanla mübahisələrində yararlandığı bəzi dini “əsas”larla bağlı olsa gərək.

İran və Rusiya, Gürcüstanın geosiyasi mövqeyindən yararlanmağa çalışır və bu ölkənin siyasətini öz çıxarlarına uyğunlaşdırmaq istəyir. Bu, həm bölgədə həm də beynəlxalq arenada gərginliyi artıra bilər.

Gəlin belə bir-iki sualla çıxış edək: 

-İran Gürcüstanın keçidi ilə Azərbaycanın enerji resurslarına çıxışını məhdudlaşdırmaq və özünün bölgəsəl enerjiyə nəzarətini artırmaq istəmiş ola bilməzmi? İranın, həmçinin Gürcüstan üzərindən Rusiyanın qaz və neft boru kəmərlərinə alternativ marşrutlar yaratmaq istəyi də mövcud deyilmi?

Ritorika öz yerində, bununla belə, İran Gürcüstanın güneyində yerləşən bəzi ərazilərdə şiəliklə bağlı təsirlərini artırmaq məqsədi güdür. Gürcüstanın içində dini təsir yaratmaq, həmçinin Azərbaycana qarşı anti-dini və ideoloji mövqeləri dəstəkləmək anlamında sabitdir.

Bir sözlə, 

İran Gürcüstanı öz bölgəsəl “bütünlük” siyasətinə daxil etməyə çalışır, bu isə Azərbaycanın maraqlarına qarşıdır və gərginliklərə səbəb ola bilər.

Rusiyanın Gürcüstandakı maraqları

Tehranın dostu Moskva Gürcüstanın Avropaya (Batıya) inteqrasiya cəhdlərini strateji çıxarlarına zidd sayır. Rusiya Gürcüstanı öz təsir dairəsində saxlamağa çalışır və burada təsir hücrələrini artırmaq istəyir. Gürcüstanın NATO və Avropa Birliyi ilə yaxınlaşması, Rusiya üçün böyük təhdiddir. Gürcüstanda son seçkilər Rusiya–Batı qarşıdurmasının Gürcüstan üzərindəki izlənimlərini aydın göstərmiş oldu...

Rusiya, ilhaq etdiyi Abxaziya və Güney Osetiya üzərindəki təsirini davam etdirmək üçün Gürcüstanda siyasi qarışıqlıqlar yaratmaqdan usanmır. Bu isə Gürcüstanın öz müstəqilliyini qorumağa çalışan siyasi strukturlarına qarşı təzyiqdir.

Rusiya Gürcüstanda siyasi istiqrarsızlıq yaratmaq və bu ölkəni öz çıxarları uğrunda istifadə etmək üçün müxtəlif vasitələrdən yararlanır. Bu durum, həmçinin Ermənistan və Azərbaycan arasındakı gərginliklərdən də də fayda görmüş ola bilər.

İran və Rusiyanın Gürcüstan üzərindəki oyunlarının yansımaları

İran və Rusiyanın Gürcüstan üzərindəki oyunları, bölgəsəldəngəni dəyişdirə bilər və bunun sonucunda Azərbaycanın maraqları da zərər görə bilər.

İran və Rusiyanın təsirinə məruz qalan Gürcüstanın, Azərbaycanla olan strateji bağlarını zəiflətməsi, Azərbaycanın Güney Qafqazdakı təhlükəsizlik çıxarlarına tərs düşər. İranın Gürcüstanın güneyindəki dini təsiri və Rusiyanın bu ölkənin siyasi həyatına müdaxiləsi, Azərbaycan üçün əlavə təzyiqlər yarada bilər.

Həm İran həm də Rusiya, Gürcüstanın Azərbaycanla olan bağlarını zəiflətmək və bu ölkəni öz çıxarlarına uyğunlaşdırmaq istəyirsə, bu, Azərbaycanın bölgədəki mövqeyini zəiflətməyi hədəfləyib deməkdir.

Beləliklə,

İran və Rusiyanın Gürcüstandakı hərəkətləri, həmçinin Güney Qafqazda olan digər bölgəsəl güclərin (Türkiyə və Azərbaycan daxil olmaqla Türk Dövlətləri Təşkilatının və b.) reaksiyalarını doğura bilər. Umacağımız nə ola bilər? – İnşallah Gürcüstan dövlətinin siyasi iradə nümayiş etdirməsi, oyunlara daxil olmaması, Qafqazın əmin-amanlığının mümkün olduğunca qorunması bütün konstruktiv mövqe sahiblərinin xeyrinə olacaqdır.

İranın, Rusiyanın Gürcüstanda oynadığı oyunlar və bu oyunların Azərbaycanda diqqətlə izləndiyi danılmazdır. Fars-molla məzhəbçi dini təsirlərinin artması və bu təsirlərin Azərbaycanla münasibətləri gərginləşdirmək potensialı da gözardı edilə bilməz. Eyni zamanda, Rusiyanın və İranın Gürcüstanda yaratdığı təsir, bu ölkənin müstəqilliyini və bölgəsəl dəngəsini təhdid edə bilər. Azərbaycanın isə bu durumda güclü bölgəsəl diplomatiya və strateji bağlar quraraq, təhdidləri ən aşağı düzeyə endirmək üçün çalışması alternativlərin ən yaxşısıdır.

 DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.02.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ölkəmizin ən balaca şairi kimdir? Dəqiq statistika aparılmayıb yəqin. Amma mən bir namizədi təqdim edə bilərəm: İsmayılzadə Lətifə Vüsal qızını. 

Lətifə Bakı şəhəri 53 nömrəli məktəbin 1e sinfində təhsil alır. Və əlbəttə ki, boş vaxtlarında həvəslə şeir yazır. 

Mən sizə Lətifənin 2 şeirini təqdim edir, balaca şairə sənət yolunda uğurlar arzulayıram. 

QIZILGÜL

Qızılgüləm, qızılgül,

Nəğmə oxur şən bülbül.

Səhər tezdən açaram,

Bağa ətir saçaram,

Məni uşaqlar sevər,

Saçlarına gül düzər.

TƏBİƏT

Yayda qızar havalar,

Qışda yağar soyuq qar.

Yazda qayıdıb gələr,

Durnalar qaranquşlar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.02.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Hava hələ qaranlığın sonuncu pərdələrindən qurtulmağa çalışırdı. Dağlarından enən sərin meh Ballıcanın, Xocalının - Qarabağın bu üzünün köhnə yaralarını oxşayır, illərlə boğazda düyünlənmiş bir ah kimi gecənin qaranlığında pıçıldayırdı... Bu gecə fərqli gecəydi…

Bu gecə Xocalı Ballıcasında ilk körpə dünyaya gəlib! - Bal küpü, nur kündəsi, aslanparçası, sevginin özü! - Səhər-səhər belə bir xoş xəbər yayıldı: “Xocalı sakini, 1996-ci il təvəllüdlü Sevanə Məmmədovanın dünyaya gətirdiyi ilk övladı oğlandır. Ballıca kəndində dünyaya göz açan körpəyə babası Mehdinin adını veriblər”… Körpənin atası İlqar Məmmədov Vətən müharibəsinin qazisidir.

Antiterror əməliyyatından sonra yenidən doğulan Xocalıda körpə dünyaya gəlib - bilirsiz bu, nə deməkdir? Ehtişamdır, coşğudur, qürurdur! Özlüyündə, milli dirçəlişin ilahi təntənəsidir bu! Bu, alxışların Tanrı dərgahında qəbul olunmasının təsdiqidir! Xocalı Tanrının yadından çıxmayıb! Yer üzü xocasız ola bilərdi, ancaq Tanrısız ola bilməzdi axı! Zatən biz Haqqın incəlsə də, üzülmədiyinə ruhi güvənlə inananlardandıq. Bəs biz 30 illik ağır işğala necə son verdik, sanırsınız? - Haqqa inandığımız, işimiz Haqq işi olduğu üçün! Biz savaşlarda qızıl ləyaqət göstərən millətik! Bizim sözümüz imzamız qədər keçərlidir, üzümüz ağsaçlı tarix qarşısında apağdır!

Bəli, Xocalıda ilk körpə dünyaya gəlib! 

Yəqin onun da ilk işi bütün körpələr kimi ağlamaq olub… Ancaq 33 il öncə Xocalıda baş vermiş vahim ağlaşmadan deyil bu! Çox şükür! Ağlaşma var - dirilişdir, doğuluşdur, ağlaşma var - olmaz olsun!

İlk körpə dünyaya gəlib azad Xocalıda! 

Budur, körpənin ilk ağlaşması Qarabağın Xocalısının qaranlığını yararaq, sanki illərdir susqunluğa bürünmüş ana torpağa yaşamın özünün qayıtdığını müjdələyib. Bu ağlayış daşa-divara, ağaca, suya toxunaraq, zamanın donmuş laylarını çatladıb, bəlkə hələ də ruhu Xocalı göylərində dolaşan günahsızların o dünyasına su səpdi...

İlk körpəsini dünyaya gətirən anası göz yaşlarını saxlaya bilməyib yəqin. O göz yaşları, həm sevincdir, həm kədər… Sevanə xanım oğul balasının üzünə baxanda sanki doğma Xocalısının allı-güllü vaxtlarını görüb, elə bilirəm! – Bir zamanların bağlı-bağatlı çağlarını, sevinc dolu cocuqların səsini, qapı önündə əyləşib Gün batımını, Ay doğuşunu izləyən qarı-qocaları… 

İndi Xocalıda yeni Xocalı doğulur - qutsal bayraq altında və bəngü azadlıq içində! Orada hər ana elə bil yalnız öz körpəsini deyil, yeni Xocalını, çiçəklənən Xocalını, xoşbəxt gələcəyi doğmuş olacaq…

Xocalıda ilk körpə dünyaya gəlib! 

Körpə aslanparçasına babasının adını qoyublar - adı ilə yaşasın! Deyirəm, Xocalıda doğulan körpələrin adını nə qoysalar da, onların rəmzi adı İşıqdır, İşıldır, Ümiddir, İnamdır, Ağgündür! Çünki Xocalıda doğulan hər körpə qaranlığa işıq gətirəcək! Ballıcada doğulan Mehdinin də, bundan sonra doğulacaq aslanparçalarının, Ayparçalarının da doğuluşu, bu torpağın yenidən canlandığının, burada yaşamın yenidən başlanacağının sübutu, təntənəsidir!

Bunlar bizim duyduqlarımız, dediklərimizdir; 

bəs görəsən, Xocalı özü nə düşünür? 

“Sən azad Xocalının oğlusan! 

Sən bu torpağa doğan ilk Günəşsən!..

Sən harada doğulduğunu heç vaxt unutmamalısan!.. Ancaq unutmamaqla yox, yaşatmaqla, qurmaqla, böyütməklə, sevməklə”!.. - Bəlkə belə pıçıldayır Xocalı…

Hər doğan sabaha şükür!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.02.2025)