Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Qafqaz – tarix boyu bəşəriyyətin böyük mədəniyyət və sivilizasiya xəritəsində həm bir körpü, həm də münaqişələrin, çəkişmələrin düyünləndiyi mürəkkəb bir məkan kimi tanınıb. Bu coğrafiyada formalaşmış xalqların tarixi bağları, ortaq keçmişi, fərqli dini və etnik kimlikləri, bir-birinə təsir edən mədəniyyətləri bugünkü siyasi gerçəkliklərdə də öz izini buraxır. Ermənistan və Gürcüstan arasındakı bağlar da bu geniş mənzərənin bir parçasıdır və zaman-zaman fərqli məna çalarları ilə diqqət çəkib.

Öncəki bölümlərdə vurğuladığımız kimi, erməni və gürcü xalqları qərinələr boyu, əsasən də son 150-200 il içində bir-biri ilə mədəni və ədəbi mübadilələr aparıb. Lakin bu mübadilələr, münasibətlər heç də həmişə bərabərhüquqlu olmayıb. Tarix bizə göstərir ki, erməni tərəfi daim bu münasibətləri öz xeyrinə yönəltməyə, Gürcüstanın mədəni sərvətlərindən və hətta tarixi mirasından pay çıxarmağa cəhd göstərib. Bu meyil təkcə ədəbiyyatda deyil, eləcə də memarlıq, musiqi, mətbəx və digər sahələrdə də özünü göstərib və bu gün də davam edir.

Gürcü monastırlarının erməni yazı mədəniyyətinə təsiri qəbul edilən bir həqiqət olduğu halda, erməni tərəfi bu faktı tərsinə yozaraq öz memarlıq üslubunu daha qədim və orijinal kimi təqdim etməyə çalışıb.

Bu tendensiya Azərbaycanın mədəni irsinə qarşı özünü həmişə və daha aqressiv, daha intensiv şəkildə göstərib. Biz bilirik ki, erməni ideoloqları bizim “Sarı gəlin”imizdən də, Gəncəli düha Nizaminin irsindən də özlərinə pay çıxarmağa cəhd göstərib. Bəli, erməni tərəfinin mədəni irsi mənimsəmə siyasəti indi də Gürcüstan üçün güncəl bir təhlükə olaraq qalır.

Gürcülər öz tarixi və mədəni mirasına sahib çıxmaq üçün diqqətli olmalıdır.

Gürcüstanın tarixi məkanlarında yerləşən erməni icmaları, özəlliklə XIX yüzildə Tiflisdə formalaşan erməni ədəbi dairələri bu mədəni təsirin hara yönəldiyini göstərən açıq örnəklər olsa gərək...

Sovet dönəmi erməni-gürcü bağlarına fərqli çalarlar qatdı. Rəsmi ideologiya “xalqlar dostluğu” adı altında milli kimlikləri assimilyasiya etməyə çalışsa da, Ermənistanın Gürcüstana qarşı bəzi iddiaları məhz həmin dönəmdə daha da gücləndi. SSRİ-nin süqutundan sonra isə durum tam başqa müstəviyə keçdi. Gürcüstanın dövlət olaraq Batıya inteqrasiya etmək istəyi, Ermənistanın isə Rusiyanın təsir dairəsində qalması bu iki xalq arasındakı bağların yeni formatını müəyyənləşdirdi. Əgər öncələr erməni-gürcü əməkdaşlığı Sovetlər çərçivəsində irəliləyirdisə, bu gün o əməkdaşlıq daha çox fərqli siyasi kursların çəkişməsi fonunda dəyərləndirilməyə açıqdır. Üstəlik, son illər Ermənistanla Gürcüstan siyasi yön dəyişikliyi nümayiş etdirməkdədir: indi Gürcüstan Rusiya ilə, Ermənistan Batı ilə daha yaxşı anlaşır - desək yanılmarıq.

Bu gün Gürcüstan üçün sual açıq qalır: 

Ermənistanla ədəbi-mədəni bağları davam etdirmək ona nə qazandırır? Əgər bu bağlar qarşılıqlı sayğı və tarixi həqiqətlərin təhrif olunmaması üzərində qurulursa, Gürcüstan bu münasibətləri inkişaf etdirə bilər. Lakin əgər erməni tərəfi bu əməkdaşlığı öz ideoloji məqsədləri üçün istifadə edirsə, Gürcüstan bunun fərqində olmaq və tarixindən dərs çıxarmaq zorunda qalacaq. Gürcüstan bu gün Azərbaycanın strateji tərəfdaşıdır və bu əməkdaşlıq onun iqtisadi, enerji və təhlükəsizlik çıxarları üçün həyati önəm daşıyır. Gürcüstan-Azərbaycan bağlarının yalnız siyasi və iqtisadi deyil, həm də mədəni və tarixi müstəvidə möhkəmlənməsi, qarşılıqlı anlaşma və birliyin gücləndirilməsi hər iki ölkənin, Qafqazların və bütün konstruktiv tərəflərin xeyrinədir.

Sonda onu demək yerinə düşər ki, ağsaçlı tarix xalqların kimliyini və yerini müəyyənləşdirən ən böyük hakimdir. Gürcüstan və Azərbaycan, Qafqazın iki qədim və köklü xalqı olaraq, bu bölgənin sabitliyini, inkişafını və həqiqi tərəfdaşlıq modelini formalaşdırmağa davam etmək haqqına sahibdir. Ermənistan isə öz qonşuları ilə münasibətlərində tarixi həqiqətləri təhrif etməkdən, kimlərinsə irsini mənimsəməkdən və əsassız iddialardan əl çəkmədikcə, bu bölgədə təcrid olunmağa davam edəcək.

Beləliklə,

Qafqazın gələcəyi keçmişin səhvlərini təkrarlamaqla, yoxsa gerçəklikləri qəbul edib düzgün yol seçməklə müəyyənləşəcək? Sual ritorik, cavab aydındır…

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

Şəkildə: Karikatura: erməni və gürcü

Mənbə: dzen.ru

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.02.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Qədim Qala" Nəşriyyatının yeni kitabı işıq üzü görüb. Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalına nəşriyyatını direktoru Şöhlət İxtiyaroğlu  məlumat verib. 

Nəşr olunmuş “Eşq cəlladı” kitabı tanınmış amerikalı psixoterapev İrvin D. Yalomun sadəcə psixoterapevtik hekayələr toplusu deyil, həm də həyatın mənası və çətinlikləri barədə düşünməyə dəvət edən bələdçidir. 

Müəllif terapiyaya pənah gətirmiş və proses əsnasında ekzistensial ağrı ilə üzləşmiş on pasiyentin hekayəsini danışır. Pasiyentlərin onu da hər insanın üzləşə biləcəyi problemlərdən əziyyət çəkir: tənhalıq, rədd edilmiş sevginin ağrı-acısı, qocalıq və ölümün qaçılmazlığı, kədər, əhval dəyişkənliyi, özünə nifrət, cinsi zəiflik, hiperseksuallıq və bütün bunların fonunda yaranan artıq çəki, hipertoniya, miqren ağrıları, depressiya. Lakin terapiya necəsə (hər hekayədə fərqli tərzdə meydana çıxan “necəsə”) bu gündəlik problemlərin dərin köklərinə enə bilir və onların, əslində, ekzistensial mənbələrdən qaynaqlandığını göstərir.

Müəllif ekzistensial-humanist istiqamətin ən parlaq nümayəndələrindən biridir. Qrup terapiyası və ekzistensial psixoterapiya sahəsində əsaslı və fundamental əsərlərin müəllifidir. Bu kitabda da zəngin təcrübəli praktik terapevt olaraq qarşılaşdığı ən maraqlı hekayələri oxucularla bölüşür.

Müəllifin səmimiyyəti və cəsarəti – yalnız peşə sirlərini deyil, öz şəxsi səhvlərini və zəif tərəflərini də oxucularla bölüşməyə hazır olması – gözəl yazıçılıq istedadı ilə birləşir və kitabdakı hər bir hekayəni təkcə mütəxəssislər üçün yox, həm də geniş oxucu kütləsi üçün maraqlı edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.02.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Həyat kredosu ləyaqət və dürüstlük olan bu xanım, bütün ömrünü mütaliə və yaradıcılığa həsr etdi. Haqsızlığa qarşı amansız, cəsarətli idi.  Ölkədə ədəbiyyat tarixini və nəzəriyyəsini dərindən mənimsəyən, müasir ədəbi tənqidin parlaq simalarından biri kimi tanınırdı. Ədəbiyyatşünas alim kimi bir çox həlli vacib olan problemlərin mövcudluğunu gündəmə gətirməyi bacarırdı...

“Dil məsələsi, ədəbi dilin korlanması, Bakı küçələrindəki yazı dilimizin düşməncəsinə biabırçı hala salınması siyasəti haqqında müxtəlif dövrlərdə ziyalılarımız, filoloqlarımız tək-tək də olsa yazıb, danışıb, etiraz edib. Şəxsən mən dəfələrlə müsahibələrimdə, televiziya çıxışlarımda, sosial şəbəkə statuslarımda narahatlığımı faktlar əsasında ifadə etmişəm. Lakin, bilirsiniz, istənilən fundamental problem haqqında reaksiya və cavab tədbirləri olmayanda adam öz mövqeyinə belə şübhə edir. Özünü inandırmağa çalışırsan ki, bu, ciddi dərd deyil. Dərd olsaydı, hökumət və xalq bu boyda biabırçılığa susmazdı…”- söyləyirdi.

O, Azərbaycan, o cümlədən dünya ədəbiyyatı, tərcümə problemləri, repressiya tarixi ilə bağlı fundamental silsilə araşdırma məqalələri ərsəyə gətirərək ortaya qoyub. Təhsil, tədris məsələləri ilə bağlı vəsaitlər çap etdirib. Ədəbi prosesləri mütəmadi izləyərək, müxtəlif rəy və resenziyalar yazıb…

Deyirdi ki:- “Dərsliklərin vəziyyətini, ədəbiyyatşünaslığın daşlaşmış problemlərini bu sahəyə aid olan adamların hamısı bilir, görür. Sadəcə ucadan demək istəyən azdır və ya yoxdur. Guya dosta-yoldaşa, həmkara sədaqət nümayiş etdirirlər. Minlərlə tələbəni kor qoyan dərsliklərə etiraz etmirlər. Amma bu adamlardan birinin bircə məqaləsini həmin dərslik müəllifi tənqid etsə, qələm yox, az qala qılıncla cavab verərlər. Deməli, şəxsi, subyektiv mənafe və iddia ictimaidən, millidən, ümumidən daha üstün hesab edilir bu məmləkətdə. Mən ziyalılarımızdan çox şey umuram və düşünürəm ki, onların özlərinə aid sahələrdəki biganəliyi, buqələmunluğu, liberallığı onların şəxsi problemi hesab edilməməlidir. Ziyalılıq xüsusi bir statusdur ki, cəmiyyətin qaranlığa qərq olmuş düşüncəsinin səbəbkarlarını mühakimə edəndə “cinayət” ziyalıların boynunda qalır. Bu gün insanlar çox kiçik qəhrəmanlıqların ümidinə qalıb. Adicə bir istedadsızı da tənqid etmək, ya müdirə iclasda etirazda bulunmaq, sanki “igidlik” kimi dəyərləndirilir. Mən ədəbiyyat və təhsil adamıyam. Mənim mücadiləm daha çox bu sahələrə aiddir. Ona görə sizin dediyiniz tənqidlər də bu aspektlidir. Və düşünmürəm ki, hünər göstərirəm, sadəcə dərk etdiyimi ifadə edəndə səmimi olmağa çalışıram. Bir də yeri düşüb, deyim. Bu illərdə bircə məsələyə xüsusilə təəccüblənmişəm. Mən təqdir ya tənqid etdiyim müəlliflərdən 10-dan 9-nu şəxsən tanımamışam, hətta həyatda belə görməmişəm. Amma bəzən “qərəz”, “qəsdlə yazılmış yazı” və bu kimi böhtanlar da eşitmişəm, təəccüblənməmişəm. Amma kimsə deyəndə ki, “İradə xanım, qorxmursunuz, filankəsin romanını ya tərcümə qüsurlarını tənqid edirsiniz?” – Bax o zaman çox təəccüblənmişəm. Yarızarafat-yarıciddi demişəm ki, “qoy məhkəməyə məni versin ki, onun cümləsinin qrammatik cəhətdən yanlışlığını göstərmişəm və ya obrazlarını, süjetini, mətnini tənqid etmişəm…” Gülüncdür bu cür yanaşma. Bu cür təfəkkürlə böyük yaradıcılıq haqqında xəyala dalmaq belə mümkün deyil…”

O, bu problemləri elə-belə sadalamırdı, içində ağrı-acısını yaşayıb, haray çəkirdi. Düşünürdü ki, bu sahədə susmaq olmaz. Amma nə olsun, bədxahları da az deyildi. Kimisi- “Bu kimə arxayındır?”, “Onun arxasında kim dayanıb?”, kimisi də “Hamıdan fərqlənmək üçün belə yazır” və ya “Öyrədiblər!”- deyə, onu suçlamağa səy göstərirdi…

“Əlim qələm tutandan ədəbiyyat və ədəbiyyatşünaslıq naminə bacardığım qədər mücadilə etdim. Dostlarla belə aramız dəydi. Çünki ədəbiyyat mənim üçün çox müqəddəsdir. Amma öz ağılları və eybəcər xislətləri ilə yozanlar bu yanaşmaya gah "Şəxsiqərəzlik", gah da "Qısqanclıq" dedi. Cəhənnəmə desinlər, onsuz da ciddiyə almıram. Məni ağrıdan başqa məsələdir. Yastı Salman kimi saman altdan su yeridən və ədəbi mühitdə iyrənc oyunlar oynayan, Hüseyn Cavidin "yanıqlı" tədqiqatçısı kimi göz yaşı axıdan buqələmunlar, C. Məmmədquluzadə haqqında kitablar yazan və yazdırıb öz adına çıxan Xudayar katdalar bizə - ədəbiyyatın həqiqi təssübkeşlərinə

qalib gəldi... Qorxu və yaltaqlıq böyuk tarixi olan ədəbiyyatımızı tənəzzülə gətirdi... Heyf ədəbiyyatımıza, heyf bizə...”- söyləyirdi.

BDU-nun filologiya fakültəsini bitirmişdi, filologiya elmləri doktoru alimlik dərəcəsinədək yüksələ bilmişdi. Ünsiyyətdə mehriban və xoşrəftardı. Ürəyi ipək kimi yumşaq idi, heç kimə pislik arzulamazdı. İşində çox tələbkardı və mükəmməlliyi sevirdi. Səhvləri bağışlamağı xoşlamırdı. Zəhmli və iradəli idi...

Bəli, haqqında söhbət açdığım İradə Musayeva ən xoş sözlərə layiq alimlərimizdən biriydi. Heyf, çox heyf ki, amansız ölüm onu bizdən tez ayırdı.

Yeri behişt olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.02.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün Vətəni üçün düşmən səngərinə yollanmazdan öncə ailəsinə məktub yazan, onlarla vidalaşan qəhrəman Mübarizin doğum günüdür. O, 7 fevral 1988-ci ildə dünyaya bəxş olunmuşdu.

“Fərqli hiss edirdim, hiss edirdim ki, nəsə etmək istəyir, nəsə düşünür, amma mən həmişə onu sakitləşdirməyə çalışırdım ki, darıxma, müharibə olsa döyüşərsən. O, döyüşmək istəyirdi. İstəyirdi ki, düşməndən qisas alsın. Bilərəkdən, düşünmədən həyatından, şirin canından keçmək- hər adam onu edə bilməz. Bu qərarı qəbul etmək çətindi. O, isə bu addımı atdı, Şəhid oldu”.

Ağakərim İbrahimov (atası)

“Həmişə deyirdi, haqqınızı halal edin, getmək var, dönmək yoxdur. Bunu həmişə deyirdi. Bizi buna öyrəşdirmişdi. Hər gedəndə halallıq alırdı. Biz uşaqlığında da, gəncliyində də ondan inciməmişik”.

Şamama İbrahimova (anası)

“Ondan Vətəni sevməyi öyrənmişəm - ilk öncə necə Vətəni sevmək lazımdı, necə Vətənə xidmət etmək lazımdır, bunu öyrənmişəm. 

O, Vətəni daim sevirdi. Hamıya məsləhət görürdü ki, xidmətini kişi kimi etsin. Nəinki mən, bütün Azərbaycan ordusu üçün bir nümunədi. O, xalqı qaldırdı ayağa, Vətəni qaldırdı. Bildirdi ki, Vətəni sevmək lazımdı, Vətən var.”

Faiq Hacıyev (əsgər)

“Ayın 17si günü zəng vurdu, saat 11 olardı. Bol-bol sədəqlər paylayın, ibadətlərinizi vaxtında edin. Uşaqları evləndirin, -dedi.”

Ailəsi

“Mən oğlumu tanıyıram, bilirəm ki, heç vaxt düşmən qabağından qaçmaz. O, heç vaxt səngəri qoyub qaçmaz, evə gəlməz. Bunu mən öz varlığım kimi bilirəm. Ola bilməz. Siz nə danışırsınız? Bilmirəm siz kimsiz. Onu o tərəfdə axtarın, mümkünsə ona  kömək göndərin.”

Ağakərim İbrahimov

“Televizora baxırdı, dedi, ürəyimə damıb ki öləcəm, dedim, Allah eləməsin. 08:00-da məşq eləmək vaxtı idi. Özü ilə bərabər bütün əsgərləri də yığırdı. Hətta mən idman eləməyən insan, məndə də maraq yaratmışdı. İdman eləyə-eləyə vətənpərvərlik haqqında danışardı onlara. Mən sevinirəm ki, o, arzusuna çatdı. Təki bu hamımıza qismət olsun. Haradasa 10nun yarısı idi, dedim Mübariz, sən cavabdehsən şəxsi heyətə, dedi baş üstə. Elə bu anda atəşkəs pozuldu, gəlmək istədi. Dedim, sən şəxsi heyətlə işlə, mən qalxıram. Gördüm atışma var, amma o qədər də yox. 20-25 dəqiqə gözlədim, qayıtdım. Gördüm ki Mübariz yoxdu. Soruşdum, dedilər ki posta qalxıb. Dedim ordan gəlirəm, görmədim onu, ora bir yol var. Qalxdım yuxarı, gördüm yox idi. Mübarizə zəng etdim, əvvəl çatdı, sonra zəng çatmadı. Bölük komandirinə zəng vurdum, ərz etdim ki Mübariz yoxdu.”

Tural Həsənov (Tağım komandiri)

“Gecə 11-12 radələrində Borsullu kəndinin postundan istifadə edərək düşmən tərəfə hərəkət etmişdir. O, minalanmış sahəni uğurla keçib getmişdir”

İradə İsaq (jurnalist)

“Gizir Mübariz İbrahimov 19 iyun 2010-cu ildə Tərtər rayonunda qeyri - bərabər döyüşdə şücaət göstərərək Şəhidlik məqamına ucalmışdı. Azərbaycan Milli Qəhrəmanı və Azərbaycanın "ilin adamı" adlarına layiq görülmüşdür”.

(Xəbərlərdən)

Azərbaycan xalqı igid oğlu ilə fəxr edir, qürur duyur. Vəfatından 15 il keçsə də o unudulmur, inşəAllah Vətən var olduqca da onun adını yaşadacağıq.

Allah ondan razı olsun.

 Amin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.02.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün nəsr saatıdır. Sizlərə Sevinc Elsevərin “Gizlənpaç” hekayəsi təqdim edilir.

Gizlənməyə elə yer seçmişdi ki,  heç kim onu orda axtarmağı ağlına  gətirməzdi. Uşaq vaxtı da gizlənpaç oynayanda ən etibarlı sığınacaqları o tapırdı,  uşaqlar əsir-yesir olurdular, heç kim oyunun axırına kimi onu  tapa bilmirdi. O vaxtlar   bütün həyatının   bu cür oyunlarla keçəcəyini bilməzdi.  Nə biləydi elə hey gizlənəcək, onu  axtaracaqlar.  Uşaqlıqdakı oyunlarda gizləndiyi yerdən çıxmağı  faciəli nəticələnməzdi. İndisə gizli qalmaq həyat idi, yaşamaq idi, tapılmaq ölüm.

Gözünün qabağında dostu Fuadın bir qolunu dirsəkdən kəsdilər. Bunu nümayişkaranə şəkildə hamının gözü önündə elədilər ki, başqaları da “gözüçıxmış qurd qardaşından” dərs alsın. 

Qoca anasının  evini satsa, uduzduğu  pulu ödəyə bilməzdi.  Odur ki, yox olmağa qərar verdi, aradan çıxmalıydı. Amma hələlik uzağa gedə bilməzdi.  Ölkədən də çıxa bilmirdi.  O da ayrı söhbət idi. Fərariydi, qaçmışdı ordudan. Harda tutulsa,  gedəcəkdi  əlli-ayaqlı.

Kəndlərinə  getməyi heç ağlına da gətirmədi. Axtarışdaydı. Həm hökumət axtarırdı, həm qumarbazlar.  Şəhərdə yoxa çıxandan sonra onu  əvvəlcə öz rayonlarında, öz kəndlərində axtaracaqdılar.  Verilən vaxt daralırdı, zaman daraldıqca nəfəsi   tıncıxırdı.   Qəfildən gecə yarısı qan-tər içində yuxudan ayılaraq lüt-üryan kirayə yaşadığı  birmərtəbəli həyət evinin pilləkənində oturub fikirli-fikirli siqaret sümürəndə, bədəninə daraşan ağcaqanadları könülsüz-könülsüz qovanda ağlına gəldi bu fikir.

Bir həftə qabaq əmisi oğlunun bacanağı müharibənin od-alovundan qorumaq üçün  ailə-uşağını yığıb gətirib tökmüşdü  kəndlərinə. Kənddən gizlicə ona  dəyməyə gələn qardaşı  xəbər vermişdi bunu. Əmioğlunun bacanağı deyirmiş ki,  bu gün-sabahlıqdır, ola bilsin, kəndləri işğal olunsun. Gülləbaranın altında arvad-uşaq sarılığa tutulub. Axır yığışıb köçüblər kənddən. Ancaq kənddən hamı köçməyib hələ, qalanlar da çoxdur orda.

Qərara gəldi: o, kənddə, əmioğlunun bacanağının evində gizlənəcəkdi. “Ara sakitləşsin, sonrasına baxarıq” – təsəlli verdi öz-özünə. Uşaqlıqdakı kimi sevindi  lap. Elə yerdə gizlənəcəkdi  ki, heç kim onu  tapmayacaqdı yenə. Bəlkə, ölüm belə!

Hamının qaçmağa üz qoyduğu kəndə gedib gizlənəcəyi kimin ağlına gələrdi? Əmioğlunun bacanağı Nailin  maşınıyla yola düşdü. Nail kənddə qalan bəzi əşyaları götürməkçün gedirdi. Bacısıgilə də daşınmaqda kömək edəcəkdi.

Dağların döşündə, yaşıllığın içində gözəl bir kənd idi. Adam heç belə kənddən çıxmaq istəmirdi. Canını vətəndən çox istəməyinə baxmayaraq, qaçıb gizlənmişdi, ürəyi  pis oldu, kövrəldi üzü dağlara baxanda. Dəhşətli təəssüf hissi bürüdü bütün düşüncələrini. “Kaş müharibə olmayaydı,  iş bu yerə çatmayaydı” –  dedi ürəyində.

Bu cür gözəl kəndi heç düşmənə vermək də rəvadırmı? Doğrudan da, uğrunda ölməli kənd idi!

Elə bilirdi  hamı çıxıb gedib deyə, kənd kimsəsiz olacaq. Ancaq küçələr adamla dolu idi.

– Kənd boşalmayıb axı deyəsən?.. – sükan arxasından gözünü yola zilləyən  Nailə sual elədi.

– Kim deyir ki, kənd boşalıb? Bizim elin  adamları asanlıqla çıxmazlar kənddən. Qələt eləyir düşmən. Budey, bunu görərlər kənd yerinə, – sonuncu cümləni deyib, dirsəyini göstərdi gözünü yoldan çəkmədən.

         Baxmayaraq, Nail hamıdan qabaq  kənddən çıxmışdı, kəndin təəssübünü  çəkirdi.

– Bizə baxma ey. Arvad başımı xarab elədi. Bacısıgil də o yandan. Əl çəkmədilər, dedilər, gətir tök bizə arvad-uşağı. Mən də başım dinc olsun deyə, apardım. Həm də şər deməsən, xeyir gəlməz. Gərək işini ehtiyatlı tutasan. Ancaq özümün bir ayağım kənddə olacaq. Ev-eşiyi başlı-başına buraxmaq olmaz ilin-günün bu vaxtı.

– Yaxşı eləmisən. Ağllı iş görmüsən, – deyib maşının şüşəsini aşağı endirdi. Sərin meh boynuna, boğazına doldu, elə bir həzz duydu  ki, az qaldı  sevincdən qışqıra. Amma ar elədi, yaylağa istirahətə gəlməmişdi.

Maşın kəndin içiylə irəlilədikcə yollarda qabaqlarına  çıxan adamların üz-gözünə diqqətlə baxırdı. Qəribədir, bu kəndə ilk dəfə yolu düşməyinə baxmayaraq, adamları doğma gəlirdi, aralarında köhnə tanış axtarırdı gözü. Halbuki yeganə tanışı   içində oturduğu maşının sürücüsüydü. Adamları həm də ona görə nəzərdən keçirirdi  ki, əhvali-ruhiyyələrinin necə olduğunu öyrənə. Əlbəttə,  narahatlığı  var idi, kənddə gizlənmək qərarına gəlsə də,  gülləbarandan da qorxurdu. “Görəsən, yağışdan çıxıb yağmura düşməmişəmmi?” – deyə götür-qoy edirdi  ürəyində. Ancaq bir qərara da gələ bilmirdi. Düzmü eləyirəm, səhvmi eləyirəm deyə, özünə təskinlik verə, özünü sakitləşdirə bilmirdi.

Yol boyu qarşılarına  xeyli qolunu, qıçını itirmiş cavan  çıxdı. Onları görəndə qəribə hisslər keçirirdi. “Bu adamlar hamısı müharibənin od-alovundan keçiblər. Qollarını, qıçlarını torpaq, millət yolunda qoyublar. Ancaq mən qorxumdan qaçdım, vuruşmadım, gizləndim. Qaçdım, nə oldu?   Başqa müharibələrin içinə düşdüm” –  qara-qara düşündü.

         Qolu gözünün qabağında kəsilən  oğlan ağlına gəldi. O hadisə hər gecə yuxularında təkrarlanırdı. Dözə bilmirdi. Hər gecə yuxuda ödü ağzına gəlir, ürəyi qalxır, yediyi-içdiyi xirtdəyinəcən qalxır, boğazına dirənir, boğulhaboğulda güclə ayılır, eyvana qaçırdı. Hamilə arvadlardan betər olmuşdu. Qusub bulayır, sakitləşir, sonra sabahadək siqareti siqaretə calayırdı.  Bundan böyük  cəza ola bilməzdi onunçun. Bəlkə də, gedib-gəlib özünü gizlicə günahlandırdığına görə bütün bunlar başına gəlirdi.

Taledən hara qaçasan? İndi bu cəbhəyanı kənddə başına nələrin gələ biləcəyini düşünəndə əti ürpəşdi. Bir gecə yatdığı  evə raket düşsə,  tikəsi belə ələ gəlməyəcəkdi. Sonra özünə təsəlli verdi ki, onda hər şey anidən baş verəcək, heç nə hiss etməyə vaxtı olmayacaq, bəlkə, heç öldüyünü də başa düşməyəcək. Hər halda, göz görə-görə qolunu kəsməklərindən yaxşıdır. Hələ  qolunu deyir, bəlkə, onlar qıçını kəsmək istədilər?!  Bu daha pis! Daha böyük faciə!

Müharibənin yarım-yarımçıq qoyduğu cavanlara utancla baxıb köks ötürdü. Bəli, onlardan hansınınsa yerində ola bilərdi. Ancaq canının hayındaydı. Bütün həyatı alt-üst olub, gizlənpaçla keçib. Halbuki gedib bir qolunu, bir qıçını, lap elə bir gözünü itirib gəlsəydi, indiyə qalan həyatını rahat yaşamağındaydı. Üstəlik, qəhrəman kimi. Alnıaçıq, üzüağ. Daha belə qorxaq kimi yox! Əlbəttə, ölə də bilərdi, ancaq onsuz da bu da yaşamaq deyildi. Üstəlik, bu kənddə, kim bilir, necə öləcək deyə düşünəndə ürəyi elə sıxıldı ki, gözünə lap qaranlıq çökdü.

Başqa bir yandan fikir onu  götürmüşdü. Bu müharibədən qayıdan oğlanlar  soruşsalar ki, ilin-günün bu vaxtı kəndlərində nə iti azıb, onlara nə deyəcək, nə cavab verəcəkdi. Hər halda, qumarbazlardan qaçıb gizləndiyini deyə bilməzdi. Fərari olduğunu bilsələr, üzünə tüpürməzlərmi? “Biz gedib sənin kimilərin yolunda can qoymuşuq, əlimizi, qolumuzu, ayağımızı itirmişik. Sən də avara-avara gəzib qumar oynamısan? Üstəlik də, canının hayındasan!” – deyə?!

Nail onu  düşürdüb qapı qonşusuyla tanış elədi,  bacısıgili də yığıb geri qayıtdı. Nailin qonşusu Rauf yaxşı oğlan idi. Qonağın gəlişinin  səbəbini öyrənmək istəsə də, sırtıqlıq eləyib soruşmadı, söz-zad da vurmadı. Qonağın  gəldiyi günün axşamı öz həyətlərində yaxşı bir süfrə açdı, kənd çolpası, çəkmə arağıyla. Oturub vurdular, söhbətləşdilər, hətta mahnı da oxudular.

Kefi kökəlmişdi. Bir-birinin dalınca sağlıq deməyə başlamışdı. “Bunu da içək bu kəndin igid, düşmənə qan udduran oğlanlarının sağlığına! Biri elə sənin sağlığına!”...  sağlığı eşidəndə  Rauf  tutuldu, qaralan kimi oldu. Gülüşü dodağında dondu, qaşlarını çataraq çımxırdı:

– Ələ salırsan məni?

– Niyə görə ələ salım ki? Başa düşmədim! – onun da  gülüşü dodağında dondu.

– Özünü axmaqlığa qoyma! – Rauf əməlli-başlı sərxoş idi. Masanın arxasından durub tək qoluyla yaxasından yapışmışdı.

– Elə bilmə, təkqolam deyə, başını partlada bilmərəm! – Rauf daha da qızışırdı.

Raufun  tək əlini birtəhər yaxasından ayırıb ayağa qalxdı. Burnunun bərabərində dayanıb xoruzlandı.

– Nə deyirsən e sən? Başın xarabdı? İçə bilmirsənsə, içmə də bu zibili. Pis söz dedim? Sənin sağlığına içdim də! Biz vaxtında avaralıq eləyəndə sən gedib vuruşmusan! Qolunu itirmisən! Sağ ol! – əməlli-başlı özündən çıxmışdı.

– Sənə kim deyib ki, mən döyüşdə olmuşam? – Rauf qəfil sakitləşib, gedib yerində oturdu. Sustalmışdı. Tək əliylə üzünü  ta alnından çənəsinədək sığadı. Elə bil salavat çəkdi.

– Heç kim deməyib! Elə deyil ki? Yoxsa sən də qumarda itirmisən qolunu? – gözlərini bərəldərək soruşdu.

– Yox, əşi! Qumar nədir?! Bu kənddə qumar nə gəzir?! Bizimki ayrı söhbətdi. Biz kasıbçılıqdan bu gündəyik.

Sonra Rauf işin  nə yerdə olduğunu açıb danışdı. Sən demə, kənddə gördüyü oğlanların hamısının başına eyni bəla gəlibmiş. Qıtlıq, çətin günlər başlayanda  kənddən keçib gedən yad  qatarları soyurmuş cavanlar, canlarını riskə ataraq.   Qatar gedə-gedə vaqonların  üstünə atlanır, əllərinə keçən malları aşağı tullayırlarmış. Bəzən bu işin axırı yaxşı qurtarmırmış, faciəylə nəticələnirmiş. Ani bir ehtiyatsızlıqdan cavanlardan hansısa biri qatarın altına düşür, ən yaxşı halda qolunu, qıçını, ən pis halda isə həyatını itirirmiş.

Raufu diqqətlə dinlədikdən sonra hər şey ona  aydın oldu.

– Vallah, xəbərim yox idi. Bilsəm ki bu səni belə incidir, heç söhbət açmazdım ki! – deyə üzrxahlıq elədi.

– Yaxşı, başa düşdük. Uzatma! – Rauf əl atıb süfrədən  iri, yaşıl bir almanı  götürüb dişlərinə çəkdi. Oğlan almanı elə qəzəblə dişləyirdi ki,  xartıltıdan qulaqları narahat oldu.

Alma xartıltısından əti  ürpəşirdi. Onu  tanıyanlar hamısı bu adətini bilirdi, bilməyənlərə də bildirirdi. Ancaq indi Raufdan almanı elə xartıltıyla yeməməyini istəyə bilmədi, ürək eləmədi. Rauf almanı yeyib qurtarana qədər qulaqları  bu işgəncəyə dözdü.

Rauf  qəzəbdən damağını da dişləyib qanatdı. Qanlı almanı masaya qoyub   ağzındakı çeynəyib kənara tüpürdü. Ancaq onda ətinin ürpəşməyi  dayandı.

Bir azdan yenə kefləri kökəldi. Kəndlərinə gələn qonağa olan maraqları Raufun dost-tanışını süfrə başına yığmışdı. Deyir-gülür, söhbətləşir, zarafatlaşırdılar. Cavanların içində biri vardı, hər iki qolunu itirmişdi. Ən çox diqqətini o oğlan çəkirdi. Hər iki qolunu dirsəkdən  aşağı itirən cavan içkisini özü içirdi. Badəni dirsəyinin büküşüylə götürür, ağzına aparırdı.  Oğlan maşın sürür, kənd içində sürücülük edirdi. Hamıdan çox o gülüb-danışırdı.  Arada kürəyi qaşındı, oğlan üzünü Raufa tutub kürəyini qaşımağı xahiş elədi.

         Lap yanında oturduğuna görə  tez əlini həmin qəribə oğlanın kürəyinə atdı. Samir dedikləri oğlanın gözləri xoşbəxtliklə parladı:

– Eşitmisənmi,  kürəyində qaşınan yeri ilk dəfədən  tapan adam səni, həqiqətən, çox istəyir?! Nə əcəb tapdın sən? Durnanı gözündən vurdun e, qardaş!

         Öyrəndi ki, hərənin bir yarası var. Birinin atası öldürülüb, birinin qardaşı vurulub, o birinin ən yaxın dostu. Evinə bomba düşəni var,  əsir götürülən  doğması olanı var. Bu cavanların hamısı  lazım olan vaxt lazım olan yerdə ola bilmədiklərinə yanırlar. Kəndi tərk eləməməkləri də bu səbəbdəndir. Onlar gözləyirlər. Son nəfəslərinə qədər dayanmaq üçün, ürəklərinin atəşinə bir damla da olsa, su səpmək üçün gözləri yoldadır.

Gecənin bir aləminə qədər içdilər, mahnı oxudular. Şən mahnılar da oxudular, qəmli mahnılar da.

Yolun sonu idi, bəlkə də. Yəqin ki, bu kənddə öləcəkdi. Necə, hansı şəraitdə bilmirdi. Ancaq  həyətdə paltar sərdiyi yerdə vurulan anasının dərdini ürəyində daşıyan Akifi, qardaşı cəbhədə itkin düşən Ramini, çay kənarında minaya düşüb doğulmayan körpəsiylə göyə sovrulan sevdiyinə ağlayan Fəridi, sürdüyü yük maşınında gülləbaran olunan atasına yanıb-yaxılan Raufu, bütün ailəsini bir gecədə, bir damın altında itirən Samiri qoyub heç yana getməyəcəkdi, buna artıq əmin idi.  Onların meşə boyda yanğısını söndürməyə dimdiyində bir damla suyla gedəcəkdi  boz, vəfalı sərçə kimi.

Adını xatırlamayacaqdılar. Dəftərlərə, kağızlara fərari kimi düşəcəkdi, bəlkə də. Ancaq bu onu qətiyyən narahat eləmirdi indi. Əsas odur ki, artıq nə istədiyini bilirdi, qalmağı özü seçirdi, onu buna heç kim məcbur eləmirdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.02.2025)

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və İncəsənət” 

Yadınızdadırsa, məcburi evlilik haqqında bir neçə mövzu əvvəl yazmışdım. Bu dəfəki mövzumuzda məcburi evlilik haqqındadır. 1956-cı ildə  rejissor Hüseyn Seyidzadənin ekran əsəri olan  “O olmasın, bu olsun” filmi çəkildi.

Film eyni zamanda məşhur bəstəkar Üzeyir Hacıbəyovun eyni adlı operettası əsasında ekranlaşdırılmışdır. Hadisələr 1910-cu ildə Bakıda, faktiki olaraq Rüstəm bəyin evində cərəyan edir. Müflis olduqdan sonra olan-qalan pulunuda qumarxanalarda xərcləyən Rüstəm bəy son çıxış yolunu Bakının məşhur tacirlərindən olan Məşədi İbaddan borc istəməkdə görür. Rüstəm bəyin gözünün ağı qarası bircə qızı - Gülnaz var idi. Həyat  yoldaşı dünyasını dəyişdikdən sonra Gülnaza Sənəm baxmış və ona mənəvi analıq etmişdi. Məşədi İbadında gözü Gülnazda idi. Rüstəm bəyində borc istəməsi Məşədi İbad üçün göydəndüşmə oldu. Rüstəm bəyin istəyini qəbul edən Məşədi İbad qarşılığında ondan Gülnazı istədi. Rüstəm bəyin bir tərəfi peşman olsa belə lal-dinməz təklifi qəbul elədi. Lakin Gülnazın qəlbi ta əvvəldən Sərvərdə idi.

Filmin janrı komediya olsa belə dərinlərə enəndə əslində pulun insanı necə eybəcərləşdirə biləcəyi aşkar görülür. Pulun, var-dövlətin, acgözlülüyün qalib gələ bilməyəcəyi yeganə şey sevgidir. Sərvər və Gülnaz da bir-birilərinə sarılaraq bu haqsızlıq üzərində parlaq qələbə çaldılar. Filmdə sadəcə aktyorlar yox, Azərbaycanımızın milli-mənəvi dəyərləri olan sənətkarlarımıza və musiqimizə də xüsusi yer verilmişdir. Xan Şuşinski, Cəlil Məmmədquluzadə, Mirzə Ələkbər Sabir kimi sənətkar və şairlərimiz də bu filmdə canlandırılmışdır. Filmdə maraqlı və gülməli dialoqlar da az deyil. Məsələn,  Məşədi İbadın acgözlülükdən  “şeytan deyir bunların ikisini də birdən al” cümləsi üzlərdə gülüş yaratsa belə, əslində insan oğlunun necə acgöz, nəfsinə yenik düşə biləcək bir varlıq olduğunu göstərir. Eyni zamanda Sərvərin sevgisi üçün Məşədi İbadın  başına açdığı oyun da burda yada düşür. Sərvər və Məşədi İbad arasında keçən dialoq da maraqlıdır. Sərvərin yerinə özümüzü qoyanda da bəlli olur ki, mövzu sevdiklərimiz, yaxınlarımız olanda edə bilmiyəcəyimiz şey yoxdur. Ən önəmlisi isə bu həyatda insan hərşeyi qazana bilər. Ancaq övlad ailənin ən dəyərli xəzinəsidir. Gəlin o dəyərli xəzinəmizi nəfsimizə, öz şəxsi mənafelərimizə qurban verməyək. Bir-birimizə olan bağlılığımızda eynən Sərvər və Gülnaz kimi olsun.

“Ədəbiyyat və İncəsənət” 

 (07.02.2025)

Əli Çağla, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Güney Azərbaycan təmsilçisi

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun təşkilati  dəstəyi ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında həyata keçirilən “Güney Azərbaycan Ədəbiyyatının təbliği” layihəsində bu gün sizlərə publisistika nümunəsi - yazarlar Həsən Umudoğlu və Şahin Muradinin çox vacib bir mövzuda yazılarını təqdim edəcəyik. 

Son bir ildə böyük oxucu auditoriyası toplayan və hər iki Azərbaycanda sevilərək izlənən layihəmiz davam edir. 

Yazarlar: Həsən Umudoğlu və Şahin Muradi

"Küpə" kəlməsi, etimoloji baxımından türk köklü kəlmədir və qulağa taxılan süs (zinət) və ya halqa olaraq tanınmaqdadır. Türkiyədə indi də sırğaya, küpə deyilir.

Divanü Lüğat-İt-Türk kitabında "Koba" kimi gəlmişdir. Mənası isə Ərəb dilində "Əlqort" qeyd olunmuşdur. Əlqort, sırğa və ya küpə deməkdir (Bax: Divanü Lüğat-İt-Türk- c.3- s.163- 1 çap- 1335- Türkiyə).

"Sənglax" sözlüyündə isə "Kubə" kimi yazılmışdır. Bu əsərdə küpə sözünə neçə məna verilmişdir: Səcaf; paltarın ətəyinə və ya qırağına tikilən haşiyə (İndi Köbə deyilir).

Küpə: Sırğa.

Bu əsərdə qeyd olunmuşdur ki küpə sözü Fars dilinə yol tapıb və mənası isə dəyişilmidir. Həcəmət şişəsinə Fars dilində küpə deyilir (Bax: Sənglax- Mirza Mehdixan Əstərabadi- Təshih: Rövşən Xiyavi- s.230- Nəşr: Mərkəz. 1çap- 1374- Fars dilində). Salxımlı və ya sünbül kimi olan sırğalara "Salqum küpə" deyilmişdir. Buruna taxılan halqaya bəzi türklər "Arabek" demişlər.

Dünya kültüründə və Mifologiyasında küpə, "doğum və evlənmək" simvolodur. Türklərdə də elə olmuşdur. Orta asiyada bəzi gəlinlik qızlar, toxuduqları xalı və kilimlərdə "höpə" motivindən istifadə edirdilərsə bu, evlənmək istədikləri mənasında imiş. Manas dastanında Qazaq və Qırğız türkləri arasında, bir qıza elçi gedilən vaxtlar, istənilən qızın qulağına Bayquş tükü (Tüyü) ilə bəzənilən küpə taxılırmış, belədə qız nişanlanmış sayılırmış. Demək küpə qadınlarda "Evlənmək istəmək, doğurğanlıq" simvoludur. Ancaq Kişilərdə\Oğlanlarda bə məsələ fərqlidir. Biz mifoloji baxımından deyil, etnoqrafiya baxımından araşdıracağıq.

Bəhsimizin aydınlaşması üçün, "Dədə Qorqud" kitabına müraciət edirik: İki boyda (Dastanda) "Qulağı altun küpəli Yegnək" görünməkdədir. Birincisi "Salur Qazanın evinin yığmalanması" boyunda və ikincisi "Qazan bəyin oğlu Oruz bəyin dustaq olduğu" boyunda gəlmişdir.

Salur Qazanın evinin yığmalanması boyda: "Ərdəmli qurqurma qurşaqlı, qulağı altun küpəli, qalın Oğuz bəylərin bir-bir atdan yıxıbdır, qazlıq Qoca oğlu Bəy Yegnək çapar yetdi" və Qazan bəyin oğlu Oruzun dustaq olunduğu boyda isə "Çapa baxsan çalımlı, çal qaraquş ərdəmli, qurqurma qurşaqlı, qulağı altun küpəli. Qalın Oğuz bəylərini bir-bir atdan yıxan Qazlıq Qoca oğlu Bəy Yegnək çapar yetdi" ifadələri gözə çarpır. ərdəmli sözü başaracaqlı, hünərli və ləyaqətli mənasındadır. Qurqurma isə “Tikə-tikə” deməkdir. Çalımlı sözü isə yaraşıqlı anlamındadır. Çal sözü isə həm iri xalları olan və həm bacarıqlı və təcrübəli deməkdir. Bir də tükünün hər yeri qara olub, bir tikəsi ağ olan quşa da Ata-Analarımız çal deyiblər. Bu boylardan əlavə "Qazlıq Qoca oğlu Yegnək" boyuna da nəzər saldıqda görürük ki, Yegnəyin qardaşı yoxdur. Atası Qazlıq Qoca, Qazan xanın vəziri idi, Düzmürd qalasına həmlə etdikdə, əsir düşüb və 16 il dustaqda qalmışdır. Bu zamanda Qazlıq Qocanın bir yaşda olan "Yegnək" adlı bir oğlu var imiş. 16 il sonra qulağı altun küpəli yegnək, həmin qalaya hücum çəkib, Kafiri dizə çökdürüb və atasını azad etmişdir. 

‏Dastandan məlum olunduğu kimi, Yegnəyin bir qulağında Küpə\sırğa var imiş. Bizim də əsas sözümüz elə budur. hansı igidin ya bir oğlanın qulağında küpə\sırğa olsaymış, demək bunun qardaşı yox imiş və savaşlarda bu qəhrəmanı ox və süngünün qorxusundan ordunun önündə aparmazdılar, niyəki bir ailənin ümidi imiş. Hər iki qulağında küpə\sırğa olsaydı, demək o igid bir tayfanın, elin və ya ulusun əzizi və ümidi imiş. Oğuz bəylərini çağırdıqda Qazan xan Yegnəyə, qardaşı olmadığından "Qulağı Küpəli" sözləri ilə müraciət edir və bu Yegnəyin tək və məhbub olduğunun nişanəsidir.

Miladdan dörd yüz il öncə Skitlərin "Altun Geyimli Adam" tapıntısında, altun lövhələrlə birgə, süslü qayış, altun və firuzə küpələr\sırğalar tapılmışdır. Bunların taxdığı küpələr\sırğalar incə, altun və bəzəndə firüzə olurmuş. Eramızdan 300-500 il öncəyə aid olan Qırğızıstan, Qazağıstan, Altay, Baykal Gölü və Monqolistan bölgəsindəki Göktürklərə aid olan bəzi Balballarda kişilər – oğlanlar küpəli olaraq təsvir olunmuşdur. Həmin əsrə aid olan Turfan bölgəsində Uyğurların divar rəsimlərində bir sıra qəhrəmanlar küpəli rəsm edilmişdir. Kuşanlar və ağ Hunların (Aftalitlər) aqçalarının üstündəki xaqanın qulağı küpəlidir. Altay və Yakut türklərinin Şaman Davullarının üzərindəki insan fiqurunun qulaqları da küpəlidir. "Sin Tanşu" adlı Çin qaynağında Yenisey Qırqızları üçün belə sözlər qələmə alınmışdır: "Bəzi igidləri qulaqlarına küpə taxırlar, cəsurları isə əllərinə iynə ilə damğalar çəkirlər". 1673 M. İllərində "Dədə Əhməd Münəccim başı"nın yazdığı "Səhayifül əxbar" əsərində "Teymur" və "Qaraqoyunlu Qara Yusif"in qulaqları küpəli qeyd olunmuşdur. Göktürk hökümdarı olan "Dayan Kağan"ın balbalı da qulağı küpəlidir. Hətta osmanlı hökümdarı olan "Birinci Əhməd"dən çəkilən portretdə, sultanın qulağı küpəlidir. Bu rəsm və törən indi türk dünyasında yaddan çıxsa da, Qazaqlarda qalmışdır.

Azərbaycanın quzey bölgəsində oynanılan "İmadəddin Nəsimi" filmində də bunu görürük. Nəsiminin sol qulağında küpə var. Demək bu "İsa Hüseynov” və "Həsən seyidbəyli"nin ustakarlıq və savadlı olmalarına sübutdur. Tanrı hər ikisinə də rəhmət eyləsin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.02.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

Uorren Baffetdən «Uğur qazanmaq qaydaları». Hər gün cəmi bir qayda. Çünki bu qaydalar sadəcə oxuyub üstündən keçmək üçün deyil, yaddaşa yazıb əməl etmək üçündür.

5-ci qayda:

Çalışın, öz gəlirlərinizi təkrar investisiyaya qoyasınız

«Öz ilk biznesinizlə qazandığınız pulu çalışın xərcləməyəsiniz, işin inkişafına qoyasınız. Haçansa mən dostumla bərbərxanada oyun avtomatı quraşdırıb bir qədər pul qazanmışdım. Amma bu pulu digər yeniyetmələr kimi xərcləmədik, dövriyyəyə buraxdıq. Nəticədə, 26 yaşda artıq mənim 1,4 milyon dollarım var idi».

***

Daha əvvəl təqdim edilən qaydalar:

1-ci qayda:

Unutmayın – həmişə özünə investisiya qoymaq lazımdır!

«Hər gün öz xarakterinzin zəif cəhətləri üzərində çalışın, onları daha yaxşı edin, öz qabiliyyət və bacarıqlarınızı inkişaf etdirin. Özünə investisiya qoymaq həmişə universitetlərə təhsil haqqı ödəmək anlamında deyil. Mənim iki diplomum var, amma mən onları çərçivəyə salıb divardan asmıram. Mən hətta bilmirəm ki, onları hara qoymuşam».

2-ci qayda

«Yox!» deməyi öyrənin

«Siz «yox» deməyi öyrənməsəniz, heç vaxt öz zamanınızı tam olaraq idarə edə, ona nəzarət edə bilməyəcəksiniz».

3-cü qayda:

Heç vaxt başqalarına qulaq asmayın

«Çalışın, başqalarının düşüncəsinə əsaslanan qərar qəbul etməyəsiniz. Karyeramın əvvəlində mənə yalnız uğursuzluq vəd edirdilər. Hətta mən investorlardan 100 min dollar toplamağı bacaranda da həmin şəxslərin  fikirləri dəyişməmişdi. Təsəvvür edin, 10 ildən sonra bu pullar mənə 100 milyon dollar gətirəndə onların sifətlərinin ifadələri nə cür oldu.

Özünüzə yalnız öz daxili şkalanız ilə qiymət verin!»

4-cü qayda

Cəld və məhsuldar hərəkət edin

«Qərarı çox uzadıb çox düşünməyin. Həmişə çalışın, hər şeyin məğzini cəld, zamanında anlayasınız. Sonradan başa düşəcəksiniz ki, bu, pul qazanmağın yeganə vasitəsidir».

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.02.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sırada Atilladır. Bu əfsanəvi qəhrəman haqda o qədər dastanlar qoşulub, rəvayətlər uydurulub ki. Gerçək tarix isə möhtəşəm və şərəflidir.

Attila (406-453) dünya tarixində ən qüdrətli türk sərkərdələrindən biri kimi tanınır. O, Hun İmperatorluğunun hökmdarı olmuş və Avropada böyük iz buraxmışdır. Atilla 434-cü ildə əmisi Rua və qardaşı Bleda ilə birlikdə Hun İmperiyasının hökmdarı oldu. 445-ci ildə isə qardaşını öldürərək bütün hakimiyyəti öz əlinə aldı və dövləti daha da gücləndirdi.

Attila Avropanın ən qorxulu sərkərdələrindən biri hesab olunurdu. Onun ordusu Şərqi Roma (Bizans) və Qərbi Roma imperiyalarına qarşı saysız-hesabsız yürüşlər etmişdi.

• 447-ci ildə Attila Bizansa qarşı böyük yürüş təşkil etdi və imperiyanı sülh bağlamağa məcbur etdi.
• 451-ci ildə Qərbi Roma imperiyasına qarşı məşhur Katalaun döyüşü baş verdi. Bu döyüşdə Attilanın ordusu Roma və onların müttəfiqləri ilə qarşılaşdı. Döyüş qəti qələbə ilə nəticələnməsə də, Avropa dövlətləri Attilanın gücünü bir daha hiss etdilər.
• 452-ci ildə Attila İtaliyaya yürüş edərək Romaya yaxınlaşdı. Lakin Papa I Leo ilə görüşdən sonra ordusunu geri çəkdi.

 453-cü ildə Attila qəfil vəfat etdi. Onun ölümündən sonra Hun İmperiyası zəifləməyə başladı və tezliklə dağılaraq tarixin səhifələrində yox oldu.

 Attila təkcə böyük sərkərdə deyil, həm də strateq və diplomat idi. O, Avropada hunların hakimiyyətini möhkəmləndirmiş, Roma imperiyalarını qorxu içində saxlamış və Avropanın siyasi xəritəsini dəyişdirmişdi. Qərb mənbələrində "Tanrının Qəzəbi" adlandırılan Attila türk tarixində əbədi iz buraxan ən qüdrətli hökmdarlardan biri olmuşdur.

 Attila dünya tarixində ən güclü sərkərdələrdən biri olduğu üçün onun haqqında çoxlu rəvayətlər və əfsanələr yaranmışdır. Xüsusilə, Avropa və türk mifologiyasında Attila ilə bağlı maraqlı hekayələr mövcuddur.

 1. "Tanrının qəzəbi" rəvayəti

Avropa tarixçiləri və kilsə xadimləri Attilanı “Tanrının Qəzəbi” (Latınca: Flagellum Dei) adlandırırdılar. Onların inancına görə, Attila günahkar Roma imperiyasını cəzalandırmaq üçün Tanrı tərəfindən göndərilmişdi. O, şəhərləri yandırır, xalqları diz çökdürürdü. Bu qorxu Avropada o qədər güclü idi ki, Attilanın adı uşaqları qorxutmaq üçün deyilirdi.

 2. "Sehrli qılınc" əfsanəsi

Bir əfsanəyə görə, Attila döyüş meydanında məğlubedilməz olmasını Tanrının ona verdiyi “Sehrli qılıncla” (“Tanrının qılıncı”) izah edirdi. Rəvayətə əsasən, bu qılıncı çoban təsadüfən tapıb Attilaya gətirmişdi. Attila isə bunu göylərin bir işarəsi kimi qəbul edib dünyanı fəth etmək üçün Tanrının onu seçdiyinə inanmışdı.

 3. Roma Papası ilə görüş

452-ci ildə Attila Roma şəhərinə yaxınlaşanda Papa I Leo onun qarşısına çıxdı. Əfsanəyə görə, görüş zamanı Attila birdən-birə qərarını dəyişib şəhəri dağıtmadan geri döndü. Xalq arasında bu hadisə möcüzə sayılırdı. Bəzi rəvayətlərə görə, Papa ilə görüş zamanı göydə müqəddəs qüvvələrin peyda olduğu və Attilanı geri çəkilməyə məcbur etdiyi iddia edilirdi. Lakin tarixçilər onun geri çəkilməsini xəstəlik və ya resurs çatışmazlığı ilə izah edirlər.

 4. Attilanın qeyri-adi ölümü

Attilanın ölümü də sirli və əfsanəvi hadisələrdən biridir. Rəvayətə görə, o, 453-cü ildə toy gecəsi birdən-birə vəfat etmişdi. Bəzi mənbələrdə onun daxili qanaxmadan öldüyü deyilsə də, bəzi əfsanələrdə yeni evləndiyi arvadının onu öldürdüyü bildirilir. Hətta bəziləri onun Tanrının qılıncının lənətinə düçar olduğunu söyləyirdi.

 5. Attilanın gizli məzarı

Attilanın məzarının yeri bu günə qədər sirr olaraq qalır. Rəvayətə görə, onun cəsədi qızıl, gümüş və dəmir tabutun içində dəfn edilmiş və məzarı tapılmasın deyə, onu dəfn edən qullar öldürülmüşdür. Bəzi versiyalara görə, Attilanın məzarı Dunay çayının altındadır və çayın axarını dəyişdirərək onu basdırmış, sonra isə suyu yenidən əvvəlki yatağına qaytarmışdılar.

Attila təkcə böyük bir sərkərdə deyil, həm də əsrlər boyu Avropada və türk dünyasında əfsanəvi bir şəxsiyyət olmuşdur. Onun adı bu gün də həm qorxu, həm də heyranlıqla xatırlanır. Attila haqqında yaranan əfsanələr onun necə qüdrətli bir hökmdar olduğunu bir daha göstərir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.02.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı şair Sakit İlkinin şeirlərini təqdim edir.

AYRI BİR DÜNYAYA ÇIXIB GEDƏSƏN...

Heç kimin xəbəri olmaya sənnən,

Yığıb dərdlərini, yığıb gedəsən.

Çırpıb bu dünyanın qapılarını,

Ayrı bir dünyaya çıxıb gedəsən.

Qeybətlər arxanca düşüb gəlməyə...

Arxanca ağlaya biri az qala...

İt kimi darıxa qonşunun iti,

Arxanca hürməyə biri azala...

Gedəsən...gedəsən...gedə biləsən,

Gedəsən, gedəsən...səsləyən ola.

Biri anan kimi gözləyə səni,

Alıb qucağına, bəsləyən ola...

Nə olmaq istəsən, gedib olasan

Lap elə gedəsən yanan olmağa....

Burda çoxalıbdı "adamyeyənlər",

Gedəsən.. gedəsən adam olmağa....

Ayrı bir dünyaya çıxıb gedəsən....

SEVDİM…

Bilirsənmi səndəki nəyi sevdim, əzizim?

-Düzlüyü, həqiqəti,

Səndəki  o diqqəti...

Bağladığın ülfəti, saf, təmiz məhəbbəti,

Gözlərində həsrəti, könlündə mərhəməti.

Nəyi, nəyi, nələri, məsum düşüncələri...

Saçlarının rəngini, səsinin ahəngini.

Ətirli nəfəsini, isti əlini sevdim...

Mənə dəli söylədin....dönüb dəlimi sevdim...

Daha nəyini sevdim???

- Məni mənnən eləyən şaqraq gülüşlərini.

Xəyallarda baş tutan şirin görüşlərini...

Gözəl vərdişlərini, qəribə işlərini.

Daha nəyi, nələri....

Qönçə dodaqındakı həlim təbəssümləri,

Təmənnasız, filansız gəlişlərini sevdim...

...Sevirəm!!!- söyləyəndə yanaqların qızardı...

Sən də məni sevirsən?

-Sordum:--Bəli, söylədin...

Şirin dilindən qopan sənin "bəlini" sevdim.

Bir abırlı, utancaq səntək gəlini sevdim...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.02.2025)