“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə təqdim etdiyi layihədə Türkiyənin “Genç Yürekler” jurnalının seçimində 51 türk müəllifinin yazıları yer alır. Türkiyə türkcəsində yayılan əsərlərin əsas qayəsi budur: “Dildə, fikirdə, işdə birlik!”.

“Önce mavi ve yeşil, sonra tüm canlılar öldü”

Tuğba Güvenç

Eğer yaşadığımız gezegene uzaydan baksaydık, orada bir nokta görecektik. Bu nokta bizim evimiz. O biziz. Sevdiğiniz, tanıdığınız, adını duyduğunuz, yaşayan ve ölmüş olan her kes onun içinde bulunuyor.

Tüm neşemizin ve kederimizin toplamı, binlerce bir-birini yalanlayan din, ideoloji ve iktisat öğretisi; insanlık tarihi boyunca yaşayan her avcı ve toplayıcı, her kahraman ve korkak, her medeniyet kurucusu ve yıkıcısı, her kral ve çiftçi, her âşık çift, her anne ve baba, her umut dolu çocuk, her mucit, her kâşif, her ahlak hocası, yozlaşmış her politikacı, her şöhret yıldızı, her yüce önder, her aziz ve günahkâr işte orada yaşadı. Bir güneş ışınında asılı duran o toz zerreciğinin içinde…

Dünya çok küçük bir sahnedir. Bütün o komutan ve imparatorların akıttıkları kan göllerini düşünün! Şan ve şöhret içerisinde, bu noktanın küçük bir parçasında kısa bir süre için efendi olabildiler. Bu noktanın bir köşesinde yaşayanların, başka bir köşesinde yaşayan ve kendilerinden zar-zor ayırt edilebilen diğerleri üzerinde uyguladıkları zulmü düşünün! Anlaşmazlıkları ne kadar sık, bir-birlerini öldürmeye ne kadar istekliler, nefretleri ne kadar da yoğun yaşadıklarını düşünün!

Yaşadığımız yeri bile sahiplenemiyoruz. Barındığımız, içinde her role girdiğimiz her tür insanın olduğu; ama hep geçici olarak doyduğumuz yerdeyiz. Dünyadan 100 bin kilometre bile uzaklaşınca henüz ay bile olmuyor. Bu kadar yalnızken ve yaşanabilecek tek gezegenken yeşil ve maviyi aklı olanlar öldürüyor.

Çok sahip çıkamadığımızdan mı? Çok önemsemediğimizden mi? Dünyanın ciğerleri nedir? Yeşiller, o koskoca çınarlar, kavaklar, türlü-türlü yeşil-yeşil ağaçlar… Ama artık gün geçtikçe yoklar ve yok olmaya mahkûmlar. Peki niye? En büyük sorun yeterince savunmamamız. Üstünde sigara söndürülür, hâlâ âşıkların isimleri kazınır. Eliniz ateşe değince canınız acıyor, o ağacın canı acımıyor mu? Ses çıkartamıyor diye yapın gitsin, olmuyor öyle. Yakınlarda yaşadığımız o toz zerreciğinin ciğerleri yandığında, bir insan gibi inledi o yeşiller. Sellerde, gökyüzünü dumana boğduğumuzda o dilsiz hayvanlar insan gibi can çekişip ses çıkarttı. Bunu hangimiz duydu? Bu yazıyı burada bırakın ve düşünün! Ne kadar sahip çıktık? Ne kadar benimsedik o küçük toz zerresini? Onun için yakmaktan, boğmaktan ve öldürmekten başka neler yaptık?!

Dünya, şu ana kadar yaşam barındırdığı bilinen tek gezegen. En azından yakın gelecekte, türümüzün göçebileceği başka hiç bir yer yok. Evet, ziyaret ediyoruz. Ama henüz yerleşemiyoruz. Beğensek de, beğenmesek de... O yegâne yerde bırakalım da mavi de, yeşil de, dilsiz hayvanlar, bitkiler de olabildiğince özgür yaşasınlar. Üstün varlık olarak bilinen biz insanlar, bir az daha sahip çıkalım. Hem insanlar, mavi ve yeşil ve içinde yaşayan onlarca varlık özgürlüğünü yaşasın küçücük toz zerresinde.

Mavi ve yeşil ölmesin ki, doya-doya nefes alsın canlılar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.11.2024)

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Poetik qiraətdə sizlərlə yenidən Əlizadə Nuridir.

Xoş mütaliələr!

Ölümü yenmək olmur-

Ölüm ki ərlik deyil.

Ağlaya da bilmirəm-

Gözlərim tərlik deyil.

Bu qədərmi bəsindi?

Toyundu, ya yasındı?

...Bu ki bəy libasındı

Bu ki kəfənlik deyil...

Aparsa Araz məni,

Bu günaha yaz məni.

...Tabutun almaz məni-

İki nəfərlik deyil...

Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.11.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Elə şeirlər var, həqiqətən dillər əzbəridir. Sizə təqdim etdiyim bu şeir kimi. 

Heydər Əliyevin kövrələrək söylədiyi bu şeiri uşaqdan böyüyə hamı əzbər bilir. 

Bu şeir milli poeziyamızın himnidir. 

Səməd Vurğun günəşinə kölgə salmaq istəyənlər utansınlar öz hərəkətlərindən! 

Çox keçmişəm bu dağlardan,

Durna gözlü bulaqlardan;

Eşitmişəm uzaqlardan

Sakit axan arazları;

Sınamışam dostu, yarı...

El bilir ki, sən mənimsən,

Yurdum, yuvam, məskənimsən,

Anam, doğma vətənimsən!

Ayrılarmı könül candan?

Azərbaycan, Azərbaycan!

Mən bir uşaq, sən bir ana,

Odur ki, bağlıyam sana,

Hankı səmtə, hankı yana

Hey uçsam da yuvam sənsən,

Elim, günüm, obam sənsən!

Fəqət səndən gen düşəndə,

Ayrılıq məndən düşəndə,

Saçlarıma dən düşəndə

Boğar aylar, illər məni,

Qınamasın ellər məni.

Dağlarının başı qardır,

Ağ örpəyin buludlardır.

Böyük bir keçmişin vardır;

Bilinməyir yaşın sənin,

Nələr çəkmiş başın sənin.

Düşdün uğursuz dillərə,

Nəhs aylara, nəhs illərə,

Nəsillərdən-nəsillərə

Keçən bir şöhrətin vardır;

Oğlun, qızın bəxtiyardır...

Hey baxıram bu düzlərə,

Alagözlü gündüzlərə,

Qara xallı ağ üzlərə

Könül istər şer yaza;

Gəncləşirəm yaza-yaza...

Bir tərəfin bəhri-Xəzər,

Yaşılbaş sonalar gəzər;

Xəyalım dolaşar gəzər

Gah Muğanı, gah Eldarı.

Mənzil uzaq, ömür yarı!

Sıra dağlar, gen dərələr,

Ürək açan mənzərələr...

Ceyran qaçar, cüyür mələr,

Nə çoxdur oylağın sənin!

Aranın, yaylağın sənin.

Keç bu dağdan, bu arandan,

Astaradan, Lənkərandan.

Afrikadan, Hindistandan

Qonaq gəlir bizə quşlar,

Zülm əlindən qurtulmuşlar...

Bu yerlərdə limon sarı,

Əyir, salır budaqları;

Dağlarının dümağ qarı

Yaranmışdır qarlı qışdan

Bir səngərdir yaranışdan.

Lənkəranın gülü rəng-rəng,

Yurdumuzun qızları tək.

Dəmlə çayı tök ver görək

Anamın dilbər gəlini!

Yadlara açma əlini.

Sarı sünbül bizim çörək,

Pambığımız çiçək-çiçək.

Hər üzümdən bir şirə çək

Səhər-səhər acqarına,

Qüvvət olsun qollarına.

Min Qazaxda köhlən ata,

Yalmanına yata-yata,

At qan-tərə bata-bata,

Göy yaylaqlar belinə qalx,

Kəpəz dağdan Göy gölə bax!

Ey azad gün, azad insan,

Doyunca iç bu bahardan!

Bizim xallı xalçalardan

Sər çinarlar kölgəsinə,

Alqış günəş ölkəsinə!

Könlüm keçir Qarabağdan,

Gah bu dağdan, gah o dağdan.

Axşamüstü qoy uzaqdan

Havalansın Xanın səsi,

Qarabağın şikəstəsi.

Gözəl vətən! Mənan dərin,

Beşiyisən gözəllərin!

Aşıq deyər sərin-sərin,

Sən günəşin qucağısan,

Şer, sənət ocağısan.

Ölməz könül, ölməz əsər,

Nizamilər, Füzulilər!

Əlin qələm, sinən dəftər,

De gəlsin hər nəyin vardır,

Deyilən söz yadigardır.

Bir dön bizim Bakıya bax,

Sahilləri çıraq-çıraq,

Buruqları hayqıraraq

Nərə salır boz çöllərə,

İşıqlanır hər dağ, dərə!

Nazlandıqca sərin külək,

Sahillərə sinə gərək.

Bizim Bakı — bizim ürək!

İşıqdadır qüvvət sözü,

Səhərlərin ülkər gözü.

Gözəl vətən! O gün ki sən

Al bayraqlı bir səhərdən

İlham aldın... yarandım mən.

Gülür torpaq, gülür insan,

Qoca Şərqin qapısısan!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.11.2024)

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Poetik qiraətdə sizlərlə yenidən Əlizadə Nuridir. Şairin bu şeiri də dünyadan, onun işləklərindən giley-güzardan ibarətdir. 

Dünyadan hara qaçdımsa,

yenə də dünyada oldum, -deyir şair.

Xoş mütaliələr!

Yağış olmaq istəyirdim,

            bulud oldum,

       gözlədim tanrının insafını...

Çörək olmaq istəyirdim,  

              umud oldum,

        qoyuldum kasıb süfrəsinə.

Dəniz olmaq istəyirdim,

  dənizdə bir ada oldum.

Dünyadan hara qaçdımsa,

yenə də dünyada oldum.

Göy üzü olmaq istəyirdim,

    göyərçin oldum,

   gəzdim göy üzünü budaq-budaq.

Dünya olmaq istəyirdim,

  oldum əlləri qoynunda

 səni gözləyən soyuq bir otaq...

Qoymadım təklər darıxa,

tənhaların, təklərin

eli- elatı oldum.

Divarın o üzündəkilər

düz sözü yasaq etdilər,

mən də divarın bu üzündə

vaxtı düz göstərən

    divar saatı oldum.

...Allahın qulu olmaq gərək,

   nə fərqi, vəzir oldum, ya şah oldum.

Uşaq olub, böyümək istəyirdim,

    böyüyə- böyüyə uşaq oldum...

Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.11.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzet” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Fazil Sənanın hekayəsi təqdim edilir.

Nəzakət arvad çox qənaətcil, qəpiyin qədrini bilən idi. Oğlunun ev üçün etdiyi bazarlığı nəzərdən keçirəndə, "bunu çox almısan", "bu lazım deyildi", - deyə etirazını bildirəndə, oğlu: "Ay ana, nəyinə lazımdı? Ye-iç, otur orda. Az oldu, çox oldu, sənin ki, pulun xərclənməyib", - deyərdi. Oğlunun cavabını eşidən Nəzakət "Arxda da su çoxdu. Evdə nizam-intizam olmalıdı", - deyərək açıb sandığı, tökərdi pambığı:

- Başa düşmürəm, gəlin gələnə kimi mən bir qab paraşokunu iki ay işlədirdim. Gəlin bir həftəyə bir qab paraşoku işlədir. Evə nə qədər paltar paraşoku, sabun almaq olar? Bişən yeməyin yarıdan çoxu zibil qabına tökülür. Deyəndə ki, a gəlin, a bala, yemək niyə zibil qabına tökülür? Cavab verir ki, neynim, uşaq bir az yeyir, qalanı qalır qabda. Gəlini başa salmaq olmur ki, uşağa yeməyi yeyəcəyi qədər çək. Uşağının qabında qalan artıq yeməyi zibil qabına tökdüyünə, hazır, özün ye də. Tez dillənir ki, bıy, mən artıq yeyənəm? Başa düşmürəm, sən öz uşağının artığını yemirsənsə, başqası sənin uşağının artığını yeyəndir? Bu nə deməkdir? Ana da uşağından iyrənərmi? Ana uşağının artığını yemirsə, demək, uşağından iyrənir. Adama sual verərlər, əgər uşaqdan iyrənirsənsə, onda neynirdin onları dünyaya gətirib? Biz belə arvad olsaydıq, indi küçələrdə dilənirdik. Arvad ki, yeyib əllərini yanına sildi, ondan arvad olmaz. Neçə gəlinim varsa, hamısı bir bezin qırağıdır. Elə bil milyonçu qızlarıdır. Nə veclərinə, işləmirlər-eləmirlər, pulun qədrini hardan biləcəklər?! Ancaq sifariş verməyi bilirlər. Haranı eşələyirsən, meyvə çıxır, şokolad çıxır. Belə də şey olar, a başına dönüm. Alınan meyvənin bir-ikisini uşaq dişləyib atır, yesə yenə dərd yarıdı, qalanı sellofan torbalarda xarab olur, hara baxırsan, şokolad kağızıdı. Uşaq açıb dişləyir və atır xalçanın üzərinə. Evə bir adam gələndə iki konfet tapmırsan ki, qonağın qarşısına qoyasan. Deyəndə ki, a gəlin, o günü bir dünya konfet alınmışdı, hanı, bir dənə də yoxdu. Nə desə, yaxşıdı? Cavab verir ki, nə bilim, uşaq yeyib. Mən qıyıb alınan meyvənin, konfetin birini ağzıma qoymuram ki, uşaq yesin, qonaq gələndə ikisini stolun üstünə qoyaq. O da belə. Mən belə şey görməmişəm. Gəlin elə bil evə qəsd eləyir.

- Ay ana, sən Allah, az danış. Alınan şey yeyilməlidir, işlənməlidir. Allah verəndən ye-iç, otur. Hər şeyə fikir verib əsəbiləşmə. Pul var, alıram, - deyən oğlu anasının könlünü alıb sakitləşdirmək istədikdə, elə bil alovun üstünə neft tökürdün.

- Sən bilmirsən axı, bir ətək pensiya alıram. Əynimə almıram, başıma almıram. Hamısını evə xərcləyirəm. Hələ işıqpulu, qazpulunu demirəm. Ayda iki kisə un görmür. Gündəlik çörək alınsa, gör nə günə qalarıq. Bişən çörəyin yarısı zibil qabına tökülür. Toyuqlara dən əvəzinə çörək atıram.

- Ana, burda nə var? Dədəmin pensiyasını kommunal xərclərə ver, öz pensiyanı da nəvələrinə, evə xərclə. Mən də artırdığım pulla gəlinə əyin-baş alım, gəzməyə aparım, - deyən oğul zarafatla cavab verib, anasını qucaqlayıb üzündən öpəndə, oğlunu özündən kənarlaşdıran Nəzakətə elə bil od qoyurdular.

- Dədəni qanına bələnsin. Dədənin aldığı pensiya, gör, dədənin qarnını doydurur heç? Ömrü boyu dədən evə bir qəpik gətirib ki, indi də işıq pulu, qaz pulu verə?! İndiki gəlinlər kimi qazandığımı əynimə-başıma verməmişəm. Zülümlə ev-eşik qurmuşam, toy eləmişəm. Dədənin heç xəbəri olub ki, arvad-uşaq nə yeyir, nə içir. Aldığını harda xərcləyir, neynir, xəbərim də olmaz. Ərə gələndən dədəni də mən saxlamışam.

- Ana, danışanda insafla danış. Elə hey deyirsən ki, dədənizi mən saxlamışam. Sən nətəri qoçaq arvad olmusan ki, həm işləmisən, həm uşaq saxlamısan, həyət-baca əkib-becərmisən, ev tikmisən, toy eləmisən, dədəmin xəbəri olmayıb? Bəs bu kişi sənlə bərabər işləməklə yanaşı, qapı-bacadan başqa, kolxoz işində də çalışıb. Bunu biz böyüyəndə özümüz görmüşük. Bu kişinin qazandığı hara gedib? Ayrı arvadı olmayıb ki, deyəsən ki, aldığını başqa arvada xərcləyib?

- Aldığını neynib? Verib arağa, töküb qarnına. Nə bilim, neynib?

- Ana, dədəm nətəri araq içəndi ki, hələ indiyə kimi nə bir toyda dava salmayıb, nə bir adama ilişməyib, nə də ki, evə bir dəfə də olsun sərxoş gəlməyib. Biz gözümüzü açıb, ağlımız kəsəndən görmüşük ki, pul sənin əlində olub. Yazıq kişinin cibində pul olub ki, araq da içə? Araq içmək elə-belə məsələ deyil. Araq içənin cibində pulu olmalıdır. O da dədəmin cibində olmayıb. Nə ilə içib, hansı pulla içib, biz bilmirik, amma sən bilirsən? İndi də aldığı pensiyanın quyruğu 40 manatdı, 50 manat da deyil, onu götürüb, qalanını sənə verir. Daha nə istəyirsən? İndi də başlamısan ki, aldığı pensiya dədənizin öz qarnını doydurmur. Dədəm nə eləməlidir? Oğurluq eləməlidi, yol kəsməlidi, neyləməlidir?

- Neyləməlidir? Onun yaşıdları bağda işləyir, bazarda meyvə alıb-satır. Canı çıxmayacaq ha, o da getsin işləsin. Cavan oğlana oxşayır? Arsız-pirsiz adamdı. Yemək stolunun arxasında oturanda qarnını fələk doydurmur. Aldığı pensiya təkcə içdiyi qəndi eləmir. Bir stəkan çayı bir qəndqabı qəndlə içir.

- Ana, daha bəsdi. İndiyə kimi işlədiyinin qədrini yaman bilmisən, qalıb indən sonra işləməyi. İndi də gedib yaşının bu vaxtında bağda fəhləlik edəcək, yaxud bazarda meyvə satacaq. Niyə başa düşmək istəmirsən ki, iş qüvvəsi tükəndiyi üçün hökumət onu pensiyaya göndərib? Sən də aç qulağını eşit, dədəm iş qüvvəsini itirib. Qalan ömrünü rahat yaşamalıdır. Ona da sən imkan versən. Övladı ona görə saxlayırlar ki, qocalanda övlad ata-anasına baxsın. Sizdən heç kim heç nə istəmir. Aldığınız pensiyanı yığın, gedin istirahətə. O qədər gözəl yerlər var ki. Bilmirəm, nə vermisən bu kişiyə, əl çəkmirsən. Dədəmin ən böyük səhvi bilirsən nədi, ana?

- Nədi? - Nəzakət içindən gələn sevinclə tez oğluna baxdı.

- Dədəmin səhvi odur ki, vaxtında səndən canını qurtarmayıb. Xətrinə dəyir-dəysin, sən bir gün də saxlanılası arvad deyilsən. Allaha şükür elə ki, dədəm sənin kimi arvadla indiyə kimi ömrünü çürüdüb, amma səni boşamayıb. Mən elə başa düşürəm ki, uşaqlarının xətri üçün sənin əzablarına dözüb. Bir ayağın gora titrəyir, hələ də ər-arvad nədi, bilmirsən. Bəsdi daha.

Mən oğlunam, sənin dır-dırına dözə bilmirəm, yazıq dədəm bu illəri necə dözüb? - deyən İlqar əsəbi şəkildə otaqdan çıxdı.

- Hə... Belə de. Düz deyirsən, dədənizin umuduna qalsaydınız, indi küçələrdə veyillənirdiz. Sizi kişi elədim. Əlbəttə, mənim kimi ananın qədrini bilməzsiniz. - Nəzakət acıqlı-acıqlı oğlunun arxasınca qapıya baxdı.

*

Axşamdı. Nəvələr televizorda cizgi filminə baxırlar, gəlin yemək bişirir, Oruc divanda əyləşib qəzet oxuyur. Bu zaman mətbəxə girən Nəzakət acıqlı-acıqlı üzünü ərinə tutub, "Otaqda işığı yanılı qoyub, özün də burda oturmusan. İşığı niyə söndürməmisən? Səni nətəri başa salım, adama nə cür deyərlər, limit çoxdan keçib. Filan qədər pul eləyəcək qazla işığın pulu. Sən verəcəksən? Bəsdi də, adam evinə nə qədər ziyan vurar?" deyinməyə başlamışdı ki, "Ana, atam səhərdən burda əyləşib qəzet oxuyur, yəqin uşaqlar yandırıb", deyən gəlin qayınanasının kükrəyən əsəbini sakitləşdirməyə çalışdı.

- Uşaq eləməz, sən tez müdafiə eləmə.

Gəlin üzünü uşaqlara tutaraq "Babanın otağına kim girmişdi?" soruşdu.

- Mən girmişdim. - Ayan dilləndi.

- Nəyə girmişdin?

- Babanın stolunun üstündə qələm var idi. Onu götürürdüm.

- Bəs işığı niyə söndürməmisən?

- Ana, yadımdan çıxıb.

Nəzakət Ayanı qucaqlayıb üzündən öpərək, - Allah, bunun başına dönüm, qələmi neynirdin? - dedi.

- Şəkil çəkirdim, nənə.

- Balaca barmaqlarına canım qurban. Nənənin də şəklini çək. - Nəzakət Ayanın barmaqlarından öpdü.

- Yaxşı, nənə. Babamın da şəklini çəkəcəm, sənin də.

- Baba pisdi, onun şəklini çəkmə.

- Baba niyə pisdi, nənə?

- Ana, uşağa elə söz deməzlər. İşığı Ayan yanılı qoyduğuna görə heç dillənmədin. Bilmirəm, baba sənə nə pislik edib ki, ondan əl çəkmirsən. - Gəlin kinayəli təbəssümlə qayınanasına baxdı.

Nəzakət gəlinin sözünü eşitməməzliyə vurub "Yemək bişmədi? İlqar indi gələcək. Uşaqlar da acdı." sözü ilə məsələdən yayındı. Bu zaman İlqar əlində sellofan torbada meyvə qapıdan içəri daxil oldu. Axşamınız xeyir, deyib torbanı yerə qoyaraq stolun arxasına keçdi və "Dədə, nətərisən? Kefin yoxdu, yoxsa, yenə arvad xətrinə dəyib?" zarafatla soruşdu.

- Sağ ol, yaxşıyam.

- Yox, düzünü de, kefin yoxdu, yoxsa, ağrıyırsan?

- Sol ayağı ağrıyır, axsayır. Deyəsən, qrip də tutub. - Gəlin dilləndi.

- Səhər dərman alıb gətirərəm.

Nəzakət yuyulmamış çömçə kimi, tez özünü ortaya atdı.

- Heç nəyi yoxdu, qorxma, ölüb-eləməz. Gör neçə ildi döşüm məni öldürür, boğazımın zobu da bir yandan. Dərmanın birini alanda, birini də almıram. Hamı ağrıyır də. Bu dəyqa zəng gəlsə, özünü çatdıracaq şəhərə. Ağrıyan gəzməz, evdə oturar.

- Ana, ağrıyırsan, səni aparım həkimə. Başa düşmürəm, bu kişidən nə istəyirsən? Dərmanı mən alacam, bax, sənlik burda nə var?

- Nəynən alırsan? Dərman od qiymətinədi.

- Ana, bəsdi daha, - deyən İlqar "Bir stəkan çay ver", dedi gəlinə.

Gəlin iki stəkan çay süzüb stola qoydu.

- Dədə, dur gəl çay iç. Fikir vermə, arvad səni çox istədiyindən səndən əl çəkmir. - deyən İlqar gərginliyi aradan qaldırmaq istədi.

Boşalmış çay stəkanlarını götürüb kənara qoyan gəlin yemək çəkib boşqabın birini İlqarın, birini isə qayınatasının qarşısına qoydu. Oruc əlini boşqaba uzatmaq istəyirdi ki, Nəzakət cəld boşqabı ərinin qarşısından götürüb: "Hələ də bu gəlin yemək çəkməyi bilmir, nə vaxt öyrənəcək, bilmirəm? Yeməyi bir boşqaba doldurur gəlin. Daha demir ki, uşaq da var. Qazanı da qabağına qoysan, onun qarnı doyası deyil. Fələk də onun qarnını doydura bilməz", - deyərək boşqabdakı yeməyin çoxunu qazana boşaldıb qalanını Orucun qarşısına qoydu. Bu zaman İlqar qarşısındakı boşqabı götürüb atasının qarşısındakı boşqabla dəyişmək istədikdə Oruc and-aman elədi ki, xəstəyəm, iştahım yoxdu, yeyə bilməyəcəm, yeməyi artıq eləməyə dəyməz.

Süfrə yığışdırılandan sonra Oruc otağına keçib yatağına uzandı. Nəzakətin hərəkətlərini təhlil etməyə başladı: "Bu yaşda boşanıb uşaqlarına, nəvələrinə qaxınc qoysunmu, yoxsa, dözsünmü? Bu adam "ayıb" sözünü qanmır. Dinib danışacaqsan, gəlindən, qonşulardan ayıbdı. Dinmirsən, getdikcə arvad daha da üstünə qoyur. Bu gen dünyanı başıma dar eləyib. Boşayacaqsan, eldən-obadan ayıbdı. Vurub öldürəcəksən, beş günlük ömrün qalıb, onu da həbsxanalarda çürüdəcəksən. Bəs neyləməli?" Çıxış yolunun axtarışında nə vaxt yuxuya getdiyini özü də bilmədi.

Gecə oyanan Oruc balkonun işığını yandırıb ayaqqabılarını geyinərək ayaqyoluna getdi. O, ayaqyolunun qapısındakı işığı yandırıb yenicə içəri keçmişdi ki, işıq söndü. Ayaqyolunun içəri işığı da çöldən qapının yan tərəfindən yandırılırdı. İşıqların söndüyünü zənn edən Oruc qaranlıqda birtəhər ayaqyolundan çıxaraq yıxılmamaq üçün ehtiyatla pilləkənlərlə yuxarı qalxıb zala daxil olanda gördü ki, Nəzakətin yataq otağının qapısından zəif işıq gəlir. Qapını açıb otağa girəndə Nəzakətin telefona baxdığını gördü. Güclə əsəblərini cilovlayaraq: "İşığı sən söndürmüşdün?" - dedi.

- Hə. Mən söndürmüşdüm. - Nəzakət gözünü telefondan çəkməyərək saymazyana cavab verdi.

- Niyə söndürmüşdün? Qaranlıqda gərək yıxılam, qol-qılçam qırıla?

- Niyə yıxılırsan ki? Şəhərə gedəndə yıxılmırsan, ayaqyolundan çıxanda yıxılırsan? Noolub sənə, qorxma, yıxılmazsan. Yıxılsan da, heç nə olmaz, - kinayə ilə güldü Nəzakət.

- Ayıbdı. İşin-gücün yoxdu, məni güdürsən?

- Sənin nəyini güdürəm? Yox bir gözüm uçur səndən ötəri. Limit qurtarıb. Səhər işığın, qazın pulunu kim verəcək, səən?

- Zirzəmiyə girirsən, işığı yanılı qoyursan, tövləyə bir yumurta gətirməyə gedirsən tövlənin işığını yanılı qoyub gəlirsən, onda limit yadına düşmür, mən ayaqyoluna gedəndə işığı yandıranda limit yadına düşür? Yatdığım otaqda işıq yandırmağa imkan vermirsən, isidicini söndürürsən ki, limiti keçib. Bəsdi də daha, ayıbdı, utan, qızar. Niyə məni məcbur eləyirsən ki...

- Məcbur olub neyniyəcəksən? Pah, qorxdum. - deyən Nəzakət gözünü telefondan çəkməyərək meydan oxudu.

Nəvələr oyanmasın deyə söhbəti uzatmayan Oruc öz otağına keçdi.

Səhəri gün axşam yeməyindən sonra süfrə yığışdırıldı. Gəlin qayınatasının dərmanlarını verib ayaqlarını isti su ilə vanna edəndən sonra Oruc otağına keçib yatağına uzandı. Yanında qoyduğu stulun üstündəki qəzeti götürüb yenicə nəzərdən keçirməyə başlamışdı ki, qapı yavaşca açıldı. Nəzakət içəri daxil oldu və otağı nəzərdən keçirib işığı söndürdü. "Adama nə cür deyərlər ki, limit qurtarıb, sayğac işıqpulunu ikiqat yazır. Zəhmət çək, qəzetini gündüz oxu", - deyib otaqdan çıxaraq qapını örtdü.

Arvadının hərəkətini özlüyündə götür-qoy edən Oruc yuxuya necə getdiyindən xəbəri olmadı.

Səhərə yaxın oyanan Oruc işığı yandırıb ayaqqabılarını geyinib ayaqyoluna tərəf gedəndə qaranlıqdan qulağına zarımaq səsi gəldi. Ətrafı dinşəyən Oruc səsin ayaqyolu tərəfdən gəldiyini hiss edərək cəld ayaqyolunun qapısının yanındakı işığı yandıranda gördü ki, Nəzakət yerdə soyuqdan bürüşüb zarıyır. Tez Nəzakəti qucaqlayıb qaldırmaq istəyəndə güclə eşidiləcək səslə "Yavaş, yeriyə bilmirəm, ölürəm" sözlərini eşitdi. Baxdı ki, arvadının başından axan qan yerdəki çaylaq daşın üzərində və sifətində axaraq laxtalanıb. Nəzakətin zarımağına fikir verməyən Oruc onu birtəhər qucağına alaraq evə gətirib çarpayısına uzatdı. Qapını döyüb İlqarı və gəlini oyatdı. Gəlin cəld su gətirib qayınanasının üst-başının və üzünün qanını təmizlədi.

- Ana, nolub, nə iş görürdün? Başa sal görək, niyə bu hala düşmüsən? Bəlkə səni vurub eləyiblər? - deyən İlqar atasının üzünə baxdı.

Oğlunun baxışlarından Nəzakəti onun vurmasından şübhələndiyini hiss edən Oruc dedi:

- Heç kəs onu vurmayıb. Ayaqyolundan çıxanda içərinin işığını söndürüb, çölün işığını da yandırmayıb ki, limit dolub. Öz aləmində guya işığa qənaət eləyir. Bu zaman ayağı dolaşıb yıxılıb, başı da çaylaq daşına dəyib. Sözsüz ki, onun ayağı qırılıb, ayağa dura bilməyib, yıxıldığı yerdə də qalıbdır. Qışqırsa da, səsini eşitməmişik. Nə vaxtdan yıxılıbsa, zarıya-zarıya qalıb ayaqyolunun qabağında. Yaxşı ki, mən oyanmışam, yoxsa, bir az da qalsa, soyuqdan donub öləcəydi.

- Ana, atam düz deyir? Elə olub? - İlqar anasının üzünə baxdı.

Yavaş-yavaş özünə gələn Nəzakət güclə "hə" deyə bildi.

- Xətrinə dəyməsin, ana, öz günahlarındı. "Limit dolub" deyə-deyə kişidən əl çəkmirdin. İndi gördün, axırda kişiyə möhtac oldun. Atam olmasa, elə ayaqyolunun qabağında da öləcəydin, heç kəsin də xəbəri olmayacaqdı. Heç olmasa, indi başa düş, sənin sağ qalmağın atamın hesabınadır. Görürsən, atam yaxşı adamdır, ölüm ayağında sənə sahib çıxıb. Sözünü bitirən İlqar üzünü gəlinə tutaraq, - arvadın əynini dəyiş, həkimə aparım, - dedi.

Nəzakət isə yanağı aşağı axan göz yaşlarını Orucdan gizlətməyə çalışırdı. Ayağının qırılmasına görə Nəzakət üç aydan sonra əsanın köməyi ilə güclə qapıda gəzinməyə başladı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.11.2024)

Mixaylo” ləqəbi ilə tanınan əfsanəvi Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Mehdi Hüseynzadə (1918-1944)  məhz ovaxtkı Yuqoslaviyanın indiki Sloveniya ərazilərində partizanlıq etmişdi. 

Sloveniyanın Nova-Qoritsa şəhərində Mixayloya həsr edilmiş “Uzaq sahillərdə” bədii filmi ilk dəfə sloven dilində nümayişi olunub. 

Mehdi Hüseynzadənin vəfatının 80 illiyinə həsr olunmuş tədbir Şempas qəsəbəsinin mədəniyyət mərkəzində keçirilib. Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqının (AKİ) dəstəyi ilə tərcümə edilmiş filmin nümayişi Azərbaycan-Sloveniya Dostluq Cəmiyyətinin təşkilatçılığı ilə reallaşıb. Filmi tamaşaçılara AKİ-nin katibi Tahir Tahiroviç təqdim edib.

Yerli ictimaiyyətin nümayəndələrinin və veteranların iştirakı ilə keçirilən tədbir maraqla qarşılanıb.

Həqiqətən də qürurvericidir ki, xalqımızın belə qəhrəmanları var.

(AzərTAC-ın xəbərindən istifadə etməklə hazırlanmışdır).

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.11.2024)

Ağdam Dövlət Sosial-İqtisad Kollecinin tələbələrinin müsabiqə hekayələrinin dərcini davam edirik. Növbədə “Gizli gözyaşları” hekayəsi ilə Nuray Fərzəliyevadır. 

Melisa, ailənin böyük qızı idi. Hələ 16 yaşında həyatın çətinlikləri ilə tanış olmuş, arzuları ilə reallıqları arasında sıxışıb qalmışdı. Onun ürəyində təhsil almaq, öz ayaqları üstündə dayanmaq istəyi vardı. Amma ailəsi üçün bu arzular yalnız xülyadan ibarət idi. Onlar üçün qızlarının erkən yaşda ailə qurması daha önəmli idi. Bir gün, Melisa'nın ailəsi onun fikrini belə soruşmadan ona elçi gələn bir ailəyə razılıq verdi. Melisa göz yaşları içində anasına yalvardı:

– Ana, mən oxumaq istəyirəm. Mənim xəyallarım var! Mən öz ayaqlarım üstündə dayanmaq istəyirəm!

Anası isə sərt və sakit səslə cavab verdi:

– Qızım, bizim kənddə qızların arzuları olmaz. Onların taleyi ailə qurub, ər evində xoşbəxt olmaqdır. Biz də sənin yaxşılığını istəyirik.

Bu sözlər Melisa'nın ruhunu yaraladı. Onun ümidləri yerlə-yeksan oldu. Toy günü gəldi və Melisa "xoşbəxtlik evinə" yola salındı. Amma bu ev onun üçün əsl cəhənnəmə çevrildi. Melisa ailə qurduğu evdə hər gün şiddət görürdü. Həyat yoldaşı onun üzərində hökmranlıq edir, kiçik səhvlərinə belə dözüm göstərmirdi. Bir dəfə yeməyə duz çox qoyduğu üçün ərindən sərt bir zərbə aldı. Başqa bir dəfə isə paltarı düzgün ütüləmədiyinə görə təhqirlərlə üzləşdi. Melis gecələr göz yaşlarına qərq olurdu. Özü ilə danışmağa başladı: 

"Niyə mən? Niyə mənim həyatım belə oldu? Mən də oxumaq, öyrənmək istəyirdim. Mənim də arzularım var idi. Amma indi yalnız məhv olmuş bir ruham. Bu evdə yalnız şiddət var, mən isə heç kim üçün dəyərli deyiləm…"

Hər gün şiddət, təhqir və çarəsizliklə dolu idi. Onun qəlbində nə ümid, nə də sevinc qalmışdı.

---

Melisa yemək masasını hazırlayarkən əlləri titrəyirdi. Ərinin qapıdan içəri necə girəcəyini, hansı bəhanə ilə yenə onu təhqir edib döyəcəyini bilirdi. O qədər sarsılmışdı ki, artıq hər addımı qorxu ilə atırdı. Sanki nə etsə də, nə qədər çalışsa da, heç bir şey onu ərinin zülmündən xilas etməyəcəkdi. Axşam qapı sərt bir şəkildə açıldı. Həyat yoldaşı içəri girdi, yorğun və əsəbi idi. Gözləri Melisa'nın üzərində dayandı, sonra masaya baxdı. Bir anda səsi yüksəldi:

– Niyə şorba bişirmisən?! Mən sənə şorba sevmədiyimi öyrədə bilmədim? Nə vaxta qədər belə cahil olacaqsan?

Melisa başını aşağı salıb, sakit səslə cavab verdi:

– Mən unutmuşam, bir daha…

Lakin sözləri yarımçıq qaldı. Əri onun cümləsini bitirməyinə icazə vermədən masadakı qabı yerə çırpdı. Şorba döşəməyə dağıldı.

– Mən sənə nə qədər dedim, işlərini düzgün gör! Amma sən məni eşitmirsən!

Bunu dedikdən sonra Melisa'ya tərəf gəldi. Onun çiyinlərindən tutub silkələdi, sonra sərt bir zərbə vurdu. Melisa yerə yıxıldı. Dizləri döşəməyə toxunduğunda canını ağrıdan 

aldığı fiziki acıdan çox, ruhunda açılan yeni yaralar idi. Niyə? Niyə belə idi bu həyat?Göz yaşlarını saxlaya bilmədi. Yerdə büzüşüb qalmış halda, yalnız pıçıldaya bildi:

– Mən nə etdim ki? Mən kimdən bu qədər nifrət gördüm? Nə üçün heç vaxt yetərli ola bilmirəm?

Həyat yoldaşı bir an dayanıb onun göz yaşlarına baxdı, amma nə mərhəmət hiss etdi, nə də vicdan. Qapını çırpıb çıxıb getdi. Melisa isə qaranlıq otaqda tək qaldı. Otağına çəkildi, aynanın qarşısında dayandı. Güzgüdəki üzünə baxdı – göyərmiş yanaqları, çatlamış dodaqları, qırılmış ruhu.

Səssizcə öz-özünə dedi:

"Bu mən deyiləm. Bu, mənim yaşamaq istədiyim həyat deyil. Mən xəyal qururdum, oxumaq istəyirdim. Amma indi yalnız məhv olmuş bir bədən və ölməyə hazır bir ruham.”

Bir gün də həyat yoldaşı tərəfindən ağır şiddət görən Melisa, aldığı zərbələrdən dünyasını dəyişdi. Xəbər ailəsinə çatanda, onların dünyası başına yıxıldı. Anası göz yaşları içində qızının məzarını ziyarət edərkən özünü günahlandırırdı:

– Melisa'm… Mən səni qoruya bilmədim… Bizim qərarlarımız sənin həyatını məhv etdi. Sənin arzuların vardı, amma biz səni dinləmədik.

Atası hər gün qızının məzarını ziyarət edir, göz yaşları içində qəmli səslə pıçıldayırdı:

– Melisa, qızım… Biz səni itirdik. Mən sənin arzularını məhv etdim, qızım. Səni qorumaq lazım idi, amma səni zülmə məhkum etdik. Bağışla bizi…

Melisa'nın faciəsi ailəyə ağır bir dərs oldu. Onlar kiçik qızları Leyla'nın həyatını qorumaq üçün hər şeyi etdilər. 

Leyla'nın arzularını dəstəklədilər, təhsil almasına və öz ayaqları üstündə dayanmasına kömək etdilər. Leyla təhsil aldı, uğur qazandı və bacısının xatirəsini ürəyində yaşatdı.

Bu, Melisa'nın hekayəsidir. Amma hər gün neçə Melisa yaşayır və ölür? Hörmətli valideynlər, qızlarınızın xəyallarını məhv etməyin. Onlara təhsil verin, öz yollarını seçmələrinə imkan yaradın. Qızlarınız cəmiyyətin işıqlı gələcəyi, azad və güclü qadınlarıdır.

Hər göz yaşı bir hekayədir – bəziləri arzuların məhvi, bəziləri isə susmuş çarəsizlik haqqında yazılır.

Melisa'nın göz yaşları isə onun xəyallarını məhv edənlərin imzası. idi. 

Övladlarınızın üzərində imzanız acı yox, ümid olsun.

Və bəzi qızlarımız, tələsməyin ailə qurmağa. Öz hüquqlarınızı bilin, özünüzü qorumağı öyrənin və işləyin. Ondan sonra ailə qurun. Yoxsa belə davam edərsə, hələ də neçə qızın xəyalları məhv olacaq, şiddət qurbanı olacaqsınız və bəlkə də gənc yaşda 

öldürüləcəksiniz.

Gənc yaşda həyatınızı məhv etməyin, həyata bir dəfə gəlir insan.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.11.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

29.

QARA STATİSTİKA

Mütaliə insanların həyatındakı müvəffəqiyyəti gücləndirən başlıca amillərdəndir. O, məlumat-axtarış və idrakı fəaliyyət növü kimi insanın inkişafında, təhsilində və tərbiyəsində xüsusi yer tutur. Mütaliənin tədris, təhsil və tərbiyə funksiyaları kompleks xarakter daşıyır. Bir-biri ilə qırılmaz surətdə bağlı olan bu proseslər mütaliənin nəticəsi olaraq cəmiyyət tərəfindən formalaşmış biliklərin mənimsənilməsi (tədris), bu biliklər sisteminin yaradılması (təhsil) və şəxsiyyətin inkişafı gedişinin idarə edilməsi (tərbiyə) kimi ifadə edilir.

Fərdi psixoloji proses olmasına baxmayaraq o, cəmiyyətin sosial həyatına, mövzu marağının məhsulu olan yeni ideyaların yayılmasına və içtimaiyyətin malına çevrilməsinə imkan yaradır, dövrün və tarixi keçmişin hadisələri ilə yaxından tanış olmağa, içtimai münasibətlərin dərk edilməsinə, həyatda obyektiv baxışın formalaşmasına, eləcə də cəmiyyətin həyat tərzi üçün etik, hüquqi və estetik normaların mənimsənilməsinə kömək edir. Sokrat  mütaliənin cəmiyyətin həyatındakı önəmi barədə deyirdi: " Mütaliə hər bir cəmiyyətin gündəlik vərdişinə çevrilərsə, həmin cəmiyyət xoşbəxt olar."

Təəssüf ki, ölkəmizdə ənənəvi mütaliəyə meyil azalmaqdadır. İl ərzində bir yunan 25, isveçli 10, fransız və türk 7 kitab oxuduğu halda, Azərbaycanda bu göstərici minumum səviyyədədir.

ABŞ-da valideynlərin 87%-i məktəbəqədər yaşlı övladlarına kitab oxuyur, 37%-i bunu gündəlik edir. Bizdə isə 34% ailələrdə uşaqlar üçün kitablar yoxdur. 

Halbuki mütaliə şəxsiyyətin formalaşmasında xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Bəs nə etməli?

Növbəti: 30.Nə etməli?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.11.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

SUAL:

F. Dostoyevskinin “Utancaq qız" əsərindəki o məzlum qızın həyatını yaşamamaq üçün qızlara nə söyləyərdiniz?

CAVAB:

Kəpənək əllərin bəyaz təbaşir,

Həllini tapırmı qara lövhənin?

Həyat tənlikləşir, inteqrallaşır,

Sonsuza bərabər eşq ilə yəni... 

Qalmışıq həyatın məngənəsində,

Həsrətin uzanır, yol dəyişirsən.

Sən ki, riyaziyyat müəllimisən,

Niyə isim kimi hal dəyişirsən? 

Mən səni unuda bilmirəm, amma,

O vaxtdan kodlaşıb, rəqəmləşmişəm.

Sənin həsrətinə, sənin qəminə,

Yenidən vurulub eşqə düşmüşəm. 

(Faiq Hüseynbəyli) 

-Həsrətə don biçsəydiniz, hansı rəngdən istifadə edərdiniz və nə üçün?

- Həsrətin rəngi monotondu, yaşantılarla qarışdıqda rənglənir. Həsrət bir növ yaşantıların rəngli alınması üçün katalizator rolunu oynayır. Nə qədər poetikləşdirməyə çalışsaq da, hər kəs eyni cür darıxır. Gənclik illərində sevdiyi qıza qovuşmayanlar eyni həsrəti yaşayır, analar, atalar övladlarını eyni cür sevir, torpağını, xalqını sevən, soyuna-kökünə bağlı olan hər kəs vətənini eyni şəkildə sevir. Şəhid anaları eyni taleyi yaşayır. Hərdən mənə elə gəlir ki, şəhid ataları bir ailədir, biri-birinə qardaşdırlar. Həsrətin rəngi hər halda göz oxşayan deyil. Həsrətin rənginə bələnməyi kimsəyə arzu etmirəm. Həsrətin rəngi, bəlkə də, yeddi əsas rəngdən səkkizincisidir. Şeirlərdəki fikir həsrətin rəngini özü ilə gətirir. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.11.2024)