Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Saatın zəngi çalanda diksinərək oyandım. Yataqdan çıxmağımsa bir o qədər rahat olmadı. Özümü o qədər yorğun hiss edirdim ki, sanki illərdir çəkimdən 5 qat ağır daşı çiyinlərimdə daşımışdım.

Nələr olduğunu xatırlamağa çalışarkən ağrıdan dayanılmaz halda olan başımı ovmağa başladım. Gözlərimin önündə bir neçə kəsik-kəsik kadrlar yarandı. İstəmsizcə gözlərimdən axan bir neçə damla yaş...

Qulağıma dolan öz fəryad dolu səsim...

Qalxdım yerimdən və güzgü qarşısına keçdim. Biləklərimdəki qızartıları, qollarımdakı göyərmiş bölgələri görəndə artıq gözyaşlarımı saxlaya bilmədim. Hər şey bugünmüş kimi keçdi gözlərimin önündən.

Xatirədə canlanan o tarix

Evə qayıdırdım. İşlədiyim restoran o gün heç də xoş hadisələrlə yola salmamışdı məni. İmkanlı, kobud, orta yaşlı bir kişi əylənməyə doymur, içki ardınca içki sifariş edirdi, tək bir masaya görəysə nə mən, nə digər işçilər evimizə vaxtında yollana bilməmişdik. Axı müdirin nəyinə lazım idi bir qadının gecə 02'18də evinə necə gedəcəyi, gedib-gedə bilməyəcəyi. Ona pul lazım idi, müştəri məmnuniyyəti lazım idi. Hansı ki, ətəyimin dizimin altında olmasına baxmayaraq məni narahat edən müştərinin məmnuniyyəti... Amma, bu gecə müdir məndən narazı qalmışdı. Qarnından masaya yerləşə bilməyən bu "kişi" məni narahat edərkən susub gülərüzlə qarşılıq verməmiş, əksinə acı danışmış və qulluğu yarıda saxlamışdım çünki. Və müştəri əsəbi halda durub getmişdi... Ondan eşitdiyim iyrənc sözlər yetməmiş, bir də müdirin "Niyə yola vermirsən? Müştəridir, ona qulluq etmək, nə desə etmək məcburiyyətindəsən!" sözlərini dinləmişdim, o isə dayanmaq bilmir, deyinməkdən daha ötə təhqirə keçmişdi.

Nə isə ki, restorandan çıxa bilmişdim nəhayət, əsas odur. Evə getmək üçün küçəyə çıxanda taksi yerinə piyada getməyin daha az təhlükəli olacağını düşündüm. Düzdür, yolda gedən maşınların siqnalları narahatedici idi, amma ən azından tənhalıq deyildi. Ən azından bəlkə onların içində 1-2 yaxşı insan ola bilərdi.

Bu nə idi? Saç diblərimdə sızıltı var, hansı qüvvədir belə təsir edir? Arxaya doğru dartılıram. Bu o idi, restorandakı "adam"....

O ağrı hələ də başımın dibindədir. O gecə qaça bilmişdim. Bəs bacarmasa idim? Kim verəcəkdi mənə həyatımı? Restoran müdiri? Yoxsa yolda siqnal verənlər? Özümü müdafiə etmək üçün tökdüyüm qan əvəzi məndən alınan 4 ili kim verəcək mənə?

***

İndi xatırlayıram artıq nələr olduğunu. Dünən çıxmışdım o cəhənnəmdən, günahsızkən qandallanıb salındığım o cəhənnəmdən. Qanadlarım qırılmışdı sanki. Hər gecə, dayanmadan hər gecə kabus gördüyüm 4 ildən sonra nəhayət evimdə idim. Amma yenə də o kabuslar davam edir, hər gecə öz biləklərimi, öz qollarımı sıxaraq yaralayırdım. Sanki hələ də o arxamda imiş, hələ də indi saçımdan tutub məni dartacaq, öz gücünə təslim edəcəkmiş kimi hiss edirdim.

Nə günahım vardır ki? Bu cəmiyyətdə qadın olaraq işləmək günahmı sayılacaq? Belə hadisələr tez-tez yaşanırdı, kimlərsə gəlib öz “kişilik”lərini göstərir, söz atır, lakin çox uzatmadan gedirdilər. Amma bu başqa idi. Mən həyatımda ilk dəfə idi bu qədər qorxmuşdum. Uşaqlığımdan bu yana gördüyüm o qədər çətinliklərlə rəğmən həyatımda ilk dəfə bu qədər gücsüz hiss etmişdim ğzümü. Gücsüz və aciz...

O gecə bir qüvvə ilə itələmişdim onu. Sonra çantamdan qayçı çıxarıb o iriqarınlı kişini yaralayıb qaça bilmişdim. O qədər qorxmuşdum, qəlbim elə titrəyirdi ki... Ən son anamın vəfatında bu qədər ağlamışdım hər halda.

Xatırladıqca yenə gözyaşlarım axmağa başladı. O qədər bərk ağladım ki, atam səsi eşidəndə otağa girdi. O... Bu 4 ildə məni hərkəsdən qoruyan, bütün qınaqlara, acı sözlərə mənlə sinə gərən, nə olur olsun, əlini saçlarımdan çəkməyən atam. Günahı məndə görməyən, "gülməyərdin, üz verməyərdin" deməyən, tək o... Gəldi və durdu qarşımda. Çökdüm dizlərinə. Yenə əllərini keçirdi saçlarıma. Dartmaq üçün yox, sığallamaq üçün.

"Keçdi, qızım, keçdi. Bağışla, o gecə yanında ola bilmədiyim üçün. Bağışla, bu 4 il səni tək qoyduğum üçün."

Daha bərk ağladım. Əlil arabasındakı atamın dizlərini daha bərk qucaqladım. Onun günahı deyildi, amma mənim də deyildi.

Bəlkə də gözəl olardı həyat, əgər bir qadın kimi bu cəmiyyətdə yaşamasaydım. Bəlkə də gözəl olardı hər şey, insanlara məktəblərdə tarixdəki cinayətlər yox, bugünün insanlığı öyrədilsəydi.

Bəlkə də gözəl olardı, hər şey nağıllar aləmindəki qədər saf və təmiz qalsaydı...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.11.2024)

  İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Əsgər Hacı oğlu Salami XIX əsrdə Oğuz (keçmiş Vartaşen) rayonunun 7 kəndində yaşayıb yaratmış doqquz şairdən biridir.

O, 1826-cı ildə Yaqublu kəndində anadan olmuşdur. Bir müddət molla yanında, sonra isə Ağdaşdakı mədrəsədə oxumuş, dövrünə görə müəkəmməl təhsil almışdır.

Ə.Salami tanınmış şair Mücrüm Kərim Vardaninin təşkil etdiyi ədəbi-musiqi məclisinin fəal üzvlərindən biri olmuşdur. Şairin Şamaxıda fəaliyyət göstərən ədəbi məclislərdə iştirak etdiyi, M.K.Vardanidən başqa, dövrünün tanınmış yazarlarından S.Ə.Şirvani, İ.Qutqaşınlı, İ.Nakam, A.Padarlı, P.Qarağani, M.R.İltica, M.Rövşən və digərləri ilə şəxsi tanışlığı olduğu söylənilir.

Sonralar Ağdaşa kğçmüş və bir müddət orada yaşamışdır. Ə.Salaminin 1870-1871-ci illərdə vəfat etdiyi ehtimal olunur. Öz vəsiyyətinə əsasən Ağdaşda dəfn olunmuşdur. (Kənd əhalisi arasında şairin Ağdaşda deyil, kəndin cənub istiqamətindən Ağdaşa gedən yolun (Ağdaş yolunun) kənarında bir təpənin üstündə dəfn edilməsi barədə rəvayətlər də dolaşmaqdadır.) 

Ə.Salaminin əsərləri haqqında ilk dəfə filologiya elmləri doktoru Əhməd Cəfərzadə məlumat vermişdir. O, 1977-1978-ci illərdə Oğuz rayonunda çıxan “Oğuz yurdu” qəzetinin müxtəlif saylarında dərc olunmuş  məqalələrində bu barədə də informasiya vermişdir.

 Şairin əldə olan yeganə tam şeiri Mücrüm Kərimin Məkkədən qayıtması münasibəti ilə yazdığı şeirdir. Bundan başqa onun şeirlərindən bir sıra bənd və beytlər də qalmışdır. Şairin əsərlərində tənbəllik, süründürməçilik, rüşvətxorluq, çapqınçılıq, qumarbazlıq, sərxoşluq və əyyaşlıq, hər cür zorakılıq tənqid olunur.

Şairin əlyazmalarından bəziləri Respublika əlyazmalar fondunda qorunur və öz tədqiqatçılarını gözləyir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.11.2024) 

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsəsrlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Bu günlərdə “Everest” nəşriyyatında müəllifin “Seçmələrin seçməsi-qranulalar” adlı kitabı da işıq üzü görmüşdür.

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

Biz, əslində, ümuminsan dilində, yəni, dünyadakı bütün xalqlar kimi məntiq dilində düşünüb Azərbaycan dilində danışırıq. Bizə elə gələndə ki, biz rusca düşündüyümüzdən Azərbaycan dilində zəif danışırıq, bu, əsla belə deyil. Rus dili bizim düşüncəmizin dili deyil, belə bir rusca bizim daxili nitqimizdir. Eləcə də bütün digər dillər. Daxili və xarici nitqi bir-birindən ayırmaq vacibdir.

2.

Kim dedi ki, Simurq quşu var imiş?!

3.

Bulqakov özünün ölməz “Sənətkar və Marqarita” əsərində Sənətkar haqqında belə deyir: “O, işığa layiq deyil, o, hüzura layiqdir.” Hüzur - yəni, sakitlik, rahatlıq... Milli himnimizdə də “hüququndan keçən əsgər” yox, əslində, “hüzurundan keçən əsgər” olmalıdır. Hansı hüququndan keçirdi əsgər ki, qəhrəman olurdu?! O, hüququndan keçmirdi, hüzurundan keçirdi! Söz (“hüzur”) tanış deyildi, ona görə də oxşar, tanış sözlə (“hüquq”) əvəzlənmişdi.

4.

“Amma ölür yavaş-yavaş,

Amma ölür addım-addım,

 Amma ölür qanad-qanad

 – ölür uçmaq həvəsi.

Dünya sənin qəfəsindi,

 ya sən onun qəfəsi?!

 Var - gəl, var - gəl, yəni, pıçıltı!”

5.

Dünyaya hələ doğulmamış, amma hökmən doğulacaq adamların da ruhları var. Doğulmuşların ruhları doğulmamışların dəcəl və dünyaya gəlmələrini səbirsizliklə gözləyən ruh larına məyus-məyus, səbir və təmkinlə baxır, dünyada nə ilə üzləşəcəklərini bəri başdan onlara xəbər verməyə tələsmirlər.

6.

Səhvlərimizin qrammatikası bizə doğru düzgün yazmağı yox, doğru-düzgün həyat tərzini seçməyi öyrədir.

7.

“Səhvlərimizin qrammatikası”ndan: Bizim bir çox bəlalara düçar olmağımız hansısa məsələləri bilməməyimizdən deyil, əksinə, çox yaxşı bildiyimizi güman etməyimizdən qaynaqlanır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.11.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı yaşı 35-ədək olan şairlərin şeirlərinin dərcini davam etdiri. Bu gün növbə Səddam Laçınındır.

BİR QARIŞLIQ ADAM

Günəşi görmək üçün gecə baxırsan göyə...

Hamı sənə kor deyir, necə baxırsan göyə?

Çox qarışıq adamsan.

Biz isə ağıllıyıq, hər şeyi "düz" bilirik,

Ürəyin dünya boyda olsa da, biz bilirik,

Bir qarışlıq adamsan.

Saçında ağ tellərin qaralarla yarışır,

Belə də davam elə, sənə də bu yaraşır,

Tam yarışlıq adamsan.

Gözlərindən axanlar gözünə bir də baxmır,

Axı niyə baxanlar üzünə bir də baxmır?

Bir baxışlıq adamsan?

Ahın yerdən göylərə heç çatmasın, əzizim,

Səni qara buludlar aldatmasın, əzizim,

Bir yağışlıq adamsan.

YUXU YOZMA

Yum gözünü, bəlkə, hər şey düzəldi?
Bir yuxu ki gerçəyindən gözəldi,
Oyanma.
Oyandınsa, yuxulara inanma.

Bir yuxudu gerçək olan, bir həyat,
Aç gözünü, inanmasan, bir də yat.
Yubanma.
Yubandınsa, əbədi yat, oyanma.

Ölmüşəmmi ağlayasan, gözəlim?
Kim desə ki ağlamaqla düzəlir,
İnanma.
İnandınsa, ağla, qızım, utanma.

Bir eşqi ki qurban verdik bir səhvə,
Yüz dəfə də “gəlmə” desəm, bir dəfə
Gəl, amma
Bil ki, səni gözləyən var,
Yubanma.

QƏRİBƏ QADIN

Sən qəribə qadınsan,

Nəfəsin od kimidir,

Buz kimi görsənirsən.

Sən öz dərdi bir yana,

Hamının dərdin çəkən

Qız kimi görsənirsən.

Sən qəribə qadınsan,

Gözlərində həqiqət,

Dilində yalan yatır.

Ürəyində məhəbbət,

Qoynunda ilan yatır.

Sən qəribə qadınsan,

Yalandan dilin küsüb,

Dodaqların öpüşmür.

Gözlərin açıq qalıb,

Kirpiklərin görüşmür.

Özünü danlamaqla,

Ağlamaqla ötüşmür.
Sən qəribə qadınsan,

Əməlin arzularla

Bir gün üst-üstə düşmür.

BƏXTSİZ

Ay bəxti üzündən qara,
Qısqanırmı kömür səni?
Ömür deyib yaşayırsan,
Öldürəcək ömür səni.

Bu ki, heç kimə sirr deyil,
Ömür ölümlə bir deyil,
Dünya ölməli yer deyil,
Sevdiklərin gömür səni...

TREMOR RƏSSAM

Dağınıq otaq...

Fonda Mozart... Reqviem-d minor.

Kətan parça üzərində

Tələskən barmaqlar – tremor.

İki dünya bir olur hər səhər,

İki adam qovuşur hər axşam.

Səsləri kəsən bəstəkar,

Əlləri əsən rəssam,

Notlara hakim adam,

Rənglərə kəniz qız.

Bir gözü gölməçə,

Bir gözü dəniz qız…

UNUDULAN QADIN

Göz yaşını qurutmağın yanında
Bir dənizi qurutmağa nə var ki?
Dərd eləmə, qurban olum dərdinə,
Unut məni, unutmağa nə var ki?

Mən ki sənin sevmədiyin adamam,

Elədirsə, kimin dərdin çəkirsən?

Get tarının, mizrabının dərdin çək,

Niyə gəlib simin dərdin çəkirsən?

Axtardığın mən olsam da, əzizim,

İtirdiyin mən deyiləm, bilirsən.

Mən olsam da, itirdiyim adamı

Axtarmaram, sən deyiləm, bilirsən...

Bir bağçada gül olsan da, sonunda

Ləçək-ləçək qurudulan qadınsan.

Unut məni, unutmağa nə var ki?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.11.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

POEZİYA

FƏRİD HÜSEYN

DAŞ QAZAN

Yanmış kibrit çöplərinə baxıram:

başından kül olmağın kədəri bürüyür könlümü...

Həyat sonda ayaqlarımızın dibinə gömür işığımızı -

eynən kibrit çöpləri kimi...

Sevdiyim şeirləri qalın kitablara sürgün eləyiblər,

Bir də onları axtarıb tapmağa vaxt nə gəzir?

Oğlumun gözlərindən başqa

sürətim hər yerdə kiçilir.

Ölüm ayağındaymışam kimi

itirib bütün mənasını sirlərim.

Qəlbimin daşlığında boğuldu

tumar çəkməyə həsrət əllərim.

Könlümdə qiyama qalxıblar

dilimdəki qullar...

Sizə ölüm yoxdur, ey unutmadıqlarım...

Daş qazandır yaddaşım - gec qızar, gec soyuyar.

TALE YORĞUNU

Çoxumuz yorulduq taleyimizdən,

çünki gec gələn sevincə yer saxlamamışdı təəssüf.

Bir-birini yaxşı tanımaqdan xəstə düşmüş

insanlara necə kömək əli uzadasan?

Qaralmış üzlərə baxmaqdan

qançır olmuş bəbəklərin əllərindən

matəm yaylıqlarını hansı haqla alasan?

Axar sular surətlərimizi

korların qabağına tökdü,

heç kəs tanımadı bizi, dünya!

Özünü də itirdin, bizi də...

Gecəni gözləməkdən qaranlığa qarışdıq, dünya.

Qiyamət günə qurulmuş saatlar yatdı.

Cavabsız suallarda sözləri kim düzdü bir-birinin yanına?

Qəbirlərin arasındakı bir adamlıq cığırları kim saldı?

On bir iqlim qurşağından kim tor atdı nəfəsimizə?

Ananın qocalmasıyla barışmaq üçün

onu nənəmizə bənzətməyi kim öyrətdi bizə?

Yalana şeir donu biçənlərin parçasının pambığı

ölü dillərin kəfəni deyildimi?

Səni tanıyandan sonra,

kitabların üz qabığının hasarından

həqiqət çökəkliyinə yıxılmağa alışdıq.

Yarlı-yaralı su içdik, dünya! -

Özünü də öldürdün, bizi də!

“VƏFA” SÖZÜNÜ İLK DƏFƏ EŞİDƏRKƏN...

Eşitdim qovulmusan yer üzündən,

amma çox qala bilməzsən getdiyin yerdə

qayıdacaqsan qəlbinin ardıyca.

Qayıt, yer tap özünə öz ömründə...

Dilindən "Allah" sözü düşməyən bir riyakarı

bir topa pulu sayarkən görmüşdüm.

Əllərinin sürəti ilə

gözlərinin ehtirasının toqquşduğu yerə baxmışdım.

Orda Allahdan əsər-əlamət yox idi.

Sən ki, "vəfa" sözünü eşidəndə

qulaqlarını tutub qaçan adamsan...

Yerini yaxşı bilirəm.

Pul sayanların əllərinin sürəti ilə

gözlərinin ehtirasının toqquşduğu yerdəsən.

Ən doğma günlərin dərdinə arxa çevirmisən,

yox olmusan,

gücünü arsızlıqdan alan zamana yoluxmusan...

CƏSARƏT GİLEYİ

Bu dəfə bircə sən yox idin həmişəki görüşdə

və hər şeyin əvvəlki kimi olması

yaman üzdü məni,

sanki qorxaqcasına

səni unutmağımızı bayram edirdi işıqlar,

sənsə zülmətin zəncirləri arasından bizə baxırdın.

Kaş bu dəfə məclisdə nəsə çatışmayaydı,

kimsə gəlməyəydi,

birimizin halı pisləşəydi,

amma olmadı.

Dostlar şərab süzdü

və hər şeyin əvvəlki kimi olması

məni yaman üzdü.

Sənin baş qəhrəmanı olduğun

lətifəni danışdılar adını çəkmədən,

arsız gülüşlər arasında əridin ağız boşluğumuzda.

Badə səsləri əvvəlki ahəngiylə qarışdı bir-birinə

və mənim bağrımın başı göynədi

hər şey əvvəlkitək davam etdiyinə görə.

Sonra sənin yoxluğunla sağollaşmadı heç kəs –

dağılışdıq evə.

Mənsə üzümü qaranlığa tutub pıçıldadım:

xatirələrini halal elə.

GÖZƏL XANIMLARIN QOCALMASI

Nədənsə heç qəbul edə bilmirəm
gözəl xanımların qocalmasını.
Boynunun altında şırım qırışı
dəbli şallar ilə sarımasını.

Qabaran damarlar əlin üstündə
sanki qocalığın xəritəsidir.
Alaca gözlərin altında tuluq –
“Geriyə yol yoxdur” – işarəsidir.

Enib dik dabanın göydələnindən
yastı dabanların zirzəmisinə.
Sözlərə işvəylə zinət vurmurlar,
əda od ələmir səs zəmisinə.

Kənar baxışları sezmirlər daha
itir duyumları, itir hissləri.
Hamımız bir bezin qırağıyıqmış, –
daha ayırmırlar yaxşı-pisləri.

Boyasız dırnaqlar qalınlaşaraq
hamısı qayıdıb öz rənglərinə.
Min cür saç rəngindən qisas almaqçün
yaxşı fürsət düşüb ağın əlinə.

Çoxdan xəyal kimi çəkilibdirlər
bir vaxt hər görüşə gül gətirənlər.
Qocalar evində nərd oynayırlar
masaya haçansa ləçək səpənlər.

Hərdən cavanlığı salaraq yada,
şaqqanaq çəkirlər yenə ucadan.
Ürəkdən gəlməyən gülüş tez sönür
sanki sısqa tüstü çıxır bacadan.

Töküb şəkilləri qarşılarına
bəzən özlərinə çəkirlər həsəd.
İtmiş gözəlliyi kim xatırlasın?
Qocada yaddaş yox, cavan nabələd.

Qocalıq azadlıq verir onlara.
gözəllik məhbəsmiş, gözəllər məhbus.
Bugünkü ağ saçlı qadına baxsan
dünənini düşün! Əfsus, səd-əfsus...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.11.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə təsadüf edən əlamətdar hadisələri diqqətinizə çatdırırıq:

Black Friday

Noyabr ayının sonuncu cümə gününün qara cümə adlandırılması ənənəsi 1952-ci ildən başlayıb, vətəni ABŞ-dır.

Qara cümə günündə misligörünməmiş ticarət endirimləri etmək dünya mağazalarının dövriyyəsini xeyli artırır, insanlar böyük izdihamla mağazalara yüyürürlər. Təsəvvür edin ki, kişilərin böyük əksəriyyəti necəsə həzz almaq barədə düşündükləri zamanda qadınların 74 faizinin fikrini məhz alış-veriş məşğul edir, odur ki, endirimlər hətta 80 faizə çatan qara cümə günü qadınların əsl bayramıdır.

ABŞ-da 2013-cü ilin qara cümə günündə 61,4 milyard dollarlıq mal satılıb. Tək elə bu fakt qara cümə anlamının nə qədər populyar olduğuna bir işarədir.

Heç nə almamaq günü

Buy Nothing Day-in təşəbbüskarı reklamçı Ted Deyvdir, o, cəmiyyətə aşılamağa çalışır ki, hər gün nəsə almaq bizi xoşbəxt edə bilməz, dünyada pulla satılmayan həzzlər də var, təbiətin qoynuna çıxmaq, özünü idmana, incəsənətə həsr etmək, dostlarla ünsiyyətdə olmaq və s. Bu günün başqa bir anlamı da insanların ildə bircə gün bərabərləşməsidir, imkanlıların hər gün hətta lazımsız şeylərə belə milyonlar xərclədiyi, kasıbınsa bir kömbə çörəyə pul tapmadığı ədalətsiz cəmiyyətdə bir gün hamını eyni – sıfır büdcəsində saxlamaq da az iş deyil.

Təqvimə görə bu gün hər il noyabrın sonuncu cümə günündə qeyd edilir, bu da gəlib Black Friday günü ilə üst-üstə düşür. Bəli bu məhz Black Fridey-in əksinə yönəli bir təbliğatdır. Deyv reklama aldanıb insanları pullarını yelə verməməyə çağırır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.11.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

30.

NƏ ETMƏLİ?

Mənəvi-əxlaqi dəyərlər aşılamasını və harmonik şəxsiyyətin formalaşmasındakı rolunu və əhəmiyyətini,  tibbi baxımdan oxumağın insan psixologiyasına və səhhətinə müsbət təsirlərini nəzərə alaraq mütaliəni vərdişə çevirmək lazımdır. Bu işdə yaşlılar uşaqlar və gənclər üçün nümunə olmalıdırlar. Çünki uşaq və gənclərin təfəkkürü hələ tam formalaşmadığından onların mütaliəsinə rəhbərlik etmək və ya düzgün istiqamət vermək zəruridir.

Bilmək lazımdır ki, uşaq və gənclərin mütaliəsi onların həyatında böyük rol oynayır, yaşlı adamın həyatında oynadığından daha böyük rol oynayır. Uşaqlıqda və gənclikdə oxunan bir kitab, demək olar,  adamın bütün ömrü boyu hafizəsində qalır və onun sonrakı inkişafına təsir göstərir. 

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi İmran Verdiyevin də məsələyə baxışı diqqət çəkir. O yazır:“Oxunan səhifələrin sayının çoxluğu kimsənin yaxşı oxucu olduğunu göstərməz. Oxumaq yazılı sözləri tanıma,  sözlərin mənalarının nə olduğuna qərar vermə və bu sözlərin mənalarının dərk edilməsi kimi bir çox bacarığı tələb edən olduqca kompleks bir əməliyyatdır.  Çoxdan sübut edilmişdir ki,  adını oxuduğu obyektin nə olduğunu bilən insan oxuma və anlamada daha sürətli olur.

Sürətli oxu səmərəli mütaliənin əsas şərtlərindəndir.   Bunun üçün oxucu fasilələrlə oxuya,  "sözləri deyil, fikirləri görməyə" (yəni tək - tək sözləri deyil,  söz qruplarını oxumağa),  səhifə ilə  (monitorla)  göz arasında  normal  məsafə saxlamağa və səhifəyə dikbucaq altından baxmağa,  yalnız gözlərdən istifadə etməyə,  nə oxuyacağını və necə oxuyacağını əvvəlcədən müəyyən etməyə,  oxu texnikası qaydalarına əməl etməyə çalışmalıdır. Ənənəvi qiraət zamanı dərkolunmanın (qavramanın)  dərəcəsi  60 %,  sürətli qiraətdə isə  80 %  təşkil edir.  Orta qiraət bacarığı  (və ya adəti)   olan insanın gözləri bir kitab sətrində  12-16,  sürətlə qiraət edənin isə  2-4  duruş edir.   Sürətli qiraət zamanı gözlər yavaş qiraətə nisbətən daha az yorulur.

Hazırda həyatımıza elektron kitablar və elektron mütaliə də daxil olmaqdadır. Birmənalı olaraq bunu rədd etmək və qarşı çıxmaq mümkün deyil. Amma bir məsələ var ki, bu gün heç də bütün kitabların elektron versiyası yoxdur. İnternet olmayan kəndlər var. Ən vacibi şair S.Rüstəmxanlının da dediyi kimi, elektron kitablar və elektron mütaliə heç vaxt ənənəvi kitabı və ənənəvi mütaliəni əvəz edə bilməz. “Ənənəvi formada kitab oxumağa üstünlük verənlərin bir sıra tutarlı dəlilləri var. Onlar kitabla fiziki təmasdan, kağızın qoxusundan, vərəqlərin çevrilməsindən, sətirlərin altından xətt çəkib qeydlər aparmaqdan, səhifə kənarlarını qatlamaqdan, ümumiyyətlə, kitabla qurulan psixoloji-mənəvi, emosional əlaqədən və bu zaman yaranan atmosferdən zövq aldıqlarını bildirirlər. Hətta araşdırmalara görə, yaponlar uşaqlarına hələ körpə vaxtlarından kitab qoxladırlar ki, gələcəkdə qoxu yaddaşının təsiri ilə mütaliəyə meyillənsinlər.

Neyrobioloqlar da bildirirlər ki, yaddaşımız assosiativ olduğuna, yəni beyinə ötürülən məlumatları başqa şeylərlə əlaqələndirməyi sevdiyinə görə, hətta kitabın üz qabığı, vərəqlərin saralıb-saralmaması, müxtəlif şriftlər oxuduqlarımızın hafizədə saxlanmasında önəmli rol oynayır, əsər yaddaşa hopub xatirədə çox güclü, qalıcı izlər buraxır”.

Hər nə olsa da, elektron kitablardan və elektron mütaliədən imtina düz deyil.

İstər ənənəvi, istərsə də elektron mütaliədə  kitab  seçimi  xüsusi  əhəmiyyət   kəsb  edir.  Başqa sözlə, düzgün kitab seçimi mütaliədə əsas şərtdir ki bu barədə də əvvəlki bölümlərdə geniş bəhs etmişdik.

Növbəti: 30.Gənclər heçmi kitab oxumur?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.11.2024)