Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Qarağacı qəbiristanlığı Ağdam rayonunun ən qədim və tarixi əhəmiyyətə malik məzarlıqlarından biridir. Bu qəbiristanlığın dəqiq salınma tarixi məlum olmasa da, müxtəlif mənbələr onun təxminən 4-5 min il əvvələ aid olduğunu bildirir. Tarixi abidə olmaqla yanaşı, uzun illər boyu ağdamlıların ziyarət etdiyi müqəddəs bir məkan olub.

 

Qarağacı qəbiristanlığında müxtəlif dövrlərə aid məzarlar mövcud idi. Burada eramızdan əvvəlki dövrlərə aid qoç, öküz, bayquş, yəhər və digər daş heykəllər, eləcə də yazısız abidələr mövcud olmuşdur. Qəbiristanlığın adının mənşəyi ilə bağlı müxtəlif versiyalar mövcuddur. Bir versiyaya görə, burada qədimdən bir pir olmuş və həmin pirin ətrafında bitən qarağac ağacları bu məkanın adını formalaşdırmışdır. Digər versiyaya görə isə, burada tunc dövrünə aid Qarahacı yaşayış yeri və nekropolu mövcud olduğu üçün məzarlıq “Qarahacı” adını daşıyır.

 

Qəbiristanlıq Ağdam şəhərinin cənubunda, şəhər mərkəzindən təxminən 5 kilometr məsafədə yerləşirdi. Burada XII əsrə aid məzar daşları və türbələr, eləcə də XVII-XVIII əsrlərə aid tarixi abidələr mövcud idi. Xüsusilə Uğurlubəyovlar ailəsinə aid türbə və digər məqbərələr Qarağacı qəbiristanlığının mədəni irsini zənginləşdirirdi. Sovet dövründə bu türbələr rəsmi olaraq tarixi-mədəni abidələr kimi qeydiyyata alınmışdı.

1993-cü ildə Ağdamın Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğalından sonra, Qarağacı qəbiristanlığı erməni vandalizminin əsas hədəflərindən biri oldu. İşğalçılar buradakı qədim məzar daşlarını sökərək ya satdılar, ya da dağıtdılar. Əldə edilən məlumatlara görə, bəzi baş daşları İrana satılmış, digərləri isə müxtəlif formalarda məhv edilmişdir.

Qəbiristanlığın yer üzündən silinməsi sadəcə bir məkanın dağıdılması deyil, həm də ağdamlıların mədəni irsinə qarşı yönəlmiş vandalizm aktı idi. Ermənilər burada təkcə qədim məzar daşlarını məhv etməklə kifayətlənmədilər, eyni zamanda məzarlığı şumlayaraq yerində taxıl əkdilər. Rusiyalı jurnalistlərin çəkdiyi fotolar və yazdıqları məqalələr də bu vandallığı sübut edirdi.

2020-ci ildə Ağdamın işğaldan azad edilməsindən sonra, Qarağacı qəbiristanlığının vəziyyəti daha yaxından araşdırıldı. Burada olan dağıntılar bir daha sübut etdi ki, erməni vandalizmi təkcə binaları, yaşayış məntəqələrini deyil, insanların məzarlarını da hədəf alıb.

İndi qarşımızda duran əsas vəzifələrdən biri bu tarixi məzarlığın bərpası və dağıdılmış məzarların yenidən müəyyənləşdirilməsidir. Qarağacı qəbiristanlığı Ağdamın və bütövlükdə Azərbaycanın tarixi-mədəni irsinin ayrılmaz bir hissəsidir. Bu məkanın bərpası təkcə maddi deyil, həm də mənəvi borcumuzdur. Çünki burada dəfn edilən insanlar təkcə ailələri üçün yox, eyni zamanda Azərbaycan tarixi üçün də əhəmiyyətlidir. Bu səbəbdən, Qarağacı qəbiristanlığının bərpası və qorunması ilə bağlı sistemli tədbirlər görülməlidir.

Qarağacı qəbiristanlığı təkcə Ağdam üçün deyil, bütün Azərbaycan üçün mühüm tarixi bir yerdir. Onun bərpası və gələcək nəsillərə çatdırılması, vətənimizin keçmişini qorumaq üçün əsas addımlardan biridir. Erməni vandalizminin izlərini silmək və bu müqəddəs məkanı əvvəlki əzəmətinə qaytarmaq bizim üzərimizə düşən vacib vəzifələrdən biridir.

Ağdam azad olundu, Qarağacı qəbiristanlığının bərpası və yenidən dirçəldilməsi gələcək tarixi araşdırmalar və mədəni irs üçün mühüm bir mərhələ olacaqdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.04.2025)

 

 

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Gülüş klubunda növbəti görüşümüzdə ənənəni pozub Şəmil Sadiqdən eşitdiyim bir pritçanı sizlərə danışacağam. Açması nədir, özünüz tapacaqsınız.

 

 

Bir gün bir kəndli eşşəyi ilə yol gedərkən qarşısına bir dərviş çıxır. Hal-əhvaldan sonra dərviş deyir, yükün nədir, kəndli deyir, buğdadır. 

- Bəs bu xurcundakı torpaqdır axı.

- Dərviş baba, xurcunun biri buğdadır, biri torpaq. Torpağı da ona görə qoymuşam ki, tarazlıq pozulmasın. 

- Belə düzgün deyil, sən torpağı tök yerə, buğdanı iki yerə bölüb eşşəyə yüklə. Özün də min üstünə.Artıq yükü niyə daşıyasan ki?!

Kəndli bir az fikrə gedəndən sonra ağlına batır, tez dərvişin dediyini edir, yola düşməzdən öncə, deyir:

-Dərviş baba, sən bu qədər zəka, ağıl sahibisən, de görüm, bu ağılla sənin vardan, dövlətdən nəyin var?

Dərviş gülümsəyib, cavab verir:

-Heç nəyim, bir həsirəm, bir də məmmədnəsir, harda bir tikə çörək tapdım yeyib, yol gedirəm. 

Kəndli tez eşşəyindən düşüb xurcunları əvvəlki kimi yükləyir, torpağı birinə, buğdanı birinə. Sonra da deyir ki, sənin ağlın olsa idi, özünə gün ağlardın, sənin ağlın mənə gərək olmadı. 

 

P. S. Açması da sizlik olsun

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.04.2025)

 

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Mediada məlumat yayılıb ki, Azərbaycan Respublika Müharibə Əmək və Silahlı Qüvvələrinin Veteranları Təşkilatı Qələbənin 80 illiyi ərəfəsində keçmiş SSRİ şəhərlərinin müdafiəsində və yaşayış məntəqələrinin faşist işğalçılarından azad edilməsində qəhrəmanlıq göstərən həmvətənlərimizin xatirələrinin əbədiləşdirilməsi təşəbbüsü ilə çıxış etmişdir.

Məsələdən tam agah olmaq üçün Azərbaycan Respublikası Müharibə, əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının sədri Polkovnik Cəlil Xəlilova üz tutduq.

 

-Cəlil müəllim, təşəbbüsünüzün məqsədi nədir?

 

Qəhrəmanlar yaddaşımızda yaşayanda, adları mədəniyyətə, ölkənin salnaməsinə uyğun gələndə ölmürlər. Belə ki, Həzi Aslanovun, İsrafil Məmmədovun, Mehdi Hüseynzadənin, Mirzə Cabiyevin və bir çox başqalarının şücaətləri yaxşı məlumdur və indi ağızdan-ağıza ötürülür. Bizim vəzifəmiz naməlum qəhrəmanların adlarını tapmaq, müasirlərinə bu qəhrəmanlar barədə məlumat verməkdir.  Respublika Veteranlar Təşkilatı bu ideyanın həyata keçirilməsini öz müqəddəs vəzifəsi hesab edir.

İkinci Dünya müharibəsi bəşəriyyət tarixində dağıdıcı, bəlkə də ən dəhşətli müharibə idi. Orada 27 milyondan çox sovet vətəndaşı öldü. Dünyanın kütləvi faciələrlə üzləşməməsi üçün bəşəriyyəti faşizmdən xilas edən bu insanların qəhrəmanlığını xatırlamalıyıq.

 

-Bu müharibədə azərbaycanlıların iştirakını necə qiymətləndirərdiniz?

 

İkinci Dünya müharibəsi cəbhələrində 700 minə yaxın azərbaycanlı döyüşüb, onların yarısı döyüş meydanlarından qayıtmayıb. Müharibədə altı Azərbaycan diviziyası iştirak edib, onlardan beşinin tərkibinin 95% - i Azərbaycanın yerli sakinlərindən təşkil olunub. 416-cı Taqanroq diviziyası Berlinə qədər gedib.  77-ci diviziya Ukrayna, Kerç, Sevastopolun azad edilməsində iştirak edib.

Azərbaycanlılar cəbhələrdə ləyaqətlə vuruşublar.Onlardan 130 nəfər Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görüldü. 17 nəfər Şöhrət ordeninin tam kavalieri oldu. Bəzilərinin xatirəsi əbədiləşdirilib.  Məsələn, Volqoqradda, Belarusda Həzi Aslanovun abidələri ucaldılıb. Kalininqradda küçələrdən birinə Mirzə Cabiyevin adı verilib. Kişinyovada Moldova ərazisində müharibə zamanı qəhrəmancasına həlak olmuş 300-dən çox azərbaycanlının adları olan mərmər lövhə quraşdırılıb.

 

Ancaq azərbaycanlıların bir çox qəhrəmanları haqqında məlumat yoxdur. İstərdim ki, Qələbənin 80 illiyi ərəfəsində onların adları aydınlaşdırılsın və əbədiləşdirilsin. Bu, faşizmlə mübarizə aparan insanların xatirəsinin bu gün də xatırlandığını sübut edəcəkdir.

 

-Sizcə, qəhrəmanlıq nədir?

 

Qəhrəman cəsarəti, şücaəti ilə seçilən, tez-tez həyatının bahasına uğur qazanan bir insandır. Qəhrəman insan, yaxınlarının, qohumlarının, bütövlükdə ölkənin rifahı naminə özünü qorumağın təbii instinktini dəf etməyə imkan verən son dərəcə güclü bir iradəyə malikdir. Həqiqətən, bəşəriyyət üçün həyatın mənası varlığı sonsuzluğa qədər uzatmaqdırsa, bir insan üçün öz ömrünü mümkün qədər uzatmaqdır.  Qəhrəman bu barədə düşünmür. Nəsillərin yaddaşı sayəsində ölümsüzlüyə çatır. Xalq yaddaşı Qəhrəmanı gələcək nəsillərə, əbədiyyətə bağlayan körpü rolunu oynayır. Bu, qəhrəmanı uca Allahın ona verdiyi fərdi vaxtın gücündən azad edir. Beləliklə, Vətənin müdafiəsinə xüsusi töhfə verən insanlar ölməz olurlar.

 

-Bəs konkret təklifiniz nədir?

 

Azərbaycan Respublikası Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatı hesab edir ki, keçmiş SSRİ-nin şəhər, qəsəbə, kəndlərində Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adını almış və ya Şöhrət ordeninin tam kavalieri olmuş azərbaycanlıların İkinci Dünya müharibəsi illərində müdafiə və azad edilməsində iştirak etdikləri ərazilərdə xatirələri əbədiləşdirilsin. Bu məqsədlə biz MDB Veteran Təşkilatına, Vətənin müdafiəsi zamanı həlak olanların xatirəsinin əbədiləşdirilməsi Komissiyasına, Azərbaycanın Birlik ölkələrindəki səfirliklərinə müraciətlər göndərdik.

Eyni zamanda, Qələbənin yubiley ildönümü ilə əlaqədar veteranlar təşkilatımız bir sıra tədbirlər, o cümlədən Azərbaycanın faşizmin məğlubiyyətinə verdiyi töhfələrə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans keçirməyi planlaşdırır. 

 

-Azərbaycanın müharibədə qələbəyə töhfəsi tək övladlarının qəhrəmanlığımı olub?

 

-Əlbəttə yox, qələbəyə Azərbaycan nefti həlledici töhfə verib. Bakı neftçiləri müharibə illərində gecə-gündüz çalışırdılar, cəbhəni fasiləsiz neftlə təmin edirdilər. Ordunun ehtiyacları üçün yanacaq və sürtkü yağlarının 85%-ni Azərbaycan təmin edib. Respublikada əfsanəvi "Katyuşa"da daxil olmaqla 123 növ silah istehsal edən bir sıra müdafiə müəssisələri yerləşdirildi. Respublika cəbhəni qida ilə də təmin edirdi. Azərbaycan alimləri ümumi işə fəal töhfə vermişlər. Xüsusilə, akademik Yusif Məmmədəliyev yüksək oktanlı aviasiya yanacağının, donmayan yağların istehsalını təklif etmiş və həyata keçirmişdir ki, bu da düşmənin aviasiyası üzərində keyfiyyət üstünlüyünü təmin etmişdir.

 

Müharibə illərində Azərbaycanda 45 hospital fəaliyyət göstərib, 440 min cəbhəçini sağaldıb və xidmətə qaytarıblar. Bakıda üç xatirə məzarı var, burada Bakı şəhərindəki hospitallarda döyüş xəsarətlərindən ölən döyüşçülər istirahət edir. Bütün qəbirlər baxımlıdır. Hər il mayın 9-da memoriallarda təntənəli tədbirlər keçirilir.

Ümumiyyətlə, Azərbaycanda 1941-1945-ci illər müharibəsinə həsr olunmuş xatirə məzarlarına və abidələrə böyük qayğı göstərilir. Belə abidələr ölkənin bütün rayonlarında ucaldılıb. Onlar yerli hakimiyyət orqanları, gənclər təşkilatlarının üzvləri və qazilər tərəfindən qorunur və abadlaşdırılır.

 

-Hazırda 2-ci dünya müharibəsi iştirakçısı olan bizim vətəndaşlardan neçə nəfəri sağdır?

 

-Təəssüflər olsun ki, Azərbaycanda keçmiş cəbhəçilərin sayı azdır - cəmi 18 nəfər. Ənənəyə görə, hər il mayın 9-da müxtəlif ictimai təşkilatların nümayəndələri və könüllülər veteranları evdə ziyarət edəcək, təbrik edəcək, hədiyyələr təqdim edəcəklər. Dövlət səviyyəsində hər il 9 May ərəfəsində müharibə iştirakçılarının veteranlarına və dullarına, arxa işçilərə maddi yardım göstərilir.  Qeyd etmək istəyirəm ki, bu, təkcə İkinci Dünya müharibəsi veteranlarına deyil, Qarabağ müharibəsi veteranlarına da aiddir.

 

-Açıqlama verdiyiniz üçün çox sağ olun, Cəlil müəllim!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.04.2025)

 

 

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

İnsan bəzən təkcə öz ruhunun dərinliklərində boğulmaz, bəzən də zamanın, cəmiyyətin, tarixdə açılmış yaraların, heç bağlanmayan, qanı illərlə axmağa davam edən qəlb iztirablarının içində itib-batar. Cem Karaca, bu dünyanın təkcə səs olaraq qavradığı, amma içində bir dövrün qəzəbini, fəryadını və bir daha geri dönməyən itkilərin həsrətini daşıyan adamdır.

 

O, yalnız bir müğənni, yalnız bir bəstəkar deyildi. O, qaranlıq bir dövrün qəlbində bir məşəl idi, səsi isə bir xalqın susmuş fəryadı, musiqisi isə zamana üsyanın ən bədii, ən fəlsəfi inikası idi.

O, cəmiyyətdən ayrı dayana bilməyən bir sənətkar idi. Onun üçün musiqi sadəcə ahəng deyildi, musiqi bir etiraz idi, musiqi bir tənqid idi, musiqi, sanki, nəfəs almaq, sağ qalmaq, öz varlığını tarixə həkk etmək üçün yeganə yol idi. O, yalnız səsi ilə danışmırdı, o, üsyan edirdi. O, hər nəğməsində zamanın içində basdırılmış və ya unudulmuş insanları danışdırır, onların sükut içində itən səslərini dünyaya çatdırırdı. Onun musiqisi xalqın içindən doğulmuşdu – küçələrin səsini, zavodlardakı yorğun fəhlənin nəfəsini, bir əsgərin səngərdə titrəyən ürəyini, bir dustağın dörd divar arasında boğulmuş ahını özündə daşıyırdı.

 

Cem Karaca, 5 aprel 1945-ci ildə İstanbulda dünyaya göz açdı. O, bir teatrçı ailəsində doğulmuşdu, anası Toto Karaca, səhnənin tanınmış adlarından biri idi. Bəlkə də, elə bu səbəbdən, onun qəlbindəki üsyan həmişə bir teatr kimi idi – amma bu teatrın səhnəsi həyatın ta özündən ibarət idi. O, səsi ilə yaratdığı hər bir musiqini bir oyun kimi canlandırır, hər notu, hər misranı sanki canlı bir obraz kimi təqdim edirdi. Səhnə, Cem üçün yad bir yer deyildi, əksinə, o, səhnənin arxasında böyüyən, pərdə arxasından aktyorları seyr edən, səhnə işıqlarının parlaqlığında formalaşan bir uşaq idi.

Teatr atmosferi onun bədii baxışını formalaşdırdı. O, səhnənin nə olduğunu, aktyorluğun gücünü, emosiyanın tamaşaçıya necə ötürüldüyünü hələ uşaq yaşlarında dərk etməyə başlamışdı. Amma onun qəlbi yalnız teatrla doymurdu – musiqi, sanki, qanında axırdı.

Cem Karaca yeniyetməlik illərində musiqiyə maraq göstərməyə başladı. 50-ci illərin sonlarında, Qərb dünyasında rok musiqisi partlayış yaşamağa başlayanda, bu yeni səs dalğası Türkiyəyə də gəlib çatdı. Elvis Presli, "The Beatles", "Rolling Stones"  bu adlar gənc Cem üçün ilham mənbəyi idi. O, gitara çalmağı öyrənməyə başladı və tezliklə bu musiqi forması ilə özünü ifadə edə biləcəyini anladı.

Onun ilk ciddi musiqi addımları 60-cı illərin əvvəllərində atıldı. Həmin dövrdə İstanbulda yaranmağa başlayan gənc rok qrupları Qərbin ritmlərini özlərinə uyğun şəkildə ifa edirdilər. Cem də bu dalğanın içində idi. O, Qərb musiqisini sevirdi, amma bu musiqinin ona yetərli olmadığını da hiss edirdi. Çünki o, təkcə rok ifaçısı olmaq istəmirdi. O, bu musiqini öz ruhuna uyğunlaşdırmaq istəyirdi.

Cem Karacanın Anadolu Roka gəlişi sadəcə təsadüf deyildi. O, yalnız bir rokçu ola bilərdi,amma o, daha çoxunu istədi. O, musiqinin yalnız əyləncə olmadığını, onun cəmiyyətin, insanların, bir millətin səsi ola biləcəyini dərk edirdi.

O, Qərbin sərt gitara riflərini, blues və rok in rol ritmlərini götürdü, amma bunları sadəcə təqlid etmədi. O, bu səsin içinə Anadolu musiqisinin ruhunu qatdı. Onun melodiyalarında türk xalq musiqisinin dərinliyi vardı. O, sazın və gitaranın, türkülərin və rok musiqisinin vəhdətini yaratdı.

İlk böyük addımı "Apaşlar" qrupu ilə oldu. O, bu qrupla birlikdə Anadolu Rok janrının ilk inqilabçılarından birinə çevrildi. Bu qrupun mahnıları sadəcə xarici rock musiqisinin türk variantı deyildi. Bu mahnılar yeni bir üslubun başlanğıcı idi. Onlar Anadolu türküsünü elektrik gitara və qərb harmoniyası ilə birləşdirərək tamamilə yeni bir musiqi forması yaratdılar.

Onun gənclik illəri musiqinin, sənətin və siyasi hərəkatların içində keçdi. O, öz dövrünün sərt siyasi dalğalarından, cəmiyyətin çırpındığı ideoloji qovğalardan kənarda qala bilməzdi. O, bu dünyanın təkcə tamaşaçısı olmaq istəmirdi. O, içində olmalı, onu dəyişdirməli, ona öz damğasını vurmalı idi. 60-cı illər Türkiyəsi qaynar bir qazan idi. Bir tərəfdə ənənə ilə qərb arasında qalmış bir xalq, digər tərəfdə siyasi mübarizələrin içində itən bir nəsil... Və bu qaynarlığın içində bir səs doğulurdu: bu, Cem Karacanın səsi idi.

Cem Karaca, musiqidə yeni bir yol açmaq istəyirdi. O, yalnız rok musiqi ifa edən bir sənətkar ola bilməzdi. Çünki o, Qərbin ahəngini Şərqin fəryadı ilə birləşdirmək istəyirdi. Anadolu Rok dediyimiz bu janr, əslində, Cem Karacanın ruhunda yetişən, onun içindən doğulan bir musiqi idi. O, xalq musiqisini təkcə yeniləmək yox, onu çağdaş, üsyankar və təpki dolu bir hala gətirmək istəyirdi. Onun mahnıları sadəcə əyləncə üçün deyil, həm də bir mübarizə üçün oxunurdu.

Bəzən musiqi təkcə notların düzülüşü, melodiyanın axıcılığı, ritmin vurğusu olmur. Bəzən musiqi bir cəmiyyətin qanayan yarasına çevrilir, çünki səsin özü bir etiraz formasıdır. Anadolu Rok elə bir janrdır ki, o, təkcə musiqi tarixində yeni bir səhifə açmadı, həm də bir xalqın ruhunu, onun azadlıq arzusunu və mübarizəsini simvolizə etdi. Və bu janrın içində bir səs var idi ki, onun titrəyişi milyonlarla insanın ürəyində əks-səda doğururdu, Cem Karaca.

O, yalnız Anadolu Rokun ifaçısı deyildi, o, bu janrın ruhunu formalaşdıran, ona fəlsəfi bir dərinlik qazandıran, onu bir siyasi və sosial manifestə çevirən adam idi. Anadolu Rok, Cem Karaca üçün təkcə musiqi növü deyildi. O, onun üsyanının dili, fəryadının melodiyası idi.

Anadolu Rok 60-cı illərin sonunda Türkiyədə yaranmağa başladı. Əslində, bu janr, iki fərqli musiqi dünyasının kəsişməsindən doğulmuşdu: bir tərəfdə Qərbin sərt, elektrik gitara ilə dolu, üsyankar və ekspressiv rok musiqisi, digər tərəfdə isə Şərqin min illər boyu nəsildən-nəslə ötürülən xalq musiqisi, türkünün fəlsəfi dərinliyi və sosial inikası.

Anadolu Rok, əslində, yalnız musiqi janrı deyil, bir cəmiyyətin öz kimliyini axtarışının bir nəticəsi idi. 60-cı illərdə Türkiyə sürətlə modernləşməyə çalışırdı, bir tərəfdən Qərbin texnologiyasını, elmini və mədəniyyətini mənimsəməyə çalışır, digər tərəfdən isə öz köklərini, ənənələrini, xalqına aid olan melodiyaları və dəyərləri qorumağa can atırdı. Anadolu Rok, məhz bu ikilikdən doğulan bir janr oldu.

Barış Manço, Moğollar, Erkin Koray, Edip Akbayram kimi sənətkarlar Anadolu Rokun əsas sütunlarını təşkil etsələr də, Cem Karaca bu janrı bir fəlsəfəyə, bir sosial üsyana çevirdi.

Cem Karaca Anadolu Rokun təkcə musiqi ifadəçisi deyildi, o, həm də bu janrın fəlsəfi və sosial dərinliyini müəyyən edən sənətkar idi. Onun musiqisi sadəcə ahəng deyil, həm də sözün gücü, lirikanın təsiri, cəmiyyətin içindəki problemlərin bir sənət formasında təqdim edilməsi idi.

Onun mahnılarında Anadolu insanının dərdi, fəhlənin alın təri, kəndlinin üsyanı, şəhərləşmənin gətirdiyi tənəzzül, siyasi çəkişmələrin yaratdığı böhranlar vardı. O, xalq musiqisinin nostalji melodiyalarını elektrik gitaranın sərtliyi ilə birləşdirir, mahnılarını sanki bir teatr tamaşası kimi ifa edirdi. Hər misrası bir hekayə idi, hər səsi bir fəryad, hər notu bir qiyam.

 

"Raptiye Rap Rap".. Bu mahnı Anadolu Rock-un ruhunu başa düşmək üçün ən gözəl nümunələrdən biridir. Həm musiqi, həm də söz baxımından o, Cem Karacanın satirik və cəmiyyətə qarşı tənqidi mövqeyini əks etdirir. "Raptiye Rap Rap", yalnız ritmik bir mahnı deyil, həm də bir cəmiyyətin ironik təsviridir. Karaca burada sanki siyasi və sosial hadisələri yumorla tənqid edir, amma bu yumorun arxasında dərin bir tənqid və üsyan var.

"Kerkük Zindanı" Bu mahnı isə onun Anadolu insanının iztirabını necə hiss etdiyinin bariz nümunəsidir. Kerkük türkmənlərinin yaşadığı faciələri, sürgünləri, zülmü və haqsızlıqları təkcə sözlərində deyil, səsinin titrəyən notlarında da hiss etdirmək istəyirdi. O, təkcə öz ölkəsinin deyil, bütün türk coğrafiyasının dərdlərini dilə gətirirdi.

Anadolu Rok, Cem Karaca ilə yalnız bir musiqi janrı olmaqdan çıxdı və bir ideologiyaya çevrildi. O, təkcə dinləniləsi mahnılar deyil, həm də cəmiyyətin problemlərinə işıq tutan manifestlər bəstələyirdi.

Onun "Tamirci Çırağı" mahnısı bir fəhlə uşağının hekayəsidir. Gənc bir usta köməkçisinin həyata baxışı, işlədiyi yerin sərt qaydaları, sosial siniflər arasındakı fərqlər, bütün bunlar sadə bir mahnıda ustalıqla ifadə olunmuşdu. "İşçisin sen işçi kal" ifadəsi, bu, Cem Karacanın Anadolu Roku necə bir üsyan vasitəsinə çevirdiyinin ən gözəl nümunələrindən biridir.

Cem Karaca Anadolu Roku sadəcə ifa etmirdi, o, onu yaşayırdı. O, bir cəmiyyətin içindən çıxan səsi idi və bu səsi musiqiyə çevirirdi. Anadolu Rokun içində xalqın qəm-kədəri, üsyanı, azadlıq arzusu vardı. Və bu janr, Cem Karacanın ruhu ilə birlikdə tarixə həkk olundu.

Bu gün biz Anadolu Roku dinləyəndə, təkcə keçmişi deyil, həm də bir xalqın taleyini eşidirik. Və Cem Karacanın səsi hələ də bu musiqinin içində yaşayır. Bir üsyanın səsi kimi, bir insanın, bir dövrün, bir fəlsəfənin əbədi mirası kimi.

Hər böyük sənətkarın musiqiyə gəlməsi sadə bir maraqdan, bir hobbidən başlayır, amma bəzi sənətkarlar üçün bu yol sadəcə bir seçim deyil, bir tale hökmüdür. Cem Karaca üçün musiqi elə bir tale idi ki, o, həyatın özü qədər qaçılmaz, qəlbinin atəşi qədər yandırıcı idi.

O, yalnız notların və səslərin insanı deyildi. O, səsi ilə danışır, notlarla düşünür, sözlərlə üsyan edirdi. Onun musiqiyə olan marağı bir uşağın oyuncağa duyduğu sadə cazibədən çox uzaq idi. Bu, ruhunun səsi idi, qəlbindəki mübarizənin bir ifadəsi. Və bu yol, onu ənənəvi melodiyalardan çıxararaq sərt gitara riflərinin, sərhədsiz bir ifadə azadlığının içində Anadolu Rokun ən parlaq simasına çevirəcəkdi.

Amma ən vacib məqam budur. O, bu üsyanı təkcə sözlərlə deyil, musiqi ilə edirdi. Onun səsi güclü idi, çünki o, həqiqəti söyləyirdi. Onun musiqisi cəsarətli idi, çünki o, cəmiyyətin qaranlıq tərəflərini işıqlandırmaqdan çəkinmirdi.

Cem Karaca üçün rok musiqisi yalnız bir janr deyildi, bu, onun ruhunun formalaşma prosesi idi. O, rok musiqisini bir silah kimi istifadə etdi, bir mübarizə vasitəsinə çevirdi. O, Bob Dilan kimi şairlərdən ilham aldı, Rolling Stones və "The Doors"un üsyankar ruhunu öz musiqisinə qatdı. Amma ən önəmlisi, o, bu musiqini Anadolu torpağına uyğunlaşdırdı.

Rok onun üçün sadəcə qərbli olmaq demək deyildi, bu, özünü ifadə etmək, Anadolu insanının səsini dünyaya duyurmaq idi. O, musiqidə öz vətənini tapdı, vətənində isə musiqisini. Bu iki anlayış onun üçün ayrılmaz idi.

Cem Karaca musiqiyə sadə bir həvəsdən gəlmədi. O, bir teatr övladı idi, amma öz dramını musiqidə yazdı. O, Qərb musiqisinə heyran idi, amma onu kor-koranə təqlid etmədi. O, xalq musiqisinin dərinliyini dərk edirdi, amma onu yalnız ənənə kimi qəbul etmədi. O, yeni bir yol açdı.

Onun roka gəlməsi bir təsadüf deyildi. Bu, bir inqilab idi. Və bu inqilabın nəticəsi olaraq, Anadolu Rok yarandı. O, bu janrı yaratmadı. O, bu janrın ruhu oldu.

Cem Karaca təkcə bir sənətkar deyildi, o, həm də bir dövrün vicdanı idi. Onun musiqisi təkcə bir janrın formalaşması ilə yox, həm də bir cəmiyyətin ağrıları ilə yoğrulmuşdu. O, sadəcə notlarla danışmırdı, o, üsyan edirdi. Lakin hər üsyanın bir bədəli var idi. 1980-ci ilin hərbi çevrilişi gəldikdə, Cem Karaca artıq təkcə bir musiqiçi deyil, dövlət üçün təhlükə hesab edilən bir səsə çevrilmişdi. Və bu səs susdurulmalı idi.

1970-ci illər Türkiyədə siyasi çaxnaşma dövrü idi. Sol və sağ ideologiyaların küçələrə çıxdığı, universitetlərdə, meydanlarda, fabriklərdə mübarizə apardığı bir zaman idi. Cəmiyyət bölünmüşdü – bir tərəfdə işçilər, tələbələr və inqilabçılar, digər tərəfdə isə mühafizəkar güclər və dövlətin sərt siyasəti. Və bu mübarizənin ortasında Cem Karaca vardı.

Onun mahnıları bir fəhlənin əzabını, bir işsizin ümidsizliyini, bir kəndlinin çarəsizliyini dilə gətirirdi. "Namus belası", "1 Mayıs", "Kerkük Zindanı" kimi mahnılar, sadəcə musiqi deyil, bir çağırış idi. Bu çağırış isə onu getdikcə hökumətin gözündə təhlükəli bir adam edirdi.

1979-cu ildə Cem Karaca konsertlər vermək üçün Almaniyaya yollandı. Lakin onun üçün artıq dönüş yolu bağlanmışdı. 1980-ci ildə Türkiyədə hərbi çevriliş oldu. Ölkə hərbi diktatura altında idarə olunmağa başladı və yeni hökumət fərqli fikirləri susdurmağa qərar verdi. Cem Karaca dövlət tərəfindən “vətən xaini” elan edildi, onun geri dönməsi üçün ultimatum verildi. Onun musiqisi qadağan edildi, mahnıları efirdən çıxarıldı. Amma o, geri qayıtmadı. Çünki bilirdi ki, qayıtsa, onu susduracaqdılar.

Cem Karaca üçün sürgün sadəcə fiziki olaraq bir yerdən uzaq olmaq demək deyildi. O, vətənindən qoparılmışdı, lakin ruhu hələ də o torpaqlarda idi. O, İstanbulun dar küçələrini, Boğazın sahillərini, Anadolu torpağını düşünürdü. Bu həsrət onun musiqisində əks olundu.

 

“Hasret” – Həsrətin Mahnısı

1980-ci illərdə o, Almaniyada yaşadı. Lakin içindəki vətən həsrəti onu rahat buraxmırdı. O, məcburi bir qəriblik içində idi və bu qəriblik onun yaradıcılığında dərin izlər buraxdı. 1980-ci illərdə çıxardığı Hasret albomu, onun sürgün dövrünün ən təsirli əsərlərindən biri oldu. Bu albomda o, öz doğma torpaqlarına olan sevgisini, İstanbulun dar küçələrinə, Anadoluya, oradakı insanlara olan həsrətini musiqi ilə izah edirdi.

Mahnılarında təkcə ayrılıq yox, həm də bir üsyan vardı. O, sadəcə vətənini sevməmişdi, o, vətənindəki ədalətsizliyi görmüşdü. O, susmaq istəmirdi.

“Cem’in Cem’i”.. Kimlik Axtarışı.. Sürgündə olduğu illərdə Cem Karaca yalnız vətənindən uzaq düşmədi, o, öz kimliyini də yenidən kəşf etdi. Onun musiqisi dəyişdi. O, daha çox introspektiv oldu, daha fəlsəfi, daha kədərli. 1987-ci ildə çıxardığı "Cem’in Cem’i "albomu, bu dəyişikliyin ən böyük sübutu idi.

Bu albomda o, öz ruhunu axtarırdı. O, sadəcə bir siyasi sürgün deyildi, o, həm də bir insan olaraq öz keçmişini və gələcəyini düşünürdü. Vətənindən uzaq düşmüş bir musiqiçi üçün ən böyük sual bu idi: Mən kiməm?

“Raptiye Rap Rap”  Siyasi Satira.. Sürgün illərində yazdığı ən məşhur mahnılardan biri Raptiye Rap Rap idi. Bu mahnıda o, cəmiyyətin absurdluğunu, insanın sistem içindəki rolunu ironik bir dillə təsvir edirdi. Mahnının ritmi enerjili və komik idi, amma sözlərində dərin bir məna gizlənmişdi. O, Türkiyədə baş verən haqsızlıqlara, insanların aldanmasına, siyasətin absurd teatrına gülürdü.

Bu, yalnız bir rok mahnısı deyildi. Bu, sistemə qarşı bir satira idi. O, bir tərəfdən həsrət çəkirdi, bir tərəfdən isə xalqının hansı istiqamətə getdiyini düşünürdü. O, xalqına səslənirdi, amma səsi artıq uzaqdan gəlirdi.

1987-ci ildə Türkiyədə hökumət dəyişdi və Cem Karacanın ölkəyə dönməsi üçün ümid işığı yandı. Yeni rəhbərlik siyasi sürgünlərə amnistiya elan etdi. Ona geri dönməsi üçün şans verildi, amma bu, şərtlərlə idi.

O, 1987-ci ildə vətəninə döndü. Hava limanında onu sevənləri gözləyirdi. Amma o, tamamilə geri dönmüşdümü? İnsan sürgündə olanda yalnız torpaqdan yox, bir hissəsindən də qopur. O, yenidən musiqisini yazmağa başladı, amma içindəki yara heç vaxt tam sağalmadı.

Cem Karaca üçün sürgün sadəcə bir dövr deyildi. Bu, onun şəxsiyyətinin, musiqisinin və fəlsəfi baxışlarının yenidən formalaşdığı bir mərhələ idi. Bu dövrdə o, musiqinin nə qədər güclü bir silah olduğunu anladı. O, vətəndən uzaq düşsə də, onun səsi hələ də milyonlarla insanın qəlbində çalınırdı.

Bu illər onun üçün ağır idi, amma onu daha da gücləndirdi. O, sadəcə bir müğənni deyildi. O, bir dövrün, bir ideologiyanın, bir üsyanın simvolu idi. Və sürgündə keçirdiyi illər onun bu simvolu tamamlamağına kömək etdi.

Onun mahnıları indi də səslənir. Onun "Hasret"i, "Raptiye Rap Rap"ı, "Tamirci Çırağı" hələ də yaşayır. Və bu, sübut edir ki, həqiqi sənətkarlar nə zamandan, nə məkandan, nə də sistemlərdən asılı deyillər. Onlar həmişə yaşayacaqlar..

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.04.2025)

 

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Turistik səyahət şəhərdən şəhərə, ölkədən ölkəyə olur. Bu dəfə biz bu səyahəti mövzudan mövzuya edəcəyik. Mövzumuz isə...

Bu gün fərqli bir mövzu barədə danışmaq istəyirəm. Teleportasiya nədir və teleportasiya deyəndə nə başa düşülür? Teleport- bir şeyin ani olaraq bir məkandan başqa bir məkana uçmasıdır (keçməsidir). Teleport sözü bizə həm də telefon anlayışını xatırladır.

 

Adi bir telefon dəstəyini götürüb kimləsə əlaqə yaradaraq fikrini ifadə edirsən və bu teleport yolu ilə digər telefon dəstəyindəki şəxsə ötürülür. Bu proses o qədər sürətli baş verir ki, müəyyən həddə malik olmur. Bu prosesə teleportasiya prosesi deyilir. Teleportasiya bir şeyin enerjiyə çevrilərək başqa bir məkandan başqa məkana getməsidir. Məsələn, biz telefonda sözlərimizin enerjiyə, yəni modula çevrilərək işıq sürəti ilə hərəkət etdiyini müşahidə edirik. Fantastik filmlərin qəhrəmanları üçün teleportasiya adi bir haldır. Bir kliklə onlar havada yox olur və saniyədə yüzlərlə və minlərlə kilometr uzaq məsafədə: başqa bir ölkədə və ya başqa bir planetdə peyda olurlar.

Bunun özü də teleportasiyadır. Bəlkə də, çoxumuz böyük istəklə bu kimi xüsusiyyətlərin bizdə olmasını arzulamışıq. Nəyi pisdir ki, istədiyin zaman, ürəyin istədiyi ölkədə və ya sənin üçün vacib olan məkanda olacaqsan. Bu cür yerdəyişmələr həqiqətənmi mümkündür, yoxsa bu teleportasiya deyilən şey yazıçıların və ssenaristlərin əlçatmaz bir xəyalı olaraqmı qalacaq?

Bununla bağlı hər hansı bir tədqiqat aparılırmı, fantastik döyüş filmlərinin qəhrəmanları üçün adi bir hal olan bu anlayışın tətbiqinə az da olsa yaxınlaşmışıqmı? Heç də dərin düşüncələrə dalmadan qısa şəkildə cavab verilir- hə. Hətta bununla bağlı araşdırmalar da çox aktiv şəkildə aparılır. Bundan ziyadə, alimlər çox aktiv şəkildə kvant teleportasiyasında çox uğurlu şəkildə müntəzəm olaraq elmi jurnallarda məqalələr dərc edirlər. Bir çox məşhur fiziklər insanların teleportasiya edə biləcəklərinə şübhə edirlər, ancaq bəzi mütəxəssislər digərlərinə nəzərən daha optimistdirlər və teleporterlərin bir neçə onilliklər ərzində reallığa çevriləcəyini israrla qeyd edirlər. Hətta Quran-i Kərimdə də teleportasiya barədə bir ayədə fikirlər mövcuddur.

Bu qədər məlumatdan sonra söhbətin nədən getdiyini az-çox təxmin etmək olur. Teleportasiya dedikdə bir cismin istənilən məsafədə, işıq sürətindən də daha sürətli hərəkət edərək başqa bir məkana doğru yerdəyişməsi nəzərdə tutulur. Teleportasiya sözü ilk dəfə 1931-ci ildə paranormal hadisələri araşdırmağı və öyrənməyi sevən Amerika publisisti Çarlz Fort tərəfindən icad edilmişdir. O, “Cənnət vulkanları” kitabında kosmosdakı cisimlərin izaholunmaz hərəkətlərini təsvir etmək üçün yunanca τῆλε (uzaq) və latınca video (görmək) sözlərindən yaranan televiziya sözünə bənzər bir termin düşündü. Bu məntiq və məlumatlardan sonra belə bir nəticə hasil olur ki, teleportasiya deyilən anlayış var və mövcuddur. Önümüzdəki onilliklərdə də reallığa çevriləcək.

 

Növbəti mövzu səyahətimizi gözləyin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.04.2025)

 

 

Fərhad Dost, Türkiyədəki Süleyman Dəmirəl Universitetinin

jurnalistika fakültəsinin məzunu. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

 

Sumqayıt şəhərinin 2025-ci il üçün ölkənin Gənclər paytaxtı elan edilməsi münasibətilə şəhərdə keçirilən tədbirlər çərçivəsində poeziya həvəskarları üçün unudulmaz bir gün təşkil olunmuşdu. “Gənclər paytaxtı Sumqayıtda Poeziya günü” adlı bu ədəbi-bədii məclis Sumqayıt Şəhər İcra Hakimiyyəti və Milli Məclisin deputatı Səbinə xanım Salmanovanın birgə təşəbbüsü ilə gerçəkləşdi.

Tədbir barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında informative bir yazı getmişdi. Amma düçünürük ki, sıradan olmayan və əsl poeziya bayramına çevrilən bu tədbir barədə daha geniş danışsaq, yerinə düşər.

 

Sumqayıtın möhtəşəm  bir mədəniyyət ocağına çevrildiyi bu gündə poeziya ruhu hər kəsi əhatə edərək, şeirin qəlblərə işıq saçan gücünü bir daha nümayiş etdirdi. Tədbir iştirakçıları şeirlərin musiqi sədaları altında dinlənildiyi, ruh oxşayan bir mühitdə zamanın necə keçdiyini hiss etmədən bu ədəbi- bədii məclisdən zövq aldılar.

Milli Məclisin deputatı Səbinə xanım  Salmanova tədbirin keçirilməsinin əsas məqsədindən danışaraq, Sumqayıtın son illərdə yaradıcı ruhun mərkəzinə çevrildiyini vurğuladı. O, şəhərdə bədii düşüncənin, söz sənətinin və incəsənətin inkişafına verilən dəstəyin mühüm rol oynadığını qeyd edərək, vaxtilə kimya zavodlarının tüstüsünə bürünən, “kimyaçılar şəhəri” kimi tanınan Sumqayıt bu gün mədəniyyətin, elmin və sənətin harmoniyada qovuşduğu bir ziyalı məkanına çevrildiyini bildirdi.

Deputat Səbinə xanım  Salmanova çıxışında Sumqayıtda baş verən bu böyük dəyişikliyin təsadüfi olmadığını vurğulayaraq, şəhərin sürətli inkişafının arxasında böyük zəhmət və uzaqgörən idarəçiliyin dayandığını qeyd etdi. O, xüsusilə Sumqayıt Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı cənab  Zakir Fərəcovun fədakar fəaliyyətinin sayəsində şəhərin simasının tamamilə yenilədiyini və onu təkcə sənaye mərkəzi deyil, eyni zamanda mədəniyyətin, elmin və yaradıcı düşüncənin qovuşduğu bir məkan kimi formalaşdırdığını vurğuladı.

Deputat Səbinə xanım  Salmanova eyni zamanda cənab  Zakir Fərəcovun rəhbərliyi ilə Sumqayıtın bu gün təkcə coğrafi sərhədləri ilə deyil, mənəvi və intellektual baxımdan da genişləndiyini, yeni ideyaların, bədii düşüncənin və gənclərin potensialının çiçəkləndiyi bir məkana çevrildiyini xüsusilə  vurğuladı.

Söz və sənətə vurğun könüllərin bir araya gəldiyi bu möhtəşəm poeziya günü unudulmaz anlara səhnə oldu.

Tədbirin qonaqları arasında Xalq artisti Rasim Balayev, Xalq şairləri Vahid Əziz və Sabir Rüstəmxanlı, eləcə də tanınmış söz ustadları Rüstəm Behrudi və İbrahim İlyaslı yer alırdı. Tədbirə xüsusi bir duyğusallıq qatan məqamlardan biri də Xalq şairi Nəriman Həsənzadənin videomüraciətinin yayımlanması oldu. Onun səsi ilə səslənən səmimi sözlər poeziya gününün ruhuna bir ahəng, bir dərinlik, sevgi  qatdı. Gün boyunca sözün sehri sətirlərdə dil açdı, misralar Sumqayıtlıların qəlbinə yol tapdı. Şairlər öz lirik nümunələrini təqdim edərək, dinləyiciləri poeziyanın sehrli dünyasına qərq etdilər. Hər misra ilhamın qanadlarında süzərək, zamanın sərhədlərini aşdı, qəlblərə toxundu, duyğulara rəng qatdı. Sözlərin musiqisi, qafiyələrin ahəngi, duyğuların ən incə çalarları bu unikal məkanı poeziya məbədinə çevirdi.

Bu tədbirdə yalnız şeir səsləndirilmədi, o, bir bəstə kimi səsləndi, ruhun dərin qatlarına süzüldü, sanki özü bir nəfəs, bir işıq oldu. Dinləyicilər hər misranın qoynunda fərqli duyğular yaşadı, poeziyanın möcüzəli gücü qarşısında heyrətə gəldi. Sumqayıt bu gün təkcə şəhər yox, İcra Hakimiyyəti başçısı cənab Zakir Fərəcovun və Deputat Səbinə xanım Salmanovanın sayəsində bir şeir diyarı, bir ilham yuvası oldu.

Həmin tədbirə isə ən böyük rəhngarəngliyi Sumqayıt Dövlət Dram Teatrının aktyorları və Azərbaycan Milli Konservatoriyasının nəzdində Sumqayıt Musiqi Kollecinin Dügah Xalq Çalğı Alətləri ansamblı gətirdi.

Dügah ansambılı uzun illərdir ki, bu kollecin nəzdində fəaliyyət göstərir. Bu Xalq Çalğı Alətləri  kollektivi  Azərbaycanı bir sıra MDB ölkələrində də təmsil eləyib və böyük mükafatlarla Vətənə qayıdıb. Bu gün bu ansamblın  bədii rəhbər  Kamran Teymurovdur və o, özü kollektivi tarda müşayət edirdi. Sizi ansambılın başqa üzvlərilə də tanış etmək istəyirik.

Kamançada: Tural Qədirov, Qarmonda: Fərid Bənnayev, Klavişdə: Ülvi İsmayıl, Udda: Bayram Quluzadə, Sazda: Ceyhun Dəmirli, Balabanda (zurnada): Mətləb Abdullayev,  Zərb alətlərində: Vüqar Zəkiyev,  Nağarada: Həsən Quliyev ifa edirdilər. Dügah Xalq Çalğı Alətləri ansambılı ilk öncə çaldığı “Şur” kompozisiyasını  ifa etdi və bununla da tamaşaçılarda böyük sevgi yaratdı. Sonra  Xalq şairi  Ramiz Rövşənin sözlərinə, Əməkdar incəsənət xadimi, bəstəkar Cavanşir Quliyevin  bəstələdiyi “Novruz gəlir yaz gəlir” mahnısını  Səbinə xanım  Ərəbli ifa etdi. Bundan sonar isə Xalq şairi  Nəriman Həsənzadənin “Yox deyə deyə” sözlərinə  Xalq şairi, gözəl mahnıların müəllifi mərhum  Ramiz Mirişlinin  mahnısı səsləndi. Bu mahnısı isə  Sədəf xanım Budaqova ifa etdi. Sonra müğənni Gülzar xanım Fərəcova  Xalq şairi  Vahid Əzizin sözləri olan “Bayatılara”  Xalq artisti  Eldar Mansurovun yazdığı mahnını ifa etdi. Vahid Əzizin “Qurban olum” mahnısını isə Famil Kərimov ifa etdi.  Bu mahnını  isə bəstəkar  Kəmalə Qasımova yazıb.

Sumqayıt Dövlət Dram Teatrının aktyorlarının, aktrisalarının söylədiyi şeirlər də tamaşaçıların çox xoşuna gəldi. İlk öncə Elay Xasıyev  Xalq şairi Nəriman Həsənzadənin “Nərdivan” şeirini söylədi. O, bu məşhur şeiri özünə xas formada elə yaxşı söylədi ki, tamaşaçılar Elayı sürəkli alqışlarla qarşıladılar. Əməkdar artist İlahə xanım Səfərovanın Xalq şairi Vahid Əzizin “Qarabağımda” şeirini yüksək peşəkarlıqla söyləməsini tamaşaçılar gur alqışlarla qarşıladılar. Gənc aktrisa Məryəm xanım  Hüseynlinin Xalq şairi  Sabir Rüstəmxanlının “Səni məndən alan dünya” şeirini tamaşaçılar alqışlarla qarşıladılar. Gənc aktyor Emil Həmidovun ifasında  Xalq şairi Ramiz Rövşənin “Vətənə tərif” şeiri səsləndi. Onun da yüksək peşəkarlıqla dediyi şeir alqışlarla qarşılandı. Əməkdar artist Xatirə xanım Süleymanovanın ifasında  Türk dünyasının maraqlı şairi Rüstəm Behrudinin “Vətən” şeri də çox maraqla qarşılandı. Bu tədbirin aparıcı çox maraqlı şair, Sumqayıtdakı Poeziya evinin direktoru  İbrahim İlyaslı tamaşaçıları özünün məntiqli fikirlərilə ələ ala bilmişdi. Ona görə də hamı ona diqqətlə qulaq asırdı. Ümumiyyətlə Xalq şairləri Vahid Əzizi, Sabir Rüstəmxanlını, Xalq artisti Rasim Balayevi və şair Rüstəm Behrudini tamaşaçılar çox böyük alqışlarla  qarşıladılar. Onların ədəbiyyat və Sumqayıt haqqında dediyi maraqlı fikirləri tamaşaçılar maraqla dinləyirdilər. Elə bil ki, tamaşaçılar belə maraqlı danışıqlar, fikirlər üçün çox darıxmışdılar. Rasim Balayevin dahi İmaddədin Nəsimidən dediyi şeirləri tamaşaçılar böyük coşqu ilə qarşılayırdılar. Bu alqışda da tamaşaçıların sevimli aktyorumuz Rasim Balayevə böyük sevgisi görünürdü. Bütün bu alqışlar da ona işarə idi ki, belə tədbirlər Sumqayıtda nə qədər çox olsa, insanlar daha mədəni istirahət edər və bu  məşhur  insanlardan çox şeylər öyrənə bilərlər.

Sonda cənab Zakir Fərəcovun çox maraqlı çıxışı və bəzən də yumorla dediyi sözlər də tamaşaçıların alqışına səbəb olurdu. Onun bu çıxışında Zakir müəllimin hətta bir vaxtlar şeir də yazdığı və poeziyaya necə vurğun olması da aydın görünürdü. Bəli. Belə İcra Hakimiyyəti başçısı Sumqayıt üçün Ulu Tanrı və cənab prezidentimiz İlham Əliyev  tərəfindən bir töhfədir desək, yanılmarıq.

Həmin tədbirin ən böyük alqışa layiq olanı o idi ki, Səbinə xanım Salmanova Sumqayıt şəhərinin iki peşəkar kollektivinə- Sumqayıt Dövlət Dram Teatrına və Sumqayıt Musiqi Kollecinə üstünlük vermişdi. Yəni şeirlərin peşəkar aktyorlar, aktrisalar və musiqilərin də peşəkar musiqiçilər tərəfindən səslənməsi həmin tədbirin daha maraqlı və peşəkar keçməsinə səbəb oldu. Mən burada Sumqayıt Musiqi Kollecinin direktoru, çox təşkilatçı insan və direktor vəzifəsinə gəlişilə bu kollecə yeni nəsəf gətirən  Səbinə xanım Mehdiyevanın və Sumqayıt Dövlət Dram Teatrının direktoru Samir Şəfiyevin, teatrın baş rejissoru, Xalq artisti  Firudun Məhərrəmovun da adlarını vurğulamaq istəyirəm. Məhz onların təşkilatçılığı sayəsində bu kollektivlər Sumqayıt şəhərinin bütün mədəni-kütləvi tədbirlərində ən önəmli rol oynayırlar. Sumqayıt şəhəri bir də ona görə xoşbəxt şəhərdir ki, bu şəhərdə iki peşəkar kollektiv var. Bu, hər bir bölgənin qismətinə düşməyib. Deməli, bu kollektivlərə də lazım olan bütün şəraitlər yaradılmalıdır. Elə burada vurğulamaq istəyirəm ki, məhz cənab Zakir Fərəcovun sayəsində Sumqayıt Dövlət Dram Teatrının binası  Avropa standartlarına uyğun təmir olunub və onun diqqəti həmişə kollektivin üstündədir.

Bəli. Həmin gün doğrudan da çox böyük poeziya, mahnı və şeir bayramı oldu. Sumqayıtlılar belə möhtəşəm tədbir üçün çox darıxmışdılar. Onlara bu günü qismət edən isə Millət vəkili Səbinə xanım Salmanova oldu. Az bir vaxtda deputat seçilməsinə baxmayaraq, Səbinə xanım Sumqayıt şəhər camaatı üçün tez-tez belə maraqlı  tədbirlər keçirməklə və bu şəhərdə yaşayan tanınmış jurnalistlərlə maraqlı söhbətlər aparmaqla hamının böyük hörmətini qazanıb. Bütün bu sahələrə çox böyük həvəsi, istəyi olan və bu şəhələrə  rəhbərlik etdiyi müddətdə böyük quruculuq işləri görən,  Sumqayıt şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı cənab Zakir Fərəcovun da bütün bu işlərdə Səbinə xanıma dəstək  olması, sumqayıtlılarda da böyük maraq yaradır. Deməli, Sumqayıt yenidən özünün sözlü, sazlı, musiqili günlərinə qayıdır. Bax, bunu alqışlamaq lazımdır. Çünki hər bir millət dünyada özünün ədəbiyyatı, incəsənəti və idmanı ilə tanınır. Bizim xalqın da ədəbiyyatı, incəsənəti və idmanı çox zəngindir. Möhtəşəmdir. Bunları da dünyaya çıxartmaq və dünya xalqlarına da sevdirmək lazımdır.

Biz inanırıq ki, Səbinə xanım Salmanova  bu sahədə də böyük işlər görəcək. Və Sumqayıt kollektivlərini dünyaya çıxaracaq. Axı bu şəhəri dünyada tanıtmaq hər bir sumqayıtlının mənəvi borcudur.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.04.2025)

 

       

 

 

 

Şəfa Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı ilə birgə “Türk dünyasının mədəniyyət xadimlərini Azərbaycanda tanıdaq” layihəsində növbəti görüşümüzdür. 

Bu dəfə Almaniyanın Essen şəhərinə üz tutduq. Şair, türk ədəbiyyatının, folklorunun yorulmaz araşdırmaçıs Orhan Bahçıvanla (Halis Kızılateş) müsahibəni diqqətinizə çatdırırıq.  

  

Sədnik Paşa Pirsultanlıdan bu dünyaya, Türk xalqlarının tarixinə, Azərbaycanımıza qiymətsiz miras qalmışdır.  Şair Sədnik Paşa şeirsevərlərin, müəllim Sədnik Paşa minlərlə tələbənin, folklorşünas Sədnik Paşa isə bütün dünyanın yaddaşında öz möhtərəm yerini aldı... 

Mənə-“Şadlıq” deyə çağırdığı bədii redaktoruna isə ondan qalan əsl xəzinə insanpərvərlik, bir də dünyanın müxtəlif yerlərindəki ədəbiyyat, folklor sevdalıları oldu.  Orhan Hocam onlardan biridir. 

Orhan Bahçıvana ilk elektron məktubu göndərməyimdən 13 il keçir... Belə başladı yazılarla, araşdırmalarla, məqalələrlə “danışmağımız”. Sədnik Paşadan sonra hansı araşdırmada dara düşsəm, Türk folkloru ilə bağlı hansı fakt qarşısında tərəddüddə qalsam, Orhan Hocama yazıram. Sağ olsun, bir dəfə belə, mesajımı cavabsız qoymadı, tövsiyəsini əsirgəmədi. 

Bu gün şair Orhan Bahçıvanla - türk ədəbiyyatının, folklorunun yorulmaz araşdırmaçısı Halis Kızılateşlə  növbəti dəfə söhbətləşdim. Onu Azərbaycan oxucusuna tanıtmaqmı istədim? Bəlkə də... Ya da, bəlkə, onun dayanmadan, əzmlə külüng vurduğu folklor dağlarına kiçik bir səyahət etmək istədim. Təbii, elə onun bələdçiyi ilə... 

 

***

Orhan Bahçıvan (Halis Kızılateş) 1952-ci il oktyabrın 18-də Ərdəhanın Gölə ilçəsinə bağlı Hoşbülənt köyündə dünyaya gəlib. Atası Fermani Kızılateşin şeirləri tanıyanların dillərində əzbər olub. Hamı onu “Fərman Baba” deyə tanıyıb, ərk edib...   

İxtisası Türk dili müəllimliyi olan Orhan Bahçıvan heç vaxt müəllimlik etməyib. Bank sistemində məmur, yerli idarəedici orqanda ictimaiyyətlə əlaqələr bölməsində məsul şəxs kimi fəaliyyət göstərib. 

1980-ci ildən Almaniyanın Essen şəhərində yaşayan Orhan Bahçıvan ömrünü şeirə,  ədəbi araşdırmalara həsr edib.  

Kiçik yaşlardan şeir yazdığını deyən  şair belə anladır: “Şair Ferman Babanın oğlu olmam nedeniyle, bu ustanın etkisinde kaldığım bir gerçektir. Ozan Ferman Baba’nın bana önemli bir etkisi bulunmaktadır. Kuzeydoğu Anadolu aşıklık geleneği ve halk edebiyatını küçük yaşlardan itibaren öğrendim, sonraki yıllarda, özellikle edebiyat öğrenimi sırasında daha da pekiştirdim”.

Orhan Bahçıvan imzasıyla işıq üzü görən kitabların sayı 5-dir: “Şiiristan merhaba” (1989),  “Acılar da üşür” (2002), “Doğulu Halk Şairleri” (2010, 2 cilddə), “Ardahan türküleri” (2016). Amma Orhan Hocamla olan söhbətlərdən bilirəm  ki, ən azı, 15 kitab nəşrə hazırdır.  

Bu dəfə söhbətə elə Sədnik Paşanın adıyla başladıq... 

 

-Sədnik Paşa xatirənizdə necə qalıb?

 

-Sednik Paşa Pirsultanlı'yı önce kitaplarıyla tanıdım. Sonra kendisiyle uzun zaman telefonla sohbetlerimiz oldu. Ne de olsa, Anadolu kökenli bir bilim adamı. Halk yazını dünyasında çok önemsediğim bir araştırmacı. Her konuda, en güzel yazıları hazırlayan bir bilim adamıydı. Ben şahsen kitaplarından ve anlatılarından çok güzel bilgiler ediniyordum. Bizim bildiğimiz Pir Sultan torunu olması da  önemliydi. Bu konuda çok güzel bilgiler edinmiştim. Üstadımın yazdığı tüm eserler benim için çok çok önemlidir. En önemlisi ise “Pirsultan soyları, Pirsultan köyləri” eseri tarihi bir eserdir. Benim için çok çok önemlidir. Bir araştırmacı yazar nasıl bilinir? Elbette, araştırıp yazdığı eserleriyle bilinir! Benim için Sednik Paşa Pirsultanlı, Azerbaycan yazın dünyasının en önemli kalemlerinden biridir. 

 

-Yunis Əmrənin Azərbaycandakı məzarı barədə araşdırmamda mənə çox yardımçı oldunuz. İddiamı təsdiqləməsəniz də, qarşı da çıxmadınız ki, əsl məzar burada-Qax rayonu Oncallı kəndindədir. Bəzən “həqiqəti zaman göstərəcək” deyirlər, fikrinizcə, Yunis Əmrə araşdırmaçıları bu həqiqəti zamana buraxmaqda haqlıdırlarmı?

 

-Yunus Emre olayı çok eski ve tarihi bir olaydır. Türkiyede bir kaç mezarı var. Ben bir yazımda sözünü etmiştim. Buraya o isimleri aktarayım. Sonra düşüncemi anlatayım bir küçük bilgiyle. Malum, 2021 Yılı, “Yunus Emre ve Türkçe Yılı” Olarak İlan Edildi. Ve ben yazdım : “Bizim Yunus Hangi Yunus?”  Şimdi soruları soralım:  Hangi Yunus? 

Sefa Veliyeva’nın anlattığı,  Kah Rayonu Oğuz Kabristanlığı Azerbaycanlı Yunus mu?

Larende, yani Karamanlı Yunus mu?

Ankara/Nallıhan da ki Yunus mu?

Çorumlu Yunus Emir mi?

Aksaray ile Kırşehir arasındaki Yunus mu?

Düzcü Mahallesi, Erzurumlu Yunus mu?

Bursalı Yunus mu?

Eskişehirli Yunus mu?

Denizli’de ki Yunus mu?

Sandıklı Afyonkarahisarlı Yunus mu?

Niksar Tokatlı Yunus mu?

Emre Sultan Mahallesi Manisalı Yunus mu?

Ünye Ordulu Yunus mu?

Gönen Ispartalı Yunus mu?

Babai İsyanlarına katılan Yunus mu?

Sahi, bu Bizim Yunus hangisidir? Bu sıralamadan sonra tarihi bir sistemi gündeme taşımalıyız. En eski tarihe sahip Yunus bizim Yunus diyelim.  Bazı olayları yazarlar betimleyip geçerler. Böylesi bir tarihi olaya devlet sahiplenmeli. Ona göre tanıtım yapmalı. Kişiler sadece, dediğim gibi, yazar geçerler.

Bir küçük bilgi. Aşık Yolu: Yukarı dediğimiz sahadan inip Anadolu topraklarını gezip dolaşan Azerbaycan ozanlarının sefer olarak adlandırılan anlatıları var. Kısaca şöyle diyelim, “Kars Seferi”, “İstanbul Seferi” gibi. Bu gelip-gitmeler esnasında belli yerlerde konaklama olayı yaşanır. O zaman orada söylenilen şiirler, mahnılar belli bir etkileme oluşturur. Zamanla bu konaklama yerlerinde aynı isimlerden ozanlar, kahramanlar çıkar. Bu çıkış benzek şiirleri gündeme getirir. Aynı ismi kullanarak aynı mahlas ile yeni-yeni şiirler oluşturulur ve her sahada bir Yunus İmre, bir Aşık Kerem  ya da Bir Dirili Kurbani oluşur. Ben olaya böyle bakıyorum. Yunus Emre olayı da böyle olmuş diyorum. Yani Türkiye topraklarında var olan Yunus İmreler Azerbaycan’ın Qax rayonu Oncallı kəndində Oğuz kabristanında yatan Yunus İmre’nin benzekleridir diyorum.

 

-Sizin şeirlərinizi çox sevirəm. Şair olmağın, şeirin sirrini açmırsınız, amma ipucularını da gizlətmirsiniz. Oxucu özü tapmalı, özü qərq olmalıdır sizin şeirlərinizdə. Şeirlərinizdəki insanı oxuculara özünüz necə təqdim edərdiniz?

 

-Öncelikle, Azerbaycan edebiyatını bilen ve beğeniyle okuyan biri olduğumu söylemeliyim. İkinci olarak sizin şiirlerinizi ve yazılarınızın iyi bir okuru olduğumu söylemeliyim. Kısaca sinin yazılarınızı beğeniyle okuyorum. Siz, Şefa Veli değerli bir yazın emekçisi olarak benim şiirlerime verdiğiniz değer için yürek dolusu teşekkürlerimi bildireyim. Sonra, Şair Türkçede ozan demektir. Ben bir ozanım, her tür şiir yazıyorum. Serbest ve hece şiirleri diyelim. Ben hece şiir türlerini özünde Azerbaycan ozanlarını dinleyerek, okuyarak öğrenmişim. Ozan olmanın, şiir yazmanın öyle önemli bir yanı olmamalı diyorum. Türk halkının yüzde sekseni ozandır. Türkü, mahnı söylerler. Dünyanın en geniş halk yazınına Türk halkı sahiptir. Ben kendimi, Türk yazın dünyasından çağlar boyu gelmiş geçmiş tüm ozanların çırağı kabul ediyorum. Her ozanı saygıyla anıyorum.

 

-Folklorla bağlı araşdırmalarınız da gözəldir. Xüsusilə, folklor nümunələrinin el dilindəki eyniliyi, dəyişikliyi ilə bağlı yazılarınız ədəbiyyatşünaslar üçün qiymətli mənbədir. Bu araşdırmalarınızdan da danışaq...

 

-“Folklor” sözcüğü, Fransızcadan dilimize geçmiş bir sözcüktür. Aslında Halk bilimi anlamında olmasına rağmen, bizde halk oyunları anlamında dar bir çerçevede seslendiriliyor. Bu açıklamayı verdikten sonra biz genel anlamına geçelim. Bu tanımlamayı TDK Güncel Türkçe Sözlük sayfalarında aldığım tanımıyla sunuyorum. “Folklor, bir ülkede veya bölgede yaşayan halkın kültür ürünlerini, sözlü edebiyatını, geleneklerini, törelerini, inançlarını, mutfağını, müziğini, oyunlarını, halk hekimliğini inceleyerek bunların birbirleriyle ilişkilerini belirten, kaynak, evrim, yayılım, değişim, etkileşim vb. sorunlarını çözmeye, sonuç, kural, kuram ve yasaları bulmaya çalışan bilim dalıdır.” Bu küçük bilgiden sonra sözü, türkü derlemeleri adıyla anlatayım. “Ardahan Türküleri” Orhan Bahçıvan, Gökhan Temur, Selçuk Murat Kızılateş tarafından kaleme alınmıştır. Kitap 2016 yılında Ardahan Valiliği Kültür Yayınları tarafından yayınlanmıştır. 765 sayfadır. Ayrıca, Dede Korkut sesinden bu yana ozanlık geleneğini işlemeye çalışıyorum. Bu konuda bir çok yazılar yazmışımdır. Halay, yallı, bar gibi halk oyunlarını işleyen yazılarım da vardır. Hece şiir türleriyle birlikte epeyce yazmışımdır.

 

-Almaniya’dan baxanda Azərbaycan ədəbiyyatı necə görünür?

 

-Almanya’dan bakınca Azerbaycan edebiyatı, güçlü bir yazın olarak önümüzde duruyor. Derin geçmişi olan, dahası, Ben bu yazın dünyasında buram-buram Oğuzların sesini duyuyorum.  Türk dünyası özünde tek ses olarak biliniyor. Küçük küçük bölünmeler büyük yazın dünyasının yapraklarıdır diyebilirim.  Azerbaycan ile Türkiye arasında söylenilen bir söz “İki devlet, tek millet” bu söz bana göre, günümüzde var olan, Türk devletlerinin her birinin birer Oğuz boylarının oymakları niteliğini taşımasıdır. Gün gelecek bu oymaklar tümü yazın dünyasında tek ses olarak birleşecekler, bu birlik Türk kültürünün özünü tanımlayacaktır. Ancak ben sözün bu yerinde küçük bir ses vereyim. Diyorum ki, Azerbaycan Türkçesi kendisini Fars dilinin etkisinden koparamamıştır. Türkiye Türkçesi yüz yıllık bir çabadan sonra belli ölçüde yalın Türkçeye kavuştu. Umarım Azerbaycan Türkçesi de bu yoldan yürüyerek öz benliğine kavuşur. Sözlerimi bitirirken, Türk dünyasında var olan tüm yazın emekçilerini yürekten selamlıyorum. Saygılarımla...

 

***

Aşıq Veysəl demişkən, “Uzun, incə bir yoldayıq”, Hocam... O yolun hər döngəsində şeirlə qarşılaşır,  sonrası üçün heybəmizə iki bayatı, üç oxşama qoya biliriksə, nə xoş bizə! 

Və bir gün sizinlə Oğuz qəbiristanlığında-Yunus Əmrənin məzarı başında Sədnik Paşanın “Ay Yunus Əmrənin sarı çiçəyi, Necə olub ürəyimdə bitmisən?” misraları ilə başlayan şeirinin söykəndiyi rəvayətdəki həqiqət payını müzakirə etmək diləyilə, sizə can sağlığı, uzun ömür arzulayıram!  

Sizi yenidən və yenidən Azərbaycan oxucusuna təqdim etməyin yolu isə, razılaşın ki, şeirlərdən keçir... 

 

Kaç Kere Sürüldük!

 

Sen ey kanatlı kuş

Kaç kere geçtin saçlarımın üstünden

Baharın yağmuru gibi hüzün saçarak

 

Ben geceyi bekliyorum

Baba mirası olan arpa tarlasında

Hadi şimdi bir türkü söyle

Şenlensin baba ocağı

 

Kaç kere sürüldük

Kaç kere vurulduk, kaç kere öldük

Kaç kere dönülmez yolları dönerek geldik

 

Elimin altında sadece çimen

Biliyorum yaşam var açılan kapıların ötesinde

Kırılsın ömrümün paslı kilidi çözülsün yaşam büyüsü

 

Babamın tarlasındayım

Bir yabancı gibi görüyor beni

Bu kaçıncı göç dönüşü, bu kaçıncı ağlamak!

                      ( Haziran 1986, Hoşdülbent)

 

Çoban Yıldızı

 

Canım sıkılıyor

Gecenin bu deminde ovada

Yeşil çimenlere sırtüstü uzanıyorum

Mintanım soğuk nefes alıyor

Ellerim de

 

Başımın üstünde

Kaydırak oynuyor Çoban Yıldızı

Usulca sesleniyorum

Merhaba

 

Kervanlar gelip geçerken

Destanlar yazılmış

Yaşamın şah damarı gibi

 

Ezgiler

Yıllara meydan okuyan

Kerem kokulu

Edasıyla

Endamıyla

Kafkaslara sesleniyor

 

Dağ yamaçlarında

Kaval çalan çobanlar

Sahi

Kavalı sadece çobanlar mı çalıyor

Vefalı dostlar adına

Az sonra kaval çalacağım

Ama çoban değilim

 

Bu dağlar

Bu gökyüzü yıldızlar

Öylece gözlüyorum

Çoban Yıldızı görünmüyor

Adı bile yok

 

Nasıl unutulur

Bu güzelim Çoban Yıldızı

(Haziran 1986, Göle)

 

Kar Helvası

 

Tadına damak sulanmış

Yürek yanmış

Soframızın başyemeği

Kar helvası

 

Bir kaşıklık tadım olsun diyorum

Tabağın pekmezli yanından

Tadına doyum olmuyor

Kar yanığı pekmezim

Helvam

 

Çocuk ruhlu istemlerim çoğaldı

Zemherinin diliyle

Bereket kar damlasıyla

Toprağa inecekse

Helvalı olsun isterim

Helvalı

 

Kar helvası kaşığıma dolmuşken

Yemem gerek, yemem gerek

Kaşığa kuvvet 

Dilime tad.

 

Bahar Ve Yağmur

 

Kurumuş ağaç dalı, yağmurla yıkanırken

Bahar geldi diyorum, kardelenler açarken

 

Yorgunluk ruhumda karanlık gece

İsyan ediyorum hep sen gidince

 

Kalbimde yeşeren özlem sadece

Islak dallar altında gezinirken bu gece

 

Yağmurun altında geçerken günüm

Rüzgarda teselli aradı gönlüm

 

Sen ki uzaklarda sen ki yakında

Sen ki el ederdin her gece bana

 

Bir mum gibi yanıp söndü mutluluk

Baharla yağan yağmurla birlik

 

Düşündüm sevgilim seni bu gece

Dedim ki yanımda olsun sadece

 

Elleri elimde bir demet çiçek

Yağmurla birlik çekilip gitsek

 

 "Ədəbiyyat və incəsənət"

(04.04.2025)

 

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının media dəstəyi ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun Bakı Şəhəri Üzrə Təhsil İdarəsi ilə birgə “Bir direktor, bir şagird” adlı layihəsinin məqsədi nümunəvi məktəblərimizi, istedadlı şagirdlərimizi üzə çıxarmaq, onların ədəbiyyata olan marağına diqqət yönəltməkdir.

 

Hazırda təqdimatda 12 nömrəli tam orta məktəbdir. 

 

Layihəni təqdim edir: Ülviyyə Əbülfəzqızı

 

DİREKTOR:

 

Kamran Buludxan oğlu İsalı - 4 noyabr 1989-cu ildə Yardımlı rayonunun Gavran kəndində anadan olub. 2007-ci ildə fizika, riyaziyyat və informatika təmayüllü liseyi bitirib.

2011-ci ildə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetini Təhsilin təşkili və idarə olunması ixtisası üzrə başa vurub. Həmçinin Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində Riyaziyyat və informatika fakültəsinin riyaziyyat müəllimliyi ixtisası üzrə təhsil alıb. 2012-2017-ci illərdə Bakı şəhər R.Baxışov adına 218 nömrəli tam orta məktəbində Təlim-tərbiyə işləri üzrə direktor müavini vəzifəsində çalışıb. 2014-2015-ci tədris ilində Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti və Təhsil Nazirliyinin birgə təşkil etdiyi məktəb direktorlarının hazırlığı kursunu müvəffəqiyyətlə bitirərək "Uğur sertifikatı"na layiq görülüb. 2017 -ci ilin sentyabr ayında Avropa Birliyinin "TAİEX workshop and school management" seminarı və müxtəlif beynəlxalq təcrübə proqramlarının iştirakçısı olub.

2019-cu ildə STEAM layihəsinin səmərəli tətbiq edilməsi üzrə İsrail Respublikasında, 2021-ci ildə "Məktəb idarəçiliyinin təkmilləşdirilməsi" üzrə Türkiyə Cümhuriyyətinin İzmir şəhərində təcrübə proqlramlarında fəal iştirak etmiş, müvafiq sertifikatla təltif olunmuşdur.

2017-2022-ci illərdə Bakı şəhəri, Xəzər rayonu, Zirə qəsəbəsi Nüsrət Yaqubov adına 120 nömrəli tam orta məktəbdə direktor vəzifəsində çalışıb. 15.09.2022- ci il tarixindən Elm və Təhsil nazirinin müvafiq əmrinə əsasən, Bakı şəhəri, Nizami rayonu K.Əyyubov adına 12 nömrəli tam orta məktəbin direktoru vəzifəsində fəaliyyət göstərir.

 

ŞAGİRD:

 

Mən, Şabanova Dəryanur Kamil qızı 2010-cu il 4 noyabr tarixində Astara rayonunun Asxanakəran kəndində anadan olmuşam. 2017-ci ildə B.Rüstəmov adına Astara rayon tam orta məktəbin I sinfinə daxil olmuşam. 2023-cü ildən Bakı şəhəri Kamil Əyyubov adına 12 №-li tam orta məktəbdə təhsil alıram. Hal-hazırda məktəbin VIII sinfində oxuyuram. Dərslərimdə əlaçıyam.

 

ESSELƏR

 

Vətən torpağı

 

Vətən-anamız qədər əziz, Şəhidlərimizin qanı qədər müqəddəsdir. Vətən təkcə torpaq deyil, uğrunda can verilən müqəddəs amal, Şəhid qanı ilə yazılmış bir anddır! Bu gün hər birimiz doğma Vətənimizdə azad yaşayırıq. Azadlıq Şəhidlərin qanı ilə yazılmış müqəddəs bir tarixdir. Onun qiymətini anlamaq və yaşatmaq bizim ən böyük borcumuzdur. Bizim bu gün üzərində gəzdiyimiz, oynayıb-əyləndiyimiz torpaq qanla qazanılıb, qanla nəfəs alır. Torpağın qanla nəfəs aldığı yerdə isə “Vətən” dirçəlir. Bu Vətən uğrunda neçə vətən övladı qurban getdi. Bu torpaq təkcə Şəhid qanı ilə yoğrulmadı, eyni zamanda düşmən vəhşiliyinin izlərini daşıyır. Onlar evlərimizi yandırdılar, şəhərlərimizi dağıtdılar, günahsız insanları qətlə yetirdilər. Təkcə insanları deyil, insanlığıda öldürdülər.

Amma Vətəni içimizdən silə bilmədilər. Bizi yandırmaq istədikləri o alov, bizi daha da gücləndirdi. Onların amansızlığı, insanlığa sığmayan vəhşiliyi bizim qəlbimizdə qisas deyil, ədalət qığılcımı yandırdı! Bu torpaq qışqıran anaların fəryadını, çarəsiz körpələrin göz yaşlarını, qətlə yetirilən günahsız insanların son nəfəsini unutmayacaq! Düşmənin bizə qarşı törətdiyi zülm zamanın küləyi ilə unudulacaq bir hadisə deyil. Bu, tarix boyu bizim qan yaddaşımızda əbədi olaraq qalacaqdır.

 

Heydər Əliyev və İlham Əliyev

 

Heydər Əliyev Azərbaycan xalqının tarixində müstəsna bir yer tutur. Onun hakimiyyətə gəlməsi ölkənin ən çətin dövrünə təsadüf etdi. 1990-cı illərin əvvəllərinə. O , ölkəmizin beynəlxalq aləmdəki mövqeyini möhkəmləndirərək, iqtisadi və siyasi islahatlar həyata keçirdi. Heydər Əliyevin siyasəti ilə Azərbaycan, Azərbaycanın müstəqilliyini qorumaq üçün uğurla hərəkət etdi. Ümumiyyətlə, Azərbaycanı SSRİ caynağından qurtaran, millətçilik və separatizm  təhlükəsindən yayındıraraq Müasir Azərbaycan quran Heydər Əlirza oğlu Əliyev olmuşdur.

O səbəbdən xalqın yaddaşında Müasir Azərbaycan banisi Ümumilli Lider, Ulu Öndər, Heydər baba Əliyev oldu. Onun qurduğu güclü dövlətçilik təməli olmasaydı, bu gün biz Zəfər tariximizi yaza bilməzdik. O , bu mübarizənin əsasını qoydu , amma bu missiyanı həyatını keçirmək onun davamçısı, oğlu İlham Əliyevə nəsib oldu. Bu gün də biz gənclər öz Ulu Öndərimizə Allahdan rəhmət diləyərək, müqəddəs ruhunu böyük hörmətlə anırıq!

 

Xalqın rəhbəri tək, o böyük insan ,

Şirin həyatını, eylədi qurban.

Fikrində Müasir Azərbaycan,

Axıtdı bu yolda, qan-tər dedilər!

Aslanların şahı, Heydər dedilər!

 

İlham Əliyev atasının arzularını reallığa çevirdi, onun qurduğu güclü ordu və siyasi iradə ilə 30 illik işğala son qoydu. 2020-ci ildə Qarabağ Zəfəri təkcə bir torpağın azad edilməsi deyildi, bu , Heydər Əliyevin mirasının, onun xəyallarını gerçəkləşməsi idi. Bu təkcə bir qələbə deyil, bir millətin tarixində yazılmış ən şanlı dastandır. Bu gün Şuşada dalğalanan bayraq, Qarabağdan yüksələn azan səsi, Xankəndidə səslənən Azərbaycan himni- bunlar iki liderin, iki qəhramanın əsəridir. Heydər Əlyev xalqına güvən verdi, İlham Əliyev isə ona tarixi qələbəni yaşatdı.

 

Azərbaycan qartalıdır,

Gerçək nağıl qəhrəmanı.

O, mənə çox-çox əzizdir.

Onda vardır, Heydər qanı.

 

Mübarizlər, Poladların,

O, ali sərkərdəsidir.

Bərpa etdi, bütöv etdi,

Yeni can Azərbaycanı.

 

Şəhidlik

 

Bu Vətəndə Mübarizlər, Poladlar, Pəncəlilər kimi oğullar olduqca Vətənimiz yaşayacaqdır. Vətəni sevmək sözlə deyil, əməllə sübut olunur. Mənim fikrimcə, Vətən naminə döyüşmək qəhrəmanlıqdır, amma onun uğrunda ölmək isə əbədiyyətə qovuşmaqdır. İnsan vətən üçün canından keçəndə ən yüksək zirvəyə ucalır. Ən yüksək mərtəbə “ Şəhidlər mərtəbəsi “, ən müqəddəs sevgi isə “ Vətən sevgisidir”. Bu gözəl Vətən uğrunda yaşamaq da, ölmək də bir şərəfdir, çünki Vətən uğrunda canını qurban verənlərin adı torpağa töküldüyü qanla birgə əbədi yaşayır və onların ruhu azadlıq və qüdrətin rəmzinə çevrilir.

 

Sev Azərbaycanı, Vətən anandır.

Anadan da əziz, sənə yanandır.

İylənmiş cismini, tək o, anandır.

O sevgidən başqa, yalan sevgidir.

 

Vətənin dəyəri yalnız onun ərazisində yerləşən təbii sərvətlərlə ölçülə bilməz. Vətənin dəyəri onun üzərindən xalqın tarixində, mədəniyyətində, ənənələrində, birliyində, itkilərində, zəfərlərində və keçmişin qanla yazılan səhifələrində gizlidir. Üzərində Şəhid qanı olan torpaq sadəcə torpaq deyil, Vətəndir! Torpaq uğrunda ölən varsa, Vətəndir! Hər bir Şəhidin adı, torpağımıza düşən bir ulduz kimi parlayır, Vətənin şanlı gələcəyinə işıq tutur.

 

Basdığın yerlərə “torpaq” deyərək keçmə tanı :

Düşün altında minlərcə kəfənsiz yatanı,

Sən Şəhid oğlusan, incitmə, yazıqdır atanı.

Vermə, dünyaları alsan da, bu cənnət Vətəni!

 

Hər bir azərbaycanlı öz vətəni uğrunda öz canından keçməyə hazırdır. Vətənin yaşaması üçün mənim yox olmağım lazım olsa, gözümü belə qırpmaram! Bu torpaq mənim deyil, mən bu torpağın övladıyam. Vətən üçün döyüşmək yaşamaqdan daha müqəddəsdir. Vətənim üçün nəinki canımdan, nəfəsimdən, xəyallarımdan, varlığımdan, hər şeyimdən keçməyə hazıram. Əgər bir gün bu vətən məni çağırsa düşünmədən torpağa qarışaram. Çünki bu torpaq mənim qanımla var olub, ruhumla əbədi yaşayacaq! Canım da, qanım da, ruhum da vətənimdir. Çünki Vətən yaşadıqca məndə yaşayacağam.

Torpaqdan doğan hər zərrə, hər dağ, hər çay bizə həyat verir, varlıq bəxş edir. Hər qarışında mübarizə və həsrət, həmçinin qələbə və sevinc yaşadan bu torpaq , bizə millət olmağı öyrədir. Biz torpağımızın hər qarışını qorumağa and içmişik. Torpağın üstündə yaşayan bu xalq, heç vaxt torpağını tərk etməyəcək. Öldükdən sonra belə yenə bu torpağa qarışıb onunla əbədi yaşayacaq. Torpaq müqəddəsdir! Torpaq insanın ruhunu əbədi qucaqlayan yeganə varlıqdı. İnsan sevdiyini torpağa tapşırırsa, deməli, torpaq insanın etibar etdiyi, Allah qarşısında ona əyildiyi, sevginin müqəddəs sayılan sıralarda öndə,  insanın və onun ulusunun tək axıra qədər bitməyən əbədiyyət kimi ondan bir an belə ayrılmayan pənah ocağıdır. Torpaq “ Vətən” deməkdir. Vətən isə “Azərbaycan” deməkdir.

Torpağa aid bu dəlil və sübutları öz fikirləri ilə ifadə edən Dəryanur da, bu günün sadəcə quru nəfəs alanı, sabahın isə torpağıdır!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.04.2025)

 

 

 

 

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı ilə müştərək layihəsində bu gün sizlərə qədim türk dastanları barədə danışacağıq.

 

 Türk dastanları qədim türklərin dünyagörüşünü, inanclarını və qəhrəmanlıq ənənələrini əks etdirən qiymətli irslərdən biridir. Bu dastanlar igidlik, vəfa, sevgi və milli ruhun gücü ilə zəngindir. Aşağıda ən məşhur türk dastanlarından bəzilərini təqdim edirəm:

 

1. “Oğuz Kağan” dastanı:

 Bu dastan türklərin ulu əcdadı sayılan Oğuz Kağanın igidliklərini və türkləri birləşdirərək böyük bir dövlət qurmasını təsvir edir. Oğuz Kağan uşaq yaşlarında qeyri-adi gücə sahib olur, böyüdükcə igid bir döyüşçü və ədalətli hökmdar kimi tanınır. O, göy tanrıya inanır və Tanrının ona verdiyi güclə dünyanı fəth etməyə çalışır. Dastanda türklərin dövlətçilik ənənələrinin və milli birlik ruhunun əsaslarının qoyulduğu göstərilir.

 

2. “Alp Ər Tonqa” dastanı

 Bu dastan türk xaqanlarından biri olan Alp Ər Tonqanın qəhrəmanlığı və düşmənlərə qarşı apardığı mübarizə haqqındadır. Onun adı “Divanü Lüğat-it-Türk”də də çəkilir və bu dastanın tarixi köklərinin çox qədim olduğunu göstərir. Dastanda Alp Ər Tonqanın ölümünə türklərin necə yas tutduğu və onu əfsanəvi bir igid kimi necə yad etdiyi təsvir olunur.

 

3. “Manas” dastanı

 Türk dünyasının ən böyük epik əsərlərindən biri sayılan “Manas” dastanı qırğız türklərinə məxsusdur. Bu dastan türklərin xarici düşmənlərə qarşı apardığı mübarizəni, igid Manasın qəhrəmanlıqlarını və xalqına olan sədaqətini tərənnüm edir. Dastanın maraqlı tərəflərindən biri də odur ki, burada təkcə döyüşlər deyil, eyni zamanda türk mədəniyyəti, adət-ənənələri və ailə dəyərləri geniş təsvir olunur.

 

4. “Koroğlu” dastanı

 Bu dastan təkcə türklər arasında deyil, bir çox xalqlar arasında yayılmış qəhrəmanlıq dastanıdır. Koroğlu zalımlara qarşı mübarizə aparan igid bir qəhrəmandır. O, atasının haqsızlığa uğramasından sonra intiqam almaq üçün dağlara çəkilir və bir qrup igidlə birlikdə haqsızlığa qarşı döyüşməyə başlayır. Dastanın əsas motivlərindən biri ədalət və xalqın azadlığı uğrunda mübarizədir.

 

5. “Ergenekon” dastanı

 Bu dastan türklərin çətinliklərə baxmayaraq necə bir daha yüksəldiyini göstərir. Dastana görə, türklər düşmən hücumları nəticəsində məğlub olaraq dağlar arasında qapalı bir vadidə yaşamağa məcbur olurlar. Orada illərlə yaşayır, çoxalır və güclənirlər. Nəhayət, bir dəmirçi dağları əridib onlara çıxış yolu açır. Türklər yenidən azadlıqlarına qovuşur və böyük bir dövlət qururlar. Bu dastan türklərin yenilməz ruhunu və mübarizə əzmini simvolizə edir.

Türk dastanları təkcə keçmişin izləri deyil, eyni zamanda türk ruhunu, igidliyini və mədəniyyətini yaşadan bir xəzinədir. Hər biri xalqın tarixini və dəyərlərini özündə əks etdirir.

 

6. “Göycə” dastanı

 Azərbaycan türklərinə məxsus olan bu dastan qədim türk mədəniyyətinin izlərini daşıyır. Dastan qəhrəmanlıq, sevgi və vəfa motivləri üzərində qurulub. Əsas qəhrəman Göycə düşmənlərə qarşı mübarizə aparan igid bir türk döyüşçüsüdür. Onun sevgi hekayəsi və düşmənlər qarşısında göstərdiyi cəsarət dastanın əsas xəttini təşkil edir.

 

7. “Bozqurd” dastanı

 Bu dastan türklərin mənşəyi ilə bağlı mifoloji dastanlardan biridir. Dastana görə, bir türk qəbiləsi düşmənlər tərəfindən məhv edilir, ancaq bir türk uşağı sağ qalır. Onu bir bozqurd himayəsinə götürür və böyüdür. Daha sonra həmin uşaq türklərin yeni bir nəslinin əsasını qoyur. Bozqurd dastanı türklərin milli simvollarından birinə çevrilib.

 

8. “Dədə Qorqud” dastanı

 Azərbaycan və Anadolu türklərinin ən mühüm dastanlarından biridir. Bu dastan Oğuz türklərinin igidliyi, ailə dəyərləri və məğrurluğu haqqında rəvayətləri özündə birləşdirir. Dastanda Bamsı Beyrək, Dirsə xan oğlu Buğac və digər igidlərin qəhrəmanlıqları təsvir olunur. Dədə Qorqud isə müdrik bir ozan kimi hər dastanın sonunda nəsihət verir.

 

9. “Şu” dastanı
Şu dastanı İskəndərin Orta Asiyaya yürüşləri dövründə türklərin göstərdiyi qəhrəmanlıqdan bəhs edir. Dastanın əsas qəhrəmanı Şu adlı bir türk hökmdarıdır. O, İskəndərin hücumlarına qarşı xalqını müdafiə edir, lakin sonda geri çəkilməyə məcbur olur. Bu dastan türk xalqlarının azadlıq uğrunda mübarizəsini əks etdirir.

 

10. “Türey” dastanı

 Bu dastan Yakut türklərinə aiddir və türklərin ilk yaranışını izah edən mifoloji dastanlardan biridir. Dastana görə, türklər Ulu Tanrı tərəfindən yaradılıb və yer üzünə göndərilib. Burada təbiətlə bağlı güclü mifoloji elementlər var.

 

11. “Edigey” dastanı

Qızıl Ordu dövründə yaranmış bu dastan Edigey adlı qəhrəmandan bəhs edir. O, igid bir sərkərdədir və öz zəhməti ilə böyük şöhrət qazanır. Dastanda türklərin döyüş taktikaları, hökmdarlar arasındakı siyasi çəkişmələr və qəhrəmanlıq motivləri təsvir olunur.

Türk dastanları həm tarixi, həm də mifoloji elementlərlə zəngindir və türklərin kimliyini, mənəviyyatını və mədəniyyətini yaşadan ən önəmli mənbələrdən biridir.

Türk dastanları təkcə keçmişin izləri deyil, eyni zamanda türk ruhunu, igidliyini və mədəniyyətini yaşadan bir xəzinədir. Hər biri xalqın tarixini və dəyərlərini özündə əks etdirir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.04.2025)