“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi yazar Əhərdə yaşayan Xan Sənəmdir.

Xan Sənəm

Əhər

QIRMIZI NİSSAN

Kitabların dili olsa da, qulağı yoxdur yəqin! Bunu, atam otağında hər gün sancıdan sızıldayarkən, heç səs duymurlar kimi durudan baxan minlər kitabı görüncə anladım. Elə saymaz, elə səssiz baxırdılar, sanki bütün qazancını onlara verən və bütün ömrünü ayaqlarına qoyan bu iniltinin yiyəsini tanımırlar. Daha o gəl-getdən, səs-küydən, qoltuqlarına qəzet vurmuş şallı-papaqlı uzun paltolu alim dostlardan da xəbər yoxdur. Hamısı ya ölüb ya tutulub ya da başqa ölkələrə köçüblər.

Atamın kitab qurdu olduğuna rəğmən üç balasının biri belə onun qədər sıx-sıx oxumağa raqib olmadı. Bəlkə də onun, yazı-pozu eşqindən özünü otaqda həbs edib bizdən və özəlliklə anamdan alması üçündür ki, istəmədən bir təhər içimizdə o kitablara qarşı nifrət yaranmışdı.

Rahat-rahat oxuyub yazsın deyə, müəllimlikdən istefa vermişdi. İki səhminə şərik olduğu fabrikdən gələn gəlirə qane olmuşdu. Deyirdi: “Enimizi də görər, boyumuzu da”.

Kişi sanki dünyanın tərkini qılmışdı. Yeyib-içdiyini içində saxlamağa qadir olsaydı o hərdəni də, kağız qoxusu divarlara hopmuş qarğınmış otaqdan çıxmazdı. Pəncərənin rəfinə belə yarıya kimi kitab qalamışdı. Onun havası da, işığı da, arvad-uşağı da o kitablar idi.

Anam daha əlindən zara gəlmişdi. Babamdan ayrılmaq istəyirdi. Əlindəki buxçanı yaxındakı alma ağacının haçasına qoydu. Ağlaya-ağlaya başına atdığı narın güllü çadrasının ətəklərini yığışdırıb, özəl tərz ilə qoltuğuna yerləşdirdi. Biləyimdən tutub ora-bura çırpa-çırpa hovuzun qırağına sürütlədi.

- Nənəsiz qalasan, indi hay-hayda buları nə cür təmizliyim?

Ağzımdan göbəyimə kimi yol çəkən böyürtkən ləkələrini deyirdi. Ağ paltarıma baxmalı deyildi. Ətəyimdən tutub yuxarı çəkərək, başımdan çıxartdığı paltarı öncə əlində topaladı, sonra o biri əlini isladıb köksümə çəkib, həmin topa ilə quruladı. Göz yaşları yanaqlarında kəhrə bağlamışdı. Yaşıl gözləri daha parlamırdı. Ayağa durub çadrasını üzülmüş belinə doladı. Deyinə-deyinə quruyan paltarları hirs ilə şəritdən yığıb astanadan içəri atdı.

Günəşin isti əlləri mərmər tənimi həvəslə tumarlayırdı. Əyilib su içməyə ağzımı şirə dayadım.

İndi “Nazim Hikmətin” şeirindən bir parçası öz səsi ilə zehnimə gəlir: “Seviyorum seni, Ekmeği tuza banıp yer gibi Geceleyin ateşler içinde uyanarak Ağzımı dayayıp musluğa su içer gibi...”

Yumruğu kürəyimin ortasında otursa da, ruhumun qatbaqatını gəzişib gələcəyimə sarı əzib dağıltmağa sarı getdi!

- Nənəsiz! Deməmişəm o cür su içməzlər?

O zərbənin ardınca başım elə silkələndi ki, üstdən qabaq dişim şirə dəyib ağzımdan atılıb hovuza düşdü. Ağlamadım; ağrımırdı; laxlayırdı zatən. Bu da o birisi kimi iki-üç günə düşəcək idi. Qan dadını ağzımda hiss eləsəm də udub ona bildirmədim. Bilsə nə olacaq ki? Bir yumruq daha yeyəcəkdim. Üzümü ona sarı döndərdim. Buxçasını ağacdan alıb, çadra qarışıq qoltuğuna vurdu. Əlində gətirdiyi təmiz paltarı əynimə çəkdi.

Yenə qolumdan tutub sürüdü.

- Yeri gedək, day bura bizim yerimiz deyil. Ev deyil ki, karvansaradı, Əli çıxır, Vəli girir; Vəli çıxır, Əli girir. Mən də onlara qaravaş olmuşam, qıvraq yeri!

Həmişəki sözlər, həmişəki oyunlar. Neçə gün sonra “Balalarım ac qaldı” deyə, sallana-sallana qayıdacaq idi. Arada dəyən mənə dəyirdi. Qolçaqlarımdan, oyuncaqlarımdan, küçə yoldaşlarımdan, üç-beş gün uzaq düşürdüm. Lap önəmlisi həyətimizin sevgisindən, görüşündən, nakam qalıb ölüşkəyirdim.

Onda kim inanardı, bu xına xınalardan olmayacaq? Elə o gediş getdik. Sanki bizi aparan o röyanın sahibi yuxudan durubmuş. Daha heç kəs anamı qaytaranmadı. Nə atamı, qardaşlarımı dinlədi, nə bircə ağ saqqalı, ağ birçəyi. Atam da acığa düşüb “Boşamıram” dedi.

Davalarını verib qarşısında əyləşirəm. Pərişanlığı çiyinlərini bürüyən ağarmış saçlarına toxunuram. Dinib danışmır. Damarları zol durmuş, ağ-apağ, zəif və qoca əllərindən tuturam.

- Baba! Anam orda can çəkişir, sən də burda belə xəstə düşübsən. Gəlin inadı buraxın bahəm yaşıyaq. İyirmi il oldu! Bəs deyil? Onun dava-dərmanına kürür-kürür pul ehtiyacdı. Hanı o karxanadar dostların, tanışların? Hanı səhmin var idi? Gəlirin onlardan idi?

Di gətir daaa... Mən day tək canıma yetirə bilmirəm. Sərətandı (Xərçəng xəstəliyi); şuxluq deyil ki. Mənim aylığın həmin iki nəfərin qarının doyura. Sən ki müəllimliyi yaxcı bilirsən. Sevinirəm qardaşlarım xaricdə ticarətə baxır. Qadam onların ticarətinə. Genə evlənməmişdən beş-üç qıran yollardılar. Altı-yeddi ildi onu da kəsiblər. Allah balalarından çəkdirəcək.

Heç bilmirdim kimə danışıram. O yallı-yalmanlı Nəsrulla Xandan bir quru ad qalmışdı, bir də xəstə nəfəs. Mən bilən qədər kitablarda heç zaman ailənizə qarşı bu qədər acımasız davranın deyə bir sözlər yazılmayıbdır. Atam bunu haradan öyrənmişdi, necə bacarırdı? Bilmirəm! Əllərindən öpüb, çantamı götürdüm.

- Baba, qurbanın olum, day mən getməliyəm. Yadınnan çıxmasın ha, yatanda bu çəhrayı davanı hətmən at. Sabah genə baş vuracıyam.

Həyətdəki güllərin, ağacların bir çoxu atamın və əlbəttə ki anamın oduna yanıb qurumuşdular. Bu illərdə çəkdiyim əziyyətlərin ucbatından onların bu məzlum hallarını düşünməyəcək qədər sərt, ruhsuz və başı soyuq olmuşdum. Tək düşündüyüm şey əvvəl anamın sağlığını qaytarmaq, sonra onu atam ilə barışdırmaq idi...

Sinifdən çıxdım. Uşaqların başıma düşən səs-küyündən sərsəm olmuşdum. Elə ki, iş yoldaşlarımdan biri öncədən danışdığımız elçilik mövzusuna toxunar-toxunmaz, yazığı toparlayıb dik-dik cavablar dedim. Baxa-baxa donub qaldı. Dalıma baxmadan müəllimlər otağının qapısını çırpıb mədrəsədən çıxdım.

- Görür ha min bir fikrim, dərdim, qayğım var; hələ genə o qarnı yekə qardaşın gözümə soxur. Neylim vəkildir. Dədəmin dərdinə ki! Mənə indi cərrah doktor ehtiyacdı. Anamı qurtara bilən bir möcüzə.

Bunları xiyabanda yeriyərkən qəzəbdən dilaltı deyirdim. İlk gördüyüm taksiyə əl sallayıb saxlatdım. Minərkən də dizimi qapısının kəskin bir yerinə çırpdım. Çox acıyırdı. Getdiyim ünvanı sürücüyə deyib başımı şüşəyə dayadım. Gözlərimi yumdum...

Dizimdəki yaranın göynərtisindən zar-zar zarıyırdım. On üç yaşlı Mustafa saçlarımı tumarlayır öpür; göz yaşlarımı silir; on beşini yeni bitirmiş Məhəmməd isə qıçımın yarasını bağlayır. Armud ağacından armud dərərkən düşmüşəm. Anam hovuz başında ovuşdurduğu paltarların ərovunu (Sabun və ya hansısa bir təmizləyici maddədən suya çəkilməmiş paltarda qalan) alıb suya çəkir. Hər dəfə də paltarları şəritə asdıqca üçümüzü də qatıb qabağına vur hay deyinir. Atam bir əlində çubuq, pencəyi çiynində, yarısı kitab ilə aşağıdan yuxarıya pərdələnmiş pəncərədən bizə baxıb nələrsə yazır...

Taksi dayanır. Dediyim yerə çatmışıq. Orası həsrətlərimin gen-geniş və arzularımın dar və qaranlıq küçəsi idi. Kirayəni hesablayıb təşəkkür eləyərək enirəm. Uzaqdan atamı görürəm. Qapıda qırmızı bir Nissan dayanıb. Maraqlı-maraqlı addımlarımın sürətinə artırıram. Mən çatınca maşın gedir.

- Salam baba, nolub?

Əlimə iki qatlanmış xırda kağız verir. Mən soruşmağa hən-hün eləyincə, çoxdandır duymadığım xəstə səsini qulaqlarıma yayır:

- Maman üçün nə lazımdı gör!

Kağızın qatını açıb baxıram. “Dər vəche aqaye Nəsrollah Zərrin, babəte xəride hezar o həştsəd celd ketab...” (Farscadır: Min səkkiz yüz kitab alınmasına görə Cənab Nəsrullah Zərrin adına.)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı yazar Rəfail Tağızadənin yazısını təqdim edir. 

Şair, rəssam, gözəl dost Adil Mirseyidin növbəti onsuz keçən doğum gününü qeyd etdik!

Ruhun şad olsun, əziz dost!

Elə insanlar var ki, onlar dünyaya ancaq duyulmaq, anlamaq və yaratmaq üşün gəlirlər. Onlardan çox şey ummaq, tələb etmək olmaz. Onların missiyaları tam başqadı. 

Seçilmişlər bəşəriyyətə, cəmiyyətə, topluma xeyir vermək üçün göndərilənlərdir. Öyrənmək, öyrətmək, əksəriyyətin bacarmadıqlarını vermək üçün gələnlərdir.  

Bu insanlar, adətən, zamanında başa düşülmürlər. Çünki onlar zamandan çox qabaqdadırlar.

Onlardan sonra bir boşluq yaranır.

Ədəbiyyata, poeziyaya, incəsənətə, mədəniyyətə son dərəcə həssas olan, sözə böyük önəm verən Adil Mirseyid də belə insanlardan idi. 

Adil fərqliliyi ilə gözəl idi. 

Qələbəliyi sevməzdi. Qələbəlikdən qaçardı. Tənhalığı sevərdi. Bəzən adamlardan çox ağaclarla, quşlarla, dənizlə danışardı. Və bir də içindəki məniylə. 

Bildiklərini öyrətməyə, yardımçı olmağa çalışardı. 

Dostları üçün ərk elədiyi bütün qapıları döyərdi. Özü üçün kimsənin yanına getməzdi. İşlə bağlı dəvət aldığı yerlərə gedəndə elə ilk görüşdən bütün ideyalarını verərdi. Sonra onu çağırmayanda özünü pis təsir edirdi. O, hamını özü kimi qəbul edirdi. Pisliyi bacarmazdı. Xoşlamadığı, sevmədiyi adamdan sakitcə aralanardı. Ya da onu gördükdə yanından sakitcə ötüb keçərdi. Bir daha ona dönməzdi. Bəlkə, hansısa çox vacib məcburiyyət olaydı. Onda da çox könülsüz. Ötəri.

Adildə küsmək, tərk etmək var idi. Mən Adili duyurdum. Anlayırdım. Onu olduğu kimi qəbul edirdim. 

Adil onu ağrıdan, incidən nə vardısa hamısını mənimlə bölüşərdi. Edilənləri. Etmək istədiklərini. Məcburən etdiklərini. Və onların mənəvi, daxili acısını da. Bölüşüb bir az rahatlanardı. Onu boğan, ona əzab verən o ağır yükü üstündən, içindən atıb yüngülləşirmiş kimi.

Adil olan məclisdə söhbət nədən gedir getsin, söhbətin məcrası sonda poeziyaya yönələrdi. Dostlarının şeirlərinə mütləq fikir bildirərdi. Və hamı da Adilin fikri ilə razılaşardı. 

“Axşam şeir yazmışam. Oxuyum, bir sən də qulaq as”, − deyərdi, ikilikdə olanda. 

Adil yazıya bir anlıq göz gəzdirib qiymət verərdi. Elə sənət əsərlərinə də. 

Tədbirlərə nadir hallarda qatılardı. Bir də gördün zəng eləyib: “Yarım saatdan sonra filan yerdə olacam. Bir görüşək”, -deyərdi. Görüşəndə, “Axı sən tədbirdə olmalıydın?” sualına başını tərpədib: “Mənlik deyil”, − söyləyərək tez başqa mövzuya keçərdi. Hiss edərdim ki, tədbirdə ya kiminsə olacağını bilib getməyib, ya da darıxıb çıxıb. 

Adil əsl esseist idi. Onun şeirləri kimi esseləri də seçilirdi. 

Son vaxtlar yaşayanlardan − həyatda olanlardan esse yazmırdı. Ancaq dünyasını dəyişənlərdən yazırdı. Bunun da səbəbi vardı. “Onlar dedi-qodu etmirlər. Yazı niyə getmədi, gecikdi və s. demirlər”, − söyləyərdi. 

Bəzən o qənaətə gəlirsən ki, ölülər dirilərdən daha ağıllıdılar. Heç olmasa dinmirlər.

Adilin şeirlərini, poemalarını “Azərbaycan”, “Ulduz” jurnallarına adətən mən təqdim edərdim. Şeirlərini diskə köçürüb gətirərdi ki, özününkü ilə birlikdə bunu da verərsən. Redaksiyada dostlar da artıq öyrəşmişdilər. Mən yazı gətirəndə “Adilin də yazısını gətirmisən?”, − soruşardılar. “Birinci Adilin yazısını verin” ifadəmə də adət etmişdilər. 

* * *

Yuxuda məndən “Şairlərdən kimləri görürsən? Çayxanaya gedirsənmi?” - sordun. 

“Yox, artıq sənsiz ləzzəti qaçmış çayxanalara getmirəm, şairləri də hərdən Yazıçılar Birliyinə gedəndə görürəm, ya da tədbirlərdə” − söylədim.”

Bir də “Oralarda nə yeniliklər var?” − dedin.

Gözümü gözündən çəkib, ah çəkəndən sonra: “Səndən sonra qumru quşları da bağlardan perik düşüblər, mənimtək. Daha çayxanalarda müzakirələr, dinləmələr də səngiyib. Daha dostlar da az-az görüşürlər”, - dedim. 

Çıxıb getdin. Sanki bunları bilməyə gəlmişdin.

 Payızın xəzanını, yağışlı havasını sevən, yağışa hərdən başını qaldırıb salam verirmiş kimi baxan, sonra eynəyini silib asta addımlarla addımlayıb, arabir dayanıb ağaclara baxan; ayaq saxlayıb, çönüb nələrisə danışan, sevgilisinin sevinc göz yaşlarında islanmaqdan ləzzət alantək sevinən adam yoxdu bu şəhərdə. Hava da, yağış da artıq sevgilisini itirmiş kimidir...

 Budağından qopub yeri məkan seçən yarpağa bu məqamda həm şair, həm rəssam kimi baxan, bir tutarlı ifadə ilə fikrini bildirən, yeni yanaşma, bənzətmə verən; son vaxtlar geydiyi, heç vaxt, hətta ən soyuq havada da yaxasını düymələmədiyi qara paltosunun boynunu qaldırıb, ağ-qara şərfini boğazına bir az da möhkəm sarıyıb uclarını sinəsinə buraxan, idman papağını alnına kimi dartaraq, sanki özü kimi tüstülənən papirosdan istədiyi ləzzəti alırmış kimi sümürüb; yaddaşının alt qatından, ya da yeni düşüncəsindən bir fikri söyləyəcək adam görsənmir mənimçün süsləşmiş bu bağlarda, parklarda... 

Həmişə sənin ad gününü ayrıca qeyd edərdik. İkilikdə. Sənsiz ilk ad günün də elə oldu. Özünü rahat hiss etdiyin o yerlərin birində oturduq. Xatirələrin qoynunda. O gün ancaq sən danışdın, arada, “Mənə çayı az süz”, − deyərək. Həmişəkindən daha çox dinləmək istədim səni. “Səsin üçün çox darıxmışdım”, − dedim sənə. 

Sən mənim yaddaşımda sonuncu kitabının təqdimatında çəkdirdiyimiz şəkildə olduğun kimi qaldın. Sanki nələri isə demək üçün şəkilin çəkilib qurtarmasını gözləyirsən. Hərəkətli, canlı... (Sən xəstə olanda səni təxminən hər gün ziyarət etsəm də, səninlə şəkil çəkdirmədim. İstəmədim...)

“ölümün xeyrinə işləyir saat” − dediyin o son gecədən bir il ötdü. Bu bir ildə sənsiz olmadıq. Hər zaman sən bizimlə oldun. Yanımızda oldun. Düşüncəmizdə oldun... 

Azərbaycan şeirində xırda hərflərlə başlanan, nöqtəsiz, vergülsüz; içərisində rəssamlıq, müxtəlif ədəbi cəryanların elementlərini, xarici dillərdə olan sitatları görəndə, avanqard poeziyadan söhbət gedəndə mütləq və mütləq Adil Mirseyid xatırlanacaq. 

Yada salınacaq. 

Anılacaq.

Daha yaşamaq necə olur...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2024)

Rubrikanı Könül aparır. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Azərbaycan Milli Kulinariya Assosiasiyası ilə birgə layihəsində sizlərə hər dəfə İrəvan mətbəxindən nümunələr təqdim edirik. Bu nümunələr Azərbaycanın bu sahə üzrə tanınmış mütəxəssisi, əməkdar mədəniyyət işçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, kulinar Tahir Əmiraslanovun gərgin əməyi nəticəsində ortaya çıxmışdır. 

Bu gün sizlərə Narinc (portağal) dolmasının 

hazırlanma qaydasını təqdim edəcəyik. 

Nuş olsun!

DÜSTUR 

§ Qoyun əti – 117 qr

§ Quyruq – 20 qr

§ Narınc – 80 qr

§ Soğan – 17 qr

§ Kərə yağı – 20 qr

§ Badam – 10 qr

§ Albuxara – 10 qr

§ Ərik qurusu – 10 qr

§ Yumru düyü – 25 qr

§ Mərzə qurusu – 3 qr

§ Sarıkök – 0,1 qr

§ Darçın – 0,1 qr

§ Duz – 4 qr

§ İstiot – 0,05 qr

Xörək əlavəsi:

§ meyvə turşuları (məti) – 25 qr

HAZIRLANMASI:

Qiymə hazırlanır, qovrulur. Narınc tam ortadan bölünür, şirəsi əllə və ya şirəçəkən maşınla çıxarılır. Qiyməni bişməyə qoyduqda su əvəzinə narınc şirəsi qiyməyə vurulur. Qiymə yağa düşənə yaxın qalan ərzaqlar və ədviyyatlar vurulur. Narıncın əvvəl- cədən ayrılmış qabıqlarının içinə hazır qiymə doldurulur. Üstündən kərə yağı, mərzə, darçın vurulur və sobaya bişməyə qoyulur. 180-200°C-də 20-25 dəqiqə bişirilir. Yanında meyvə turşuları (məti) verilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2024)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk mədəniyyətində "tımarhane" anlayışı sadəcə zehni problemləri olan şəxslərin yerləşdirildiyi bir məkan kimi qəbul edilmir. Bu sözün kökündə dayanan "tımar" ifadəsi "baxım", "sığal" və "diqqət" mənasını verir. 

Osmanlı dövründə psixi problemləri olan şəxslərə xüsusi qayğı göstərilirdi. Onların daha sakit və normal davranışlar sərgiləməsi üçün diqqətçəkici bir müalicə üsulu tətbiq edilirdi: yeniçəri atlarının tüklərini daramaq.

Tımarxanalarda bu şəxslərin əllərinə daraqlar verilərək, atların tüklərini daramaq tapşırılırdı. İlk vaxtlarda sadə bir məşğuliyyət kimi görünsə də, bu metodla həmin şəxslərin zamanla daha sakit və harmonik davranmağa başladığı müşahidə edildi. Bunun səbəbi isə atların insanlara mənəvi sakitlik bəxş etməsi idi. Əslində, bu yanaşma ilə Osmanlılar, atların insan psixologiyasına müsbət təsirini instinktiv olaraq kəşf etmişdilər.

Atlar və müasir terapiya

Müasir dövrdə bu metod "at terapisi" (hippoterapiya) adı altında tətbiq edilir. Atlar yalnız fiziki reabilitasiya üçün deyil, eyni zamanda zehni sağlamlıq problemləri ilə mübarizədə də mühüm rol oynayır. Atlarla qurulan əlaqə insanların diqqətini cəmləməyə, rahatlamağa və özünəinam hissini artırmağa kömək edir.

Terapistlərin müşahidələrinə görə, atlarla vaxt keçirən şəxslər, onların sakit və balanslı enerjisindən təsirlənərək, öz daxili harmoniyalarını bərpa edirlər. Bu terapiya forması xüsusilə uşaqlar, travma keçirmiş şəxslər və stresslə mübarizə aparan insanlar üçün effektivdir.

Osmanlı dövründə tımarhanelərdə tətbiq edilən bu metodun, əsrlər sonra da effektivliyini sübut etməsi təsadüfi deyil. Bu, insanlarla heyvanlar arasındakı təbii bağın və bu bağın psixoloji təsirinin əhəmiyyətini göstərir. Beləliklə, dəlixana kimi sərt və uzaq bir anlayışdan tumarxana kimi qayğı və şəfqət dolu bir yanaşmaya keçid Osmanlı dövrünün insanpərvərliyi və müşahidə qabiliyyəti ilə bağlıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün böyük azərbaycanlı Ziya Musa oğlu Bünyadovun anadan olmasının 103   illiyidir. 1921-ci ilin 24 dekabrında Astarada dünyaya göz açan dünyaşöhrətli şərqşünas, tarixçi, Dövlət Mükafatı Laureatı, əməkdar elm xadimi, ən nəhayət milli azadlıq hərəkatının liderlərindən biri, ictimai-siyasi xadim, erməni millətçilərinin “nömrə bir düşmən” elan etdikləri bir vətən oğlu, bir də ədalət carçisi, haqsızlıqlarla, məmur özbaşınalıqları ilə mübarizə aparan, xalqı üçün cəngə çıxan fədai.

Ziya Bünyadov həm də 2-ci Dünya Müharibəsində komandanlıq etdiyi 123-cü əlahiddə rota ilə Visla-Oder döyüşlərində misilsiz şücaət göstərərək Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adını qazanmışdı. 1967–1968-ci illərdə - sovetin qılıncının dalı da, qabağı da kəsən ən qorxulu avtoritarizm illərində Ziya Bünyadov bir neçə dəfə açıq şəkildə “Doğrudur, Azərbaycan Rusiyanın tərkibinə daxil olub, amma bu addım könüllü atılmayıb” deməyə cəsarət tapmış tək azərbaycanlı olmuşdu. O, Qorbaçov perestroykası dövründə bolşevizm terroru nəticəsində 20–30-cu illərdə Azərbaycanda aparılmış repressiyalar haqqında həqiqətləri aşkara çıxararaq 1937-ci ilin qurbanlarını xalqa tanıtdırmış, onlara bəraət qazandırmaqla da əsl hünər göstərmişdi. O,“Quran”ı Azərbaycan dilinə çevirməsi ilə də yaddaşlara həkk olunmuşdu.

1997-ci il fevral ayının 21-də yaşadığı binanın qarşısında onu qətlə yetirdilər. Qətlindən bir qədər əvvəl Ziya Bünyadov ayrı-ayrı yüksək mövqeli şəxslərin korrupsiya əməlləri barədə çıxışlar etmişdi, parlamentdə fikirlər səsləndirmişdi, Müdafiə Nazirliyindəki korrupsiya ilə bağlı əlində sənədlər olduğunu da bildirmişdi.Akademikin “Hizbullah” radikal dini qrup üzvləri tərəfindən öldürüldüyü və bununla bağlı bir neçə nəfərin azadlıqdan məhrum edildiyi faktı olsa da bu versiya günü bu gün də heç kəsin ağlına batır. Bu qətlin üstünün acılması üçün zaman lazımdır təbii ki.

Bu isə Heydər Əliyevin Ziya Bünyadov haqqında dediyi sözlərdir: "O, öz varlığı ilə elə bir insan idi ki, böyük, şərəfli həyat yolu ilə elə bir yüksək səviyyəli şəxsiyyət adı almışdı ki, onun haqqında nə qədər çox desək də, yenə də tam qiymətini verə bilməyəcəyik."

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2022)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Qədim tarixə, zəngin mədəniyyətə malik Bərdə şəhəri həm də abidələr diyarıdır. Bərdənin qədim abidələrindən biri də "Allah-Allah" türbəsi və ya “Nüşabə” qalasıdır. "Allah-Allah" türbəsi dövrümüzə nisbətən qeyri-kafi vəziyyətdə gəlib çatıb. 

1958-1963-cü illərdə abidədə tədqiqat və təmir-bərpa işləri aparılıb. Türbə Naxçıvan memarlıq məktəbinin xarakterik nümunələrindən hesab olunur.

Nüşabə qalası kimi tanınan Bərdə türbəsi 1322-ci ildə memar Əhməd ibn Əyyub əl-Hafiz Naxçıvani tərəfindən inşa olunmuşdur. Abidənin hündürlüyü 13 metrdir. Silindr formasında gövdəsi, konusvarı günbəzi vardır. Türbənin bütün divarı firuzəyi kaşı və kərpiclə naxışlanmışdır. Türbənin səthindəki bu naxışlarda 200-dən çox "Allah” sözü  simmetrik bir formada, zərgər dəqiqliyi ilə təkrarlanır, abidəyə qeyri-adi bir bənzərsizlik verir. Elə bu səbəbdən də bəziləri onu "Allah-Allah” türbəsi adlandırırlar.

Tarixin müxtəlif zamanlarında bölgəyə səfər edən dünyanın məşhur səyyahlarının əsərlərində Bərdə türbəsi qiymətli memarlıq abidəsi kimi xarakterizə edilir. Tarixi məxəzlərdə göstərilir ki, qala monqolların Azərbaycana yürüşü zamanı dağıdılsa da, sonra yenidən bərpa olunmuşdur. XIII əsrdə yaşamış məşhur səyyah Həmdullah Qəzvini qalanın Makedoniyalı İsgəndər tərəfindən miladdan əvvəl tikildiyini yazmışdır. O, əsərində Sasani hökmdarı Firuzun zamanında qalanın abadlaşdırıldığını da qeyd edir.

Mütəfəkkir Nizami Gəncəvi "İsgəndərnamə” poemasında "Bərdə nə gözəldir, necə qəşəngdir” deyə Bərdəni tərənnüm edərkən türbənin təsvirini də vermişdir. Poemada ağıllı və müdrik Azərbaycan qadınının ümumiləşdirilmiş obrazı kimi təqdim olunan Nüşabənin dünya fatehi İsgəndəri mat qoyması poetik bir dillə təsvir edilir. Azərbaycanın qadın hökmdarı Nüşabə İsgəndəri əqlinin gücü ilə döyüşsüz, davasız məğlub duruma salır.

Ehtimallara görə Elxanilər sülaləsindən bir nəfər üçün inşa edilən məqbərə çoxrəngli kəsmə mozaika ilə bəzədilib, yeraltı və yerüstü hissələrə bölünür. Sovet dövründə burada tədqiqat və təmir işləri aparılıb. Lakin bərpa işlərinin səhv görüldüyündən məqbərənin görkəmi dəyişikliyə məruz qalıb.

Buna görə təmir işləri dayandırılıb. Nəhayət, 2012-ci ildə türbədə təmir işlərinə başlanılmış və 2018-ci ildən türbə istifadəyə verilmişdir. 

Bərdə türbəsi dünya əhəmiyyətli memarlıq abidəsi hesab edilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ən yeni poeziyada isti-isti, mürəkkəbi qurumamış şeirlərin təqdimatını davam etdiririk. Bu dəfə rubrikamızda ustad şair Musa Ələkbərlinin təqdim etdiyi yeni şeiri yer alacaq. 

“Şeirim hardan gəlir” deyə sual verən şair

Şeirim hardan gəlir, nə sayaq gəlir

Sən onu bilməzsən, tək mən bilirəm.

-deyə özü də sualına cavab verir. Sonra da bu sirri oxucusuna açır. 

Xoş mütaliələr. 

ŞEİRİM HARDAN GƏLİR

Haqq sözdən, gur səsdən yuxun qaçmasın,

Özgə bostanına daş atma, "dostum".

Paxıllıq qapına ayaq açmasın,

Qəlbində kin, həsəd yaşatma, “dostum".

Şeirim hardan gəlir... Onu deyən kəs

Tanrıdı, mələkdi, kimdi bilmirəm.

Mənə "yaz" söyləyən bu eşq, bu həvəs

Məsləkdi, məramdı, dindi, bilmirəm.

İlham boğazıma çökdüyü dəmdə

Qələm axtarıram xilasım üçün.

Dərd elə qışqırır bəzən sinəmdə

Səsi qulağımı tutur büsbütün.

Sakit deyəmmirəm sözümü onda,

Qəm ötkəm çıxanda səs gur olurmuş.

Şeirini ürəklə dediyi anda

Şair fatehdən də məğrur olurmuş!

Nə vaxtki kəlmələr baş-ayaq gəlir

Qələmi özümə düşmən bilirəm.

Şeirim hardan gəlir, nə sayaq gəlir

Sən onu bilməzsən, tək mən bilirəm.

Gücü göydən gəlmir bəyəm şairin?!

O ki ondan-bundan misra dilənmir.

Başı daşdan-daşa dəyən şairin

Qələmi daş yarır, daşa dirənmir!

 Darılma gur səsə, sərrast şeirə sən

 O haqdır, nahaqdır...İçinə salma.

Ağzını xeyirə aç, ancaq xeyirə sən,

Səninçün də düşsün göydən üç alma.

Sözdən bezəcəksən yəqinki bir gün

Bulud tək kövrəlib, göy tək dolmasan.

Qırxıncı qapının açarı üçün

Canından keçməyə hazır olmasan!

 Nə vaxt kəlmələrim baş-ayaq gəlir,

Qələmi özümə düşmən bilirəm.

Şeirim hardan gəlir, nə sayaq gəlir

Sən onu bilməzsən , tək mən bilirəm!!!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2024)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Həyat – qarışıq bir müəmma, bəzən sevincin ən parlaq ucalıqlarında, bəzən isə ağrının qaranlıq dərinliklərində sərhədsiz sınaqlar yaradan bir səfərdir. 

Bu səfərdə hər birimizin arzusu eynidir: xoşbəxt olmaq və başqalarını da xoşbəxt etmək. Amma insanın gücü çox vaxt bu böyük məqsədə çatmağa yetmir. Çünki başqasının qəlbində əbədi bir sevinc toxumu yetişdirmək bizim əlimizdə deyil. Lakin bir şeyi bacarmaq mümkündür – insanlara xoş anlar bəxş etmək. Həyatın gözəlliyi də məhz buradadır.

Bəzən düşünürük ki, nə üçün başqalarını tam xoşbəxt edə bilmirik? Axı sevgi veririk, ümid bəxş edirik, əlimizdən gələn hər şeyi edirik. Lakin hər bir insanın içində daşıdığı ağırlıq başqasının yükü ilə tamamilə eyni ola bilməz. Xoşbəxtlik fərdidir, hər kəsin özünə məxsus bir dünyası var. Amma xoş anlar? Onlar isə bizim gücümüzdədir. Bir gülüş, bir ürəkləndirici söz, yorğun bir çiyinə qoyulmuş dəstəkləyici bir əl – bunlar kiçik görünsə də, o an başqasının həyatında bir fərq yarada bilir. Çünki həyatın sərt küləkləri hər zaman insanı yıxmağa çalışır, müvazinətimizi itirməkdə, yerlə bir olmaqda qorxunc bir qərarlılıq göstərir.

 Həyatın ən böyük möcüzəsi odur ki, çiyin-çiyinə dayandıqda heç bir fırtına bizi tam yıxa bilmir. İnsanlar bir-birinə dayaq olduqda, yaşanan xoş anlar bu sərt mübarizədə yeganə qalxana çevrilir. Bəlkə də xoşbəxtlik tamlığı bir illüziyadır – reallıqda baş verən isə məhz o kiçik xoş anlardır. Bir dostun güvən dolu baxışı, bir yaxın insanın təbəssümü, hətta yoldan keçən bir yad adamın incə bir təşəkkürü. İnsanlar bir-birinə heç fərqində olmadan ümid toxumu səpirlər.

 İnsanlıq tarixinin ən böyük kəşfi nə təkərdir, nə elektrik. Ən böyük kəşf bir-birinə yaxınlaşan, yıxılmamaq üçün bir-birinin əllərindən tutan insanların tapdığı birlikdir. Bu birlikdə “xoşbəxt edə bilmirəm” düşüncəsi əriyir, çünki əslində verilən ən dəyərli hədiyyə o an başqasına təsəlli olmaqdır. Həyat bizi daima sınağa çəksə də, birlikdə olduğumuz anlar sanki zamanın o sərt axışını dayandırır.

Həyat hər kəs üçün çətindir. Bəzən insan öz mübarizəsində tək olduğunu düşünür. Amma o an çiyin-çiyinə dayandığın bir dost, bir sevgi, bir gözəl söz sənə kölgə kimi sakitlik bəxş edir. O vaxt anlayırsan: başqalarının tam xoşbəxtliyi bizim gücümüzdə olmasa da, onların yaddaşında iz buraxacaq xoş anlar yaratmaq bizim əlimizdədir. Həyat bu anlarla gözəlləşir, dəyər qazanır.

Ən böyük xoşbəxtlik isə budur: kimsə yerə yıxılarkən əlini uzadıb onu ayağa qaldıra bilmək. Çünki çiyin-çiyinə verən insanlar heç vaxt tam yıxılmazlar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2024)

Сабина Агамирова, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Вернулись с «Атабеков». Признаюсь что немного разочаровал формат передач канала «History”.

Сложно назвать это художественным фильмом, но возможно так и было задумано. 

Мне понравились четкие исторические формулировки в определении событий, карты боевых действий, понравилось то что наконец многие из культовых личностей эпохи стали чуть ближе и роднее, понравилось то что съемки проходили на родине и все выглядело гармонично. Были ощутимые упущения с костюмами, но я объясняю это огромными расходами, хотя, конечно же, очень важно представлять вооружение и обмундирование правильно. Очень хотелось бы в следующих сериях увидеть и услышать о расцвете культуры, науки и искусств, тк это было действительно важно и определяло данный исторический период.  Буду ждать картинку строительства мавзолеев на весь экран, чтобы показали как скрипели веревки, как обжигались кирпичи, как мастера работали, очень жду Аджеми. Жду с замиранием сердца Низами глазами современников. Много чего еще жду с нетерпением от этого сериала, и чтобы не разочаровал. 

Хочу сказать что смотреть конечно же стоит. По крайней мере молодежь и даже дети (хотя он 16+ и длится около 2 часов), выходили из зала взбудораженными, довольными. Кто-то сказал что  фильм получился интереснее чем «Тагиев». Это радует что они сравнивают. Это хорошо, что на экранах одновременно идут две основательно подготовленные работы о двух важнейших эпохах. Я знаю что критики очень много, читала отзывы. Но пишу как почувствовала. 

Шамсаддина Эльдянизя играет всемирно известный боец, трехкратный чемпион мира по кикбоксингу, Забит Самедов. На мой взгляд играет не хило. Гара Сюнгюр (Ильгар Мехти) тоже очень неплох, в меру серьезен, без дющюкского пафоса. Ну и красавчик Мяхяммяд Джахан Пяхляван - моя симпатия и человек с которым имела счастье поработать, талантливый актер театра пантомимы Бахруз Вагифоглу. Момине Хатун - непревзойденная Мехрибан Зеки. Великолепно передала образ женщины, которая однозначно определила своей мудростью ход истории того сложного периода. Другие женские истории тоже переданы удачно и в рамках исторического контекста выглядели достаточно убедительно. Опять же обстановка, реквезит..но я понимаю что бюджет бы вырос раз в 100. 

Дело в том что сложно снимать когда почти ничего не осталось, когда материальной культуры от тех великих людей (я не говорю об архитектуре), наскрести по крупицам, когда годами все было заброшено и нет томов написанных книг, исследований, ярких иллюстраций, ДНК реконструкций и тд. Многое нужно додумывать, многое нужно разгадывать, восстанавливая бесценные факты. Это сложно, ребята. Я не пытаюсь выгораживать, и даже если бы пыталась, то не знала бы кого конкретно.

Так что, конечно же, поздравления участникам проекта и благодарность за внимание к прошлому, без которого сложно в настоящем и всегда неопределенно в будущем. 

Кстати, очень подробно показано сражение при Дабиле. Многие думали что за город такой, перешептывались сзади люди. Пожалуйста идите дальше, если остаются вопросы, ищите ответы, и читайте несколько источников, история посередке. Станьте исследователями своей истории и вам откроется потрясающий мир фактов, к которым вы имеете прямое отношение. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2024)

Pərvanə Əliyeva, Azərbaycan Təhsil İşçiləri Azad Həmkarlar        İttifaqının müşavir-katibi, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Dünyanın siyasi səhnəsində hər bir dövlət adı, tarixi, xalqı və liderinin apardığı mübarizə ilə tanınır. Uzun illər xəritədə kiçik bir məkan kimi görünən Azərbaycan, məhz bu mübarizələrin, xalqın əzminin və qətiyyətli liderliyinin sayəsində bu gün beynəlxalq arenada öz sözünü deyən, gücünü nümayiş etdirən, dünya miqyasında qəbul edilən bir ölkəyə çevrilib. Bu dönüşün arxasında dayanan əsas sima, heç şübhəsiz ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevdir. Onun rəhbərliyi altında Azərbaycan, yalnız regional çərçivədə deyil, qlobal miqyasda nüfuzlu, qalib bir ölkə kimi dünyaya səs salıb. Bu nailiyyətlərin təməlində isə müdrik siyasətin və dəmir iradənin sahibi olan Ulu öndər Heydər Əliyevin əvəzsiz irsi dayanır.

Heydər Əliyevin təməlini qoyduğu milli dövlətçilik təlimi, Azərbaycan xalqının milli-mənəvi dəyərlərinə söykənərək müasir inkişaf üçün möhkəm bünövrə yaratdı. Onun rəhbərliyi ilə Azərbaycan müstəqilliyini möhkəmləndirdi, iqtisadi yüksəliş və siyasi sabitlik dövrünə qədəm qoydu. Heydər Əliyev hər zaman Azərbaycanın suverenliyini, xalqın rifahını və ölkənin beynəlxalq arenada mövqeyinin güclənməsini əsas prioritet kimi müəyyənləşdirdi. Bu irsi uğurla davam etdirən İlham Əliyev, atasının ideyalarını yeni dövrün çağırışlarına uyğunlaşdıraraq Azərbaycanı dünyanın diqqət mərkəzinə çıxaran güclü bir lider oldu.

  Prezident İlham Əliyevin siyasi iradəsi, qətiyyəti və uzaqgörənliyi ilə Azərbaycan 2020-ci ildə 44 günlük Vətən müharibəsində tarixi ədaləti bərpa etdi. Bu müharibə, yalnız torpaqların işğaldan azad edilməsi deyildi; bu, həm də Azərbaycanın milli kimliyinin, qürurunun və suverenliyinin dünyaya sübutu idi. Xalq, dövlət və ordu birliyi, Ali Baş Komandanın müdrik qərarları ilə əsl qəhrəmanlıq dastanı yazdı. Bu zəfər, Azərbaycan xalqının gücünü, iradəsini və əyilməzliyini bütün dünyaya nümayiş etdirdi. Torpaqlarımızın azad edilməsi ilə xalqımız 30 illik nisgilin və haqsızlığın sona çatdığını gördü. Bu qələbə, dünya xəritəsində kiçik bir ölkə kimi görünən Azərbaycanın artıq qlobal miqyasda öz haqqını qoruyan, prinsipial mövqeyi olan güclü bir dövlət olduğunu təsdiqlədi.

  Azərbaycanın bu möhtəşəm zəfəri beynəlxalq siyasi səhnədə yeni bir mərhələnin başlanğıcı oldu. Prezident İlham Əliyevin həyata keçirdiyi xarici siyasət, ölkəmizin beynəlxalq münasibətlərdə fəal rol almasına, qlobal məsələlərdə söz sahibi olmasına şərait yaratdı. Bu gün Azərbaycan, qlobal problemlərin həllində təşəbbüskar mövqeyi ilə diqqət çəkir. Xüsusilə, iqlim dəyişiklikləri və ekoloji təhlükəsizlik məsələlərinin dünya miqyasında həlli istiqamətində atdığı addımlarla Azərbaycan, təkcə regionun deyil, bütün dünyanın etimadını qazanıb.

  Bu etimadın nəticəsi olaraq 2024-cü ildə Azərbaycan dünyanın ən mühüm beynəlxalq tədbirlərindən biri olan Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişikliyi üzrə Tərəflər Konfransı – COP29-a ev sahibliyi etdi. Bu tədbir uğurla keçirildi və Azərbaycanın qlobal miqyasda mühüm rol oynayan, məsuliyyətli və nüfuzlu bir ölkə olduğunu bir daha sübut etdi. Təsdiqlədi ki, həqiqətən də Azərbaycan ekoloji dayanıqlılığa verdiyi töhfələrlə, gerçəkləşdirdiyi genişmiqyaslı layihələrlə böyük işlər görən qüdrətli bir dövlətdir. Bakı, dünya liderlərini bir araya gətirərək iqlim problemlərinin həll yollarını tapmaq üçün qlobal platformaya çevrildi, Azərbaycanın diplomatik, təşkilati və strateji potensialını bir daha nümayiş etdirdi.

  Bu şərəfli yolun mühüm iştirakçılarından biri də Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliyevadır. Onun fəaliyyəti, ölkənin sosial, mədəni və humanitar sahələrinin inkişafına əvəzsiz töhfələr verir. Mehriban xanım Əliyeva, Heydər Əliyev Fondunun rəhbəri kimi təhsil, səhiyyə və mədəniyyət sahələrində həyata keçirdiyi layihələrlə xalqın rifahını yüksəldir, Azərbaycanın dünya miqyasında tanınmasına xidmət edir. Onun təşəbbüsləri sayəsində Azərbaycanın tarixi abidələri bərpa edilir, milli mədəniyyətimiz qorunur və beynəlxalq səviyyədə təbliğ olunur. Onun apardığı bu işlər, Azərbaycanın tolerantlıq və humanizm dəyərlərini dünyaya nümayiş etdirir.

  Prezident İlham Əliyevin və Mehriban xanım Əliyevanın birgə səyləri nəticəsində ölkəmiz işğaldan azad edilmiş torpaqlarımızda böyük quruculuq və bərpa işləri aparır. Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda müasir şəhərlər salınır, yeni infrastruktur qurulur, tariximizin və mədəniyyətimizin izləri yenidən dirçəlir. Bu quruculuq, yalnız daxili inkişafın deyil, həm də Azərbaycanın güclü, qüdrətli və yenilməz bir dövlət olduğunu sübut edir.

Prezident İlham Əliyev humanist dəyərlər, demokratik prinsiplərlə idarə etdiyi ölkəsini tarixi zəfərlərə, qlobal uğurlara və dayanıqlı inkişafa aparan bir dövlət xadimidir. 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra dünya Azərbaycanın qələbəsinə, onun gücünə və qətiyyətinə şahid oldu. COP29 kimi qlobal tədbirin Bakıda uğurla keçirilməsi isə bir daha təsdiq etdi ki, dünya artıq Azərbaycanı yalnız qalib bir ölkə kimi deyil, həm də qlobal problemlərin həllində fəal iştirak edən bir lider dövlət kimi tanıyır.

  Ali Baş Komandan,  Prezident İlham Əliyev uzaqgörən siyasəti, xalqına, dövlətinə olan sədaqəti ilə Azərbaycanı dünya xəritəsində güc mərkəzinə çevirdi. Dünyanın onun iradəsi ilə hesablaşmağa vadar etdi. Bu gün Azərbaycan xalqı onun ətrafında bir yumruq kimi birləşərək yeni hədəflərə doğru inamla addımlayır. Tarixi torpaqlarımıza, o cümlədən Qərbi Azərbaycana qayıdışın tezləşməsi üçün əlindən gələni əsirgəmir.  Əminik ki, Azərbaycan xalqı onun iradəsi və cəsarəti ilə bu alınmaz qalanı, Zirvəni də fəth edəcək. Və bu tarixi yolun sonunda bir həqiqət əbədi olaraq səslənəcək: Zəngəzur, Göyçə, İrəvan və bütün Qərbi Azərbaycan mahalları Azərbaycandır!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2024)